Madyese Nansha Mafingo​—Tonga’po Kimo!

“Nakubikila kumeso obe bumi ne lufu, dyese ne mafingo, ino tonga bidi bumi amba wikale mumi.”​—KUPITULUKA 30:19.

YEHOVA LEZA wētupēle batwe​—bipangwa byandi byalūku​—bwanapabo bwa kwilongela myanda. Ketwāpangilwe pamo bwa bankishi bitupu nansha pamo bwa balobó, mhm, ino wētupēle madyese ne kiselwa kya kulonga butongi. (Mitōto 100:3) Bantu babajinji ba​—Adama ne Eva​—bādi na bwanapabo bwa kwitongela dishinda dyobādi bakokeja kulonda ne bādi bafwaninwe kwishintulwila kumeso a Leza pamwanda wa butongi bwabo.

² Umpangi wāteakenye bintu bivule bilumbuluke mwanda wa kupa bantu muswelo wa kwikala na būmi bwa madyese akuladila nyeke mu paladisa pano pantanda. Mwanda waka ino mpango keyāfikidile? Mwanda Adama wālongele butongi bubi. Yehova wāsoñenye muntu amba: “Ku mityi yonso ya budimi kudya udyako bitupu kekudipo mwanda. Nanshi ku mutyi wa kuyukanya buya ne bubi, kokadyako i kijila; mwanda difuku dyokadyako mwiko, kufwa ukafwanga.” (Ngalwilo 2:​16, 17) Shi Adama wātongele kukokela, longa bambutwile betu babajinji bāeselwe madyese. Kubulwa kukokela kwāletele lufu. (Ngalwilo 3:​6, 18, 19) O mwanda bubi ne lufu byāsambakene ku lukunwa lonso lwa Adama.​—Loma 5:12.

Bibelo bya Madyese Bibashitulwa

³ Yehova Leza wātudile’ko mpangiko mwanda wa kufikidija mpango yandi ya kwesela muzo wa muntu. Aye mwine wātobele butobo butala pa Lukunwa, pālombwele bupolofeto mu Edena amba: “Nkatūla mushikwa pabukata bwa abe ne mwana-mukaji ne pabukata bwa lukunwa lobe ne lukunwa lwandi. Ukakusonsakanya mu mutwe, nobe ukamusonsakanya mu kapondo.” (Ngalwilo 3:​15, NW) Mafuku pakupitapo, Leza wālaile’mba bantu bakikokeji bākeselwanga madyese kupityila ku luno Lukunwa, lwa ku musuku wa Abalahama.​—Ngalwilo 22:​15-18.

⁴ Luno Lukunwa lwa madyese lwālailwe wādi Yesu Kristu. Pa mwanda utala mwingilo ukavuija Yesu mu mpangiko itudile’ko Yehova mwanda wa kwesela muzo wa muntu, mukristu mutumibwa Polo wāsonekele’mba: “Ino nanshi Leza wetulombola mwaetusanshilwe’mba po twakidi babipyamambo, Kidishitu wetufwidile.” (Loma 5:8, MB) Ano madyese akapebwa bantu babubi bakōkele kudi Leza ne belombola abo bene bu basakanga kukamwena mu kitapwa kya Yesu Kristu kyabukudi. (Bilongwa 4:12) Lelo nobe ukatonga kikōkeji ne madyese? Bine kubulwa kikōkeji kukaletanga bipa bilula.

Lelo Mafingo Nao?

⁵ Kinyuma kya madyese i mafingo. Kishima “mafingo” kishintulula kwela mīko nansha kusakila muntu bibi. Kishima kya mu Kihebelu qela·lahʹ i kilupuke ku kyubwa qa·lalʹ, pabutepabute kishintulula “kwikala upēla.” Inoko shi i kingidijibwe mu bubi, kishintulula ‘kufinga mafingo’ nansha kadi ‘kufutulula.’​—Levi 20:​9; 2 Samwele 19:43.

