Leza Ne Kesala

“Ino penepo kadi lubulai kudi Kesala bya Kesala, bya Leza nabyo mulubule kudi Leza.”​—LUKA 20:25.

PĀLETELE Yesu Kristu uno musoñanya, i bine wādi uyukile mu ñeni yandi amba Leza ulombanga bengidi Bandi batule mingilo yandi kumeso kwa mingilo ibalomba Kesala, kushintulula kokunena’mba Leta. Yesu wāivwanije senene kupita bantu bakwabo bonso bubinebine bwa milombelo ya mulembi-wamitōto wālombele Yehova amba: “Bulopwe bobe i bulopwe bwa kalā kunyuma, ne ku kalā kwa kumeso nyeke. Kadi ne kubikala kobe [bubikadi]a i kwa kuladila monka mu nkongo yonsololo.” (Mitōto 145:13) Pāsakile Dyabola kupa Yesu lupusa lwa kuludika imbikalo yonso ya pano pantanda, Yesu wālondolwele’mba: “Kyasonekwa’mba: Ukafukatyila kutōta Yehova Leza obe, ye enka okēngidila [mīngilo ikola].” (Luka 4:​5-8) Kino kilombola’mba “Kesala,” kādipo ufwaninwe kutōtwa, ekale Kesala wa mu umbikalo wa bene Loma, nansha baludiki bamo-bamo bantu, nansha kadi Leta aye mwine.

² Yesu kāpelelepo kwitabija’mba malopwe a pano pantanda i a Satana. Mwenda mafuku, wātelele Satana bu “mulopwe wa pano pantanda.” (Yoano 12:31; 16:11) Mutumibwa Yoano wāsonekele kubwipi na kumfulo kwa myaka katwa imbajinji K.K., amba: “Tuyūkile’mba, twi [bantu ba] Leza, ne panopantanda ponsololo pēne palēle mudi yewa umbi.” (1 Yoano 5:19) Kino kekishintululapo amba Yehova waleka kubikala pano pantanda, mhm. Tuvulukei’mba pādi pasaka Satana kupa Yesu buludiki bwa malopwe onso a kipolitike wānene’mba: “Nkakupa lupusa lonso . . . mwanda byonso bampele’byo.” (Luka 4:​6, MB) Satana wingidijanga lupusa pa malopwe a pano pantanda mwanda upelwe lupusa na Leza.

³ Muswelo umo onka, Leta i mubikale mwanda Leza, Mulopwe Muludiki, umupele lupusa lwa kubikala. (Yoano 19:11) Shi kepano, tukokeja kunena’mba ‘balupusa bonso badiko badi pa bitenta byabo bishile bimo na bikwabo pamwanda wa Leza.’ Kwenzankanya na lupusa lukatampe lwa Yehova, lupusa lwingidija Leta i lutyetye bininge. Inoko abo i “bengidi ba Leza,” “bengidi batulwe na Leza ku ino mingilo,” mwanda bavuijanga mingilo isakibwa, ya kukwatakanya bijila ne ndudi, ne kupa mfuto ku boba balonga bibi. (Loma 13:1, 4, 6, BB) Omwanda nanshi bakristu bafwaninwe kuyuka’mba shi Satana ye muludiki wakubulwa kumweka na meso wa ino ntanda, nansha wa ino ngikadilo, kebamukōkelangapo aye kitatyi kyobakokelanga mu myanda imo-imo ibalomba Leta. Bakōkelanga Leza. Mu uno mwaka wa 1996, Leta ubadilwa monka mu ‘mpangiko itudilwe’ko na Leza,’ mpangiko ya kitatyi kityetye itabije Leza amba ikaleko, omwanda nanshi bengidi ba Yehova ba pano pantanda, bafwaninwe kulēmeka mpangiko ya Leta moikadile.​—Loma 13:​2, BB.

