bahasanyi ha i hula ku fitelela palo ye eza 243,000. Ha ne lu fitile mwa Italy, palo ya bahasanyi ne i eza feela 490.

Ne lu Ezize Liketo ze Nde

Lu talimani ni butata bo bu shutana-shutana, ku beya cwalo ni makulanu ni ku ikutwa ndiulu. Fern naa utwanga ndiulu ka nako kaufela ha naa bonanga liwate. Hape naa na ni ku pazulwa halalu. Ka nako ye ñwi ha naa yo zamaisa tuto ya Bibele, mulwanisi yo muñwi naa mu holofalize ni sisebeliso se siñwi. Kabakaleo, naa na ni ku iswa kwa sipatela.

Nihaike kuli fokuñwi ne lu zwafanga, ne lu ‘sepile Jehova,’ ku likana ni liñolo la Malilo 3:24. Ki yena Mulimu ya omba-omba. Ka nako ye ñwi ha ne lu zwafile, Fern a amuhela liñolo le ne li zwa ku Muzwale Nathan Knorr. Naa ñozi kuli bakeñisa kuli naa papezwi bukaufi ni sibaka sa Bethlehem, mwa Pennsylvania, ili ko Fern naa kalezi ku eza bupaina, naa ziba hande kuli basali ba ba swana sina Fern be ne ba pila mwa Pennsylvania ili be ne ba simuluha kwa Germany, ki ba ba tiile ni ba ba na ni tundamo. Naa bulezi niti. Mwa lilimo ze felile, ne lu susuelizwe ki batu ba bañata ili ka linzila ze ñata.

Lu ikatalize ku tukufalelwa bukombwa ku si na taba ni butata bo ne lu talimani ni bona. Hasamulaho wa lilimo ze fitelela 40 ze ne lu sebelize mwa mipotoloho ni mwa likiliti, ne lu bile ni tohonolo ya ku potelanga ni ku onga-onga likwata ni liputeho za lipuo li sili. Likwata ze cwalo li kutazanga batu ba ba zwa kwa Bangladesh, China, Eritrea, Ethiopia, Ghana, India, Nigeria, Philippines, Sri Lanka, ni kwa linaha ze ñwi. Kaniti, lu iponezi linzila ze nde ni ze ñata hahulu za mo maata a Linzwi la Mulimu a cincelize bupilo bwa batu ba ba shemubilwe ki Jehova.—Mika 7:18, 19.

Lu lapela kuli Jehova a zwelepili ku lu fa maata ka zazi ni zazi kuli lu pete bukombwa bwa luna. Tabo ya Mulena ki yona maata a luna. Ya lu nyakalalisa mi i lu kolwisa kuli lu ezize liketo ze nde mwa bupilo bwa luna, ha lu nze lu shaela niti ya Bibele.—Maef. 3:7; Makolo. 1:29.

Lipuzo ze Zwa Kwa Babali

Kwa Genese 6:3, lu bala kuli: “Moya wa ka ha u na ku ba ku mutu kamita, kakuli ki nama feela; mazazi a hae a ka kuma fa myaha ye 120.” Kana Jehova naa kusufaza kwa bupilo bwa batu kuli ba pilange feela lilimo ze 120, mi kana Nuwe naa kutalize ka za Munda ka lilimo ze 120?

Kalabo ya likalulo ze peli za puzo yeo ki batili.

Pili Munda u si ka taha kale, batu ba bañata ne ba pilanga lilimo ze mianda-nda. Nuwe naa na ni lilimo ze 600 za buhulu ka nako ye ne u tile Munda mi naa pilile lilimo ze 950. (Gen. 7:6; 9:29) Batu ba bañwi be ne ba pepilwe hamulaho wa Munda ne ba pilile lilimo ze fitelela 120. Aripakasadi naa shwile inge a na ni lilimo ze 438 mi Shela yena naa pilile lilimo ze 433. (Gen. 11:10-15) Kono ka nako ya naa pilile Mushe, batu ne se ba pilanga lilimo ze 70 kamba ze 80. (Samu 90:10) Kacwalo liñolo la Genese 6:3 ha li bonisi kuli batu ne ba tomezwi kuli ba pilange feela lilimo ze 120.

