“Mingilo Mituntulu ya Muntu”
“Akamwa Leza ne kulama bijila byandi, mwanda yo mingilo mituntulu ya muntu.”—MUSAPUDI 12:13.
“LELO i kika kyaswele Yehova kodi, a?” Kino kyo kipangujo kyāipangwile mupolofeto wakala. Kupwa wāshintulula kisaka Yehova—amba i kulonga byoloke, kusanswa kanye, ne kunanga na Leza.—Mika 6:8.
2 Mu ano mafuku mutumbile mushipiditu wa kwitolwela pa kasuku ne kukimba bwanapabo, bantu bavule kebetabijangapo amba Leza usakanga kintu kampanda kobadi. Bapela kutādilwa. Ino lelo kidi namani pa mwanda utala binenwa byamfulo byānene Solomone mu Musapudi? “Ino pano namino yo mfulo ya uno mwanda uno’u; byonsololo i bivwanibwe: akamwa Leza ne kulama bijila byandi, mwanda yo mingilo mituntulu ya muntu.”—Musapudi 12:13.
3 Nansha shi tudi mu ngikadilo’ka, nansha na kitungo’ka kitala pa būmi bwa mafuku a kumeso, tukokeja kuboya bufundiji bukatampe mu bino binenwa byāefudile nabyo. Mulopwe Solomone, mulembi wa dino dibuku dya ku bukomo bwa mushipiditu, wābandawile bintu bimo-bimo biloñwanga mu būmi bwetu bwa difuku ne difuku. Bamo-bamo bakokeja kunena na kwiyumba’mba binenwa byandi i byakubulwa kwendelamo. Ino vuluka’mba byādi bya ku bukomo bwa mushipiditu wa Leza, kadi bikokeja kwitukwasha tubandaule mingilo yetu, tuyuke i yepi itabukile mvubu, ya kwituletela nsangaji mikatampe.
Tuvuijei Bintu Bitabukile Mvubu mu Bwetu Būmi
4 Solomone wābandawile na mushike ‘mingilo ilonga bana ba bantu.’ Wānena’mba: “Natá mutyima wami kukimba kusokola ne ñeni mwendele byonso byalongibwa munshi mwa mūlu.” Pātelele Solomone kishima “mingilo” kādipo unenena’nka pa mingilo ya makasa nansha pa kaji, ehe, ino i pa byonso biloñanga bana-balume ne bana-bakaji mu mafuku a būmi bwabo. (Musapudi 1:13) Tubandaulei mingilo imo-imo nansha bintu bitebwanga’ko mutyima mpata, kupwa tudingakanye na mingilo yetu ne bintu bitabukile mvubu mu būmi bwetu.
5 Nabubine, mu mingilo yonso ne mu bintu byonso bikimba bantu, pa lupeto po pabadikilanga kuponena meso. Omwanda kekudipo muntu nansha umo ukokeja kutopeka Solomone na bubinga amba wādi ufutulula lupeto lwa bantu bafuke ku makasa. Wājingulwile mvubu ya kwikala na lupeto; amba kwikala nalo lufikile i biyampe kupita’ko kwikala umbufudile nansha umbulanda. (Musapudi 7:11, 12) Dimo-dimo wi muyuke amba lupeto ne bintu byonso bipotwa nalo bikokeja kwikala bu kitungo kibajinji umbūmi bwa muntu—ku balanda ne ku bampeta bene.
6 Vuluka kimfwa kyāletele Yesu kya muntu wādi mpeta, inoko kātondelwepo, wādi ukimba kwilundila’ko monka. Leza wāmumwene bu muntu wampikwa tunangu. Mwanda waka? Mwanda ‘būmi bwa muntu kebwimaninepo pa bungi bwa lupeto lwapetele, mhm.’ (Luka 12:15-21) Myanda yāmwene Solomone—dimo-dimo mipite ne yoketudi bamone—ibingija binenwa bya Yesu. Tanga bushintuludi budi mu Musapudi 2:4-9. Umbula bwa kitatyi kampanda, Solomone wēpene mu kukimba byabupeta. Wāubaka mobo malumbuluke ne kudimija madimi. Wādi na lupeto luvule, omwanda wāsongele bakaji bapopoke. Lelo lupeto lwandi ne byonso byālongele nalo byāmuletele nsangaji yabine, weivwana bu wabwanwa, ne kumona buluji bwa būmi bwandi? Wālondolwele pampikwa kafinda’mba: “Penepa kadi natala mingilo yonsololo yalonga makasa ami, ne pa kuputuma ko nadi mputuminamo: ino talapo bidi, byonsololo byādi byabitupu ne kupanga luvula; kabidi kemwadipo kadīlo muno munshi mwa dyuba.”—Musapudi 2:11; 4:8.
