Londalondai Ndoe Ya Leza mu Būmi Bwa Kisaka

“Panai kudi Yehova, byanwe bisaka bya bantu, panai kudi Yehova ntumbo ne bukomo.”​—MITŌTO 96:⁠7.

YEHOVA wāletele kyalwilo kya būmi bwa kisaka bwa ndoe ne nsangaji kitatyi kyaākutyile pamo ba-mulume ne mukaji babajinji umbusongi. I bine, Adama wāsangele byamwiko, wālombola nsangaji mikatampe na binenwa byandi bibajinjibajinji, byaādi witemba wandi mukaji amba: “Ino pano namone uno’u, i kikupa kya ku bikupa byami, kadi i mwita wa ku mwita wami, ukatelwanga bu-mwana-mukaji, mwanda walupwilwe [k]u mwana-mulume.”​—Ngalwilo 2:​23.

² Kitatyi kyātūdile’ko Leza mpangiko ya busongi ne ya kisaka, wādi na mpango mivule, kādipo ulanga enka kupa bandi bana bantu nsangaji kete, mhm. Wādi wibasakila balonge kiswamutyima kyandi. Leza wāsoñenye ba-mulume ne mukaji babajinji amba: “Butulai; mwivudijei, muyujei panopanshi ne kwipanekenya, kabidi bikalai bulopwe bwa pa mwita wa kalunga-kamema, ne bwa pa byoni bya mūlu, ne bwa pa bintu byonso byumi bilandala panopanshi.” (Ngalwilo 1:​28) Bine wādi mwingilo wa mpalo. Mwanda shi bano ba-mulume ne mukaji babajinji bādi amba bākōkele, bālonga kiswamutyima kya Yehova, longa ba Adama, Eva, ne babo bana bonso bobādi ba kubutula, bāikele na būmi bwansangaji!

³ Ino nansha ke dyalelo dino’di, bisaka bikalanga na nsangaji mikatampe enka poso i bīkutyile umbumo, bilonga kiswamutyima kya Leza. Bine, bisaka bya kikōkeji uno muswelo bitengele būmi bulumbuluke! Mutumibwa Polo wāsonekele’mba: “B[wine Leza], abo, i bwa mukumonamo bintu byonso; ke-buntu budi ne mulao wa būmi bwa pano ponka, ne bwa pa kukāya.” (1 Temote 4:8) Bisaka bya bwine Leza bwabinebine bilondanga misoñanya idi mu Kinenwa kya Yehova ne kulonga kiswamutyima kyandi. Bilondalondanga ndoe ya Leza, omwanda bimonanga nsangaji mu “būmi bwa pano ponka.”

Būmi bwa mu Kisaka Bubaoneka

⁴ Na bubine, ke mu bisaka byonsopo motukokeja kutana būmi bwa ndoe ne nsangaji. Julunale umo, The New York Times, watelele lapolo wa bwifundi bwalongelwe na kitango kibandaula buvule bwa bantu kitelwa bu Kitango kya Bantu, unena’mba: “Ngikadilo ya būmi bwa kisaka yenda yalamuka mpata, mu matanda a bampeta ne mu a balanda mwine.” Uno julunale wapitulukile mu bishima byānenwe mu buno bwifundi amba: “Mulangwe wa amba kisaka i kitango kishikatyije senene, kīkutyile umbumo, mwikele sha bana usasakata, ne ina bana wa buledi mu myanda itala kisanso, pano ke lwano bitupu. Ngikadilo mine yotudi’mo i ino ya bana-bakaji babutula bana bakamabula, ya kwilundila’ko kwa malubu, [ne] tubisaka tutyetutye . . . byo bipupo bimonwa kujokoloka ntanda yonso.” Pamwanda wa ino ngikadilo, midiyo ya bisaka i mibulwe mushikatyilo muyampe, ndoe, ne nsangaji mine, bikwabo bivule bipomoka. Mu Espanye, kibalwa kya malubu kyakandile kufika ku busongi 1 pa masongi 8 ku ngalwilo kwa ino myaka dikumi ya tamba mu 1990​—kino kibalwa i kitumbuke bikatampe, mwanda mu myaka 25 ya ku nyuma, dyadi dilubu 1 pa masongi 100. Angeletele nandi wabadīlwe mu matanda a mu Bulaya apomoka’mo masongi kutabuka​—pa masongi 10 papomoka 4. Kadi mu ino ntanda mudi kuvula kwa kibalwa kya bisaka bya mbutwile umo.