⁶ Tubandaulei kimfwa kimo kileta bulanda kisambila pa mafingo a ponka na ponka. Uno mwanda wālongekele pātambile Edisha mupolofeto wa Leza mu Yediko kaenda ku Betele. Nsekununi inena’mba: “Byobiya wakanda kwenda ku Betele; kabidi pa kukanda mu dishinda, kwalupuka banuke mu kibundi kumubenga, ke banena’mba: Kanda abe wadibala, kanda abe wadibala. Penepo watala kunyuma webamona, webafinga mafingo mu dijina dya Yehova. Ponkapo mwatamba tuzenza-ntambo tubidi tukata tukaji mu ntanda, ne kusasamuna twasasamuna banuke makumi aná ne babidi ko badi.” (2 Balopwe 2:​23, 24) Myanda yānene Edisha pāfingile bano bana bādi bamubenga mwanda wa kwibasakila kibi keilombwelwepo. Inoko, mine myanda’ya yālupwile bipa mwanda yātambile mu kyakanwa kya mupolofeto wa Leza wēsambile mu dijina dya Yehova kukwatañana na kiswamutyima kya Leza.

⁷ Kimweka bu buluji bwinebwine bobādi babengela Edisha i pamwanda wādi uvwele kikutu kyādi kivwala Ediya, ne bana kebādipo basaka muntu nansha umo kupingakena pa kyaba kya uno mupolofeto. (2 Balopwe 2:13) Mwanda wa kufudija luno lonji lobādi bamukolomona’mba i mpingakani wa Ediya ne mwanda wa kufundija bano bana ne bambutwile babo kulemeka mupolofeto wa Yehova, Edisha wāfingile kino kibumbo kyādi kimubenga mu dijina dya Leza wa Ediya. Yehova wālombwele’mba wādi witabije Edisha bu mupolofeto wandi na kutuma tuzenza-ntambo tubidi tukaji, twatamba mu ntanda, twāsasumuna bana 42 mu boba bādi bamubenga. Yehova wālondolwele na kusumininwa pamwanda wa kafutululo kabo kakubulwa kulemeka mpangiko yātudileko pano pantanda mwanda wa kwisamba na bantu mu kine kitatyi’kya.

⁸ Mu myaka yābadikile, bene Isalela nabo bālombwele kubulwa bulēme kwa muswelo umo kutala pa kulemeka mpangiko ya Leza. Uno mwanda wālongekele namino: Mu mwaka wa 1513 K.K.K., Yehova wālombwele’mba wādi witabije bene Isalela na kwibalupula mu bupika mobādi mu Edipito pamo’nka bwa aye wibaselele “pa mapapa a mukebo.” Ino, pakubulwa ne kwija kwine, kebākilemekelepo mulao wabo wa kukōkela kudi Leza. Jingululai’mba kikōkeji kyādi kikwatañene na kwitabijibwa na Leza. Yehova wānene kupityila kudi Mosesa amba: “Shi mukōkele dyami diwi binebine ne kulama kipwano kyami, nankyo mukangikadila kileme kyami amiwa mwine mubukata mwa bantu bonsololo, mwanda pano pantanda ponso i pami.” Penepo bantu bāitabija ne bālondolola’mba: “Binenwa byonso byanena Yehova batwe tukalonga’byo.” (Divilu 19:​4, 5, 8; 24:3) Bene Isalela bādi betela’mba bādi basenswe Yehova, amba bādi bepēne kwadi ne bātyipile mutyipo wa kukōkela ku diwi dyandi. Kukōkela kudi Yehova kyādi kya kwibaletela madyese makatampe.

⁹ Ino kumeso kwa kulembwa kwa ino misoñanya ya pakitako pa mabwe na “mumwe wa Leza,” kyāmwekele’mba Leza wādi na buluji bwa kuponejeja mafingo pobadi. (Divilu 31:18) Lelo mwanda waka uno mwanda uleta bulanda wādi ufwaninwe kwibafikila? Le bene Isalela kebālailepo amba bakalonga myanda yonso ikanena Yehova? I amo, na binenwa bādi basaka kweselwa madyese, ino mu bilongwa byabo bātongele mwiendelejo wēbaletele mafingo.

