Yelusalema Mukwatañane Na Dijina Dyandi

“Sangalai ne kusepelela nyeke mu kyokya kyo mpanga ami; mwanda talapo, byo mpanga Yelusalema ke kyakusepelela nakampata.”​—ISAYA 65:18.

EZELA kitobo Muyuda, mwifundi wa Kinenwa kya Leza mwipāne, wādi uswele mpata kukwatañana kwādi pa Yelusalema ne mutōtelo utōka wa Yehova. (Kupituluka 12:5; Ezela 7:​27) Buswe bwaādi uswele kibundi kya Leza i bumweke mu kipindi kya Bible kyaātonwenwe na mushipiditu kusoneka​—Mukanda Umbajinji ne wa Bubidi wa Bilongwa-bya-Mafuku ne wa Ezela. Mu ino mānga, dijina Yelusalema ditanwa’mo kubwipi kwa misunsa 200 pa misunsa 800 ne musubu yoditelelwe mu Bible mutuntulu.

² Mu Kihebelu kya mu Bible, dijina “Yelusalema” dikokeja kwivwanikwa shi didi mu muneneno wa ludimi lwa Kihebelu witwa bu wa pabidi. Pabidi pengidijibwanga divule ku bintu bikalanga bibidi bibidi, kifwa meso, matwi, maboko, maulu. Mu uno muneneno wa pabidi, dijina Yelusalema dimonwanga bu bupolofeto bwa ndoe ya mitamba ibidi yādi ya kwikala nayo bantu ba Leza​—kumushipiditu ne kungitu. Bisonekwa kebisokwelepo shi Ezela wādi upotolwele kino kintu senene. Eyo, Ezela wādi kitobo, ulonga bukomo bwa kukwasha Bayuda bekale mu ndoe na Leza. Wikankila’ko byabinebine mwanda wa Yelusalema ekale mukwatañane na buluji bwa dijina dyandi, dya bu “Kituntwa [nansha Kyalwilo] kya Ndoe Pabidi.”​—Ezela 7:6.

³ Bible ketuyukijepo kwādi Ezela mu myaka 12 yāpityile pa bukata bwa bupempudi bwandi ku Yelusalema ne kufika kwa Nehemia mu kino kibundi. Ngikadilo ya bulanda ya kumushipiditu yāponene’mo muzo mu kine kitatyi’kya ilombolanga amba Ezela kādi’mopo. Ino tutana monka Ezela wingila bu kitobo wakikōkeji mu Yelusalema kupwa’tu kwa kūbakululwa kwa nsakwa ya kibundi.

Difuku dya Kubungakana kwa Kutendelwa

⁴ Nsakwa ya Yelusalema yāpwile mu kweji wa masobo makatampe, witwa bu Tishidi, kweji wa busamba-bubidi mu kalandadiye ka mutōtelo wa bene Isalela. Difuku dibajinji dya Tishidi dyādi dya pa bula, dya masobo a kweji katenta atelwa bu Masobo a Kuvumija Bimpungidi. Mu dine difuku’dyo, babitobo bādi bela bimpungidi, koku bitapwa byelwa kudi Yehova. (Umbadilo 10:10; 29:1) Dino difuku dyādi diteakanya bene Isalela ku Difuku dya Kipwanyo dya ku mwaka ne mwaka, dyādi diponena mu difuku dya 10 dya Tishidi, ne ku Masobo a nsangaji a Bitanda ādi asobwa tamba mu mafuku 15 kutūla ku 21 a kweji umo yenka.

⁵ “Mu difuku dibajinji dya kweji wa busamba-bubidi,” “bantu bonsololo” bābungakenine pamo, monka mwēbasoñaninye ba Nehemia ne Ezela. Bana-balume, bana-bakaji, ne “bonsololo bakokeja kwivwana.” Ko kunena’mba ne bana batyetye bādi ponka bateja, papo Ezela wimene pa kitēba kya mutyi, utanga Bijila “kushilwila lubanga bwē, kutūla ne dyuba mu mitwe.” (Nehemia 8:​1-4) Pa kipimpo ne kipimpo, bene Levi bādi bakwasha bantu, bebevwanija byobya byādi bitangwa. Bino byo byālengeje bene Isalela bekale kudila impolo, pa kwiyuka muswelo obāponene mu kubulwa kikōkeji ku Bijila bya Leza, abo ne bakulutuba babo.​—Nehemia 8:​5-9.