Bengidi ba Yehova ba Pakala ne Leta

⁴ Kumeso kwa kwiya   kristu   pano pantanda, Yehova wāitabije bengidi bandi bamo-bamo bapebwe bitenta bikatampe mu imbikalo ya Leta. Kimfwa, mu myaka tutwa 18 K.K.K., Yosefa wādi mwimaniji mukatampe wa Edipito, muntu wabubidi wādi ulondakena Felo mu umbikalo. (Ngalwilo 41:​39-43) Myanda mikatampe yālondele’ko yālombwele patōka’mba Yehova ye wāteakenye ino mpangiko mwanda wa Yosefa ekale kingidilwa kikakwasha kulama ‘lukunwa lwa Abalahama,’ kokunena’mba bantu ba ku musuku wandi, mwanda wa kufikidija mwingilo mukatampe wa mpango Yandi. Kyabine, ketukivulaminwai amba Yosefa wāpotejibwe mu bupika mu Edipito, mu kine kitatyi’kya, bengidi ba Leza kebādipo na Mukanda-wabijila wa Mosesa nansha “mukanda-wabijila wa Kidishitu.”​—Ngalwilo 15:​5-7; 50:​19-21; Ngalatea 6:2.

⁵ Tutwa twa myaka pakupitapo, Yelemia mupolofeto wakikokeji wāpelwe bukomo bwa mushipiditu na Yehova mwanda wa kusapwila Bayuda bāselelwe bu misungi amba bakokele baludiki babo mu Babiloni mobādi ne amba balombele mwanda kine kibundi’kya kimone mwa kwikadila mu ndoe. Mu mukanda wēbasonekele, wānene’mba: “E mwanenena Yehova wa bibumbo, Leza wa Isalela’wa, ku bonso ba bu-misungi bo naseleje bu-misungi ku Yelusalema, kwenda ku Babiloni, namino amba: . . . kimbai ndoe ya kibundi kokwa ko nemuseleje bu-misungi; ne kulombelela’kyo Yehova; mwanda mu ndoe yakyo e mukekadila ndoe yenu.” (Yelemia 29:​4, 7) Kitatyi ne kitatyi bantu ba Yehova bādi na buluji bwa ‘kukimba ndoe’ yabo ne ndoe ya muzo wa ntanda yobādi bashikete’mo mwanda bamone bwanapabo bwa kutōta Yehova.​—1 Petelo 3:11.

⁶ Danyele ne Bayuda bakwabo basatu bakikokeji bākokēle kufundijibwa na Leta umbula bwa myaka yobālele bu misungi mu Babiloni, ebiya bāikala ke bengidi ba Leta, bapebwa bitenta bikatampe mu Babiloni. (Danyele 1:​3-7; 2:​48, 49) Inoko kitatyi kyobādi bafundijibwa, bālamine mwimanino musumininwe pamwanda utala bidibwa byādi bikokeja kwibafikija ku kujilula Bijila byāletele Yehova Leza wabo kupityila kudi Mosesa. Pa kino, bāeselwa madyese. (Danyele 1:​8-17) Pāshimikile Mulopwe Nebukaneza nkishi wa Leta, kimweka bu Bahebelu basatu balunda ba Danyele bāningilwe ku bukomo kwenda kukatanwa ku ino mpangiko pamo na balunda nabo bengidi ba mu Leta. Inoko, bāpelele ‘kwivukwila ne kutōta’ nkishi wa Leta. Ebiya Yehova wēbēsela madyese pamwanda wa kikokeji kyabo. (Danyele 3:​1-6, 13-28) Ne dyalelo dine mo monka, ba Tumoni twa Yehova balemekanga bendela wa muzo obashikete’mo, ino kebakokejapo kulonga kilongwa kampanda kya kutōta bendela, mhm.​—Divilu 20:​4, 5; 1 Yoano 5:21.