7 Kino i kyabine, i bubinebine bumwekanga umbūmi bwa bantu bavule. Tuyukei amba lupeto, nansha luvudile namani, kelubwanyapo kupwa makambakano onso. Lukokeja kutyepeja’ko makambakano amo-amo, kimfwa mu myanda itala bidibwa ne bivwalwa. Ino mu kuvwala, mu kudya ne kutoma, muntu udi’mo na mikalo. Padi kodi mutange myanda ya bampeta ba būmi bubikalwe na malubu, butondwe bwa malwa nansha na bintu bileta lunjingwe, ne kwikalañanya na bamusuku. J. P. Getty, mpeta wa ntanda ne miseke, wāsonekele’mba: “Kwikala na lupeto kekushintululapo kwikala na nsangaji. Kutadije, lukokeja kujimijija muntu nsangaji.” Solomone udi na bubinga bwa kubadila kusanswa ndalama mu bintu bya bituputupu. Ivwana milangwe yāletele’po: “Tulo twa muntu wa kwingila mingilo i tulumbuluke, shi adye bingi, shi adye bityutyu; ino kīkuta kya mpeta kekimulekapo kulāla tulo, ehe.”—Musapudi 5:10-12.
8 Kadi lupeto ne bintu bya kungitu kebiletangapo nsangaji yabine itala pa būmi bwa mafuku a kumeso. Shi udi na lupeto luvule ne bintu bya kungitu bivule, padi wi mwilundile’ko nzuba ya kusaka kwibikwatakanya, kadi kuyukilepo bikakufikila kesha. Lelo lubulwanga kujimina, pakwabo ne būmi bwa mwine’lo bwine kumo? (Musapudi 5:13-17; 9:11, 12) Bino bintu kebikokejapo kuleta nsangaji yabine, omwanda kipēla kuyuka kinenenwa amba būmi bwetu, ne mingilo yetu, byo bintu bifwaninwe kukwatwa na mvubu mitabuke, bya buluji bukatampe bwaendaenda, kupitako lupeto ne bintu bya kungitu.
Kisaka, Tumbo ne Lupusa
9 Binenwa bya Solomone bifunkila ne pa kusāsaketa kisaka. Bible ukokela milangwe pa mvubu ya būmi bwa kisaka, amba kukimbila bana nsangaji ne kwibalela, ke bintupo bya kukwatyila ku kamindwa. (Ngalwilo 2:22-24; Mitōto 127:3-5; Nkindi 5:15, 18-20; 6:20; Mako 10:6-9; Efisesa 5:22-33) Lelo kino ye kintu kitabukile mvubu umbūmi? Eyo, padi bantu bavule bafwatakanyanga uno muswelo, nakampata boba balēmekele bisela bya kishi bitala pa busongi, pa buledi bwa bana, ne pa būmi bwa kisaka. Ino Musapudi 6:3 ulombola’mba nansha kwikala na bana katwa ke lufungulopo lwa kumona nsangaji umbūmi. Langa’po bidi, i bambutwile banga bepānanga pamwanda wa babo bana, mwanda wa bekale na kyalwilo kiyampe ne kwibateakenya būmi bwabo. Eyo, nansha kuno kwipāna byokutendelwa, ino Umpangi wetu kānenepo’mba kitungo kyetu kibajinji i enka kubutula bana mwanda wa kwendeleja lutundu, pamo na mulongelanga ne banyema na kitetyima bitupu.
10 Mu bubandaudi bwandi, Solomone wālombwele bintu bimo-bimo byabine bipitanga umbūmi bwa kisaka. Kimfwa, muntu ukokeja kwipāna bininge mu kukimbila bandi bana ne bandi bankana bituntwa. Ino lelo i kya tunangu kobadi? Nansha, lelo i kyabulembakane kuputumina enka mu kwibateakenya bintu? Shi kidi uno muswelo, nankyo “i kyabitupu ne kubipa’kyo byamwiko.”—Musapudi 2:18-21; 1 Balopwe 12:8; 2 Bilongwa 12:1-4, 9.
