Butundaile Bulēmekibwe ku Meso a Leza ne a Bantu
“Mwadi butundaile mu Kena . . . Ne Yesu mwine bamwendela konka ku butundaile ne bāna-bandi-babwanga bene kumo.”—YOANO 2:1, 2.
1. Nsekununi ya Yesu mu Kena īsambila pa bika?
YESU, inandi, ne bandi bana ba bwanga bamobamo bēmwenine nsangaji iletwanga na butundaile bwa bulēme bulongwa umbukata mwa bantu ba Leza. Kidishitu wālengeje masobo amo a butundaile ekale matabuke kunengela pa kulonga’ko kingelengele kyandi kibajinji. (Yoano 2:1-11) Padi nobe kodi mutanwe ku butundaile bwa Bene Kidishitu basaka kwingidila Yehova na nsangaji bu ba mulume ne mukaji. Pakwabo padi i abe mwine ulanga butundaile bobe nansha bwa mulunda okwasha mwanda wa bukapite biyampe. Ino i bika bikokeja kukwasha bukapite biyampe?
2. Bible witusapwila bika bitala pa butundaile?
2 Bene Kidishitu i bamone amba madingi a mu Kinenwa kya Leza kya ku bukomo bwa mushipiditu akwashanga mwana-mulume ne mwana-mukaji basaka kwisonga. (2 Temote 3:16, 17) I bine, Bible kalombwelepo kamo ne kamo ka mwakulongela butundaile bwa Bene Kidishitu. I amo, mwanda bishiyekulu ne bijila bya ntanda bishilanga mwendele bifuko ne bitatyi. Kimfwa, mu Isalela wa kala kemwādipo bisela bishilakane bya butundaile. Mu difuku dya butundaile, musoñañani wādi’tu uselela mutundaile ku njibo yandi nansha ya shandi. (Ngalwilo 24:67; Isaya 61:10; Mateo 1:24) Kulonga namino ku meso a bantu bonso bo bwādi butundaile, kepādipo bisela na bino bivudile mu matundaile a dyalelo.
3. Yesu wākweshe ku mwanda’ka mu Kena?
3 Bene Isalela bādi bāyukile amba dino ditabula bo busongi bwine nansha butundaile. Kupwa papo, bādi bakokeja kusoba masobo, na oa alombwelwe mu Yoano 2:1. Malamuni mavule a Bible alamwine uno vese amba: “Mwadi butundaile mu Kena . . .” Ino binenwa bibajinjibajinji i binene’po amba “bidibwa bya masobo” nansha amba “bidibwa bya butundaile.”a (Mateo 22:2-10; 25:10; Luka 14:8) Nsekununi ilombola patōka amba Yesu wādi’ko kadi wākweshe ne ku kuloeja butundaile bwa Bayuda. Inoko, mwanda mukatampe i uno: mwāikadile bobwa butundaile i bishile na bimweka dyalelo.
4. Lelo Bene Kidishitu bamo batoñanga kulonga butundaile bwabo muswelo’ka, ne mwanda waka?
4 Mu matanda mavule dyalelo, Bene Kidishitu basaka kwisonga bafwaninwe kuvuija bisakibwa kampanda bya mungya bijila. Shi abalonga namino, nabya abetundaila mu muswelo mwitabijibwe na bijila. Kino’ki padi kilomba’tu kwitana ku meso a zuji, a mwendeji, nansha a ntunguluji upelwe lupusa na Leta. Bamo batoñanga kwisonga uno muswelo, na kulomba’ko babutule nansha balunda batyetye Bene Kidishitu batanwe’po bu batumoni ba kwibemanina mungya bijila, nansha mwanda wa kuvudija nsangaji. (Yelemia 33:11; Yoano 3:29) Mo monka, bakwabo balekanga kulonga masobo a butundaile makatakata nansha bidibwa bilomba lupoto luvule. Ino babwanya kulongolola tudibwa tutyetye twa kudya na balunda babala-banga kete. Nansha shi tubatonge kulonga bika, tuyukei amba Bene Kidishitu bapye bakokeja padi kwikala ne mumweno mwishile na wetu.—Loma 14:3, 4.