Kana Mulimu naa bulelela Nuwe manzwi ao kuli a lemuse batu ba bañwi kuli sinyeho ne i ka taha mwa lilimo ze 120? Batili. Mulimu naa ambolanga ni Nuwe ka linako ze ñata. Mwa timana ya bulishumi ku zwa ku yeo, lu bala manzwi a: “Mulimu a li ku Nuwe: Nako ya ku fela kwa ze pila kaufela i tomilwe ki na, kakuli lifasi li tezi ku bulayana kwa batu.” Nuwe naa felize musebezi-tuna wa ku yaha aleka mwa lilimo ze ne latezi, mi ka nako yeo, “Muñaa Bupilo a li ku Nuwe: Kena mwa aleka, wena ni ba ndu ya hao kaufela.” (Gen. 6:13; 7:1) Mi ku na ni linako ze ñwi hape muta Jehova naa taluselize Nuwe litaba ze ñwi.—Gen. 8:15; 9:1, 8, 17.

Kono manzwi a kwa Genese 6:3 a shutana ni ao; timana ye ha i buleli ka za Nuwe kamba ka za kuli Mulimu naa ambota Nuwe. Manzwi a mwa timana yeo a konwa ku ngiwa kuli a bulela ka za nto ya naa lela ku eza Mulimu. (Mu bapanye Genese 8:21.) Lu swanela ku lemuha kuli mwa likande le li talusa lika ze ne ezahezi pili Adama a si ka ba teñi, lu fumana manzwi a cwale ka a li: “Mulimu a li.” (Gen. 1:6, 9, 14, 20, 24) Ku si na ku kakanya, Jehova naa sa amboli ni mutu wa fa lifasi, kakuli mutu naa si ka bupiwa kale.

Kacwalo, kwa swanela ku bulela kuli Genese 6:3 i talusa ka za mulelo wa Mulimu wa ku felisa lika ze maswe ze ne li teñi mwa lifasi. Jehova naa bulezi katulo ya hae ya kuli naa ka eza cwalo mwahalaa lilimo ze 120, nihaike kuli Nuwe naa si ka ziba kale ka za taba yeo. Kono ki kabakalañi ha naa tomile nako yeo? Ki kabakalañi ha naa libelezi ka nako yeo kuli a pete mulelo wa hae?

Muapositola Pitrosi u talusa mabaka, u li: “Mulimu [naa] libelezi ka pilu-telele, mwa mazazi a Nuwe, ha ne ku sa pangwa aleka, ye ka yona batu ba banyinyani, ili ba ba 8, ba pilisizwe kwa mezi.” (1 Pit. 3:20) Kaniti, Mulimu ha naa lelile mulelo wa hae o ama lilimo ze 120, ne ku na ni lika ze ne sa tokwa ku eziwa. Hamulaho wa lilimo ze bato eza 20, Nuwe ni musalaa hae ba kalisa ku pepa bana. (Gen. 5:32; 7:6) Bana ba bona ba balalu ba hula, mi ba nyala, mi lubasi lwa Nuwe lwa ba ni ‘batu ba 8.’ Mi ne ba na ni ku yaha aleka, ili musebezi o no ka nga nako ye telele bakeñisa butuna bwa yona ni bunyinyani bwa lubasi lwa Nuwe. Kaniti, pilu-telele ya naa bonisize Mulimu ka lilimo ze 120 ne i konisize kuli lika zeo li petiwe ni kuli bupilo bwa batu bu bukelezwe, kakuli batu ba 8 ba ba sepahala ne “ba pilisizwe kwa mezi.”

Bibele ha i buleli silimo seo Jehova naa taluselize Nuwe kuli Munda ne u ka taha. Bakeñisa kuli bana ba hae ne se ba pepilwe kale, mi ne se ba hulile ni ku nyala, ku bonahala kuli ne ku siyezi lilimo ze 40 kamba ze 50 kuli Munda u tahe. Cwale Jehova a li ku Nuwe: “Nako ya ku fela kwa ze pila kaufela i tomilwe ki na.” Mi hape a bulelela Nuwe kuli naa swanela ku yaha aleka ye tuna ni kuli a kene mwateñi ni lubasi lwa hae. (Gen. 6:13-18) Mwahalaa lilimo ze ne siyezi, Nuwe naa ezize lika ze ñata kwandaa ku toma feela mutala o munde ka mupilelo wa hae. Naa bile “mubuleli wa ku luka” ya naa zibahalize temuso ye utwahala—ili mulelo wa Mulimu wa ku yundisa batu be ne ba sa pili ka likuka za Mulimu mwa nako yeo. Nuwe naa si ka zibela cimo silimo se ne u ka taha Munda, kono naa ziba kuli ne u ka taha luli. Mi ni mina mwa ziba kuli ne u tile.—2 Pit. 2:5.