⁵ Bimweka amba bantu pano kebakikolelwapo pa kwilubula. Bavule batutyikilanga ku “Madabahu Akutulula Bijimba” adi kubwipi na kibundi kya Tokyo, mu Japon. Ino tempelo ya mutōtelo wa Kishinto itabijanga milombelo ya dilubu ne ya kutyiba bipwano bikwabo bibi. Mutōtyi ne mutōtyi ulembanga binenwa byandi bya kulomba dilubu pa kalubao, wayeyeka’ko monka mu madabahu, penepa kebalombela, batengele kilondololwa. Julunale umo wa mu Tokyo unena amba, kitatyi kyāshimikilwe madabahu’a, pano ke papite myaka katwa, “bakaji ba bansunga bampeta ba mu kibundi bādi bakisoneka milombelo ya kulomba amba babo balume baleke bishinka byabo, bajokele kobadi.” Ino dyalelo milombelo mivule kutabuka keikidipo ya kwijokela, ehe, pano ke ya dilubu. Kekudipo muntu widilwe uno mwanda, būmi bwa kisaka bubaoneka kujokoloka ntanda yonso. Lelo bino bikokeja kwitutulumuna batwe bene Kidishitu? Mhm, mwanda Bible i mwitulombole mwanda mwine pa nkote wa kutamba musala mu bisaka dyalelo.

Mwanda Waka Bisaka Bidi mu Musala?

⁶ Buluji bumo bwikadile bisaka mu musala dyalelo i buno: “Panopantanda ponsololo pēne palēle mudi yewa umbi.” (1 Yoano 5:​19) Lelo i kintu’ka kiyampe kibwanya kwitulongela yewa umbi, Satana Dyabola? I kutupu’kyo, i umbi wanshikani, mbepai wa munyanji. (Yoano 8:​44) Omwanda yandi ntanda i mīkuje mu budimbidimbi ne mu busekese bwa munyanji, bino byo bintu bitabukile konakanya būmi bwa kisaka! Panja pa bulongolodi bwa Leza, padi lupusa lwa Satana lulwa mwanda wa konakanya mpangiko ya busongi yātūdilwe’ko na Yehova ne kuvutakanya ndoe ya mu būmi bwa kisaka.

⁷ Buluji bukwabo bwa makambakano a kisaka asusula pano muzo wa muntu i bulombolwe mu 2 Temote 3:​1-5. Binenwa bya bupolofeto bya Polo bidi mu kino kisonekwa bilombola amba tudi mu “mafuku a kumfulo.” Bisaka kebikokejapo kwikala na ndoe ne na nsangaji shi bantu badi’mo i ba kwisanswa “abo bene, ne bupeta kumo, ne ba bikandangobo, ne bakapuni ka kwitatula, ne babutukani, ne bampikwa kukōkela bakwibabutula, ne kufwija kwine mpika, ne bampikwa bu-ujila, ne bampikwa lusa lwa bu-butule, ne bakubulwa kanye [ka] kulekela bakwabo myanda, ne babepabepa bubela, ne bakubulwa kwifula, ne ba bukalabale bwa malwa, ne bampikwa kusanswa būmuntu. Ne banzazangi, ne ba lupata lubilubi, ne bakwitatula; bakusanswa byamazua pakatampe kudi Leza mpika; kwidingakanya bu-bwine Leza e ko kwabo, ino bukomo bwa bu-bwine Leza bafutulwile’bo.” Kisaka kekikokejapo kwikala na nsangaji mikatampe shi umo umbukata bwa boba badi’mo i wampikwa lusa lwa bubutule nansha wampikwa bu-ujila. Le būmi bwa kisaka bukokeja kwikala na ndoe muswelo’ka shi muntu umo mu kipango udi na bukalabale ne upela kwitabija binena bakwabo? Kupityidila kadi, ndoe ne nsangaji ikokeja kwikala’mo muswelo’ka shi bantu badi’mo basenswe byamazua pakatampe kupita’ko kusanswa Leza? Bino byo biyukeno bya bantu ba ino ntanda iludikwa na Satana. Bine, mu ano mafuku a kumfulo, nsangaji ya kisaka i mijimine jimejime!