11 Ku mutamba mukwabo, bantu bavule i bazobolole būmi bwa kisaka bufikile, bafwila ntumbo ne kutādila bakwabo. Kino i kilubo kilubanga bana-balume bavule. Lelo kodi kala mwikimone ku balunda nobe ba ku masomo, ba ku mingilo, nansha ku balondakani nobe? Lelo kuyukilepo bantu bavule baloñanga buninge bwabituputupu bwa kusaka kwimwekeja, kwikala batēlwa, nansha kutādila bakwabo? Uno i mwanda mukatampe, lelo ke amopo?
12 Langa bidi muswelo ufwilanga bamo-bamo kutumba, mu bantu batyetye nansha mu ba ntanda ne ntanda. Twikimonanga nyeke ku masomo, mu bekalwa-nabo, ne mu bibumbo bishileshile bya mu kibundi. Kino kilokoloko ye kyonka kitononanga boba bafwilanga kutumba mu busendwe, mu makayo, nansha mu myanda ya kipolitike. Ino lelo buno mwene i bukomo bwabituputupu? Solomone wēbwityile na bubinga’mba i “kupanga luvula.” (Musapudi 4:4) Nansha shi nkasampe kampanda waikala bingwa mu kitango kansangwa, mu ekipe ya makayo, nansha mu kisumpi kya batuimba—kadi nansha shi mwana-mulume nansha mwana-mukaji watumbe mu kompani ya busunga nansha mu kibumbo kampanda kya bantu—lelo i bantu banga bayukanga tumbo yandi? Le bantu bonso badi mu matanda makwabo (nansha ke ba mu yonka ntanda’ya) bamuyukanga amba udiko’ni? Nansha bakwabo bafwanga ne kuyuka ntumbo yandi mpika? I muswelo umo ne ku yewa udi na kitenta nansha lupusa ku kaji, mu kibundi, nansha umbukata mwa bantu bakwabo.
13 Le ntumbo ya uno muswelo nansha lupusa, bifikijanga ku kika? Byokidi lukongo lumo lupita ne lukwabo lupingakena’po, bantu ba ntumbo nansha batādila bakwabo nabo bafwanga ne kuvulaminibwa’bo. Kino kyo kifikilanga bōbaki, batuimba, basendwe, bantu bashidimuna bibundi, ne bakwabo, pamo’nka na mokifikilanga bantu bakipolitike ne bakulumpe ba basola. Lelo i bantu banga bādiko mu myaka 1700 kufika ne ku 1800, bāingile ino mingilo boyukile? Solomone wātengele mwanda mukatampe pa kunena’mba: “Mbwa mūmi upityile kunengela ntambo mufwe. Ino bōmi bayukile’mba bakafwa; nanshi bafwe kebayukilepo nansha kimo kine, . . . mwanda kivulukilo kyabo i kivulaminibwe.” (Musapudi 9:4, 5) Shi binebine būmi bonso i enka buno’bu, nankyo kutumba ne kutādila bakwabo i byabitupu.a
Kintu Kyotutele’ko Mutyima ne Mwingilo Otusakilwa
14 Solomone kēsambilepo pa mingilo, bitungo, nansha byamazuwa bivule bitebwanga’ko mutyima na bantu mu būmi bwabo. Inoko, bintu byāsonekele i bifike’po. Bubandaudi bwetu bwa uno mukanda i buyampe, ke bubipo, mwanda dino dibuku dyotubandaula i dibuku dya mu Bible dyāsonekeje Yehova Leza ku bukomo bwa mushipiditu wandi pamwanda wa kamweno ketu. Bukakwasha umo ne umo umbukata mwetu ayuke kwitūdila kitungo ne kuyuka kintu kyafwaninwe kwimanina’po. (Musapudi 7:2; 2 Temote 3:16, 17) Tukafikila pa kino kitungo poso’nka twikale kulonda binenwa byāfudile nabyo Solomone, byaāsoñanibwe na Yehova.
