KAUHANYO 1

“A Mu Bone, Ki Yena Mulimu wa Luna”

1, 2. (a) Ki lipuzo mañi ze ne mu ka bata ku buza Mulimu? (b) Mushe n’a buzizeñi ku Mulimu?

KANA mwa kona ku nahana ku ambola ni Mulimu? Muhupulo fela wo wa sabisa—Muambakani-ya-Pahami ku bulela ni mina! Pili mwa kutumana, kihona mu itiisa ni ku alaba. Wa teeleza, wa alaba, mi mane u mi ezisa ku ikutwa ku lukuluha ku buza puzo kaufela ye mu bata. Cwale, ki puzo ifi ye ne mu ka buza?

² Kale-kale k’o, ne ku na ni mutu ya n’a li luli mwa muinelo o cwalo. Libizo la hae ki Mushe. Kono mwendi mu ka komoka puzo ya n’a ketile ku buza Mulimu. N’a si ka buza ka za hae, za hae za kwapili, kamba niheba za manyando a batu. Kono n’a buzize libizo la Mulimu. Nto yeo i kana ya mi komokisa, kakuli Mushe n’a s’a zibile kale libizo la Mulimu. Kacwalo, puzo ya hae i lukela ku ba ye n’e na ni taluso ye tungile. Mane, ki yona puzo ya butokwa ka ku fitisisa yeo Mushe n’a kona ku buza. Kalabo ya lu ama kaufel’a luna. I kona ku mi tusa mwa ku nga muhato wa butokwa wa ku sutelela ku Mulimu. Kamukwaufi? Ha lu nyakisiseñi puhisano yeo ye ipitezi.

3, 4. Ki lika mañi ze n’e ezahezi ku to fita fa puhisano ya Mushe ni Mulimu, mi ki lifi ze tuna ze ne ba buhisani?

³ Mushe ne li wa lilimo ze 80. Ne se ku fitile lilimo ze 40 ku zwa fa n’a zwezi kwa sicaba sa habo, bona Maisilaele, be ne ba li batanga mwa Egepita. Zazi le liñwi, ha n’a nz’a lisa lingu za mukwenyan’a hae, a bona nto ye sienyi. Sicacani ne si tuka mulilo, kono ne si sa ci. Ne si nze si lyakama fela, ili ku benya inge lambi ye fa lilundu le liñwi. Mushe a sutelela kuli a y’o bonisisa. U lukela ku ba ya n’a sabile maswe ku utwa linzwi le li zwelela mwahal’a mulilo! Ka ku itusisa lingeloi, Mulimu ni Mushe kihona ba ambola ka butungi. Mi sina mo mu kana mwa zibela, Mulimu teñi f’o a laela Mushe ya n’a zina-zinile, kuli a siye bupilo bwa hae bwa kozo ni ku kutela kwa Egepita ku y’o lukulula Maisilaele mwa butanga.—Exoda 3:1-12.

⁴ Ka nako yeo, Mushe n’a kabe a buzize Mulimu puzo ifi kamba ifi kaufela. Kono mu bone puzo ye ya n’a ketile ku buza: “Ha ni ka ya kwa bana ba Isilaele, mi ni y’o li ku bona: Mulimu wa bokuku a mina u ni lumile ku mina; cwale bona ha ba ka li ku na: Libizo la hae ki mañi? na, ni ka liñi ku bona?”—Exoda 3:13.

5, 6. (a) Puzo ya Mushe i lu luta niti ifi ya butokwa? (b) Ki ifi nto ye nyazahala ye ezizwe kwa libizo la Mulimu? (c) Ki kabakalañi haili nto ye tuna kuli Mulimu u patululezi batu libizo la hae?

