Londa Kifwa kya Balopwe

“Ukelembela kitentwilo kya mukanda-wabijila . . . ; ino ukekalanga pamo nandi, kadi ukatangamo nyeke mafuku onso a bumi bwandi.”—KUPITULUKA 17:18, 19.

 1. Mwine Kidishitu ufwaninwe kwabila kwikala pamo bwa bāni?

PADI kubwanyapo kwilangidija bu mulopwe mulume nansha mukaji. Lelo kudi’po mwine Kidishitu wakikōkeji kadi mwifundi wa Bible ubwanya kulonga bintu na lupusa pamo bwa mulopwe, kifwa pamo bwa mulopwe muyampe Davida, Yoshia, Hezekia, nansha Yehoshafata? Inoko ukokeja, ne kadi ufwaninwe kwikala bwa abo nansha’tu mu mwanda umo wa pa bula. Lelo i mwanda’ka? Ne i kika kinenenwa amba ufwaninwe kwabila kwikala bwa abo mu uno mwanda?

2, 3. I bika byābadikile kumona Yehova pa mwanda utala mulopwe, ne mulopwe’wa wādi ufwaninwe kulonga bika?

² Myaka mivule kumeso kwa Leza kwitabija mulopwe wa kuludika bene Isalela, mu myaka ya ba Mosesa aye wābadikile kala kumona amba bantu Bandi bakasaka kwikala na mulopwe. O mwanda wāpele Mosesa bukomo bwa mushipiditu atweje madingi a kamweno mu kipwano kya Bijila. Ano ādi madingi ne bulombodi butala padi mulopwe.

³ Leza wānena’mba: “Pokatwela mu ntanda’ya yakupa Yehova Leza obe, . . . ne kukanena’mba: Nsaka kwibikikila mulopwe, pamo na mizo injokolokele; ino ukabikika mulopwe enka aye enka wakatonga Yehova Leza obe. . . . Penepo kadi kikekala enka nenki, pakashikata pa lupona lwa bulopwe bwandi, kadi ukelembela kitentwilo kya mukanda-wabijila uno’u mu mukanda, . . . ino ukekalanga pamo nandi, kadi ukatangamo nyeke mafuku onso a bumi bwandi; amba alombolwe kwakamwa Yehova Leza wandi, ne kulama myanda yonso ya uno mukanda-wabijila ne bino bitungo bino’bi kwibilonga.”—Kupituluka 17:14-19.

 4. Bulombodi bwa Leza kudi balopwe bwādi buselele myanda’ka?

⁴ Bine, mulopwe wādi wa kutongwa na Yehova kubikala batōtyi bandi wādi unenwe kwitentwila kitentwilo kya bilembwa byokokeja ne kutana mu Bible obe. Kupwa mulopwe wādi ufwaninwe kutanga’mo difuku ne difuku, misunsa mivule. Kuno kekwādipo kwiibidija kwa kukwatyila myanda pa mpala. Ino kyādi kifundwa, kadi kyādi na kitungo kya kamweno. Mulopwe wādi usaka kwitabijibwa na Yehova wādi ufwaninwe kwendelela nyeke na kwifunda mwa kutamijija ne kulama ngikadilo miyampe ya mutyima. Kadi wādi ufwaninwe kwifunda bino bilembwa bya ku bukomo bwa mushipiditu mwa kwikadila’ye mulopwe mulumbuluke, ujingulwile myanda.—2 Balopwe 22:8-13; Nkindi 1:1-4.

Wifunde Pamo bwa Mulopwe

 5. Mulopwe Davida wādi na bipindi’ka bya Bible bya kutentula ne kutanga, ne wādi wibimwene namani?

⁵ Molangila Davida pa kwikala mulopwe wa Isalela, i bika byāmulombelwe? Wādi unenwe kutentula mikanda itano ya bijila (Ngalwilo, Divilu, Levi, Umbadilo, ne Kupituluka). Langa’po mwāshadile mukanda wa Bijila mu ñeni ne mu mutyima wa Davida pa kwingidija meso ne makasa andi mwanda wa kutentula Bijila. Mobimwekela, Mosesa wāsonekele ne mukanda wa Yoba ne Mutōto wa 90 ne wa 91. Lelo Davida wātentwile ne ino mikanda? Eyo, padi wātentwile’yo. Pakwabo kābudilwepo kutentula ne mukanda wa Yoshua, wa Batyibi, ne wa Luta. Pano ubamone amba Mulopwe Davida wādi na kipindi kikatampe kya Bible kya kutanga ne kwivwanija senene. Bine, shi ukulupile amba wālongele enka namino, nankyo udi na bubinga; tala binenwa byaānene pa mwanda utala Bijila bya Leza, binenwa bitanwa dyalelo mu Mitōto 19:7-11.