15 Kintu kimo kyādi kijokelajokela’po Solomone i kino, bengidi ba Leza wabine bafwaninwe kwikala na nsangaji mu wabo mwingilo obavuija ku meso Andi. “Ndyukile amba: kekudipo kitabukilepo ko badi, na kusepelela, ne kulonga biyampe mafuku onso a būmi bwabo. Ino kadi muntu ense adye ne kutoma, ne kusanswa biyampe bya mwingilo wandi, i kyabuntu kya Leza.” (Musapudi 2:24; 3:12, 13; 5:18; 8:15) Ino yuka’mba Solomone kādipo ukankamika bantu balonge masobo; nansha kubingija mwikadilo wa boba banena’mba “tudye, tutome, ke-twi-bantu dyakesha tufwa,” ehe. (1 Kodinda 15:14, 32-34) Wādi usaka kunena’mba tukokeja kuloelelwa na nsangaji mifikile pa nsangelo, kimfwa, ya mu kudya ne kutoma, enka na ‘motwikilongelanga umbula bwa mafuku a būmi bwetu.’ Bine, kino kitutonona tute mutyima wetu ku kulonga kiswamutyima kya Umpangi, ke-pantu aye ye witulombola kiyampe kyotufwaninwe kulonga.—Mitōto 25:8; Musapudi 9:1; Mako 10:17, 18; Loma 12:2.
16 Solomone wāsonekele’mba: “Enda dyobe, dya bidībwa byobe ne tusepo, ne kutoma vinyu yobe ne mutyima wa nsangaji; mwanda Leza wapu kala kuloelelwa mingilo yobe.” (Musapudi 9:7-9) Eyo, mwana-mulume nansha mwana-mukaji uputumina mu mingilo isangaja Yehova, ye udi na būmi bulumbuluke kadi buyule nsangaji. Kino kitusakila kuta mutyima nyeke kwadi. Bine, uno mumweno wa bintu i mwishile na wa bantu bavule badi na būmi bwimanine pa mifwatakanyo ya bantu!
17 Nansha bifundijanga bipwilo bimo-bimo amba kudi būmi bukwabo kupwa buno, bantu bavule i bakulupile’nka buno būmi kete. Padi kodi mwibamone balonga bintu pamo na byānene Solomone’mba: “Ke-pantu mutyibilo wa pa mingilo mibi ne kufikijibwapo bukidi mpika, po pa mwanda’o mutyima wa bāna ba bantu utá byamwiko’tu ko badi kulonga bibi.” (Musapudi 8:11) Nansha ke bilongwa bya bamo-bamo bakubulwa kwikuja mu milongelo imbi bilombola’mba batele nakampata mutyima ku būmi bwa dyalelo. Buno i buluji bumo bulombola’mba, lupeto, byabupeta, ntumbo, kutādila bakwabo, kisaka, ne bikwabo bya uno muswelo, byo bintu byobakwete na mvubu kutabuka. Inoko, Solomone kāfudilepo pa kino. Wābwejeje’ko amba: “Nansha kipyamambo ulonga bibi misungu katwa ne kulēpeja mafuku andi, nansha nenki binebine ami ndyukile amba: Biyampe bikekalanga na boba bakamwa Leza, mwanda bakaminwe kumeso andi. Ino nanshi kekukekalapo biyampe ne mubi, nansha kulēpeja mafuku andi, ao adi bwa mujiñininya; ke-muntu kākaminwepo kumeso a Leza.” (Musapudi 8:12, 13) Kyabine, Solomone wādi musumininwe’mba shi ‘twakamwe Leza wabine,’ tukamona biyampe. Lelo tukamona biyampe muswelo’ka? Tukokeja kutana kilondololwa mu mulangwe waāletele. Wānene amba Yehova ukokeja ‘kwitulundila’ko mafuku.’
18 Boba bakidi bankasampe bafwaninwe kulanguluka nakampata pa buno bubinebine bukulupilwa bwa’mba, shi bakamwe Leza, bakamona biyampe. Enka na mokokeja kwikimwena abe mwine, muntu unyemanga lubilo bininge ukokeja kukukala wapona, wakomenwa kufikila pa kitungo. Kibumbo kikomokomo kya bashidika kikokeja kushindwa. Sunga wabwino ukokeja kupona ke mulanda. Kuyuka bya kumeso i kukomo, mwanda kudi bintu bivule bifikilanga bantu mu kitulumukila. Ino yuka amba: Kintu kyatunangu kadi kilumbuluke i kusangela būmi na kulonga biyampe mungya bijila bya Leza bya mwikadilo ne mungya kiswamutyima kyandi. (Musapudi 9:11) Kino kishintulula ne kwifunda Bible mwanda wa kuyuka kiswamutyima kya Leza, kupāna būmi kwadi, ne kwikala mukristu mubatyijibwe.—Mateo 28:19, 20.