⁵ Puzo ye i lu luta pili kuli Mulimu u na ni libizo. Ha lu swaneli ku keshebisa niti yeo. Kono ba bañata ba i keshebisa. Libizo la Mulimu li zwisizwe mwa litoloko ze ñata za Bibele ni ku yoliswa ka malumbatina, a cwale ka “Mulena” ni “Mulimu.” Ye ki ye ñwi ya linto ze swabisa maswe-maswe ili ze fosahezi hahulu-hulu ze ezizwe ka libizo la bulapeli. Kucwalo kakuli ki ifi nto ya pili ye mu ezanga ha mu katana mutu? Mu buzanga libizo la hae, nji cwañi? Ki nto ye swana ni ka za ku ziba Mulimu. Mulimu haki nto-nto fela ye si na libizo, ye si na silikani, ili ye sa konwi ku zibwa kamba ku utwisiswa. Niha sa bonahali, ki mutu, mi u na ni libizo—libizo la hae ki Jehova.

⁶ Ku zwa f’o, Mulimu ha patulula libizo la hae, ku talusa kuli ku ka tuha ku ezahala nto ye tuna, ye nyangumuna. U lu mema kuli lu fite fa ku mu ziba. U bata kuli lu eze keto ye nde ka ku fitisisa mwa bupilo—yona ya ku sutelela ku yena. Kono Jehova ha si ka lu taluseza fela libizo la hae. Hape u lu lutile ni mwa inezi.

Taluso ya Libizo la Mulimu

 7. (a) Libizo la Mulimu li utwisiswa ku talusañi? (b) Kiñi luli za n’a bata ku ziba Mushe ha n’a buzize Mulimu libizo la Hae?

⁷ Jehova n’a iketezi libizo, ili le li na ni taluso ye tungile. Libizo la “Jehova” li utwisiswa ku talusa kuli “U Tahisa ku Ba Teñi.” Yena u ipitezi bakeñisa kuli ki yena ya n’a bupile linto kaufela, mi u talelezanga milelo ya hae kaufela. Yona taba yeo fela ki ye tahisa sabo ku i nahana. Kono kana seo ki sona se li talusa fela libizo la Mulimu? Ku bonahala kuli Mushe n’a bata ku ituta ze ñata. Niti kikuli, Mushe naziba kuli Jehova ki yena Mubupi, mi naziba libizo la Mulimu. Libizo leo ne si le linca. Batu ne se ba itusisize lona ka lilimo-limo. Kaniti, Mushe ha n’a buzize libizo la Mulimu, n’a buza za mutu ya n’a yemelwa ki libizo leo. Sa n’a bulela luli kikuli, ‘Ki sifi se ni ka bulelela batu ba hao ba Isilaele ili se si ka tiisa tumelo ya bona ku wena, se si ka ba kolwisa luli kuli u ka ba lamulela?’

8, 9. (a) Jehova n’a alabile cwañi puzo ya Mushe, mi ki sifi se si fosahezi ka za mo i tolokelwanga hañata kalabo ya Hae? (b) Pulelo ya kuli “Ni ka itahisa ku ba ye ni ka itahisa ku ba yena” i talusañi?

⁸ Jehova a alaba mi atalusa kalulo yeñwi yemuzibahaza, ili ye ama taluso ya libizo la hae. A bulelela Mushe kuli: “Na, ki Na Yaliteñi.” (Exoda 3:14) Litoloko ze ñata za Bibele f’o li li: “Na, ki na Na.” Kono litoloko ze tolokilwe hande li bonisa kuli Mulimu n’a sa koñomeki fela kuli u teñi luli. Jehova n’a luta Mushe—mi mane ni luna kaufela—kuli n’a ka “itahisa ku ba” kamba ukona kuba sesitokwahala mwa muinelo ufi kamba ufi kuli ataleleze lisepiso za hae. Toloko ya J. B. Rotherham mwa timana ye i nata fa sisupo, i li: “Ni Ka Ba ka mo ni latela kaufela.” Caziba yo muñwi wa Siheberu sa mwa Bibele u talusa pulelo ye kuli: “Ku be muinelo mañi kamba butokwi bufi . . . , Mulimu u ka ‘ba’ tatululo ya butokwi b’o.”