 6. I kika kyotunenena amba Yesu wādi utele mutyima ku Bisonekwa pamo bwa nkambulula wandi Davida?

⁶ Davida Mukatampe—Yesu, Mwanā Davida—wālondele kino kifwa. Yesu wādi na kibidiji kya kwenda yenga ne yenga ku shinakoka ya mwabo. Wādi wivwana’ko butangi ne bushintuludi bwa Bisonekwa. Ino kupityidila, kyaba kimo aye mwine wādi utanga Kinenwa kya Leza ku meso a bantu na diwi ditunduke, uleta ne nshintulwilo yakyo. (Luka 4:16-21) Nobe ubwanya kujingulula lubilo lonka mwaādi uyukile biyampe Bisonekwa. Tanga’tu nsekununi ya Maevanjile, usa kumona muvudile misunsa yaādi unena amba “kisonekelwe’mba,” ne yaādi wisambila mu miswelo mikwabo pa Bisonekwa bipotoloke. Kifwa mu Busapudi bwandi bwa pa Lūlu bwāsonekelwe na Mateo, wātelele’mo Bisonekwa bya Kihebelu misunsa 21 mituntulu.—Mateo 4:4-10; 7:29; 11:10; 21:13; 26:24, 31; Yoano 6:31, 45; 8:17.

 7. Lelo Yesu wādi mwishile namani na bendeji ba mitōtelo?

⁷ Yesu wādi ulonda madingi adi mu Mitōto 1:1-3, anena’mba: “Ē! keye wa[n]sangaji shandi! yewa muntu wakubulwa kunanga mwendele ñeni ya babi. . . . Nanshi mutyima wandi i umutōkele mu mukanda-wabijila wa Yehova; e monka mw[atanga na diwi ditūke] dyuba ne bufuku. . . . Ne byonso byālonga bikalumbuluka.” Bine, kino i kishile kulampe na bendeji ba mitōtelo ba mu yabo myaka’ya, abo bādi “bashikete pa kipona kya Mosesa,” ino kuta’bo mutyima ku “mukanda-wabijila wa Yehova” mpika!—Mateo 23:2-4.

 8. I kika kinenenwa amba kutanga ne kwifunda Bible kekwākidipo na mvubu ku bendeji ba mutōtelo wa Bayuda?

⁸ Ino bamo padi bakavutakanibwa ñeni pa kutanga kisonekwa kimo kikokeja kuleta mulangwe wa amba Yesu kādipo ukankamika bantu befunde Bible. Tutanga mu Yoano 5:39, 40 amba Yesu wānene bantu bamo ba mu yabo myaka’ya amba: “Mukimbakimba’nka mu bisonekwe, ke-mwi-bantu bānwe bene’mba: Mo mudi [būmi bw]a nyeke na nyeke; nanshi byobya nabyo bīsambilanga konka kudi ami. Ino bānwe kwiya kwami’mba: Tukamone būmi; kemuswele.” Yesu pa kunena bino binenwa, kādipo uzozeja Bayuda bādi bamuteja amba lekai kwifunda Bisonekwa. Ino wādi ulombola patōka kubulwa kobādi babudilwe bubinebine, ne kwabo kwalamukaalamuka. Bādi bayukile amba Bisonekwa byo bikebatwala ku būmi bwa nyeke, ino kadi Bisonekwa byobādi bakimba’bya byo byonka byādi bya kwibatwala kudi Meshiasa, ke Yesu kadi. Ino abo bāpela kumwitabija. O mwanda kwifunda kwabo kekwādipo kadi na kamweno mwanda kebādipo na mutyima wa bubinebine, wa kusaka kufundijibwa.—Kupituluka 18:15; Luka 11:52; Yoano 7:47, 48.