⁸ Kadi buluji bukwabo bubudīlwe bisaka bivule ndoe ne nsangaji i mwiendelejo umbi wa bana. Pātobele Polo butobo butala pa ngikadilo ya mafuku a kumfulo, wānene amba, bana bavule kebakakōkelapo bambutwile babo. Shi wi nkasampe, lelo mwikadilo obe uletanga ndoe ne nsangaji mu kyenu kisaka?

⁹ Bana bamo kebadipo na mwikadilo mulumbuluke. Kimfwa, nkasampe umo mwana-mulume wātumīne Shandi mukanda wa kibengo amba: “Shi upele kwiya kumpaika twende ku Alekizandri, nankyo nkyakakutumina mukanda, nansha kwisamba nobe, nansha kukuladika kwine, bine shi unshiye ukute lwendo wende ku Alekizandri, yuka amba ketwakesambija nobe mu kuboko, nansha kwiimuna nobe dikwabo. Shi upele kwiya kunsela, nankyo kikakupityila’nka monakulombwela muno . . . Ino ntumine [wami munjiki wa ku kanwa], nakwisāshila. Shi uleke kuntumina’o, nankyo yuka amba tubakalañana nobe, nkyakadya kakintu pobe, nansha kutoma’po mema. Tulayañana ketwaumene, apo!” Lelo uno muneneno wishidile na mineneno ya bana ba ino myaka? Eyo, uno mukanda wātumine uno nkasampe mwana-mulume kudi shandi, wālembele’o mu Edipito wakala, kepadi myaka 2 000 ne kupita.

¹⁰ Ngikadilo ya uno nkasampe mwine Edipito keyādipo ya kuleta ndoe mu kisaka nansha dimo. Na bubine, mu bisaka mumwekanga bikambija bivulevule mu ano mafuku a kumfulo. Ino banwe bankasampe mukokeja kukwasha kyenu kisaka kilondelonde ndoe ya Leza. Namani? Na kukōkela ku ano madingi a mu Bible a amba: “Bānwe bāna nenu, mwikale kukōkela bakwimubutula umbintu byonso, ke-kintu kino’ki kyo kyakumutōkeja Mfumwetu ku mutyima.”​—Kolose 3:​20.

¹¹ Lelo kidi namani ku banwe nenu bambutwile? Kwashai na buswe benu bana bekale bengidi bakikōkeji ba Yehova. Nkindi 22:6 unena’mba: “Tamija mwana mu dishinda dimufwaninwe, kadi nansha mu bununu kakasasukamopo, ehe.” Ketudi bebimone, bankasampe bavule, bana-balume ne bana-bakaji, batamijibwanga na bufundiji bulumbuluke bwa mu Bisonekwa ne na kimfwa kiyampe kya babo bumbutwile, kebasasukangapo mu dishinda difwaninwe nansha abatama. Ino mwikadilo wa nkasampe wimaninanga nakampata pa bulumbuluke ne pa buvule bwa bufundiji bwa Bible bwapebwa, ne pa mutyima wa nkasampe mwine.