⁷ Pāponene umbikalo wabusatu wa Babiloni, Danyele wāpelwe kitenta kikatampe mu umbikalo kitatyi kyābikele bene Mede ne bene Peleshia bāpingakenine umbikalo wa Babiloni. (Danyele 5:​30, 31; 6:​1-3) Ino kāonakenyepo kikokeji kyandi pamwanda wa kitenta kikatampe kyobāmupele. Wāpelele kukokela ku mbila ya Leta yādi imulomba kutōta Mulopwe Dadiusa pa kyaba kya Yehova. Pa kupela nabya, wāelwa mu mutá wa bantambo, ino Yehova wāmunyongolwele. (Danyele 6:​4-24) Kyabine, kino kyālongekele mu kitatyi kya kumeso kwa kwiya Kristu pano pantanda. Pāshimikilwe kipwilo kya bwine-kristu, bengidi ba Leza bādi munshi mwa “Mukanda-wabijila wa Kidishitu.” Bintu bivule byādi bitabijibwe mu ngikadilo ya Bayuda byādi bifwaninwe kumonwa muswelo ungi, kukwatañana na muswelo wādi upwēne Yehova na bantu bandi.​—1 Kodinda 9:21; Mateo 5:​31, 32; 19:​3-9.

Mwimanino wa Yesu Pamwanda Utala Leta

⁸ Pādi Yesu Kristu pano pantanda, wāpele balondi bandi misoñanya idi peulu, ne wāpelele kwikuja mu myanda yonso ya kipolitike ne ya bushidika. Kupwa kwa Yesu kudisha tununu tuvule twa bantu kupityila ku kingelengele na mikate mityetye ne tumishipa tubidi, bana-balume Bayuda bāsakile kumukwata amba bamubikike ekale mulopwe wakipolitike. Ino Yesu wēbanyemene, wāenda mu lūlu. (Yoano 6:​5-15) Dibuku dimo The New International Commentary on the New Testament dinena pa uno mwanda’mba: “Mu kine kitatyi’kya, umbukata mwa Bayuda mwādi mutumbile kilokoloko kya kusaka kubikala, omwanda, bantu bavule bāmwene kingelengele kyālongele Yesu bādi bafwatakanya’mba ye muludiki utongelwe na Leza, wādi ukokeja kwibatangidila kumeso bakatambe bene Loma divita. Penepo bamukutyila nkuku ya kumubikika bulopwe.” Dino dibuku dibwejako amba: “Yesu wāpelele na kusumininwa kukatampe” uno mwingilo wa kwikala muludiki wa kipolitike obādi bamusakila. Kristu kākweshepo Bayuda mu kintu nansha kimo mu butomboki bobādi batombokela bene Loma. Ino wātobele butobo butala pa bipa bikalupuka ku buno butomboki kupwa kwa lufu lwandi​—malwa makomo bininge ādi a kuponena bekadi ba Yelusalema ne musala mu kine kibundi’kya.​—Luka 21:​20-24.

⁹ Kitatyi kityetye kumeso kwa lufu lwandi, Yesu wāsapwidile mwimaniji mukatampe wa mulopwe mwine Loma mu Yudea amba: “Bulopwe bwami kebudipo bwa panopantanda, mhm, shi kadi buno bulopwe bwami bwadi bwa panopantanda, longa nankyo bamudyavita bami abandwila, mwanda wa kunena’mba wakafikijibwa kudi baYudea. Ino pano kubapu, buno bulopwe bwami [kebudipo] bwa pano kadi, mhm.” (Yoano 18:36) Bana-babwanga ba Kristu bafwaninwe kulonda kimfwa kyandi, kufika’nka ne pakonakanibwa imbikalo ya kipolitike na Bulopwe bwandi. Bakokelanga balupusa batongelwe, ino kebekujangapo mu myanda yabo ya kipolitike. (Danyele 2:44; Mateo 4:​8-10) Yesu wāshidile bandi bana-babwanga misoñanya yobafwaninwe kulonda, wānene’mba: “Lubulai nanshi bya Kesala kudi Kesala, bya Leza nabyo kudi Leza.” (Mateo 22:21) Kumeso kwa kuleta uno musoñanya, Yesu wānene mu Busapudi bwandi bwa pa Lūlu amba: “Shi muledi wa ntanda wakunyingila kusela kiselwa kwenda nakyo kilometele umo, muselele’kyo ne ku makilometele abidi.” (Mateo 5:​41, MB) Mu ino myanda yānene mu busapudi bwa pa Lūlu, Yesu wālombwele’mba tufwaninwe kukokela ku myanda ilomba Leta, ikale itala umbikalo nansha itala kipwano kyetu na bantu ikwatañene na bijila bya Leza.​—Luka 6:​27-31; Yoano 17:​14, 15.