⁶ Ino kino kekyādipo kitatyi kya kudila miyoa. Pādi pa masobo, mwanda bantu bādi bakipwa’tu kuvuya mwingilo wabo wa kūbakulula nsakwa ya Yelusalema. Ebiya Nehemia wēbakwasha bekale na ñeni mijalale, wēbasapwila’mba: “Mwiendelei shenu, mu kadyei mwita munune, ne kutoma bitobala’bya, mutumei byepelo kudi yewa wampikilwa kulongolwelwa’byo; mwanda dyalelo dino’di i dikola kudi Mfumwetu; nansha banwe kufitwa pa mutyima; mwanda tusepo twa Yehova i bukomo bwenu.” Nabo bakōkela, “bantu bonsololo baenda dyabo kudya, ne kutoma, ne kutuma byepelo, ne kusangala nsangaji mikatampe mine; ke-bantu baivwaninije myanda yasapwilwe ko badi’ya.”​—Nehemia 8:​10-​12.

⁷ Bantu ba Leza dyalelo bakokeja kuboila ñeni mivule ku ino mānga. Boba badi na madyese a kupityija bipindi ku kupwila nansha ku kubungakana bafwaninwe kulama kino mu ñeni. Kadi, madingi a kolola bantu byoekalanga mafwaninwe kyaba kimokimo, bino bitatyi bifwaninwe kwimanina pa tumweno ne madyese alupukanga ku kuvuija bisakibwa bya Leza. I kiyampe ne kufwija’ko pa mingilo milumbuluke ingilwa ne kukankamika bonso bendelele na kūminina. Bantu ba Leza bafwaninwe kutamba ku kukongakana kwa uno muswelo na nsangaji ku mutyima pa mwanda wa bufundiji būbaka bobatambwile’ko bulupwilwe mu Kinenwa kya Leza.​—Bahebelu 10:24, 25.

Kukongakana Kukwabo kwa Nsangaji

⁸ Mu difuku dya bubidi dya mwine kweji wa pa bula’o, “mitwe ya mobo a bashabo ba bantu bonsololo’ba, ne ba[bitobo], ne bene Levi, bakongakanibwa pamo kudi Ezela musonekeji, kwivwanija myanda ya mukanda-wabijila.” (Nehemia 8:​13) Ezela wādi ubwenye senene bisakibwa bya kwendeja kuno kupwila, mwanda “wādi utēle mutyima wandi kukimba mukanda-wabijila wa Yehova, ne kulonga’o, ne kulombola mu Isalela bitūngo ne misoñanya.” (Ezela 7:​10) I byabine, kuno kupwila kwāimanine pa bintu bifwaninwe kukwatañana’mo bantu ba Leza na kipwano kya Bijila. Kintu kyobādi bakalakala bidi nakyo i kwilongolola kwabinebine, mwa kusobela Masobo a Bitanda ādi keadi pabwipi.

⁹ Uno yenga yense wa masobo wāpityijibwe biyampe shē, bantu bonso bashikete mu bitanda bipungwe na misambo ne mamuna a mityi mishileshile. Bantu bāūbakile bino bitanda peulu pa misaka ya mobo abo, mu bipango byabo, mu bipango bya tempelo, ne mu manza ya Yelusalema. (Nehemia 8:​15, 16) Bine, wādi mukenga mulumbuluke wākumankenye bantu pamo, bēbatangila Bijila bya Leza! (Enzankanya na Kupituluka 31:10-​13.) Bēbatangila’byo difuku ne dikufu dya masobo, “kushilwila ku difuku dibajinji kutūla ne ku difuku dya kumfulo,” bine byāpele bantu ba Leza “tusepo tukatampe byamwiko’tu.”​—Nehemia 8:⁠17, 18.