19 Umpangi kaningilangapo bantu bulombodi bwandi, bekale bankasampe, nansha bakulumpe. Bakokeja kwipāna bininge mu kufunda masomo, nansha kwikala befundi banyeke ba mabuku mavulevule a tunangu twa bantu. Kino nakyo kikakōkeja ngitu mwenda mafuku. Pakwabo bakokeja kulonga bintu byabila meso, nansha kunanga mu mashinda ebalombola mutyima wakubulwa kubwaninina wa bu muntu. Kino kikebaletela byaso ku mutyima, kadi ye akyo kilengejanga kwialakanya pamwanda wa būmi bwa mafuku a kunyuma. (Musapudi 11:9–12:12; 1 Yoano 2:15-17) Omwanda Solomone wela lwito ku bankasampe—lwito lotufwaninwe batwe bonso kukwata na mutyika mukatampe, pampikwa kubanga myaka yotudi nayo, amba: “Vuluka Umpangi obe mu mafuku obe pokidi nkasampe, mafuku mabi po keafikile, ne myaka ifwena e pokanena’mba: Nkidipo ne nsangaji mu ao.”—Musapudi 12:1.
20 Shi kepano, lelo kyamfulo i kika? Eyo, lelo kidi namani pa mwanda utala binenwa byāfikīle’po Solomone? Wāmwene, ko kunena amba wābandawile “mingilo yonsololo [yādi] ilongibwa muno munshi mwa dyuba; kadi talapo bidi, byonso i byabitupu i kupanga luvula.” (Musapudi 1:14) Mu mukanda wa Musapudi kemudipo bishima bya muntu ufutulula byonso nansha utompolatompola, mhm. I kipindi kya Kinenwa kya Leza kya ku bukomo bwa mushipiditu kifwaninwe kubandaulwa na mutyima umo.
21 Solomone wādi ubandaula bikambija bya bantu, makambakano ebatana, ne bintu byabila mityima yabo. Wālangulukile pa muswelo onekanga bintu, nansha shi byadi byenda senene, kufwijibwa bumvu ne bishoto bitana bantu bavule mu myanda yabo. Wābandawile ngikadilo ya bantu ilombola kubulwa kubwaninina ne lufu lutamba’ko. Kadi wājingulula ne buyuki bupāna Leza butala pa ngikadilo ya lufu ne kikulupiji kya būmi bwa mu mafuku a kumeso. Bino byonso byābandawilwe na muntu wāpelwe tunangu tuvulevule na Leza, bine, i umo wa mu bantu ba tunangu tutabuke bāikeleko. Ebiya binenwa byaāfudile nabyo i bitūlwe mu Bisonekwa Bikola mwanda wa kamweno ka muntu yense usaka kuyuka buluji bwabine bwa būmi. Mwene tufwaninwe kwibisepelela?
22 “Ino pano namino yo mfulo ya uno mwanda uno’u; byonsololo i bivwanibwe: akamwa Leza ne kulama bijila byandi, mwanda yo mingilo mituntulu ya muntu. Mwanda Leza ukaleta mingilo yonsololo, shi mingilo ka shi mingilo ka, mu kidye, ne bintu byonso bifibwe, shi i bika shi i bika, nansha kikale kiyampe, nansha kibi kine.”—Musapudi 12:13, 14.
[Kunshi kwa dyani]
a Kiteba kya Mulami kyāletele uno mulangwe mushikate amba: “Ketufwaninwepo kujimija būmi bwetu na kulondalonda bintu byabituputupu . . . Shi būmi bonso i enka buno, nankyo i kutupu kintu kya kamweno nansha kimo. Buno būmi budi pamo bwa bulundu bwelelwe mu lwelele, kebwije bwapona monka panshi. Budi pamo bwa mujiñininya upita lubilo, diluba kedije kufumba, biyombo biketwa kadi byauma. . . . Mafuku a būmi bwetu i matyetyetyetye, keadi nansha mwa kwiadingakenya na būmi bwanyeke. Mafuku a būmi bwetu keadipo nansha bwa dinoke dya mema. Bine, [Solomone] udi na bubinga pa kutēla mingilo ne bintu bivule bilonga bantu bu byabituputupu. Tupitanga bukidi bonka, bimweka bu kyadi kipite buya nansha kuleka kwiya; tubadilwa mu tununu ne tununu twa bāyanga kadi bapita pamo’nka na mu kukopa kwa diso, bikoma’nka ne kuyuka’mba pādi bakampanda pano. Ekale būmi bonso i enka buno, nankyo uno mulangwe ke wa kutatanwapo nansha wakubulwa kwendelamo, ulengeja moyo nansha mukomo kwitabija, ehe. I mwanda wabine, ufikilanga bantu nyeke, i mumweno mwendelemo.”—15 kweji 2, 1958, paje 58 musango 16, Falanse.
