Kunena na Bunwa Abe’ko Uningile

BUNWA i bwino bwa kwikala na bantu bakwabo pampikwa kwifityija mityima bya bituputupu. Bunwa i kuyuka muswelo ne kitatyi kya kunena myanda. Ino ke kutunapo byoloke nansha kunyengakanya myanda ya bine. Bunwa kebufwaninwepo kumonwa bu kityino kya bantu.​—Nk. 29:25.

Kipa kya mushipiditu kyalanga kyalwilo kilumbuluke kya mwa kunenena na bunwa. O mwanda muntu utononwa na buswe kasakangapo kusanshija bakwabo; ino usakanga kwibakwasha. Muntu wa kanye kadi utalala wikalanga muyampe mu bintu byalonga. Muntu usaka ndoe ukimbanga miswelo ya kuloeja kipwano kyandi na bakwabo. Nansha shi bantu balonga bintu na kansontomokela, muntu wa kitūkijetyima aye wikalanga’tu nyā.​—Ngat. 5:22, 23, NW.

Inoko, bantu bamo bakapela musapu wa mu Bible nansha shi wibasapwila’o namani. Bayuda bavule ba mu myaka katwa kabajinji bādi na mutyima mubi, o mwanda bādi bamona Yesu Kidishitu bu “dibwe dyakukukalwako, ne kidibwe kyakukolelwako.” (1 Pet. 2:7, 8) Pa kino, Yesu wānene pangala pa mwingilo wandi wa kusapula Bulopwe amba: “Naiya ngele mudilo panopanshi.” (Luka 12:49) I bine, musapu wa Bulopwe bwa Yehova, ulomba bantu betabije bubikadi bwa Umpangi wabo, ukidi bu mwanda usoka bantu mudilo ku mityima. Bavule bapelanga musapu unena amba panopano ponka Bulopwe bwa Leza bukafundula ino ngikadilo imbi ya bintu. Nansha nankyo, batwe twendelelanga na kusapula mwanda tukōkele Leza. Ino ponso potusapula, tulamanga mu ñeni madingi a mu Bible anena’mba: “Shi kyendelemo, nankyo mwikale ne ndoe ne bantu bonso ku wenu mutamba.”​—Loma 12:18.

Bunwa pa Kusapula. Kudi byaba bivule byotusapwilanga bakwetu myanda ya lwitabijo lwetu. Eyo, tusapulanga kitatyi kyotudi mu mwingilo wa budimi, ino tusakanga ne kumona mikenga mifwaninwe ya kusapwila babutule, bengidi netu, ne bakwetu ba ku masomo. Mu bino byaba byonso mulomba kunena na bunwa.

Shi tusapula musapu wa Bulopwe mu muswelo ufikija bakwetu ku kumona amba i abo botwela mbila, bakokeja kupela’o. Ne shi kebalombelepo bukwashi, pakwabo kebadipo na mutyima wa kusaka kukwashibwa, po pene, bakokeja kukalabala ponso pobamona amba kosakenga kwibalemununa. Penepo tukepuka namani kwibapa milangwe mibi? Kuyuka busendwe bwa kwisamba bya bulunda kukokeja kukwasha.

Longa buninge bwa kushilula mīsambo na mwanda usangela mwisambi nobe. Shi mwisambi nobe i omubutulwa nandi, mwingidi nobe, nansha mukwenu wa ku masomo, padi uyukile kala bimusangajanga. Ino nansha shi kwetene kashā na mwisambi nobe’wa, ukokeja kumulombola kamwanda kowaivwene mu misapu nansha kowatangile mu julunale. Divule myanda ya uno muswelo ilombolanga bidi ku mityima ya bavule. Shi udi mu busapudi bwa ku njibo ne njibo, bandila bintu biyampe. Tala bintu bidi ku njibo, bya kukaya nabyo bidi mu lubanza, bintu bya kipwilo kyabo, tukanda tulamike ku motoka obashikile, byonso bino bikokeja kukupela’ko biyukeno bya kuyuka bisangelanga mwinē njibo. Shi mwinē njibo waiya kwitaba ku kibelo, mwivwane palupula milangwe yandi. Byanena byo bikokeja kubingija nansha kulemununa milangwe yowadi nayo pa bintu byasangela ne mulangilo wandi, kadi bikakuyukija bintu bikwabo byofwaninwe kuta’ko mutyima mwa kumusapwidila bukamoni.