5. Mwanda waka Bene Kidishitu bavule basakanga ku butundaile bwabo kwikale ne dishikulu, ne disambilanga pa bika?
5 Bene Kidishitu bavule besonga basakanga kwikale ne dishikulu dimanine pa Bible ku bwabo butundaile.b Ke-bantu bayukile amba Yehova ye mwine wāshilwile busongi ne amba i mulete mu Kinenwa kyandi madingi a mwa kulumbulwila busongi ne mwa kutanina nsangaji. (Ngalwilo 2:22-24; Mako 10:6-9; Efisesa 5:22-33) Balume ne bakaji bavule betanga babutule ne balunda Bene Kidishitu bāye basangale nabo pamo. Shi ke pano, tufwaninwe kumona namani kwishila kwa bisakibwa bilombwa mungya bijila, muswelo upityijibwa busongi, ne bibidiji bya kotushikete? Kino kishinte kibandaula myanda ipitanga mu matanda palapala. Myanda imo ikokeja padi kwishila na yoyukile kala nansha na yomonanga kwenu. Nansha nankyo, ubwanya kutana’mo misoñanya imo ya mvubu ilondwa na bengidi ba Leza bonso.
Busongi Bulēme I Busongi Bulonda Bijila
6, 7. Mwanda waka tufwaninwe kuta mutyima ku bijila bya Leta mu busongi, ne tukalombola’kyo namani?
6 Yehova ye wātūdile’ko busongi, ino maludiki a bantu nao atalwanga na bilonga boba besongele. Ne kino i kyendele’mo. Yesu wānene amba: “Nanshi lubwilai Kesala bintu bya Kesala, kadi bya Leza nabyo i bya Leza.” (Mako 12:17) Mo monka, ne mutumibwa Polo wādingile amba: “Bantu bonso bēkale kukōkela bakatampe balupusa bakwibalela; ke-kuntu kutupu wa lupusa lwandi wa kubulwa Leza; ke-bantu balupusa bonso bádipo i baboībwe na Leza.”—Loma 13:1; Tetusa 3:1.
7 Mu matanda mavule Kesala, ke balupusa kadi, bo bayukanyanga i ani wafikila pa ludingo lwa kusonga nansha kusongwa. Penepo, shi Bene Kidishitu babidi badi na bwanapabo bwa kwisonga mwendele Bisonekwa, bafwaninwe na mutyima wa mundamunda utōka kuta mutyima ku bijila bya ntanda yabo. Mu bino bijila mubadilwa padi mukanda uleta kishima kya kwisonga, kwimaninwa na mwingidi wa Leta, ne kwilembeja ku buku. Kesala Akutusa, paāsomenye amba ntanda “ilembwe bu-musonko,” ba Madia ne Yosefa bālongēle monka na kwenda ku Betelema amba ‘basonekwepo ku musonko.’—Luka 2:1-5.
8. Busongi bukutyilanga namani bantu mu bumo, ne Batumoni ba Yehova baloñanga bika bilombola amba bemvwanije uno mwanda?
8 Shi Bene Kidishitu babidi abesonge mwendele bijila bya Leta, nabya abapu kwikuta mu bumo ku meso a Leza. O mwanda Batumoni ba Yehova kebapitulukangapo busongi bwabo na kuvudija bisela bya kwisonga mwendele bijila, nansha kupituluka monka mpiko yabo, kimfwa na mulongelanga boba bavulukanga mafuku a butundaile bwabo kupwa kwa myaka 25 nansha 50. (Mateo 5:37) (Bipwilo bimo bipelanga busongi bulembeje ku Leta amba mwanda’po’tu mumpele nansha pashitele kalongelepo tubisela twa mu kipwilo nansha kuyukanya’mba mwana-mulume’u ne mwana-mukaji’u abesonge.) Mu matanda mavule, Leta upanga Kamoni wa Yehova umo lupusa lwa kwimanina masongi. Shi kidi namino, ukasaka padi kwimanina’o na kwela’po ne dishikulu dya butundaile ku Njibo ya Bulopwe. Kino kyo kifuko kine kya mutōtelo wa bine kadi kyo kifwaninwe kulongelwa’ko dishikulu ditala ino mpangiko, yātūdilwe’ko na Yehova Leza.
9. (a) Shi busongi bukalembwa ku Leta, i bika padi bikasaka kulonga besonga’ba? (b) Bakulumpe batalwa namani na mpangiko ya butundaile?