¹⁰ Umbula bwa kitatyi kya mafuku 40 pādi Mosesa ku Lūlu lwa Shinai kwākatambwile Mbila Dikumi, bene Isalela bājilwile mulao wabo umbajinji utala pa kukōkela kudi Yehova. Nsekununi inena’mba: “Penepo, kala bantu pa kumona’mba Mosesa waije kutūka ku lūlu, bantu beungwija kudi Alone ke bamunena’mba: Taluka witulongele balezaleza ba kwitutangidila, ke-muntu, uno Mosesa uno mukelenge wetulupwile mu ntanda ya Edipito, ketuyukilepo ne [kyamufikila kine].” (Divilu 32:1) Kino i kimfwa kikwabo kilombola kubulwa kulemeka muntu wādi utungwilwe na Yehova mwanda wa kuludika bantu bandi ne kwibapa bulombodi. Bene Isalela bāongwelwe na kwiula bene Edipito bādi batōta bankishi, ino bine bāangwile bipa bibi, kwāfwile kubwipi kwa bantu 3 000 umbukata mwabo ku kipete mu difuku dimo dyonka.​—Divilu 32:​2-6, 25-29.

Kuyukija Madyese ne Mafingo

¹¹ Kubwipi na ku mfulo kwa myaka 40 yālele bene Isalela muntanda mutuputupu, Mosesa wālombwele madyese ādi akweselwa bantu shi bakatonge kukōkela Leza. Kadi wātelele ne mafingo ādi akukaponena bene Isalela shi bakatonge kutombokela Yehova. (Kupituluka 27:11–28:10) Kitatyi kityetye kupwa kwa bene Isalela kutwela mu Ntanda ya Mulao, Yoshua wāendelele na kuyukija misoñanya yāshile Mosesa kwela’mo ne ano madyese ne mafingo. Bisaka bisamba bya mu bene Isalela byādi bīmene munshi mwa Lūlu lwa Ebale, ne bisaka bikwabo bisamba byādi bīmene kampalampala na Lūlu lwa Ngedizimi. Bene Levi bādi bemene pabukata bwabo mu lupongo. Kimweka bu bisaka byādi bīmene kampalampala na Lūlu lwa Ebale byādi binena’mba “Amena” kitatyi kyādi kitelwa mafingo ne mīko mu butangi. Bakwabo nabo bālondolwele ku madyese ātangile bene Levi ku boba bādi bēmene kunshi kwa Lūlu lwa Ngedizimi.​—Yoshua 8:​30-35.

¹² Fwatakanya bidi bu abe wivwene bene Levi banena’mba: “Afingwe mafingo yewa muntu upunga nkishi musongwe, nansha upunga musungululwe mwine, i kyamunyanji kudi Yehova, mingilo ya maboko a sendwe, kaimika’kyo kufulakufula. . . . Afingwe mafingo yewa upeleka shandi nansha inandi mwine. . . . Afingwe mafingo yewa utundulula mukalo wa mwikadi nandi. . . . Afingwe mafingo yewa ulubija mpofu mu dishinda. . . . Afingwe mafingo yewa upūpa mambo a mweni, ne a mwana-nshie, ne a wakishala. . . . Afingwe mafingo yewa ulāla ne mukaja shandi, mwanda nenki waputula kisandi kya shandi. . . . Afingwe mafingo yewa muntu ulāla ne nyema, shi nyema wa muswelo’ka, shi nyema wa muswelo’ka. . . . Afingwe mafingo yewa ulāla na kaka wandi mwana shandi mwana-mukaji, nansha mwana inandi mwana-mukaji. . . . Afingwe mafingo yewa ulāla na inandi muko. . . . Afingwe mafingo yewa wipaya mwikadi nandi kufulakufula. . . . Afingwe mafingo yewa utambula kya dilobo, kwipaya muntu wa kubulwa mambo. . . . Afingwe mafingo yewa kafikijijapo myanda ya mukanda-wabijila uno’u kulonga’yo.” Kupwa kwa mafingo ne mafingo, bisaka byādi bīmene kampalampala na Lūlu lwa Ebale byānena’mba: “Amena.”​—Kupituluka 27:​15-26.