⁹ Seo ne si talusañi kwa Maisilaele? Kuli niha ne ku ka ba ni tibelo mañi fapil’a bona, niha ne ba ka tahelwa ki muinelo o t’ata cwañi, Jehova n’a ka itahisa ka mo ne ku ka tokwahalela kaufela kuli a ba lukulule mwa butanga ni ku ba isa mwa Naha ya Sepiso. Kaniti libizo leo ne li ba susueza ku sepa Mulimu. Ni luna la kona ku lu susueza ku sepa Mulimu. (Samu 9:10) Kabakalañi?

10, 11. Libizo la Jehova li lu susueza cwañi ku m’u nga ku ba Mulimu ya sikuluha-sikuluha ni Ndate yo munde ka ku fitisisa? Mu fe mutala.

¹⁰ Ka mutala: Bashemi ba ziba mo ba swanela ku sikuluha-sikuluhela ha ba uta bana ba bona. Mwa lizazi li li liñwi fela, mushemi u kona ku ba mubabaleli, muapehi, muluti, mukalimeli, muatuli, ni cwalo-cwalo. Ba bañata ba ikutwanga ku imezwa ki misebezi ye miñata-ñata ye ba tokwiwa ku peta. Ba lemuha sepo ye tezi yeo bana ba bona ba ba sepa ka yona. Bana ha ba hononi kuli Ndate kamba Me u kona ku fukuza butuku, ku feza likomano kaufela, ku lukisa sibapaliso se si lobehile, ni ku alaba puzo kaufela ye taha mwa munahano wa bona o batisisa lika kaufela. Bashemi ba bañwi ba swabiswanga, mi fokuñwi mane ba zwafiswanga ki bufokoli bwa bona beñi. Ba ikutwanga kuli ha ba koni buñata bwa misebezi yeo.

¹¹ Jehova ni yena ki mushemi ya lilato. Niteñi, niha sa tuli likuka za hae ze petehile, ha ku na s’a sa koni ku ba sona kuli a babalele bana ba hae ba fa lifasi-mubu ka nzila ye nde hahulu. Kacwalo, libizo la hae la Jehova, li lu susueza ku m’u nga ku ba Ndate yo munde ka ku fitisisa. (Jakobo 1:17) Mushe ni Maisilaele ba bañwi kaufela ba ba sepahala ku si ka fita nako ne ba boni kuli Jehova u ezanga luli se li talusa libizo la hae. Ne ba imbwetukezi ha n’a nz’a itahisa ku ba Muhali ya sa konahali, Muzamaisi wa lika kaufela za ka taho, Mutomi wa Mulao ya sa bapanyehi, Muatuli, Mulali, Mufi wa lico ni mezi, Mubuluki wa liapalo ni makatulo—ni ze ñwi ze ñata.

12. Faro n’a nga cwañi Jehova ka ku fapana ni mwa n’a mu ngela Mushe?

¹² Kacwalo Mulimu u zibahalize libizo la hae, u talusize mwa inezi luli, mi mane u bonisize kuli za bulezi ka za hae ki za niti. Kaniti luli Mulimu u bata kuli lu mu zibe. Lu lukela ku ezañi? Mushe n’a bata ku ziba Mulimu. Takazotuna yeo ne i etelezi Mushe mwa bupilo bwa hae mi ne i mu konisize ku sutelela hahulu ku Ndat’ahe wa kwa lihalimu. (Numere 12:6-8; Maheberu 11:27) Ka bumai, mwa miteñi ya Mushe, ki ba sikai fela be ne ba bile ni takazo yeo. Mushe ha n’a bulezi Jehova fa libizo ku Faro, mulena wa Egepita y’o ya ikuhumusa n’a alabile kuli: “[Jehova, NW] ki Yena mañi?” (Exoda 5:2) Faro n’a sa bati ku ituta ze ñata ka za Jehova. Kono ka ku sheununa, n’a kashelize fela kwatuko Mulimu wa Isilaele kuli hasi wa butokwa. Moya o cwalo u atile hahulu kacenu. U palelwisa batu ku ziba taba ya butokwa ka ku fitisisa, ya kuli Jehova ki yena Muambakani-ya-pahami.