9 Mu matanda makwabo, bijila bilomba ba mulume ne mukaji besongele ku bilo bya Leta, kimfwa mu mobo makata a mu kibundi, ku meso a mwingidi wa Leta mutongwe. Divule Bene Kidishitu basakanga kulonga, kunyuma kwa dino ditabula dya Leta, dishikulu dya butundaile ku Njibo ya Bulopwe mu dine difuku’dya nansha mu dilonda’po. (Ke biyampepo kupityija mafuku mavule pa bukata bwa difuku dya kwilembeja ku Leta ne dya dishikulu dimanine pa Bible, mwanda besoñanga ku meso a Leza ne a bantu, ne ku a kipwilo kya Bwine Kidishitu kine.) Shi ba mulume ne mukaji bakelembeja ku Leta bakimba kulongelwa dishikulu mu Njibo ya Bulopwe kampanda, bafwaninwe kulomba kumeso kwa kitatyi lupusa kudi bakulumpe babundile Komite wa Mingilo wa pa Kipwilo. Shi batadi abamone amba badi na mwiendelejo muyampe, bafwaninwe kadi ne kutala mpangiko ya butundaile kutyina’mba yakavutakanya mpangiko ya kupwila ne ya mingilo mikwabo ilongelwanga mu njibo’ya. (1 Kodinda 14:33, 40) Bakatala kadi ne bya kudyangula bikimba besongele kudyangula njibo ne kutyiba mbila shi i byendele’mo kwela musapu utala kwingidijibwa kwayo.
10. Shi busongi i bulembejibwe ku Leta, bikekala namani pa mwanda utala dishikulu dya butundaile?
10 Mukulumpe wela dishikulu dya butundaile ufwaninwe kwikankila’ko mwisambo wikale wa kyanga, ubaka ku mushipiditu, kadi wa bulēme. Shi ba mulume ne mukaji i bapwe kala kwilembeja ku Leta, nankyo ukalombola patōkelela amba i besonge mwendele bijila bya Kesala. Shi mityipo keyatyipilwepo ku meso a Leta, nankyo bakalonga’yo kitatyi kyelwa dishikulu.c Shi bātyipile’yo ku meso a Leta ino kadi bakimba ne kutyipa’yo ku meso a Yehova ne a kipwilo, nankyo bakanena mu muneneno ulombola amba beityipile kala na kwingidija kitatyi kipite, bilombola amba kebapwe kala ‘kusambakanibwa’ pamo.—Mateo 19:6; 22:21.
11. Mu bifuko bimo, besoñanga namani, ne bikalanga namani pa mwanda utala dishikulu dya butundaile?
11 Mu bifuko bimo, bijila kebilombepo besonga’ba balonge bisela kampanda, nansha kwimana ku meso a mwingidi wa Leta kwine. Busongi kwabo i enka shi abalombola mwingidi wa Leta mukanda mushinye obalembeje busongi. Ponka’po, ne mukanda wa busongi wasonekwa mu buku. Kubapu besonga’ba ke ba mulume ne mukaji, ne dine difuku’dyo ye dyobetundaila. Monka mokilombwedilwe kungala, besonga bakasaka padi kulondeja’po dishikulu dimanine pa Bible ku Njibo ya Bulopwe. Tutu mupye ku mushipiditu utongelwe kunena’dyo ukalombola bemvwaniki bonso amba ba mulume ne mukaji’ba i besonge mwanda ke bapwe kwilembeja kala. Mityipo ikokeja kulongwa kukwatañana na madingi adi mu musango wa 10 ne adi kunshi kwa dyani. Boba bakatanwa ku Njibo ya Bulopwe bafwaninwe kusangala pamo na ba mulume ne mukaji ne kumwena mu madingi a mu Kinenwa kya Leza.—Lwimbo lwa Ñimbo 3:11.
Busongi bwa ku Bako ne bwa ku Leta
12. Lelo busongi bwa kishiyekulu i busongi’ka, ne shi bubapu i kika kifwaninwe kulonga?
12 Mu matanda amo, balume ne bakaji bamo besoñanga bobwa butelwa bu busongi bwa ku bako (nansha bwa kishiyekulu). Buno ke busongipo bwa ntekele-nkuvwike, nansha bobwa buyukene enka mu kibundi ino mungya bibidiji bya kipindi kya ntanda’ya mpika.d Buno botwisambila’po i busongi bulongwa mwendele kibidiji kya kifuko nansha kya bantu kampanda. Padi balombanga kutūla buko, bulombola amba abesonge mwendele bijila ne Bisonekwa. Leta nandi umonanga amba buno busongi bwa kutūla buko i bwitabijibwe mwendele bijila, kadi i bwa lonso. O mwanda, busongi’bwa busonekwanga nansha kulembwa mu buku, ebiya ku mfulo besongele’ba bapebwa mukanda na Leta. Kulembeja kukiñanga ba mulume ne mukaji, enka ne mukaji shi ke wa kishala, pamo ne bana bene bakabutulwa. Kipwilo kikakankamika boba besonga mungya kishiyekulu balembeje busongi bwabo kinondanonda na kutūla buko. Eyo mobimwekela, mu bijila bya Mosesa, bana ne busongi byādi bilembejibwa mwendele bijila.—Mateo 1:1-16.