¹² Shi ba mu kyetu kisaka bonso bekale kwipāna mu kulonga kiswamutyima kya Yehova, i bine ketukabulwepo kumona ndoe ya Leza. Mu kisaka kya bene Kidishitu mufwaninwe kuyula ‘balunda na ndoe.’ Luka 10:​1-6 ulombola’mba Yesu wādi ufunkila pa bantu ba uno muswelo paātumine bana-babwanga 70 bu bengidi wēbasoñanya amba: “Monso mu majibo mo mutwela mubadikila’mba: Ndoe i yenu, bānwe badi mu īno njibo. Penepo shi mudi [mulunda na ndoe], nankyo ndoe yenu īkamutentaminapo.” Kitatyi kyendanga bengidi ba Yehova na ndoe, benda basapula “myanda-miyampe ya ndoe” ku njibo ne njibo, bendanga bakimba balunda na ndoe. (Bilongwa 10:34-​36; Efisesa 2:​13-​18) Kyabine, kipango kya bene Kidishitu kibundilwe na bantu basenswe ndoe kifwaninwe kwikala na ndoe.

¹³ Njibo ifwaninwe kwikala kifuko kya ndoe, mwa kololokwa mwabinebine. Naomi, mwana-mukaji wakishala mununu, wādi ukulupile amba Leza ukapa bandi bako bakishala bansongwakaji, ba Luta ne Olepa, mwa kololokwa ne kusengibwa, umo ne umo na mulumyandi muyampe, beshikatyile mu malubo abo talala. Omwanda Naomi wānene amba: “Yehova emwitabe, amba mukamone kutūja senene, au mu njibo ya mulumyandi, au mu njibo ya mulumyandi.” (Luta 1:9) Mwifundi umo wāsonekele pa mwanda utala bintu byādi bisakila Naomi bandi bako amba, mu malubo a uno muswelo, ba Luta ne Olepa “bādi ba kunyongololwa mu būmi bwa kuzumbijazumbija mityima ne kololokwa mpika bobādi nabo. Bādi ba kutana mwa kololokwa. Mu kifuko mobādi ba kushikatyija ne kololokwa, mobādi ba kutūkijibwa mityima ne kutana bintu byonso byādi byabila mityima yabo. Bukomo budi na kino kishima kya Kihebelu . . . i bulombolwe senene na buluji bwa bishima bikwatañene nakyo bidi mu [Isaya 32:​17, 18].”

¹⁴ Ivwana munenena Isaya 32:17, 18. Utangwa namino amba: “Ino mingilo ya boloke ikekala ndoe; kyo kileta boloke i kutalala nyā, ne lukulupilo lwa nyeke. Byobiya bantu bami bakekalanga mu kikalo kya ndoe, ne mwakulāla mukomo, ne mwakololokwa mutalala nyā.” Kisaka kya bene Kidishitu kifwaninwe kwikala kifuko mwa kololokwa, mubikele boloke, mutalala nyā, mwa mutyima-ntenke, mudi ndoe ya Leza. Ino kikekala namani shi matompo, lupotopoto, nansha myanda mikwabo ibatambe? Kino kiketusakila nakampata kuyuka lufungulo lwa būmi bwansangaji mu kisaka.

Misoñanya Iná ya Mvubu Mikatampe

¹⁵ Kudi Yehova Leza, Umpangi wa bisaka, ye ako kwāinikilwe bisaka byonso bya pano panshi. (Efisesa 3:​14, 15) Omwanda bonso basaka kwikala na būmi bwansangaji mu kisaka bafwaninwe kukimba buludiki bwandi ne kumutendela, pamo na mwādi mulongela mulembi wa mitōto wānene amba: “Panai kudi Yehova, byanwe bisaka bya bantu, panai kudi Yehova ntumbo ne bukomo.” (Mitōto 96:7) Lufungulo lwa būmi bwansangaji mu kisaka i myanda idi mu Bible, Kinenwa kya Leza, ne kwingidija misoñanya idi’mo. Kisaka kingidija ino misoñanya kyo kikekala na nsangaji ne kikaloelelwa na ndoe ya Leza. Shi kepano, tubandaulei ino misoñanya iná mikatampe.