Ketufwaninwepo Kuzobolola Njibo ya Leza

¹⁰ Eyo kwikalanga shako kitatyi ne kifuko kifwaninwe kulemununa kutupatupa kukatampe kudi mu bantu ba Leza. Ba Ezela ne Nehemia bāmwene amba kyo kitatyi kya kupwa byonso, bājidika kijila-nzala mu difuku dya 24 Kweji wa Tishidi. Kadi monka, Bijila bya Leza byātangwa, bantu bēsāsa bubi bwabo. Penepo bene Levi bāpituluka mu bilongwa bya kanye byālongele Leza ku bantu bandi, bānena binenwa biyampe bya kutendela Yehova, ebiya bāsamba “kipwano [kya]binebine” kitabijibwe na bamfumu, bene Levi, ne babitobo.​—Nehemia 9:​1-​38.

¹¹ Bantu bonso mwa kimo bātyipile mutyipo wa kulama kino “kipwano [kya]binebine” kyāsonekelwe. Bādi banenwe “kunanga mu mukanda-wabijila wa Leza.” Bāitabija kuleka bya kwisonga na “bantu ba ntanda’ya.” (Nehemia 10:28-​30) Penepo, Bayuda bēkuta umbumo abo bene, bāitabija kulēmeka dya Sabado, kuleta mwaka ne mwaka byabuntu bya lupeto lwa kukwatakanya nalo mutōtelo wabine, kutyaba nkuni ya ku madabahu kwādi kusokelwa bitapwa, kuleta banyema babedi mu ñombe yabo ne mu bimunanwa byabo ba kwela bitapwa, ne byamulakisho bya nshi yabo ku tudimbwa twa tempelo. Bine, bāsumininwa kuleka ‘kuzobolola njibo ya Leza wabo.’​—Nehemia 10:32-​39.

¹² Dyalelo, bantu ba Yehova bafwaninwe kuta’ko mutyima, kutyina’mba bakazobolola madyese abo a ‘kwingila mwingilo ukola’ mu bipango bya tempelo mikatampe ya kumushipiditu ya Yehova. (Kusokwelwa 7:​15) Kubadila’mo ne milombelo itamba ku mutyima, ya kyaba ne kyaba ya kusakila mutōtelo wa Yehova wende kumeso. Kulonga mwendele ino milombelo kulomba kuteakanya kupwila kwa bwine Kidishitu ne kuleta’ko malondololo, kulonda mpangiko ya kusapula myanda miyampe, kukwasha bantu basepelela musapu, kujoka kukebatala monka, ne kwendeja bifundwa bya Bible shi bibwanika. Bavule bakwete njibo ya Leza pambulwa kwiizobolola batūlanga byabuntu bya lupeto bya kwendeja nabyo mwingilo wa busapudi ne kukwatakanya bifuko bya mutōtelo wabine. Netu tukokeja kulunga kuboko ku lūbako lwa bifuko bya kupwidila’mo bisakibwa bukidibukidi, ku kwibilongolola ne kwibikundula. Muswelo mukatampe wa kulombola buswe bwetu ku njibo ya Leza ya kumushipiditu i kwikala nyeke mu ndoe na balunda netu betabije ne kukwasha yewa yense usakilwa bukwashi bwa kungitu nansha bwa kumushipiditu.​—Mateo 24:14; 28:19, 20; Bahebelu 13:15, 16.

Masobo a Kufikijija

¹³ “Kipwano [kya]binebine” kyātūdilwe biyukeno mu mafuku a Nehemia kyāteakenye bantu ba Leza ba mu mafuku a kala ku difuku dya masobo a kufikijija nsakwa ya Yelusalema. Ino kudi mwanda mukwabo wa kampeja-bukidi wādi ufwaninwe kutebwa mutyima. Yelusalema wādi kasakilwa kibalwa kikatampe kya bekadi, mwanda pano wādi ke mujokolokwe na nsakwa ya bibelo 12. Nansha bene Isalela bamobamo byobādi bashikete’mo, “kibundi kyādi kibaye [b]ikatampe [b]ine, inoko nanshi bantu bādi batyetye.” (Nehemia 7:4) Pa kupwija uno mwanda, bantu “baeleka byeleko, amba [shi] kikwata umo wa mu dikumi [nabya] ekale mu Yelusalema kibundi kijila’kya.” Kwitabija kwāitabijibwe ino mpango kwāfikije bantu ku kwesela boba “beelele abo bene ne mutyima to-o kwikala mu Yelusalema.” (Nehemia 11:​1, 2) Bine kino i kifwa kilumbuluke ku batōtyi babine dyalelo babwanya kuvilukila kokwa kusakilwa bininge bukwashi bwa bene Kidishitu bapye!