13. I kika kikanenenwa dishikulu, shi butundaile bwa kishiyekulu bubalongwa?
13 Boba besonga na kutūla buko mungya bijila bekalanga ke ba mulume ne mukaji besonge. Monka mokilombwedilwe kūlu, Bene Kidishitu besonga namino bakokeja kulomba dishikulu dya busongi, ne kulonga mpiko ya pa butundaile ku Njibo ya Bulopwe. Shi kibalongeka namino, muneni ufwaninwe kulombola’mba besongele’ba i besonge kala monka mwendele bijila bya Kesala. Dishikulu adyo i dimo kete. Busongi pano i bumo, bwa kishiyekulu mwendele bijila bitabijibwe, kadi bwelelwe ne dishikulu dya mu Bisonekwa. Kulonga byonso bibidi pamo, shi bibwanika, kyo kintu kiyampe, nakampata difuku dimo dyonka, kino kikapeja busongi bwa Bwine Kidishitu bulēme mu kibundi.
14. I kika kifwaninwe kulonga Bene Kidishitu shi busongi bwa kishiyekulu ne bwa ku Leta i bwitabijibwe kwabo?
14 Mu matanda amo mwitabijibwe busongi bwa kishiyekulu na bijila, mulongololwanga ne busongi bwa ku Leta (kulembeja). Busongi bwa ku Leta bwikalanga divule bulongwa ku meso a mwingidi wa Leta, kadi kwikalanga ne kwipikila mpiko ne kushinya ku Leta. Bene Kidishitu bavule basakanga busongi bwa ku Leta kupita’ko bwa mwendele kishiyekulu. Pa ano onso abidi kepadipo’ko kijila; mwanda mulongelo umo ne umo i mulembejibwe. Kadi byobya binenwe mu musango 9 ne wa 10 bitala pa dishikulu dya butundaile ne mpiko bikokeja kulondwa ne pano. Kintu’tu kisakwa i busongi’bwa bwikale bwa bulēme ku meso a Leza ne a bantu.—Luka 20:25; 1 Petelo 2:13, 14.
Lamai Bulēmantu mu Busongi
15, 16. I muswelo’ka ukalombolwa bulēme mu busongi?
15 Pākolele busongi bwa mulopwe wa Peleshia, mukulu wa badingidi witwa dya bu Memukane wāletele madingi a kamweno amba ‘bakaji bakalēmeke balume babo bulēme.’ (Eseta 1:20) Mu busongi bwa Bene Kidishitu kekilombepo bidi mulopwe wa pano panshi alete kijila; abo bakaji basangelanga kulēmeka balume babo. Mo monka ne balume nabo ‘balēmekele bulēme bakaji’ ne kwibatendela. (Nkindi 31:11, 30; 1 Petelo 3:7) Kushinsakanya bulēme ku bwetu busongi ke kwa kwilaijapo bidi kupwa kwa myaka mivule. Abo bufwaninwe kulombolwa’tu ku ngalwilo, i bine, tamba’tu enka difuku dya butundaile.
16 Ke enkapo mwana-mulume ne mwana-mukaji kete—ba mulume ne mukaji—bafwaninwe kulēmekeja difuku dya butundaile. Shi kudi mukulumpe Mwine Kidishitu ukela dishikulu dya butundaile, nabya bulēme bufwaninwe kumweka ne mu dishikulu’dya. Dishikulu dikatala enka ba mulume ne mukaji. Ne byodidi bu kipindi kya kwibapeja bulēme, muneni kafwaninwepo kunena bya kuzaula ne bya kusepeja. Kadi kafwaninwepo kwisambila bininge pa twanda twibatala, kutyina betundaila’ba nansha bemvwaniki bakakwatwa bumvu. Ino ukekankila’ko kwikala wa buzanzamuke ne ūbaka, ne kulombola biyampe mwine ushilwile busongi ne milangwe Yandi mine. I bine, dishikulu dya butundaile dilēme dinenwa na mukulumpe dikatuntwila’ko buyampe bwa butundaile buletela Yehova Leza bulēme.
