Bengidi ba Bubi

SHINTULWILO ileta Bible itala pa mwingilo wingila bandemona mu myanda ya bantu, ilondololanga ku bipangujo bya pakitako bitala pa bubi, kebibwanika kulondololwa mu muswelo mukwabo. Tala kimfwa, byālupwilwe mu zyulunale umo, International Herald Tribune, bitala pa kwendelela kwa divita mu Balkans: “Kitango kya mu Bulaya kya bantu bañeni befunda myanda ipita mu kibundi, kyānene’mba [basola] bālele ku bukomo kubwipi kwa bana-bakaji ne bansongwakaji ba Mizilma 20 000 . . . uno o muswelo obāmwene bu mulumbuluke mwanda wa kwibazakaja ne kwibavutakanya ñeni banyeme ku mobo abo.”

Kishinte kimo kyālupukile mu zyulunale Time, kyāpimine kushintulula uno mwanda’mba: “Kitatyi kimo, basongwalume mu divita bakokeja kulala bana-bakaji ku bukomo mwanda wa kusangaja bakulumpe babo, bashidika bebemanine ne mwanda wa kusaka bakulumpe babo bebasanswe pamo bwa babo bana. Kulalañana ku bukomo i bukamoni bulombola kwitabija kukwatakanya mushipiditu wa bukalabale wa kyabo kibumbo. Nsongwalume witabija kulonga bintu bibibibi, pavule katangapo mutyima ku mutyima wandi wa munda-munda, usakanga kukokela ku bitungo bya bukalabale bya kibumbo kyabo. Ukalombola kikokeji kyandi na bilongwa bya bukalabale.”

Mwanda’ka “bitungo bya bukalabale bya kibumbo” i bibi bininge kupitako ne mityima ya munda-munda ya umo ne umo wa boba badi mu kino kitango? Kubwipi kwa muntu yense usakanga kwikala mu ndoe na balondakani nandi. Ino mwanda’ka mu kitatyi kya divita, bantu balalanga bakwabo ku bukomo, kwibasusula, ne kwiipaya abo bene na bene? Buluji bukatampe i buno: bandemona badi mu mwingilo.

Kwivwanija mwingilo wingila bandemona kuketukwasha twivwanije ne kyokya kitela bakwabo bu “mwanda unyengakanya ñeni pakwifunda mwanda wa Leza.” I muswelo’ka otukokeja kukwatañanya bino bintu bisatu: (1) Leza ye mwinebukomobonso; (2) Leza i buswe ne buyampe; ne (3) kulongeka kwa bintu bibibibi. Bakwabo banenanga’mba tukokeja kukwatañanya’mo bintu bibidi kete, byonso bisatu pamo kebibwanikapo nansha dimo. Kinenwa kya Leza akyo-kine kiletapo malondololo, kadi ano malondololo esambilanga ne pa mishipiditu yakubulwa kumweka, bengidi ba bubi.

Ntomboki Umbajinji

Bible witusapwila’mba Leza aye-mwine i mushipiditu. (Yoano 4:24) Mwenda mafuku, wāpangile tununu ne tununu twa bipangwa bikwabo bya ku mushipiditu, bandi bana bamwikeūlu. Danyele mwingidi wa Leza wāmwene mu kimonwa tununu ne tununu twa bamwikeūlu. Bino bipangwa byonso bya ku mushipiditu byāpangile Leza, byādi byoloke ne byādi bikokele ku kiswamutyima kyandi.​—Daniele 7:10; Bahebelu 1:7.

Myaka pakupitapo, Leza pa ‘kupanga ntanda,’ bano bamwikeūlu bana ba Leza ‘bāelele kabobo ka nsangaji abo bonso pamo’ ne ‘bāshilwile kwela nsadi ya tusepo.’ (Yoba 38:​4-7) Ino umo umbukata mwabo wātamije kilokoloko kya kusaka bamutōte, kintu kyādi kifwaninwe enka Umpangi kete. Pa kutombokela Leza, uno mwikeūlu wēlongele aye-mwine ke satana (kokunena’mba “kinkwa”) ne dyabola (“vuba-vuba”).​—Enzakanya na Ezekyele 28:​13-15.

Satana wāingidije nyoka mu Edena mwanda wa kwisamba na Eva, mwana-mukaji umbajinji, wāmongola ajilule kijila kyāletele Leza aye-mwine kyādi kibapeleja kudya kipá kya ku mutyi kampanda wādi mu budimi. Kupwa, wandi mulume nandi wāmulonda. Penepo, ba mulume ne mukaji babajinji belunga ku butomboki bwa mwine mwikeūlu’wa na kutombokela Yehova.​—Ngalwilo 2:17; 3:​1-6.