Bakristu ne Kesala

¹⁰ Ino misoñanya yotwalombola mu kīpi yādi ifwaninwe kuludika bakristu mu kipwano kyabo na Leta. Mulembi-wamānga E. Barnes wāsonekele mu dibuku dyandi dimo The Rise of Christianity, amba: “Umbula bwa tutwa twa myaka kupwa kwa Yesu kuleta uno musoñanya, mukristu wādi umwene’mba ukitātana pamwanda utala bintu byādi ufwaninwe kulubwila Leta, wādi ufwaninwe kwivuluja bufundiji bwalupusa bwālombwele Kristu. Wādi ufwaninwe kusonka musonko: kino kyādi kiselwa kikomo bininge mwanda​—kumeso kwa kupona Umbikalo wādi Kushika, musonko wādi mukomo kufuta​—ino mukristu wādi ufwaninwe kusonka musonko nansha shi utungilwe lupoto lukomo. Wādi ufwaninwe kadi kwitabija biselwa byonso byādi bilomba Leta, ino wādi ufwaninwe kutadija kutyina’mba wakalubwila Kesala bintu bya Leza.”

¹¹ Kukwatañana na uno musoñanya, kubwipi kwa myaka 20 kupwa kwa lufu lwa Kristu, mutumibwa Polo wāsapwidile bakristu ba mu Loma amba: “Muya onso wikale kukokela bakatampe balupusa.” (Loma 13:​1, NW) Kubwipi kwa myaka dikumi pakupitapo, kitatyi kityetye kumeso kwa kwelwa mu kifungo musunsa wabubidi ne kumeso kwa kwipaibwa mu Loma, Polo wātumine Tetusa mukanda’mba: “Wikale kwibavulu[j]a [bakristu bene Kelete] kukōkela bakubikala, ne balupusa [bu baludiki], kadi bēkale kukōkela, ne mityima batele ku mīngilo yonso miyampe, ne kunena muntu bibi, nansha umo, ne lūma mpika; ba kyonka kikōkeji kyonka kya kwilombola mutyima wa kupwana ne bantu bonso.”​—Tetusa 3:​1, 2.

Kwivwanija Bityebitye Nshintulwilo ya “Bakatampe Balupusa”

¹² Ku ngalwilo kwa mwaka wa 1886, Charles Taze Russell wāsonekele mu dibuku dimo The Plan of the Ages amba: “Yesu ne Batumibwa kebēkujijepo nansha dimo mu myanda ya baludiki ba ino ntanda. . . . Bādi bafundija kipwilo amba kifwaninwe kukōkela ku bijila, ne kulemeka balupusa pamwanda wa mingilo yabo, . . . kusonka musonko utungilwe, kupela kukokela ku bijila bya Leta mpika (Loma 13:​1-7; Mateo 22:21) poso’nka shi bijila bya Leta bilomba kujilula bijila bya Leza. (Bilongwa 4:19; 5:29) Yesu ne Batumibwa ne kipwilo kibajinji abo bonso bādi balemekele bijila, nansha byokebādipo bekuja mu myanda ya imbikalo ya ino ntanda.” Dino dibuku dyāletele nshintulwilo mipotoloke ya “bakulumpe balupusa” nansha “bakatampe balupusa,” batelwa na mutumibwa Polo, bu bamfumu ba ntanda. (Loma 13:​1, Bisonekwa Bitokele) Mu mwaka wa 1904, dibuku The New Creation (Bupangi Bupya) dyānene’mba bakristu babine “bafwaninwe kubadilwa umbukata mwa bantu balemekele bijila ba mu kino kitatyi​—kebafwaninwepo kwikala bantomboki, balenga lupotopoto, nansha bantu batopekwa.” Bamo-bamo bāivwanije’mba kifwaninwe kulemeka balupusa mu myanda yonso, bāitabija kutwela mu busola kitatyi kya Divita I dya Ntanda-yonso. Inoko, bakwabo bāmwene’mba kwitabija kwingila mwingilo wa busola kekikwatañenepo na musoñanya wa Yesu unena’mba: “Bonso bakusomona kipete bakafwila konka ku kipete.” (Mateo 26:52) Kino kilombola’mba mukristu wādi ufwaninwe kwivwanija senene nshintulwilo ya kukokela bakatampe balupusa.