Mulimu Muambakani ya Pahami

13, 14. (a) Ki kabakalañi Jehova ha biziswa ka malumbatina a mañata mwa Bibele, mi ki afi a mañwi ku ona? (Mu bone sikwenda fa likepe 14.) (b) Ki kabakalañi Jehova ha li yena anosi ya swanela ku bizwa kuli “Muambakani ya pahami”?

¹³ Jehova ki ya sikuluha-sikuluha kuli mane ka swanelo u biziswa ka malumbatina a mañata-ñata mwa Mañolo. Ao h’a yoli libizo tota la hae; kono a lu luta ze ñata ze li yemela libizo la hae. Ka mutala, u bizwa “Mulimu, Muambakani-ya-pahami.” (Samu 57:2) Linzwi le li pahami leo, le li fumaneha hañata-ñata mwa Bibele, li lu taluseza mayemo a Jehova. Ki yena a nosi ya na ni tukelo ya ku ba Mubusi wa pupo kaufela. Mu nyakisise libaka.

¹⁴ Jehova u ipitezi kakuli ki Mubupi. Sinulo 4:11 i li: “Mulena ni Mulimu wa luna, ki Wena ya lukela ku fiwa kanya, ni likute, ni mata; kakuli ki Wena ya ezize linto kamukana, mi ha li li teñi, niha ne li bupilwe, ki ka ku lata kwa hao.” Manzwi a pahami ao ha konwi ku bulelwa ku u sili. Ze bupilwe kaufela ne li bupilwe ki Jehova! Ee luli, Jehova u swanela ku fiwa likute, m’ata, ni tumbo kakuli ki yena Muambakani ya pahami ni Mubupi wa zote.

15. Ki kabakalañi Jehova ha bizwa “Mulena wa kamita”?

¹⁵ Lilumbatina le liñwi le li biziswa fela Jehova ki la kuli “Mulena wa kamita.” (1 Timotea 1:17) Li talusañi? Minahano ya luna ya makutelakaufi ha i koni ku utwisisa nto yeo ka bunolo, kono Jehova ki wa kamita ibe ha lu kuta kwamulaho kamba ha lu ya kwapili. Samu 90:2 i li: “Ku zwa ko ku si na makalelo, ku ya ko ku si na mafelelezo, ki Wena Mulimu.” Kacwalo Jehova n’a si na makalelo; u bile teñi kamita. U bizwa ka swanelo kuli “Yo Muhulu wa Mazazi,” kakuli pili mutu kamba nto ifi kamba ifi i si ka ba teñi kale, yena n’a s’a bile teñi kamita! (Daniele 7:9, 13, 22) Ki mañi he ya kona ku honona tukelo ya hae ya ku ba Muambakani ya pahami?

16, 17. (a) Kiñi ha lu sa koni ku bona Jehova, mi ki kabakalañi seo ha si sa swaneli ku lu komokisa? (b) Ki mwa nzila ifi m’o Jehova a bezi wa luli ku fita nto ye lu kona ku bona ni ku swala?

¹⁶ Kono ba bañwi sina Faro, ba hononanga tukelo yeo. Butata bo buñwi ki bwa kuli batu ba ba si ka petahala ba sepanga hahulu ze ba kona ku bona ka meto. Ha lu koni ku bona Muambakani ya pahami. Yena ki moya, ha konwi ku bonwa ki batu ba nama. (Joani 4:24) Mi hape, mutu wa nama ni mali ha n’a ka yema luli fapil’a Jehova Mulimu, n’a si ke a pila hape. Jehova ka sibili n’a taluselize Mushe kuli: “Ha u na ku bona pata ya ka, kakuli ha ku na mutu ya ni bona, ya ka pila.”—Exoda 33:20; Joani 1:18.