¹⁶ Umo wa mu ino misoñanya wimanine pa kino: Kwifula kudi na mvubu mikatampe shi tusaka kwikala na ndoe ya Leza mu būmi bwa kisaka. Mulopwe Solomone wānene’mba: “Yewa wa mushipiditu wampikwa kwitūkija i pamo bwa kibundi kitūtwe ne nsakwa mpikila.” (Nkindi 25:28) Kutūkija mushipiditu wetu⁠—ko kunena amba, kuyuka kwifula​—kudi na mvubu mikatampe shi tusaka kwikala na būmi bwa ndoe ne nsangaji mu kisaka. Nansha byotudi bantu bakubulwa kubwaninina, tufwaninwe kuyuka kwifula, mwanda i kipa kya mushipiditu sandu wa Leza. (Loma 7:​21, 22; Ngalatea 5:​22, 23) Shi twikale kwipāna mu milombelo ya kulomba ino ngikadilo, na kwingidija madingi adi mu Bible atala pa ayo, ne kwilunga na bantu balombola ino ngikadilo, i bine mushipiditu ukalupula kwifula motudi. Kino kiketukwasha ‘tunyeme busekese.’ (1 Kodinda 6:​18) Kadi kwifula kuketukwasha ku kufundula bukalabale, ku kwepuka nansha kuleka butondwe bwa malwa, ne ku kupwija mu kitalala myanda mikomokomo.

¹⁷ Musoñanya mukwabo udi na mvubu mikatampe i uno: Kwitabija buludiki bwa mutwe wa kisaka kuketukwasha mu myanda itala kulondalonda ndoe ya Leza mu byetu bisaka. Polo wāsonekele’mba: “Nanshi nemusakila’mba, muyūke, mutwe wa mwana-mulume i Kidishitu; ino mutwe wa mwana-mukaji, i mulume, kadi mutwe wa Kidishitu nao, i Leza.” (1 Kodinda 11:3) Kino kishintulula amba, mwana-mulume ye wa kuludika kisaka, wandi mukaji i wa kumukwasha’ko na dikōkeji, ebiya bana i ba kwibakōkela. (Efisesa 5:​22-​25, 28-​33; 6:​1-4) Mwiendelejo wa uno muswelo uletanga ndoe ya Leza mu būmi bwa kisaka.

¹⁸ Mulume mwine Kidishitu ufwaninwe kuvuluka amba kwikala bu mutwe kwandi kumupelwe mu Bisonekwa ke kwa kaninga-mpopo, ehe. Ufwaninwe kwiula Yesu, Mutwe wandi. Nansha Yesu byaādi wa kwikala “mutwe wa bintu byonso,” ino “kaīdile’mba ēngidilwe mīngilo, mhm poso’mba ayeko ē bēngidile.” (Efisesa 1:​22; Mateo 20:28) Ne mulume mwine Kidishitu nandi mo monka, shi wingidija bu mutwe bwandi na buswe, kino kikamupa muswelo wa kuvuija senene bisakibwa bya kyandi kisaka. Ne mukaji mwine Kidishitu nandi i wa kwingidila umbumo na wandi mulume. Mukaji i “mukwashi,” ‘wa kwioba nandi,’ wa kubwanya’ko ngikadilo ibudilwe wandi mulume, nanshi i wa kumwangula’ko mu bimobimo. (Ngalwilo 2:​20; Nkindi 31:10-​31) Buludiki buyampe bwa mutwe wa kisaka bukwashanga nyeke balume ne bakaji bekale kwilēmeka umo ne mukwabo ne kutonona bana bekale na kikōkeji. Bine, kukōkela ku buludiki bwa mutwe kuletanga ndoe ya Leza mu kisaka.