¹³ Mu mwaka wa 1929, imbikalo mishileshile poyāshilwile kupeleja bakristu kulonga myanda ilomba Leza ne kutulako mbila ilomba kujilula bijila bya Leza, kyāmwekele bu bakulumpe balupusa i Yehova Leza ne Yesu Kristu.b Kuno ko kwivwanija kwādi na bengidi ba Yehova mu kitatyi kya masusu, kumeso ne umbula bwa Divita II dya Ntanda-yonso, ne mu kitatyi kya Divita dya Munshi-munshi, mu kitatyi kya luzakalo lukatampe pobādi bateakanya bashidika mwanda wa kulwa divita. Shi tutale mokyādi kilongelwa pakala, i kimweke patōka’mba uno mumweno wa myanda, wādi utumbija bukatampe bwa Yehova ne Kristu wandi, wākweshe bantu ba Leza bekale basumininwe mwanda baleke kwikuja mu myanda ya ino ntanda umbula bwa kitatyi kya makambakano.

Kukōkela mu Myanda Imo-imo

¹⁴ Mu mwaka wa 1961 bāfudije bwalamuni bwa Bible wa New World Translation of the Holy Scriptures. Kumuteakanya kwālombele kulonga bwifundi bwamushike pa muneneno wa Bisonekwa. Bwalamuni bupotoloke bwa bishima byāingidijibwe mu Loma shapita 13 ne mu bisonekwa bikwabo, kimfwa mu Tetusa 3:​1, 2 ne mu 1 Petelo 2:​13, 17, bwālombwele patōka’mba kishima “bakatampe balupusa” kekifunkilapo pa Balupusa Lukatakata, Yehova ne wandi Mwana, Yesu, ino kifunkila pa bantu balupusa babikele. Mwenda mafuku mu mwaka wa 1962, bālupwile bishinte mu Kiteba kya Mulami (Angele) byāletele bushintuludi bupotoloke bwa Loma shapita 13 kadi byālombwele mumweno wa myanda umvwanikwa senene kupita owa obādi nao mu kitatyi kya C. T. Russell. Bino bishinte byālombwele’mba mukristu kafwaninwepo kukokela balupusa mu myanda yonso. Kikokeji kyandi kifwaninwe kwikala kya mu myanda imo-imo, kekifwaninwepo kutwala bengidi ba Leza ku kujilula bijila bya Leza, mhm. Bishinte bikwabo byālupukile mu Kiteba kya Mulami byāimanine nakampata pa uno mwanda wamvubu.c

¹⁵ Buno bushintuludi bwākweshe mwanda wa kwivwanija myanda idi mu Loma shapita 13, bwāpele bantu ba Yehova muswelo wa kudingakanya kalemo kobafwaninwe kwikala nako ku meso a balupusa bakipolitike, aku balamine mwimanino wabo wakubulwa kujilula misoñanya ya mu Bisonekwa. (Mitōto 97:11; Yelemia 3:15) Bwebākweshe bekale na mumweno wa myanda mulumbuluke pamwanda utala kipwano kyabo na Leza ne myanda yobafwaninwe kulongela Leta. Bwēbalombwele’mba kitatyi kyobalubwila Kesala bintu byandi, kebakivulaminwai kulubula bintu bya Leza kudi Leza.

¹⁶ Ino lelo bintu bya Kesala i bintu’ka? I myanda’ka ikokeja kulomba Leta ku bakristu na bubinga? Bino bipangujo bikabandaulwa mu kishinte kilonda’ko.

[Kunshi kwa dyani]

I kyamvubu kujingulula’mba pādi pashintulula Mwadimu F. F. Bruce myanda idi mu Loma shapita 13, wāsonekele’mba: “Kukwatañana na myanda idi mu Loma shapita 13, pamo ne myanda mivule idi mu bisonekwa bya batumibwa, leta ukokeja kulomba bantu bamukokele enka na kulonda mwendele mikalo ya mpango ikadīlwe leta na Leza​—mu myanda mikwabo [mukristu] ukokeja nansha kadi ufwaninwe kupela kukokela leta shi ulomba bintu bifwaninwe kupebwa Leza kete.”