¹⁷ Seo ha si swaneli ku lu komokisa. Ku bonahala kuli ka lingeloi, Mushe n’a boni kalulonyana fela ya kanya ya Jehova. Ne ku zwileñi mwateñi? Pata ya Mushe ne i “benyize” ka nako ye telelenyana hasamulaho wa f’o. Maisilaele ne ba sabile niheba ku talimana pata ka pata ni Mushe. (Exoda 33:21-23; 34:5-7, 29, 30) Kacwalo, ha ku na mutu-tu fela ya kona ku talima yena Muambakani ya pahami ka sibili mwa kanya ya hae kaufela! Kana seo si talusa kuli haki wa luli sina nto ye lu kona ku bona ni ku swala? Batili, lu lumelanga lika ze ñata ze lu sa bonangi—ka mutala, moya, moya wa kakundukundu wa wayalesi, ni mihupulo. Mi hape, Jehova ha cincangi, ha cinciwi ki ku fita kwa nako, nihaikaba lilimo ze eza bolule-lule! Ka nzila yeo, ki wa luli hahulu ku fita nto ifi kamba ifi ye lu kona ku swala kamba ku bona, kakuli lika ze bonahala za kona ku supala ni ku bola. (Mateu 6:19) Kono kana lu swanela ku m’u nga ku ba m’ata-ta fela a sa zibwi hande kamba Mutahisi wa lika ya sa zibahali? Ha lu nyakisiseñi seo.

Mulimu Ya Na ni Tulemeno twa Hae

18. Ezekiele n’a filwe pono mañi, mi lipata z’e ne za ‘libupiwa ze pila’ ze kwatuko ni Jehova li swanisezañi?

¹⁸ Niha lu sa koni ku bona Mulimu, ku na ni litaba ze tabisa mwa Bibele ze lu bonisa fela hanyinyani za kwa lihalimu. Mutala wa seo ki kauhanyo ya pili ya Ezekiele. Ezekiele n’a filwe pono ya kopano ya kwa lihalimu ya Jehova, ya n’a boni sina koloi ye tuna ya kwa lihalimu. Sihulu ze tabisa ki mo li talusezwa libupiwa za moya ze m’ata ze potolohile Jehova. (Ezekiele 1:4-10) ‘Libupiwa ze pila’ zeo li sebelisana hahulu ni Jehova, mi sibupeho sa zona si lu luta se siñwi sa butokwa ka za Mulimu ye li sebeleza. Se siñwi ni se siñwi si na ni lipata z’e ne—pata ya pulu, ya tau, ya mbande, ni ya mutu. Ku bonahala kuli lipata zeo li swaniseza tulemeno twa Jehova to tu tuna to tune.—Sinulo 4:6-8, 10, NW.

19. Ki kafi kalemeno ka ka swanisezwa ki (a) pata ya pulu? (b) pata ya tau? (c) pata ya mbande? (d) pata ya mutu?

¹⁹ Mwa Bibele, komu hañata i swaniseza m’ata, mi luli ya lukela, kakuli ki folofolo ye tiile hahulu. Mi tau hañata i swaniseza katulo ye lukile, kakuli katulo ye lukile i tokwa bundume, ili mukwa o li zibahala ka ona litau. Limbande li zibahala ka meto a zona a’ bona hande hahulu, li kona ku bona niheba kanto ka ka nyinyani ka ka inzi kwahule. Kacwalo pata ya mbande i swaniseza hande butali bwa Mulimu bwa ku bonela-hule lika. Mi pata ya mutu b’o? Mutu, ya bupilwe ka siswaniso sa Mulimu, u na ni buikoneli bo bu ipitezi bwa ku likanyisa kalemeno ka Mulimu ka katuna—ka lilato. (Genese 1:26) Tulemeno twa Mulimu—ili m’ata, katulo ye lukile, butali, ni lilato—tu bulezwi hahulu mwa Mañolo mi mane tu kana twa bulelwa kuli ki tulemeno to tu tuna twa Mulimu.