¹³ Pano fwatakanya’mba ubaivwana boba bādi bēmene kampalampala na Lūlu lwa Ngedizimi bālondolola na diwi dikatampe kupwa kwa dyese dimo ne dimo dyādi ditela bene Levi amba: “Abewa ukekala wadyese mu kibundi, kadi abe ukekala wadyese ne mu ntanda mwine. Bipa bya ku difu dyobe bikekala byadyese ne bipa bya nshi yobe, ne bipa bya bimunanwa byobe bine, ne kutundubuka, kwa bañombe bobe, ne bāna ba luombe lobe bene kumo. Kilala kyobe kikekala kya dyese, kadi ne lūvu lobe lwine. Abewa ukekala wadyese potwela, kadi abe ukekala wadyese potamba.”​—Kupituluka 28:​3-6.

¹⁴ Lelo i kika kyobādi bafwaninwe kulonga mwanda wa kutambula ano madyese? Nsekununi inena’mba: “Shi ukatejejeja ne kininga ku diwi dya Yehova Leza obe, kutentekela kulama bijila byandi byonso, byo nakujidika ami dyalelo dino’di, nankyo Yehova Leza obe ukakubika peulu palampe pene pa mizo yonso ya panopantanda; ebiya kadi nao madyese ano’a onsololo akāya podi ne kukupeta, shi ukateja ku diwi dya Yehova Leza obe.” (Kupituluka 28:​1, 2) Eyo, kukōkela Leza lo lufungulo lwādi lwakwibaletela madyese atamba kudi Leza. Ino lelo batwe netu dyalelo? Lelo tukatonga būmi ne madyese na kwendelela na “kukōkela diwi [dya Yehova]”?​—Kupituluka 30:​19, 20.

Kulonga Bubandaudi Bwamushike

¹⁵ Tubandaulei madyese amo-amo ādi akokeja kutambula bene Isalela pamwanda wa kikōkeji kyabo kudi Yehova. Kimfwa, Kupituluka 28:3 unena’mba: “Abewa ukekala wadyese mu kibundi, kadi abe ukekala wadyese ne mu ntanda mwine.” Kweselwa na Leza kekutalangapo kifuko kyotushikete’mo nansha mwingilo otupelwe, mhm. Bamo-bamo bakokeja kongolwa pamwanda wa ngikadilo yobadimo, pakwabo mwanda badi mu ntanda yakubulwa bupeta nansha mu ntanda mudi enka mavita. Bakwabo bakokeja kwabila kukengidila Yehova mu bipindi bikwabo. Bakristu bamo-bamo bana-balume bakokeja kuzonzeja mutyima mwanda kebapelwepo kiselwa kya bu mwingidi wa mingilo nansha kya bu bakulumpe pa kipwilo. Kitatyi kimo-kimo, bakristu bana-bakaji bafitwanga mutyima mwanda kebadipo mu ngikadilo ibapa muswelo wa kwingila mwingilo wa kitatyi-kyonso bu bapania nansha bu bamishionele. Ino, muntu yense ‘uteja ku diwi dya Yehova ne kulonga myanda yonso yamulomba na kusumininwa kukatampe’ ukeselwa tamba’nka pano ne nyeke na nyeke.