 9. I kifwa’ka kiyampe kyāshile batumibwa ne bapolofeto ba pa kala?

⁹ Bine, ino ngikadilo yādi mishile kulampe na ya bana-babwanga ba Yesu, kwela’mo ne batumibwa bandi! Abo bādi befunda “bisonekwa bikola, biyūkile ne mwaku[pela muntu] ñeni ya ku lupandilo.” (2 Temote 3:15) Mu uno mwanda bādi pamo bwa bapolofeto ba pa kala “badi bēpangula ne kukimbidila” na katentekeji ponka. Bano bapolofeto kebādipo bamona buno bukimbi bu bwifundi bwa kwifunda myanda na mwididi mu myeji ibala-inga, nansha mu mwaka umo kete. Mutumibwa Petelo unena amba bādi ‘bendelela na kukimba,’ nakampata pa mwanda utala Kidishitu ne ntumbo yaādi wa kuleta na mwingilo wandi wa kukūla bantu. Mu mukanda wandi umbajinji, Petelo i mutele misunsa 34 mituntulu myanda ya mu mikanda mikwabo ya Bible.—1 Petelo 1:10, 11.

10. Mwanda waka umo ne umo ufwaninwe kuta mutyima ku kwifunda Bible?

¹⁰ Pano kibamweka patōka amba kwifunda Kinenwa kya Leza na katentekeji wādi mwingilo wa balopwe mu Isalela wa kala. Yesu nandi wālondele kino kifwa. Kadi kwifunda kyo kyādi kiselwa kya boba ba kubikala na Kidishitu bu balopwe momwa mūlu. (Luka 22:28-30; Loma 8:17; 2 Temote 2:12; Kusokwelwa 5:10; 20:6) Kino kifwa kya balopwe kikidi na mvubu ku boba bonso batengele dyalelo kukamona byabuyabuya pano panshi mu buludiki bwa Bulopwe.—Mateo 25:34, 46.

I Kiselwa kya Balopwe Kadi I Kyobe

11. (a) Mu myanda itala kwifunda, bene Kidishitu badi mu kyaka’ka? (b) Lelo i bipangujo’ka byotufwaninwe kwiipangula?

¹¹ Tukokeja kunena na kininga, pampikwa budimbidimbi amba mwine Kidishitu wabine yense ufwaninwe kubandaula Bible kasuku kandi. Kulonga namino kekwadipo na mvubu enka mu kitatyi kyowashilwile kwifunda Bible na Batumoni ba Yehova kete, anha. Ino umo ne umo ufwaninwe kusumininwa kutyina amba wakeifwana na bantu bamo ba mu myaka ya ba mutumibwa Polo bāikele mwenda mafuku kusūla kifundwa kya kasuku. Bāfundile “byangalwilo bya mwanda wa Leza” pamo bwa “lufundijo lwa bya ngalwilo ya Myanda Miyampe ya bwine Kidishitu.” Ino kebāendelelepo na kwifunda, o mwanda kebafīkilepo pa kwikala “batame.” (Bahebelu 5:12–6:3, MB) Tubwanya netu kwiipangula’mba: ‘Lelo mwene namani kifundwa kya kasuku kya Kinenwa kya Leza, nansha byonashilwile kwilunga na kipwilo kya bwine Kidishitu panopano nansha myaka makumi kunyuma? Polo wālombele amba bene Kidishitu ba mu yabo myaka bendelele na ‘kutama mu buyuki bwabinebine bwa Leza.’ Lelo nami nelombolanga amba ndi na mutyima wa kulonga uno muswelo?’—Kolose 1:9, 10.

12. Mwanda waka i biyampe kwikala na kiswelelela kya Kinenwa kya Leza?

¹² Kintu kikatampe kya kukukwasha wikale na kibidiji kiyampe kya kwifunda i kutamija kiswelelela kyoswele Kinenwa kya Leza. Tutanga mu Mitōto 119:14-16 amba kulanguluka kyaba ne kyaba, na kitungo kampanda pa Kinenwa kya Leza, o muswelo wa kufikila pa kuloelelwa’kyo. Kino nakyo i kyabine, ekale shi kodi mwije nansha kwaijije mu bwine Kidishitu. Pa kuyuka kino biyampe, vuluka kifwa kya Temote. Aye wādi kala mukulumpe mwine Kidishitu wingila bu “mushidika mulumbuluke wa Kidishitu Yesu,” ino Polo wāmusoñanya alonge buninge bwa “kwingidija kinenwa kya bubinebine monka mokyolokele.” (2 Temote 2:3, 15, NW; 1 Temote 4:15) I kimweke patōka amba kulonga “buninge” i ne kwikala na kibidiji kiyampe bya kwifunda.

13. (a) I muswelo’ka okokeja kusokwela’ko kitatyi kya kwifunda Bible? (b) I bintu’ka byokokeja kusendulula mwa kumwena kitatyi kya kwifunda?