¹⁹ Musoñanya wabusatu wa mvubu ukokeja kulombolwa mu bino bishima: Kwisambila pamo biyampe kudi na mvubu mikatampe shi tusaka kwikala na būmi bwa ndoe ne nsangaji mu kisaka. Yakoba 1:​19 witulombola’mba: “Nanshi bantu bonso bapeje pa kwivwana, bēje pa kwisamba, ne pa kukalabala napo, mo monka bējepo.” Boba badi mu kisaka bafwaninwe kwiteja ne kwisamba, au wanena, mukwabo nandi wanena, mwanda mīsambo ya mu kisaka imanine pa bino bintu bibidi. Nansha shi myanda yotunene i yabine, ino wivwane tunene’yo na bukalabale, na mitatulo, nansha mu muswelo upela bantu, bine ikebasanshija bininge pa kyaba kya kwibasangaja. Muneneno wetu ufwaninwe kwikala usangaja, mwelwe’mo “mwepo.” (Kolose 4:6) Bisaka bilondanga misoñanya ya mu Bisonekwa ne kwisambila pamo biyampe bilondalondanga ndoe ya Leza.

²⁰ Musoñanya wabuná i uno: Buswe budi na mvubu mikatampe shi tusaka kwikala na ndoe ne nsangaji mu kisaka. Eyo, buswe bwa bukena buningijanga busongi, kadi kilomba monka ku umo ne umo mu kisaka atamije kisanso kikatampe. Ino buswe bwine budi na mvubu kutabuka i buswe buselele kishima kya Kingidiki a·gaʹpe. Buno i buswe botutamija bwa kusanswa Yehova, Yesu, ne bakwetu. (Mateo 22:37-​39) Leza wālombwele buno buswe ku muzo wa muntu pa kupāna “Mwana wandi wa bunka’mba, bonso bakumwitabija nankyo kebakonekapo, ehe, poso batambule būmi bwa kulādila monka nyeke ne nyeke.” (Yoano 3:​16) Bine, kikekala kya kutendelwa shi batwe bonso tulombola buno buswe ku ba mu kisaka kyetu! Buno buswe butabukile’mo i kijimba “kya kwimulamakanya pamo senene.” (Kolose 3:​14, MB) Bukutyilanga umbumo ba-mulume ne mukaji ne kwibatonona belongele bintu bilumbuluke umo ne mukwabo, ne ku babo bana. Nansha shi kubalupuka makambakano, buswe bo bwa kwibakongela pamo bapwije myanda. Kino i kyabine, mwanda ‘buswe . . . kebukimbangapo kamweno ka abo bwine . . . Butyumwinanga byonso mu manwi, bwitabija byonso, bukulupila byonso, būminina byonso. Buswe kebukankalwangapo nansha dimo.’ (1 Kodinda 13:​4-8) Dyese dyo dyabyo byobya bisaka bidi’mo buswe bushimikwe nkenkenke na buswe bwa padi Yehova!

Endelelai na Kulondalonda Ndoe ya Leza

²¹ Misoñanya itelelwe kungala’i ne mikwabo ilupulwa mu Bible i mishintululwe mu mabuku etupa Yehova ku buyampe bwandi kupityila kudi “umpika wabinebine ne wamanwa.” (Mateo 24:​45, NW) Kimfwa, myanda ya uno muswelo itanwa mu dibuku dya mapaje 192, Lufungulo lwa Būmi bwa Nsangaji mu Kisaka (Falanse), dyalupwilwe ku Kitango kya Distrike kya Batumoni ba Yehova “Mikendi ya Ndoe ya Leza,” kyalongelwe kujokoloka ntanda yonso mu mwaka 1996/1997. Kwifunda kwa pa kasuku ne kwa mu kisaka kwa Bisonekwa kupityila ku kino kingidilwa kukokeja kwituletela byabuyabuya bivule. (Isaya 48:17, 18) Bine, kwingidija madingi a mu Bisonekwa kukalundila’ko ndoe ne nsangaji mu kyobe kisaka.