Lelo Ukivulukile?
◻ I mumweno’ka wa tunangu utala pa mvubu ifwaninwe kukwatwa nayo bintu bya kungintu mu būmi?
◻ Mwanda waka ketufwaninwepo kuta mutyima ku muswelo wakubulwa kwendelamo ku kisaka, ku ntumbo, nansha ku kutādila bakwabo?
◻ I ngikadilo’ka ya bwine-Leza itala pa kusangala yākankamikile Solomone?
◻ I kamweno’ka kowamwena mu buno bubandaudi bwa mukanda wa Musapudi?
[Bipangujo bya Kifundwa]
1, 2. Mwanda waka i kyendelemo kubandaula mingilo yotufwaninwe kwingidila Leza?
3. Mwanda waka tufwaninwe kuta mutyima na katentekeji ku mukanda wa Musapudi?
4. I bika bidi mu mukanda wa Musapudi byābandawile ne kwisambila’po Solomone?
5. Lelo bantu batele nakampata mutyima ku bintu’ka?
6. I bufundiji’ka botukokeja kuboila mu kimo kya mu bimfwa bya Yesu ne mu myanda yēmwenene Solomone pamwanda utala lupeto?
7. (a) Myanda ifikilanga bantu ilombola kika pa mwanda utala lupeto? (b) Le kodi mwimwene kika kilombola bubinebine bwa binenwa bya Solomone?
8. I buluji’ka boketufwaninwe kutela mutyima ku lupeto bipitepite?
9. Mwanda waka tukokeja kunena’mba binenwa bya Solomone byādi bifunkila ne pa būmi bwa kisaka?
10. Mwanda waka kuta mutyima ku kisaka mu muswelo wa kubulwa kwendelamo i byabitupu?
11, 12. (a) I mu bintu’ka mwikele kwipāna bantu bamo-bamo? (b) Mwanda waka tukokeja kunena’mba kukimba ntumbo i “kupanga luvula”?
13. (a) Musapudi 9:4, 5 witukwasha muswelo’ka twikale na mumweno mufwaninwe mu myanda itala kukimbakimba ntumbo nansha kutādila bakwabo? (b) Ekale shi būmi i enka buno’bu, i bintu’ka bikokeja kwitufikila? (Tala kunshi kwa dyani.)
14. Dibuku dya Musapudi dikokeja kukwasha umo ne umo umbukata mwetu muswelo’ka?
15, 16. (a) Solomone wādi umwene muswelo’ka kusangela kwa būmi? (b) I kika kyānene Solomone na bubinga’mba ye kifwaninwe kulongwa, kileta nsangaji yabine umbūmi?
17, 18. (a) I bika biloñanga bantu pa mwanda utala bintu bibafikilanga umbūmi? (b) I kitungo’ka kyotufwaninwe kuta’ko mutyima nyeke?
19. I bintu’ka bikokeja kulonga bankasampe umbūmi bwabo, ino i munangilo’ka ulombola tunangu?
20. I mumweno’ka ulombola ndiñamano utala pa musapu udi mu Musapudi ulombola ndiñamano?
21, 22. (a) I bipindi’ka bya umbūmi byābandawilwe na Solomone? (b) Wāfudile na binenwa’ka bya tunangu? (c) I muswelo’ka ubakutenga buno bubandaudi bwa myanda idi mu Musapudi?
[Binenwa bya Kifwatulo pa paje 15]
Lupeto ne bintu bya kungitu kebiletangapo nsangaji
[Binenwa bya Kifwatulo pa paje 17]
Bankasampe bafwaninwe kukulupijibwa amba, shi bakaminwe Leza, nankyo bakamona biyampe