17. Mwanda waka mu matundaile a Bene Kidishitu mudi ne bijila?
17 Mubamone mu kino kishinte myanda mivule ya bijila bitala pa butundaile. Padi myanda imo pa ino keiloñwangapo mu kyenu kibundi. Inoko, batwe bonso tubadyumunwa amba kya mvubu i mpangiko ya butundaile umbukata mwa Batumoni ba Yehova ikale milonde bijila bya mu kibundi ne bisakibwa bya Kesala. (Luka 20:25) Polo witusoñanya’mba: “Lambulai kudi abo bonso mo kyendelemo, musonko wende ku bamusonko; milambu nayo konka ku bamilambu; . . . ne buleme nabo bwikale konka ku bakulemekwa buleme.” (Loma 13:7) Bine, i kyendele’mo Bene Kidishitu bekale kulēmeka ndudi itūdile Leza mu busongi tamba’tu enka pobetundaila’pa.
18. I myanda’ka itala pa butundaile yotufwaninwe kuta’ko mutyima, ne i kwepi kotukokeja kutana madingi?
18 Kupwa kwa butundaile buvule bwa Bene Kidishitu kwikalanga ne kwibunga—ko kunena’mba kwikalanga masobo a butundaile, kudya, ne kutoma. Vuluka amba Yesu wākatenwe ku masobo amo a uno muswelo. Shi kudi kwibunga kwa uno muswelo, i muswelo’ka otukokeja kwingidija madingi a mu Bible mwanda wa kulombola bulēme kudi Leza ne ku bapya besongele bene kadi ne ku kipwilo kya Bwine Kidishitu? Kishinte kilonda’ko kikashintulula uno mwanda.
[Kunshi kwa dyani]
a Kishima kimo kyonka kyādi kikokeja kwingidijibwa ne mu myanda ingi yampikwa kukwatañana na busongi.—Eseta 9:22, Septante.
b Dishikulu dinenwanga divule na Batumoni ba Yehova mu bula bwa minite 30 pa butundaile didi na mutwe wa mwanda unena’mba “Busongi bwa Bulēme ku Meso a Leza.” Dilombolanga madingi malumbuluke a mu Bisonekwa atanwa mu dibuku Lufungulo lwa Būmi Bwansangaji mu Kisaka ne mu mabuku makwabo a Batumoni ba Yehova. Mwisambo’u ukwashanga ba mulume ne mukaji besonga ne bonso’tu batanwa ku butundaile.
c Shi kekudipo bikwabo bilombwa na bijila bya ntanda, nankyo ino mityipo ilēmekeja Leza ikanenwa. Musoñañani: “Ami [dijina dya musoñañani] nakusonge abe [dijina dya musongwa], kodi wami mukaji onsongele, kadi napika mpiko ya kukusanswa ne kukukena kukwatañana na bijila bya Leza bidi mu Bisonekwa Bikola bitala pa balume Bene Kidishitu, mu bula bwa kitatyi kyonso kyotukekala pano pa ntanda bekutyile pamo mungya mwēkiteakaninye Leza.” Musongwa: “Ami [dijina dya musongwa] nasongwe na abe [dijina dya musoñañani], kodi wami mulume unsongele, kadi napika mpiko ya kukusanswa ne kukupa bulēme bukatampe, kukwatañana na bijila bya Leza bidi mu Bisonekwa Bikola bitala pa bakaji Bene Kidishitu, mu bula bwa kitatyi kyonso kyotukekala pano pa ntanda bekutyile pamo mungya mwēkiteakaninye Leza.”
d Kiteba kya Mulami kya 15 Kweji 9, 1963, paje 575, Falanse, kisekununa myanda itala pa busongi buyukene enka mu kibundi kete.
Lelo Ukivulukile?
• Mwanda waka tufwaninwe kuta mutyima ku myanda ya bijila ne ya ku mushipiditu itala busongi?
• Shi Bene Kidishitu babidi besonga abapu kwilembeja ku Leta, i bika byobakatonga kulonga bukidibukidi?
• Mwanda waka mashikulu a butundaile anenwanga ku Njibo ya Bulopwe?
[Kifwatulo pa paje 12]
Mu butundaile bwa mu Isalela wa kala, musoñañani wādi ufikija mutundaile mu njibo yandi nansha ya shandi
[Kifwatulo pa paje 15]
Shi busongi bwa mwendele kishiyekulu bubapu, Bene Kidishitu babwanya kulomba dishikulu ku Njibo ya Bulopwe