[Bipangujo]

1. (a) Kitenta kya Yehova kidi peulu pa byonso i kitenta’ka? (b) I bika byotufwaninwe kulubwila Yehova byoketufwaninwepo nansha dimo kulubwila Kesala?

2. (a) Satana udi na kitenta’ka mu ino ntanda? (b) I ani upēle Satana lupusa lwa kwikala pa kino kitenta?

3. (a) Imbikalo ya mizo idi pa kifuko’ka ku meso a Yehova? (b) I mu buluji’ka motunenena’mba shi tukokele imbikalo ya ino ntanda ke kishintululapo amba tukokela Satana, leza wa ino ntanda?

4. Mwanda waka Yehova wāitabije amba Yosefa ekale muntu mukatampe mu umbikalo wa Edipito?

5. Mwanda waka Bayuda bāselelwe bu-misungi bāpelwe musoñanya wa “kukimba ndoe” ya Babiloni?

6. Nansha byāpelwe Danyele ne balunda nandi basatu bitenta bikatampe mu umbikalo, i muswelo’ka obāpelele kujilula Bijila bya Yehova?

7. (a) I mwimanino’ka mulumbuluke wādi na Danyele nansha byāpelwe kitenta kikatampe mu umbikalo wa Babiloni? (b) I kwalamuka’ka kwālongekele mu kitatyi kya bakristu?

8. I mwanda’ka ulombola’mba Yesu wāpelele kwikuja mu myanda ya kipolitike na kusumininwa kukatampe?

9. (a) Yesu wānene kika pamwanda utala Bulopwe bwandi ne kipwano kyao na ino ntanda? (b) I musoñanya’ka wāpele Yesu ku balondi bandi pamwanda utala kipwano kyabo na imbikalo ya ino ntanda?

10. Kukwatañana na myanda yānene mulembi-wamānga, i mwimanino’ka wādi na bakristu babajinji pamwanda utala Kesala?

11. Polo wādingile bakristu namani pamwanda utala kipwano kyabo na baludiki ba ino ntanda?

12. (a) I mwimanino’ka wālombwele Charles Taze Russell amba o ufwaninwe kwikala na mukristu kumeso a balupusa ba Leta? (b) Pamwanda utala kutwela mu busola, i mimanino’ka mishileshile yādi na bakristu bashingwe-māni mu kitatyi kya Divita I dya Ntanda-yonso?

13. Mu mwaka wa 1929, bālombwele kwalamuka’ka pamwanda utala nshintulwilo ya balupusa bakatampe, ne kino kyāletele kamweno’ka?

14. Mu mwaka wa 1962, i kitokeji’ka kya mwinya kyelundileko pamwanda utala kisonekwa kya Loma 13:​1, 2 ne bisonekwa bikwabo bikwatañene nakyo?

15, 16. (a) Kumvwanija kupya kwa Loma shapita 13 kwaletele dingamano’ka milumbuluke? (b) I bipangujo’ka byashala bisakilwa malondololo?

[Kapango pa paje 21]

Yesu wāpelele kubikala bulopwe bwa kipolitike bwāmupele Satana

[Kapango pa paje 24]

Russell wāsonekele amba bakristu babine “bafwaninwe kubadilwa umbukata mwa bantu balemekele bijila ba mu kino kitatyi”

Lelo Ukokeja Kulondolola?

◻ Mwanda waka kukokela bakatampe balupusa ke kishintululapo kukokela Satana?

◻ Yesu wādi na mwimanino’ka pamwanda utala myanda ya kipolitike ya mu kyandi kitatyi?

◻ I madingi’ka āpele Yesu ku balondi bandi pamwanda utala kipwano kyabo na Kesala?

◻ Polo wādingile bakristu namani pa muswelo obafwaninwe kupwana na baludiki ba mizo?

◻ Kwivwanija kwa nshintulwilo ya bakatampe balupusa kwēlundileko umbula bwa myaka muswelo’ka?