Bino byālongekele mu Edena bikokeja kumweka bu mwanda uleta bufundiji kete butala pa kikokeji, ino Satana wālupwile bipangujo bibidi bikatampe bitala pa ngikadilo ya bantu. Dibajinji, Satana wāfutulwile bubikadi bwa Yehova amba kaludikangapo bipangwa byandi na boloke ne mwanda wa kamweno kabo. Padi bantu bakokeja kwiludika senene abo bene na bene. Dyabubidi, Satana wādi ufwatakanya’mba kekudipo kipangwa kyañeni nansha kimo kikokeja kushala na kikokeji ne kulamata kudi Leza shi kikokeji kyabo kekibaletelangapo kamweno ka kungitu.a

[Kunshi kwa dyani]

Kwivwanija kulumbuluke kwa bipangujo byālupukile mu Edena, ne buyuki bwa ngikadilo ya Yehova, bitukwasha twivwanije buluji bwa “mwanda unyengakanya ñeni pa kwifunda mwanda wa Leza,” tukwatañanye kwikalako kwa bubi na ngikadilo ya Leza, bukomokomo bwandi ne buswe bwandi. Bine Yehova udi na bukomokomo bwakubulwa mfulo, kadi aye ye buswe bwine, kadi udi ne na tunangu ne i moloke. Wingidijanga ino ngikadilo yonso iná mu muswelo mwenzankane senene. Shi ke pano, kādipo ukokeja kwingidija bukomokomo bwandi bwakubulwa mfulo mwanda wa konakanya bano bantomboki basatu ponka na ponka. Kyādi kikokeja kwikala kyoloke, ino kekyāswilepo kukwatañana na tunangu ne na buswe. Pakwabo kadi, kāsakilepo kwibafwila lusa bitupu ne kwilwako, na mokimwekela ku bakwabo’mba dyo dishinda dya buswe. Shi wālongele uno muswelo, longa kekyākwatañenepo na tunangu ne na boloke.

Kwādi kufwaninwe kutulwa kitatyi mwanda wa kupwija bino bipangujo byālupwile Satana. Kwādi kufwaninwe kutulwa kitatyi mwanda wa bantu balombole shi bakokeja kwiludika abo bene senene pakubulwa bukwashi bwa Leza. Pa kuleka bano batomboki basatu bendelele na būmi, kadi Yehova wāpele bipangwa muswelo wa kulombola bukamoni bwa bubela bwa Satana, na kumwingidila na kikokeji nansha munshi mwa masusu.b

[Kunshi kwa dyani]

Yehova wālombwele ba Adama ne Eva patōka’mba shi mudye kipá kimujidikilwe, nankyo mukafwa. Ne bafwile bine, nansha Satana byātyipile Eva na kusumininwa konso’mba kemukafupo. Satana nandi imutyipilwe lufu; mu kino kitatyi kimushadileko ukyendelela na kongola bantu. Bible unena’mba: “Panopantanda ponsololo palēle mudi yewa umbi.”​—1 Yoano 5:19; Ngalwilo 2:​16, 17; 3:4; 5:5.

Kutomboka kwa Bamwikeūlu Bakwabo

Kitatyi kityetye pakupwa kwa myanda yāpityile mu Edena, bamwikeūlu bakwabo bēlungile ku butomboki bwa kutombokela bubikadi bwa Yehova. Bible unena’mba: “Ebiya pano, paalwile bantu kwivudija ba ntanda ne ntanda ku meso a ntanda, ne bāna bana-bakaji babutwilwa ko badi. Ponkapo bāna ba Leza bana-balume bamwene’mba bāna bana-bakaji ba bantu i ba buya bwa dyangi, ino basonga bakaji muswidile mityima yabo.” Mu muneneno mukwabo, bano ba mwikeūlu “kebalaminepo bukatampe bwine bwabo, bashile mu kikalo kyabo [molwa mūlu]” bāiya pano panshi, bavwala umbidi wa ngitu, bashilula kulala na bana-bakaji.​—Ngalwilo 6:​1, 2; Yude 6.