¹⁴ Penepo bēteakanya byabinebine mwa kushilwila difuku dya masobo a kufikijija nsakwa ya Yelusalema. Batuimba ne bañomba bātambile ku bibundi bijokolokele Yuda bākongakena pamo. Bepange mu bibumbo bibidi bya kupūkija, kibumbo ne kibumbo kilondwa na mulongo wa bantu. (Nehemia 12:27-​31, 36, 38) Bibumbo bya batuimba ne milongo ya bantu bāshilwila pa kifuko kimo kya nsakwa, kulampe na tempelo, pakwabo kwādi ku Kibelo kya Lupongo, kebenda aba dyodi, aba dyodya, kufika ne pobākakumankenine pamo ku njibo ya Leza. “Ino baela bitapwa bikatampe dyodya difuku’dya ne kusepelela; mwanda Leza [wabine] webasepeje ne tusepo tukatampe twine; kabidi bana-bakaji nabo ne bāna bene basepelela; ino enka namino’u tusepo twa Yelusalema twaumvwanwa ne kulampe kwine’tu.”​—Nehemia 12:43.

¹⁵ Bible katelelepo difuku dyāsobelwe ano masobo a byungwe na bintyila. Na bubine, ādi masobo makatampe, kutadije o ādi a kamfula-nkonko a kujokejibwa kwa Yelusalema. Eyo, kwādi shako kukisakilwa kūbaka munda mwa kibundi. Myaka pa kupita’po, bene Yelusalema bājimija mwimanino wabo mulumbuluke wa kumushipiditu. Kifwa, pāile Nehemia kupempula kibundi musunsa wa bubidi, wātene njibo ya Leza ke mizobololwe dikwabo, bene Isalela kēbasonge monka bana-bakaji bajentaila. (Nehemia 13:​6-​11, 15, 23) Ino ngikadilo imo yonka ya bulanda i mitelwe ne mu bilembwa bya mupolofeto Malaki. (Malaki 1:​6-8; 2:​11; 3:8) Nanshi masobo a kufikijija nsakwa ya Yelusalema kewādipo mwanda wa nsangaji yaendaenda.

Mwanda wa Nsangaji Yanyeke

¹⁶ Dyalelo, bantu ba Yehova batengele kumona kitatyi kisa Leza kushinda balwana nandi bonso. Kikashilula na konakanibwa kwa “Babiloni mukatakata”​—kibundi kya kyelekejo kidi’mo miswelo yonso ya mutōtelo wabubela. (Kusokwelwa 18:​2, 8) Konakanibwa kwa mutōtelo wabubela dyo dikekala ditabula dibajinji dya kwiya kwa kyamalwa kibūke. (Mateo 24:21, 22) Kumeso kotwenda’ku kudi kadi kinkumenkume kikwabo kya kashāa​—busongi bwa mūlu bwa Mfumwetu Yesu Kidishitu na mutundaile wandi, ubundilwe na bantu 144000 ba “Yelusalema umpya.” (Kusokwelwa 19:7; 21:2) Ketukokejapo kutela kitatyi kine kikavuika buno butundaile bwa kasekuseku, inoko bine kikekala kinkumenkume kya nsangaji.​—Tala Kiteba kya Mulami kya 15 Kweji 8, 1990, paje 30-31, Falanse.

¹⁷ Tuyukile’mba kuvuika kwa Yelusalema Umpya kekudi pabwipi. (Mateo 24:​3, 7-​14; Kusokwelwa 12:12) Kaketufwijapo bumvu, mwanda i mwishile na kibundi kya Yelusalema wa pano panshi. Mwanda bana ba kibundi bonso badi’mo i balondi ba Yesu Kidishitu bashingwe-māni, batompibwe kadi batōkejibwe. Wivwane bekale kulama kikōkeji kyabo kutūla ne ku lufu, nankyo umo ne umo welombola’mba ukekala na dikōkeji nyeke ne nyekeke kudi Yehova Leza, Mfumu Mulopwe wa diulu ne ntanda. Kino kidi na buluji kampanda pa bantu bonso bakashala’ko​—bōmi ne bafwe!