²² Yehova udi na bintu bivule bilumbuluke byalamīne bisaka bilonga kiswamutyima kyandi, omwanda tufwaninwe kumutendela ne kumwingidila. (Kusokwelwa 21:​1-4) Shi kepano, būmi bwa kisaka kyobe bufwaninwe kwimanina pa mutōtelo wa Leza wabine. Wivwane mwendelele na kulondalonda ndoe ya Leza mu būmi bwa kyenu kisaka, nankyo Yehova, Tata wetu wabuswe udi momwa mūlu, ukemwesela madyese na kwimupa būmi bwa nsangaji!

Lelo Ukalondolola Namani?

◻ Lelo i kika kifwaninwe kulonga bisaka nabya bikale na būmi bwa bwine Leza?

◻ Mwanda waka kudi koneka kwa būmi bwa kisaka dyalelo?

◻ Lelo lufungulo lwa būmi bwansangaji mu kisaka i kika?

◻ Le i misoñanya’ka imoimo yotufwaninwe kulonda iletanga ndoe ne nsangaji mu būmi bwa kisaka?

[Bipangujo bya Kifundwa]

 1. Lelo Yehova wāletele kyalwilo kya muswelo’ka kya būmi bwa kisaka?

 2. I mpango’ka mikwabo yādi na Leza itala pa busongi yādi ya kupa bandi bana bantu būmi bwansangaji?

 3. Lelo i bika bifwaninwe kulonga ba kisaka shi basaka kwikala na būmi bwa bwine Leza?

4, 5. Mwanda waka tukokeja kunena’mba pano būmi bwa kisaka ke boneke kujokoloka ntanda yonso?

 6. Lelo kisonekwa kya 1 Yoano 5:​19 kilombola kika pa musala udi’mo bisaka dyalelo?

 7. I muswelo’ka ukokeja kutengwa bisaka na mikadilo imbi idi na bantu bavule mu ano mafuku a kumfulo?

8, 9. Mwikadilo wa bana ukokeja kwikala na lupusa’ka pa nsangaji ya kisaka?

10. I muswelo’ka ukokeja kukwasha bankasampe bisaka byabo bilondelonde ndoe ya Leza?

11. Lelo i muswelo’ka ukokeja bambutwile kukwasha babo bana bekale bengidi ba Yehova bakikōkeji?

12. Mwanda waka kisaka kya bene Kidishitu kifwaninwe kwikala na ndoe?

13, 14. (a) Lelo Naomi wādi usakila ba Luta ne Olepa kika? (b) Kisaka kya bene Kidishitu kifwaninwe kwikaka mwa kololokwa mwa muswelo’ka?

15. Le i muswelo’ka okokeja kushintulula lufungulo lwa būmi bwa nsangaji mu kisaka?

16. Lelo kwifula kudi na bukwashi’ka mu būmi bwa kisaka?

17, 18. (a) Le i muswelo’ka wingidijibwa 1 Kodinda 11:3 mu būmi bwa kisaka kya bene Kidishitu? (b) Kukōkela ku buludiki bwa mutwe wa kisaka kuletanga muswelo’ka ndoe ya Leza mu būmi bwa kisaka?

19. Mwanda waka kwisambila pamo biyampe kudi na mvubu mikatampe ku boba basaka kwikala na ndoe ne nsangaji mu kisaka?

20. I kika kinenenwa amba buswe budi na mvubu mikatampe ku boba basaka kwikala na ndoe mu kisaka?

21. I bika byomufwaninwe kulonga bibwanya kulundila’ko ndoe ne nsangaji mu būmi bwa kyenu kisaka?

22. I pa kika pafwaninwe kwimanina būmi bwa kyetu kisaka?

[Kifwatulo pa paje 18]

Kwisambila pamo biyampe kwitukwashanga tulondelonde ndoe ya Leza mu būmi bwa kisaka