20. Kana lwa swanela ku ikalelwa kuli mwendi tulemeno twa Jehova tu cincize, mi mu alabelañi cwalo?

²⁰ Kana lu swanela ku ikalelwa kuli mwendi Mulimu u cincize ka lilimo-limo ze fitile ku zwa fa taluselizwe mwa Bibele? Batili, tulemeno twa Mulimu ha tu cinci. U lu bulelela kuli: “Na, [Muñ’a] Bupilo ha ni fetuhi.” (Malaki 3:6) Ku fita ku cinca-cinca ka mw’a latela, Jehova u iponahaza ku ba Ndate yo munde ka mw’a ngela muinelo ni muinelo. U bonisanga tulemeno twa hae to tu tokwahala hahulu mwa miinelo ye li teñi. Kwa tulemeno to tune twa Mulimu, ka ka tuna ka ku fitisisa ki lilato. Mulimu u li bonisanga ku zote z’a eza. U itusisanga m’ata, katulo ye lukile, ni butali ka nzila ye lilato. Mane, Bibele i bulela nto ye ipitezi ka za Mulimu ni kalemeno kao. I li: “Mulimu [ki, NW] lilato.” (1 Joani 4:8) Mu lemuhe kuli ha i buleli kuli Mulimu u na ni lilato. Kono i li Mulimu ki lilato. Lilato, ili nto ya li yona luli, ki lona le li mu etelelanga ku zote z’a eza.

“A Mu Bone, Ki Yena Mulimu wa Luna”

21. Lu ka ikutwa cwañi ha lu nze lu ziba hahulu tulemeno twa Jehova?

²¹ Kana mu kile mwa bona kanana ka ka supeza balikani ba kona bondat’a kona ni ku bulela ka tabo ni ka ku ikutwisisa kuli, “Ki bona bondate bale”? Balapeli ba Mulimu ba swanela ku ikutwa cwalo ni bona ka za Jehova. Bibele i polofita nako f’o basepahali ba ka huweleza kuli: “A mu bone, ki yena Mulimu wa luna.” (Isaya 25:8, 9) Ha mu ziba hahulu tulemeno twa Jehova, mu ka ikutwa luli kuli mu na ni Ndate yo munde ka ku fitisisa.

22, 23. Bibele i bonisa cwañi Ndat’a luna wa kwa lihalimu, mi lu ziba cwañi kuli u bata kuli lu sutelele ku yena?

²² Ndate y’o haki ya si na lilato, kamba ya si na silikani nihaike kuli ba bulapeli ni bafilosofi ba bañwi ba ba t’ata ba lutile cwalo. Ne lu si ke lwa bata ku sutelela ku Mulimu ya si na lilato, mi Bibele ha i bonisi kuli Ndat’a luna wa kwa lihalimu u cwalo. Kono yona i mu biza kuli ki “Mulimu ya tabile.” (1 Timotea 1:11, NW) U na ni maikuto a tiile ni a lilato. “Pilu ya hae ya swaba” libupiwa za hae ze butali ha li loba likuka z’a ba tomezi kuli ba ikete hande. (Genese 6:6) Kono ha lu eza ze nde ze li bulela Linzwi la hae, lu ‘tabisa pilu’ ya hae.—Liproverbia 27:11.

²³ Ndat’a luna u bata kuli lu sutelele ku yena. Linzwi la hae li lu susueza kuli lu ‘mu babatele, lu ka swana lwa mu fumana, nih’a sa ini kwahule ni mutu ni mutu wa luna.’ (Likezo 17:27) Kono batu-tu fela ba kona cwañi ku sutelela ku Muambakani ya pahami wa pupo kaufela?

[Mbokisi fa likepe 14]

Malumbatina A Mañwi A Jehova

Ya-Mata-Kaufela. M’ata a hae h’a na mw’a felela, h’a konahali.—Sinulo 15:3.

Ndate. Ki simbule sa bupilo kaufela, mane ni bupilo bo bu sa feli, u na ni lilato la bushemi kwa batanga ba hae.—Liproverbia 27:11; Joani 5:21.

Muluti ya Pahami. Ki Muluti ya butali ka ku fitisisa, ko lu swanela ku fumana taelo ni ketelelo.—Isaya 30:20, NW; 48:17.

Licwe. Ha cinci, ki masabelo a tiile.—Deuteronoma 32:4.

Mulisana. U etelela ni ku sileleza batanga ba hae ba ba swana sina lingu mi u ezanga litukiso za ku ba fepa kwa moya.—Samu 23:1.