Nsekununi yendelela namino mu Ngalwilo 6: 4: “Ino pano bakampangala badi pano panshi mu oa mafuku’a, kadi pakupita nabya patwelele bāna ba Leza mu bana-bakaji bāna ba bantu, kadi bana-bakaji babutula babo bāna, babo bo badi bankanka ba kala ne bantumbo.” Bano bana bātambile ku kusambakena kwa bamwikeūlu ne bantu bana-bakaji, bādi na bukomokomo bupite kipimo, bādi “bankanka.” Bādi bantu basenswe binkandangobo, nansha ba Nephi·limʹ, kishima kya mu Kihebelu kishintulula “boba bashinda bakwabo.”

Tutana milangwe ya uno muswelo mu mfumo imo-imo ya mānga ya mizo yakala na kala. Kimfwa, mānga ya pakala ya mu kibundi kya Babiloni yāsonekelwe kepādi myaka 4 000, isambila pa byālongele Gilgamesh, leza-mutyetye wa bukomo ne wa binkandangobo, wādi “kapityija mujike nansha umo pakubulwa kulala nandi.” Kimfwa kikwabo, i kya mfumo ya ba Greke isambila pa kilobo mukwabo witwa bu Hercules (nansha bu Heracles). Wābutwilwe na Alcmene muntu, ne na Zeus leza ye aye wādi shandi, kupwa kwa kwipaya wandi mukaji ne bandi bana pamwanda wa bukalabale bwa bulubi, Hercules wātumbile bininge mu myanda ya binkandangobo. Nansha shi ino mfumo yāikele kujimija bubinebine bwayo umbula bwa nkongo, inoko imikwatañane na binena Bible bitala pa ba Nefilimi ne ba shabo bamwikeūlu bantomboki.

Pamwanda wa lupusa lwa bano bamwikeūlu babi ne babo bana bādi beshile na bantu, ntanda yāyudile bukalabale bininge, kyafikija ne Yehova kukutyiba mbila ya konakanya Ntanda na dilobe dikatampe. Ba Nefilimi bāfwile pamo na bantu bakwabo bonso bakubulwa kwakamwa Leza; kwapandile muntu umo kete moloke Noa, aye ne kisaka kyandi.​—Ngalwilo 6:11; 7:23.

Inoko, bamwikeūlu babi kebāfwilepo. Ino bāvudile imbidi yabo ya bu ngitu, bājokela mu bikalo bya mishipiditu. Pamwanda wa kubulwa kikokeji, kebāpelwepo kadi lupusa lwa kujokela mu kisaka kya Leza kya bamwikeūlu boloke; nansha kuvwala kadi monka imbidi ya ngitu na mobālongele mu mafuku a Noa. Bakyendelela na kwingidija lupusa lubi mu myanda ya bantu, munshi mwa lupusa lwa “mwine bandemona,” Satana Dyabola.​—Mateo 9:34; 2 Petelo 2:4; Yuda 6.

Balwana na Bantu

Satana ne bandemona i bantapañani nyeke ne bañonaona. Satana wāipaile luombe lonso lwādi na Yoba ne kumwipaila kubwipi kwa bengidi bandi bonso. Ebiya kadi wāipaya bana ba Yoba bonso dikumi na kutetula “luvula lukatampe” lwāponeje njibo yobādimo. Kupwa, Satana wāponeneja Yoba kimpengele kikatampe kya kumumeneja “mpusu isansa nakampata sū! kushilwila ku kinyantyilo kya kūlu kwandi, kutūla ne ku nsongo ya mutwe wandi.”​—Yoba 1:7-19; 2:​3, 7.

Bandemona balombolanga ngikadilo imbi ya muswelo umo onka. Mu mafuku a Yesu, bādi basusula bantu na kwibapa bumama ne bupofu. Bātunwine muntu umo washilula kwiketakanya aye mwine na mabwe. Bātolele nsongwalume umo panshi ne “kumufulumija pakatampe.”​—Luka 9:42; Mateo 9:​32, 33; 12:22; Mako 5:5.

Malapolo alupulwa kujokoloka ntanda yonso alombola’mba pano Satana ne bandemona badi na bukalabale bukatampe kutabuka. Bakambakanya bantu bamo na misongo. Bakwabo bebavutakenyanga tūlo, na kwibapa bilotwa ­bilengeja moyo nansha na kwibasusula mu myanda itala bulalañani. Bakwabo bebatonwenanga ku bulubi, ku butapani, nansha ku kwiyoa.

Lelo Bakalekwanga Kufikija Kitatyi’ka?