¹³ Ditabula ditwala ku kibidiji kiyampe kya kwifunda i kwitūdila’ko nyeke kitatyi kya kwifunda Bible. Lelo uloñanga namani pa uno mwanda? Mungya malondololo obe akubulwa kwididika, mwene ubamone amba kupityija kitatyi kivule mu kifundwa kya kasuku kudi na kamweno kodi? Padi ye uno ubanena’mba, ‘Le nonge namani nami nsokole kine kitatyi kya kwifunda’kyo?’ Bamo basokolanga kitatyi kya kwifunda Bible na kulanguka lubanga na bwē. Babwanya kusoma Bible mu minite 15 nansha kwifunda kifundwa kya kasuku kyobetungīle. Pakwabo, le kubwanyapo kusendulula bityetye mpangiko yobe ya ku yenga ne yenga? Kifwa, shi udi na kibidiji kya kutanga majulunale mafuku mavule, nansha kulonda myanda ya kyolwa ku televijo, mwene ukokeja kuleka kulonga bino bintu nansha’tu difuku dimo ku yenga? Ubwanya kwingidija kitatyi kya mu dine difuku’dya ku kwifunda Bible. Shi upingakanye misapu yolondanga mu kintu kya minite 30 ku difuku na kifundwa kya kasuku, nabya ukekala na nsaa 25 mituntulu mu mwaka umo. Langa’po bidi kamweno kokamwena mu nsaa 25 ya ntentekelo ku butangi nansha ku kifundwa kyobe kya Bible! Mulangwe mukwabo i uno: Mu bula bwa yenga wiya’ko, bandaula ku mfulo ya difuku ne difuku mingilo yoingila. Tala shi kudi kintu kyobwanya kufundula’ko nansha kwipipija mwa kumwena kitatyi kya kutanga nansha kwifundila’ko Bible.—Efisesa 5:15, 16.

14, 15. (a) Mwanda waka kwitungila bitungo kudi na mvubu mu kwifunda kwa kasuku? (b) I bitungo’ka byobwanya kufikila’po mu butangi bwa Bible?

¹⁴ Le i bika bikapēleja kwifunda kobe, kwikale kutobala? I bitungo. Lelo i bitungo’ka bishilakane bya mu kwifunda kobe byowitungīle? Ku bavule, kitungo kibajinji, kiyampe, i kutanga Bible yense mutuntulu. Padi kufika ne pano utañanga tupindi twa Bible mu byaba bimobimo, kadi kodi mumwene’mo ne kamweno. Ubulwe’po kusumininwa pano kutanga Bible yense tamba ngalwilo ne mfulo? Padi uketungila bidi kitungo kya kutanga Maevanjile onso aná, kupwa ke kitungo kikwabo, kifwa kya kutanga kipindi kishele’ko kya Bisonekwa bya Kingidiki bya Bwine Kidishitu. Papo usa kwimwena kala maloa ne byabuyabuya bidi’mo, komone mwa kwitungila kitungo kilonda’ko, padi i kya kwendelela na kutanga mikanda ya Mosesa ne mikanda ya mānga kutūla’nka ne ku Eseta. Shi ubapu’yo, ukamona amba i biyampe’tu mvuidile ne kipindi kya Bible kishele’ko. Mwana-mukaji umo, waikele ke mwine Kidishitu na kintu kya myaka 65, wasonekele munda mwa kibalu difuku dyaashilwile kutanga Bible wandi ne difuku dyaapwile kutanga’ye. Pano kadi na milongo itano mituntulu ya mafuku a myeji abidi abidi! (Kupituluka 32:45-47) Kabidi kadipo utangila Bible mu kompyuta nansha pa mapapye, ino wadi ukwata Bible mu makasa andi.

¹⁵ Bakwabo bapwile kala kufikila pa kitungo kya kutanga Bible yense batabulanga matabula makwabo a kwendelela na kifundwa kilupula bipa ne mpalo mivule. Muswelo umo bidi i kutweja’mo myanda ya kwifunda yotongele kala, kumeso kwa kutanga mukanda ne mukanda wa Bible ulonda’ko. Mu dibuku “Kila Andiko Lenye Pumzi ya Mungu, Lafaa” ne mu dibuku Étude perspicace des Écritures, mudi myanda milumbuluke itala pa mwāpityile myanda, mulembelo, ne byabuyabuya byokokeja kumwena mu mukanda ne mukanda wa Bible.a