¹⁶ Kupituluka 28:4 unena’mba: “Bipa bya ku difu dyobe bikekala byadyese ne bipa bya nshi yobe, ne bipa bya bimunanwa byobe bine, ne kutundubuka, kwa bañombe bobe, ne bāna ba luombe lobe bene kumo.” Muswelo wingidijibwe kishima kya mu Kihebelu kishintululwa bu “yobe,” ulombola’mba ano madyese ādi akukafikila mwine Isalela yense wakikōkeji. Ino lelo i kika kyotukanena pamwanda utala bengidi ba Yehova bakikokeji ba mu kino kyetu kitatyi? Kwilundilako kulongeka kujokoloka ntanda yonso mu bulongolodi bwa ba Tumoni twa Yehova i bipa bilombola madyese a kudi Leza pamwanda wa bukomo bulonga basapudi ba myanda miyampe ya Bulopwe 5 000 000 ne kupita na mutyima umo. (Mako 13:10) Kadi kimweka bu kukekala kwilundilako kukatampe mwanda mu mwaka wa 1995 bantu 13 000 000 ne kupita bātenwe ku kivulukilo kya Bidibwa bya Mfumwetu bya Kukyolwa. Lelo nobe usangelanga madyese a Bulopwe?

Butongi bwa Bene Isalela Bwādi Bwishile

¹⁷ Bine, mwine Isalela wakikokeji wādi ufwaninwe kweselwa. Kyālailwe amba: “Madyese ano’a onsololo akāya podi ne kukupeta.” (Kupituluka 28:2) Kadi pamwanda utala mafingo bānene’mba: “Mafingo ano’a onso akakufikila ne kukupeta.” (Kupituluka 28:15) Shi wādi mwine Isalela wapakala lelo wādi wa ‘kufikilwa’ na madyese’ni nansha na mafingo? Kino kyādi kya kwīmanina pa muswelo owādi wa kukōkela Leza nansha kupela kumukōkela.

¹⁸ Mu Kupituluka 28:​15-68, balombwele’mba bipa bibi bitamba ku kubulwa kikokeji i mafingo. Mafingo mavule kyādi kinyuma kya madyese ādi apebwa pamwanda wa kikōkeji ālombwelwe mu Kupituluka 28:​3-14. Pavule bene Isalela bādi bangula bipa bibi nakampata nansha mafingo mwanda bādi batonga kwikuja mu mutōtelo wabubela. (Ezela 9:7; Yelemia 6:​6-8; 44:​2-6) I kya bulanda bukatampe! Bādi bakokeja kwepuka bino bipa bibi na kulonga butongi boloke, kukōkela ku mbila ne misoñanya ya Yehova yādi ilombola patōka kibi i kyepi ne kiyampe nakyo i kyepi. Bantu bavule dyalelo bamonanga malwa kadi basusukanga mwanda batongele kulonga myanda yakubulwa kukwatañana na misoñanya ya mu Bible, balonda mutōtelo wabubela, bepāna mu busekese, kutoma dyamba aku bayukile’mba upelejibwe na Leta, kwipāna mu bunkolwankolwa bwa malwa, ne bintu bikwabo. Pamo’nka na mokyādi kilongelwa mu Isalela ne mu Yuda wakala, kulonga buno butongi bubi kuletanga kubulwa kwitabijibwa na Leza ne bisanso bivule ku mutyima.​—Isaya 65:​12-14.

¹⁹ Isalela wādi weselwa madyese mavule ne wādi mu kitalala nyaa kitatyi kyādi ukōkela Yehova. Kimfwa, pamwanda utala mafuku ādiko Mulopwe Solomone, tutanga’mba: “Yuda ne Isalela bādi ba ntanda ne ntanda, bwa musenga udi pa kalunga-kamema bungi’o kudya ne kutoma ne kusepelela. . . . Kadi Yuda ne Isalela baikala talala nyā, muntu enselele munshi mwa muñanza wandi ne munshi mwa kikuyu kyandi, kushilwila ku Dani ne kutūla ne ku Bela-sheba, mafuku onso a Solomone.” (1 Balopwe 4:​20-25) Nansha ke mu kitatyi kya Mulopwe Davida kine, kyādi kitādilwe na kupangwapangwa kukatampe kwādi kutamba ku balwana na Leza, muzo wākwatakanibwe na Yehova kadi wāeselwe madyese kitatyi kyobātongele kukōkela Leza wa bubinebine.​—2 Samwele 7:​28, 29; 8:​1-15.