¹⁸ Ivwana bikalongeka pakata Yelusalema Umpya mutyima ku bantu balombola lwitabijo lwabo mu kitapwa kya kinkūlwa kya Yesu. “Talaipo bidi,” ye mutumibwa Yoano wāsonekele, “kipema kya Leza byo kidi pa bantu, ne ukēkalanga nabo, nabo bakēkala bantu bandi, ne Leza mwine ukēkala nabo, ke Leza wabo kadi. Kadi Leza ukapampula impolo yonso mu meso abo; ne lufu nalo kelukēkalakopo dikwabo kadi, mhm, nansha kuyoyokota miyoa, nansha kudila kwine, nansha misongo mīne mpika. Bintu bibajinji bibatukidila.” (Kusokwelwa 21:​2-4) Ebiya Leza ukengidija ino mpangiko idingakane na kibundi mwanda wa kufikidija bantu pa bubwaninine. (Kusokwelwa 22:​1, 2) Bine buno bo buluji bwine bwa ‘kusangela ne kusepelela nyeke mu kyokya kipanga Leza panopano’!​—Isaya 65:18.

¹⁹ Inoko, kupa bantu besāsa bukwashi bwa kwa Leza kekukelaijapo amba’nka poso kyokya kitatyi kifike, mhm. Mu 1919, Yehova wāshilwile kala kukongakenya bantu bamfulo mu ba 144 000 mu paladisa ya kumushipiditu, muyudile bipa bya mushipiditu wa Leza⁠—kifwa buswe, nsangaji, ne ndoe. (Ngalatea 5:​22, 23) Kintu kitulumukwa mu ino paladisa ya kumushipiditu i lwitabijo lulombolanga bekadi bayo bashingwe-māni, balupulanga bipa bilumbuluke mu mwingilo wa busapudi bwa myanda miyampe ya Bulopwe bwa Leza obatangidile pa ntanda yonso ikelwe na bantu. (Mateo 21:43; 24:14) Pano ke kubwipi kwa midiyo isamba ya “mikōko mikwabo,” ikulupile kwikala pano pantanda, ipebwanga mukenga wa kutwela mu paladisa ya kumushipiditu mobakengila mingilo imwenwa’mo biyampe. (Yoano 10:16) I babwanye bino bisakibwa na kwipāna abo bene kudi Yehova Leza pa kwikala’bo na lwitabijo mu kitapwa kya kinkūlwa kya Yesu Kidishitu wandi Mwana. Kikonge kyabo na boba bakekala ba mu Yelusalema Umpya i madyese abinebine. O mwanda Yehova, mu kipwano kyandi na bene Kidishitu bashingwe-māni, i mwāle kyalwilo kya “ntanda īngi mipya”​—kisaka kya bantu bakaminwe Leza bakapyana kikalo kya pano pantanda kya Bulopwe bwa mūlu.​—Isaya 65:17; 2 Petelo 3:​13.

²⁰ Ndoe idi na bantu ba Yehova dyalelo mu paladisa yabo ya kumushipiditu, panopano ponka isa kwikala ne mu paladisa pano pantanda. Ino ndoe isa kufika pakapungulula Yelusalema Umpya madyese a mūlu pa bantu. Ku mitamba yonso ibidi, bantu ba Leza bakekala mu ndoe ilailwe mu Isaya 65:21-​25. Bashingwe-māni kebaendele mu kikalo kyabo kya mūlu, Yelusalema Umpya, ne boba ba mu “mikōko mikwabo” byobadi batōtyi belunge umbumo mu paladisa ya kumushipiditu, pano badi na ndoe ipāna Leza. Ino ndoe ikasambakana mu Paladisa, ‘pakalongeka kiswamutyima kya Leza pano pantanda ponso, monka mokilongekela mūlu.’ (Mateo 6:​10) Byabine, kibundi kya mūlu kya Leza kya ntumbo kikekala kikwatañane na dijina Yelusalema, ‘Kyalwilo kya Ndoe Pabidi.’ Kikashala nyeke ne nyekeke katelelo kabinebine ka Yehova Leza, Umpangi wakyo Mukatampe ne kudi Yesu Kidishitu, Mulopwe Musoñañani wakyo.