Ponso pomwendelela na mīsambo, mulombole myanda ya mu Bible ne ya mu mabuku esambila pa Bible ikwatañene na mwanda omwisambila’po. Inoko kokatādila mīsambo. (Mus. 3:7) Tweja mwinē njibo mu mīsambo shi nandi usaka kunena. Ta mutyima ku mimweno ne milangwe yandi. Ayo yo ikuludika uyuke mwa kunenena na bunwa.

Kumeso kwa abe kunena myanda, yuka bidi moisa kuponena mu matwi a mwisambi nobe. Nkindi 12:8 (NW) usoñanya kwikala na “kyakanwa kya bunwa.” Kishima kya Kihebelu kingidijibwe pano kileta mulangwe wa kwikala na bujinguludi ne budyumuku. Nanshi bunwa bulomba kwikaka na budyumuku mu kunena pa kupwa kulanga bya binebine mwa kulongela bya tunangu. Vese wa 18 wa shapita umo yenka wa Nkindi udyumuna kuleka kwikala na “kampeja-bukidi ka kunenena pamo’nka bwa kusaba bwa kipete.” Bine, muntu ubwanya kukwatakanya bubinebine bwa mu Bible pampikwa lonji.

Kuyuka kutonga’tu bishima na kusansanya kukokeja kukwepukija kwitūdila bijika byakubulwa kwendela’mo. Shi umona amba kutela kishima “Bible” kuletanga kijika mu ñeni ya mwisambi nobe, ukokeja kwingidija kishima kingi, kimfwa “bisonekwa bikola” nansha “dibuku dilupwilwe pano mu ndimi 2 000 ne kupita.” Shi usaka kunyemena ku Bible, i biyampe bidi kwipangula muntu mwamwena Bible, kupwa ta mutyima ku byanena mu mīsambo yenu yonso.

Kwikala na bunwa divule kulomba kuyuka kitatyi kifwaninwe kunena myanda. (Nk. 25:11) Padi kuketabijapo myanda yonso inena muntu’wa, ino ke biyampepo kupatanya mwanda o-onso wanena keukwatañene na Bisonekwa. Kokisaka kulombola mwisambi nobe myanda yonso kipukwi. Yesu wāsapwidile bandi bana ba bwanga’mba: “Ngidi bidi na bikwabo byakwisamba nenu bivule bīne. Ino kemwibiyūkapo kwibīvwana panopano.”​—Yoa. 16:12.

Fwija’ko na mutyima umo boba bowisamba nabo shi bibwanika. Nansha shi mwisambi nobe udi na lupata, ukokeja kumufwija’ko pangala pa mulangwe kampanda wayukile. Mo mwālongele mutumibwa Polo pa kusapwila bafilozofe pa Aleopakusa mu Atene. Bafilozofe bādi ‘besamba nandi na lupata.’ Penepo wābwenye namani kulupula milangwe yandi pampikwa kwibasanshija? Dibajinji wābandile bilambwilo bivule byobādi bobakīle baleza babo. Pa kyaba kya kutopeka bene Atene pangala pa butōtyi bwabo bwa bankishi, ino aye wēbafwija’ko na bunwa pangala pa mutyima wabo wa kusaka mpata kutōta. Amba: “Nanga’mba mwi bantu basenswe bya kutota mpata.” Ino ntwelelo yāmushitwila dishinda dya kusapula musapu wandi utala padi Leza wa bine. Ku mfulo, bamo bāitabija.​—Bil. 17:18, 22, 34, MB.

Kokikwatwa nsungu shi muntu waleta kijika kampanda. Tūkija’tu mutyima. Mona kijika kyandi bu mukenga wa kujingulwila’ko milangwe yandi. Ukokeja kumufwija’ko pa kulombola kwaalombola mumweno wandi. Ino ukalonga namani shi aye wakutyibe amba: “Ami ndi kala na kyami kipwilo”? Ukokeja kumwipangula na bunwa’mba: “Lelo wi mwitabije tamba’tu kubutulwa?” Kupwa, shi wapu kulondolola, bweja’ko amba: “Molangila kudi’tu difuku dikekala bantu bonso mu mutōtelo umo?” Kunena namino kukokeja kukushitwila dishinda dya kwisambila’ko myanda mikwabo.