²⁰ Lelo ukatonga kukōkela Leza’ni nansha kubulwa kumukōkela? Bene Isalela bādi bafwaninwe kulonga butongi. Nansha batwe bonso byotwāpyēne ngikadila ya bubi kudi Adama, inoko twāpelwe ne kyabuntu kya kwilongela butongi na bwanapabo. Nansha byokudi Satana, ne ino ntanda imbi, ne kubulwa kubwaninina kwetu, tukokeja kulonga butongi boloke. Pakwabo kadi Umpangi wetu udi na kikulupiji amba nansha shi tuponene mu matompo ne byongo bya miswelo mishileshile, kukekalanga bantu bakalonga butongi boloke, ke enkapo na binenwa, mhm, ino i ne na bilongwa byabo. (1 Petelo 5:​8-10) Lelo nobe ukekala umbukata mwa bano bantu?

²¹ Mu kishinte kilondako, tukamona muswelo wa kubandaula ngikadila ne bilongwa byetu kukwatañana na bimfwa byapakala. Shi kepano, muntu ne muntu umbukata mwetu alondolole na kufwijako kukatampe ku binenwa bya Leza byetusapwila kupityila kudi Mosesa amba: “Nakubikila kumeso obe bumi ne lufu, dyese ne mafingo, ino tonga bidi bumi amba wikale mumi.”​—Kupituluka 30:19.

[Bipangujo]

1. Bantu bāpelwe kyepelo’ka?

2. I butongi’ka bwālongele Adama ne bwālupwile bipa’ka?

3. I kikulupiji’ka kyāletele Leza mwanda wa kulombola’mba ukafikidija mpango yandi itala pa muzo wa muntu?

4. I mpangiko’ka yātudileko Yehova mwanda wa kwesela muzo wa muntu?

5. Kishima “mafingo” kishintulula kika?

6. I mwanda’ka utala Edisha wālongekele kubwipi na Betele wakala?

7. I kika kyāfikile bana bādi babenga Edisha ne mwanda waka?

8. I kika kyāitabije kulonga bene Isalela, ne kyādi kya kukebaletela bipa’ka?

9, 10. Pādi Mosesa ku Lūlu lwa Shinai i kika kyālongele bene Isalela, ne kwālupukile bipa’ka?

11. I misoñanya’ka yālombwele Yoshua pamwanda utala madyese ne mafingo?

12. I mafingo’ka amo-amo āyukije bene Levi?

13. I muswelo’ka okokeja kulombola madyese āyukije bene Levi mu bishima byobe abe mwine?

14. Bene Isalela bādi bafwaninwe kulonga kika mwanda wa kutambula madyese?

15. I kika kyālombwelwe mu madyese adi mu Kupituluka 28:​3, ne i muswelo’ka otukokeja kumwena’mo kamweno?

16. Musoñanya udi mu Kupituluka 28:4 ujingululwanga namani mu bulongolodi bwa Yehova dyalelo?

17. ‘Kuponenwa’ na madyese nansha na mafingo kwādi kwimanine pa kika?

18. Bene Isalela bādi bakokeja kwepuka mafingo muswelo’ka?

19. Lombola ngikadilo yādi na Yuda ne Isalela kitatyi kyobādi batonga kukōkela Yehova.

20. Leza udi na kikulupiji’ka pamwanda utala bantu?

21. I kika kyotukabandaula mu kishinte kilondako?

[Kapango pa paje 7]

Bene Isalela bēbungile kampalampala na Lūlu lwa Ngedizimi ne Lūlu lwa Ebale

Ukalondolola Namani?

◻ I muswelo’ka wāeselwe muzo wa bantu babubi na Yehova?

◻ Lelo mafingo i kika?

◻ Bene Isalela bādi bakokeja kutambula madyese pa kyaba kya mafingo muswelo’ka?

◻ I madyese’ka ātambwile bene Isalela pamwanda wa kukōkela Leza?