[Bipangujo]

1. Ezela wādi wiivwene namani pangala pa kibundi kitongwe na Leza?

2. Ezela utelele pamopamo dijina Yelusalema muswelo’ka, ne kino kishintulula namani?

3. I myaka inga yāpityile’po kumeso kwa tutane monka mingilo ya Ezela, ne i mu ngikadilo’ka motwamutana?

4. Lelo i buluji’ka bwādi na difuku dibajinji dya kweji wa busamba-bubidi wa bene Isalela?

5. (a) I muswelo’ka wāingidije senene ba Ezela ne Nehemia “difuku dibajinji dya kweji wa busamba-bubidi”? (b) Mwanda waka bene Isalela bādidile?

6, 7. I ñeni’ka ikokeja kuboila bene Kidishitu ku byobya byālongele Nehemia pa kukankaja Bayuda kudila?

8, 9. Le i kupwila’ka kwa pa bula kwāpwidilwe mu difuku dya bubidi dya kweji wa busamba-bubidi, ne kino kyāpele bantu ba Leza bika?

10. Mwanda waka kukongakena pamo kwa pa bula kwāikele kutūlwa mu difuku dya 24 kweji wa busamba-bubidi?

11. I mu “kipwano[’ka kya]binebine” mwētūdile Bayuda abo bene?

12. Kuleka kuzobolola njibo ya Leza kwimanine pa bika dyalelo?

13. I mwanda’ka wa kampeja-bukidi wādi ufwaninwe kutebwa’ko mutyima kumeso kwa kusoba masobo a kufikijija nsakwa ya Yelusalema, ne i kifwa’ka kilumbuluke kyāshilwe na bavule?

14. Lelo i kika kyālongekele mu difuku dya kusoba masobo a kufikijija nsakwa ya Yelusalema?

15. Mwanda waka masobo a kufikijija nsakwa ya Yelusalema kewādipo mwanda wa nsangaji yaendaenda?

16. Le i binkumenkume’ka bya kanketenkete bitengelwe na bantu ba Leza?

17. I bika byotuyukile bitala pa kuvuika kwa Yelusalema Umpya?

18. Mwanda waka tufwaninwe ‘kusangala ne kusepelela nyeke’?

19. Lelo paladisa ya kumushipiditu ikongakanibwe’mo bene Kidishitu i paladisa’ka?

20. Lelo Yelusalema umpya ukakwatañana namani na nshintulwilo ya dijina dyandi?

[Kifwatulo pa kibalu 17]

Kutandabuka kwa nsakwa ya Yelusalema mu kitatyi kyāonakanibwe kibundi, pātangidile Nehemia kūbakululwa kwa nsakwa

[Kalata pa paje 17]

Bibelo Bya Yelusalema

Bibalwa bilombola mikandijo ya mu ano mafuku mu mametele

KIBELO KYA MWITA-WALUI

KIBELO KYA KIBUNDI KYA KALA

KIBELO KYA EFELAIMI

KIBELO KYA DIFINKO

Nsakwa Impānane

Lubanza

KIBELO KYA LUPONGO

MUTAMBA WA BUBIDI

Nsakwa ya Kala ya Kungala

KIBUNDI KYA DAVIDA

KIBELO KYA BITYANI

Lupongo lwa Hinome

Ndaku

KIBELO KYA MIKŌKO

KIBELO KYA BALAMI

Kifuko kya Tempelo

KIBELO KYA HAMIFAKADE

KIBELO KYA TUBALWE

OFELA

Lubanza

KIBELO KYA MEMA

Nsulo ya Ngiona

KIBELO KYA NSULO

Budimi bwa Mulopwe

Ene-longele

Tyilopoeone

Lupongo lwa (pa Bukata)

Kamunonga

Lupongo lwa Kidelone

Le Ukivulukile’byo?

◻ Lelo i bika byālongelwe pābungakenye Nehemia bantu mu Yelusalema?

◻ Le i bika byādi binenwe kulonga Bayuda ba pa kala mwanda wa kuleka kuzobolola njibo ya Leza, ne batwe netu tunenwe kulonga’po bika?

◻ I mwingilo’ka wingila “Yelusalema” wa kuleta nsangaji ne ndoe yaendaenda?