Kwimona batwe bene mobifwaninwe nako kukokeja kwitwikadija na bunwa. Twitabije na mutyima umo amba mashinda a Yehova o moloke, kadi Kinenwa kyandi kyo kya binebine. Tunenanga bino bintu na kusumininwa. Ino ketudipo na buluji bwa kwimwena batwe bene bu boloke. (Mus. 7:15, 16) Tufwijanga’ko Yehova pa kuyuka kotuyukile bubinebine ne pa madyese aetwesela, ino tuyukile biyampe amba aye witutōkelwe pa mutyima pangala pa buntu bwandi ne lwitabijo lotwitabije Kidishitu, ke pangala pa boloke bwetupo, mhm. (Ef. 2:8, 9) Tuyukile amba tufwaninwe nyeke ‘kwibandaula shi tukidi monka mu lwitabijo, ne kwitompa batwe bene.’ (2 Kod. 13:5) O mwanda shi ketusapwila bantu mvubu ya kulonda misoñanya ya Leza, tunenanga na kwityepeja amba madingi a mu Bible’a etutala ne batwe. Ke batwepo ba kutyibila bakwetu butyibi. Mwanda Yehova i mupe “Mwana lupusa lonso lwa kwibatyibila mambo,” ne i ku meso kwa lupona lwandi lwa butyibi kotukemuka pangala pa byotulonga.​—Yoa. 5:22, MB; 2 Kod. 5:10.

Na Bisaka ne na Bakwetu Bene Kidishitu. Kunena kotunena na bunwa kekufwaninwepo kukadikila’nka mu mwingilo wa budimi kete, ehe. Bunwa i kilomboji kya kipa kya mushipiditu wa Leza, o mwanda tufwaninwe kwikala na bunwa ne ku njibo kwine kitatyi kyotwisamba na ba mu kisaka. Buswe buketutonona tute mutyima ku malango a bakwetu. Mulumya muntwabene Eseta kādipo mutōtyi wa Yehova, ino Eseta wādi umulēmekele ne kunañuna bikatampe kitatyi kyonso kyaādi ukamutūdila myanda itala bengidi ba Yehova. (Eseta, shap. 3-8) Dimodimo, bunwa bwetu ku meso a ba mu kisaka ke Batumonipo bulombanga kuleka’tu bilongwa byetu bibalombole dishinda dya bubinebine pa kyaba kya kwibashintulwila nkulupilo yetu.​—1 Pet. 3:1, 2.

Ne kadi, kuyuka kotuyukile banabetu ba mu kipwilo biyampe kekushintululapo amba tukokeja kwibadibulula nansha kunena nabo pampikwa kanye. Ketufwaninwepo kulanga amba mwanda’po’tu i bapye, kebikebasansapo. Kadi ketufwaninwepo kwibingija’mba: “Nami ye mongikadile’nka namino.” Ino shi tubamone amba muneneno wetu utapanga bakwetu, tufwaninwe kwielela’ko kushinta. “Buswe bukatampe” botwiswele bufwaninwe kwitutonona “tulonge biyampe . . . ku boba badi mu kipango kya kwitabija.”​—1 Pet. 4:8, 15, NW; Ngat. 6:10.

Pa Kunena ku Meso a Bemvwaniki. Boba banena ku lukala nabo bafwaninwe kunena na bunwa. Mu bemvwaniki mwikalanga bantu ba bibidiji ne ngikadilo mishileshile. I beshile mu kwendelela ku mushipiditu. Padi bamo dyo dyabo dibajinji kwiya ku Njibo ya Bulopwe. Bangi nabo bakokeja kwikala bakolelwe aye muneni kuyuka mpika. Ino i bika bikakwasha muneni aleke kusanshija bemvwaniki?

Kukwatañana na madingi a mutumibwa Polo kudi Tetusa, witungile kitungo kya kuleka ‘kunena muntu bibi . . . ino kwikala na kikōkeji kyonka kya kwilombola mutyima wa kupwana ne bantu bonso.’ (Tet. 3:2) Epuka kwiula muneneno wa bwine ntanda wa kupunika bantu ba musaka, ba ludimi, nansha ba muzo kampanda. (Kus. 7:9, 10) Wisambile na bubinebine pa byobya bisaka Yehova, kadi lombola tunangu tudi mu kulonda’byo; ino kokolwa kunena bintu bipēlula boba kebanangīle biyampe shē mu dishinda dya Yehova. Ino kankamika bonso banañune kiswa-mutyima kya Leza ne kulonga bimusangaja. Tyepeja’ko bukomo bwa binenwa bya madingi na kufwija’ko bantu na kyanga ne na mutyima umo. Lombola mu muneneno obe ne mu mulupukilo wa diwi dyobe amba udi na kisanso kya bu bana na bana kyotufwaninwe kwikala nakyo batwe bene na bene.​—1 Tes. 4:1-12; 1 Pet. 3:8.