Satana ne bandemona bandi kebakalekwangapo nyeke na nyeke, mhm. Yehova wibalekele kufika ne ku dyalelo pamwanda wa buluji bulumbuluke, ino pano kitatyi kyebashadilako ke kityetye. Kungalwilo kwa kino kyetu kitatyi, mpangiko mivule yākwetwe mwanda wa kutyepeja mikalo ya kikalo kyabo. Mukanda wa Kusokwelwa ushintulula’mba: “Ino mwādi ne divita monka mūlu; Mikele [Yesu Kristu musanguke] ne bamwikeulu bandi bakamutamba mukishi [Satana] ne mukishi nandi ne bamwikeulu bandi balwile nabo. Penepo, abo ne kwibanekenya mpika, ino kebamwenepo mwakwikadila mūlu dikwabo, mhm. Ponkapo yewa mukishi mukatakata waelwa panshi; yewa nyoka wa kala na kalā, wākutelwa dya bu dyabola e dya bu-Satana, ñongoji wa panopantanda ponso; waelwa panopanshi, ne bamwikeulu bandi bēne kumo baelwa panshi.”​—Kusokwelwa 12:​7-9.

Kyālupwile bipá’ka? Nsekununi yendelela amba: “Penepo nanshi, sepelelai pa uno mwanda uno mānwe madiulu, ne bonso bekele monka.” Bamwikeūlu bakikokeji bādi bakokeja kusepelela mwanda Satana ne bandemona bandi bapangilwe mūlu. Ino lelo bantu ba pano pantanda nabo? Bible unena’mba: “Yō! Yō! malwa obe, abe panopanshi, ne abe mema mwine; mwanda dyabola watūkila po mudi ne bukalabale bukatampe bwine, pa kuyūka’mba: Ngidi ne kakitatyi katyutyu.”​—Kusokwelwa 12:12.

Mu bukalabale bwabo, Satana ne balondi bandi i basumininwe mwanda wa kuletela bantu byamalwa bikatampe kumeso kwa mfulo yabo yafwena bininge. Mu kino kyetu kitatyi, kwāikele mavita abidi a ntanda yonso ne kubwipi kwa mavita 150 matyematye tamba kumfulo kwa divita dya bubidi dya ntanda yonso. Kudi bishima bivule bingidijibwa mwanda wa kutela bilongwa bya bukalabale bilongwa mu luno lwetu lukongo kimfwa: “vita ya mashi,” “mulambu wa bitapwa,” “kwipaibwa kituki,” “kitūlo kya balalañana ku bukomo,” “bantapañani ba kitatyi ne kitatyi” ne “ma bombe.” Mu misapu i muyule enka myanda isambila pa dyamba, butapañani, kwelwa kwa ma bombe, bantu badya misunya ya bantu bakwabo, mfu ya bantu, nzala ne kumweshibwa malwa.

Musapu wa nsangaji i uno: bino byonso i bya lupito. Mu mafuku matyetye kumeso’ku, Leza ukakupilanga monka Satana ne bandemona bandi. Pa kushintulula kimonwa kyāmulombwele Leza, mutumibwa Yoano wānene’mba: “Penepo kala, namwene ne mwikeulu utūka mūlu, wa lufungulo lwa lupongo’lwa, ne lukano lukatampe byamalwa ku kuboko kwandi. Ino wakwata mukishi’wa, nyoka wa kala ne kalā, ke dyabola, Satana mwine, kadi, wamukuta myaka kanunu, wamwela monka mu lupongo’mo, washitako, watūlapo ne kiyukeno pādi, amba wakongola dikwabo mizo, poso’mba myaka kanunu īfike.”​—Kusokwelwa 20:​1-3.

Kupwa, Dyabola ne bandemona bandi ‘bakakutululwa kakitatyi katyutyu,’ kupwa bakonakanibwa lonso fututu. (Kusokwelwa 20:​3, 10) Kikekalanga kitatyi kilumbuluke kashaa! Kitatyi kikonakanibwa Satana ne bandemona bandi lonso, Yehova ukekala “wa byonso ne umbyonsololo.” Binebine muntu yense ‘ukesangajanga mu bungi bwa ndoe.’​—1 Kodinda 15:28; Mitoto 37:11.

[Bilembwa bya pa Bifwatulo]

Lelo i muntu aye-mwine ulupula ino myanda’ni nansha utakikwanga na bukomo bubi bwakubulwa kumweka?

Bandemona pobakaleka kukambakanya bantu kikekalanga kitatyi kilumbuluke kashaa!

Mishimwa ya pétrole yāsokelwe mu Koweit, mu 1991: Chamussy/Sipa Press