16. I kifwa’ka kibi kyoketufwaninwepo kwiula mu kwifunda kwetu kwa Bible?

¹⁶ Shi kowifunde, kokifunda mwifundilanga boba batelwa bu bafundi ba Bible. Abo bemaninanga bininge pa kubandaula bilembwa ulanga’mba Bible i dibuku dilupwilwe na bantu. Bakwabo batompa ne kutela batangi kamukaya amba bo batalwa na mukanda kabidye, balanga amba muntu wālembele mukanda ne mukanda wādi na kitungo ne mumweno kampanda. Mulangilo wa bu muntu wa uno muswelo ubwanya kufikija muntu ku kumona amba mikanda ya mu Bible i mānga ya bitupu nansha kulanga amba i nsekununi’tu ya kutama kwa mutōtelo. Bafundi bakwabo i bepāne mu kwifunda bishima, kifwa bishima bya ndimi yāsonekelwe’mo mikanda ya Bible. Bekwete’ko na kwifunda kutambile bishima, batela buluji bwabyo mu Kihebelu ne Kingidiki pa kyaba kya kwivwanija mvubu ya musapu wa Leza. Lelo ulanga amba kutanga Bible uno muswelo kubwanya kupāna lwitabijo lwa mushike, lutonwena ku mingilo?—1 Tesalonika 2:13.

17. Mwanda waka tufwaninwe kumona amba Bible i musapu utala bantu bonso?

¹⁷ Lelo kunena kwa bafundi i kwendele’mo? Le kunena amba mukanda ne mukanda udi enka na mwanda mukatampe umo, ne amba utala enka bantu kampanda kete i kwabine? (1 Kodinda 1:19-21) Ino na bubine, mikanda ya mu Kinenwa kya Leza idi na mvubu ya nyeke ku bantu ba nkongo yonso, ne ba ngikadilo yonso. Nansha shi mukanda wāsonekēlwe’tu muntu umo, kifwa Temote ne Tetusa, nansha kisumpi kya bantu kampanda, kifwa bene Ngalatea ne bene Fidipai, ino batwe bonso tukokeja, bine tufwaninwe kwifunda’o. Idi na kamweno ku umo ne umo wa motudi, ne kadi mukanda umo ubwanya kwisambila pa myanda mikatampe mivule ibwanya kumwenwa’mo na batangi bavule. Bine, musapu wa Bible i wa bantu bonsololo, o mwanda walamwinwe mu ndimi ya bantu pi na pi pano pa ntanda ponso.—Loma 15:4.

Kamweno Kodi ne ku Bakwenu

18. Potanga Kinenwa kya Leza, ufwaninwe kulanguluka pa bika?

¹⁸ Powifunda, usa kujingulula amba pa kusaka kumwena’mo mpata i biyampe kukimba kwivwanija Bible ne kuyuka muswelo mwine ukwatañene tumyanda tutyetutye tudi’mo. (Nkindi 2:3-5; 4:7) Byonso bisokwele Yehova mu Kinenwa kyandi i bikwatañane mpata na mpango yandi. O mwanda potanga, kwatañanya myanda ne madingi na ino mpango. Languluka utale mukwatañenine mwanda, mulangwe, nansha bupolofeto kampanda na mpango ya Yehova. Wiipangule amba: ‘Lelo uno mwanda umfundija bika padi Yehova? Ukwatañene namani na mpango ya Leza ifikidijibwa na Bulopwe bwandi?’ Ubwanya kadi kulanguluka namino amba: ‘I muswelo’ka onkokeja kwingidija ino myanda? Le mbwanya kwingidija’yo mu kufundija nansha mu kupa bakwetu madingi emanine pa Bisonekwa?’—Yoshua 1:8.

19. Shi usekunwina bakwenu bintu byowefundile, lelo i ani umwena’mo? Shintulula.

¹⁹ Kulangila bakwetu kudi na kamweno ne mu mwanda mukwabo. Mu kwendelela na butangi ne kifundwa kyobe kya Bible, kukabulwepo kuyuka bintu bipya ne kutambula bujinguludi bupya. Tompa kutweja’byo mu mīsambo yūbaka yowisamba na ba mu kisaka kyenu nansha na bantu bakwabo. Shi utweja’yo pa kitatyi kifwaninwe, na kwityepeja, bine mīsambo yenu keikabulwepo kumwenwa’mo mpalo. Kusekununa kokasekununa na kyanga, na mutyima umo, bintu byowifundile nansha myanda yomwene bu isangaja kukebikomeneja mu mityima ya bakwenu. Ino kupityidila, ukamwena’mo abe mwine. Namani? Bashayuka banenanga amba muntu ukashala uvuluka bintu byatangile ne byafundile shi upituluka’mo nansha kwingidija’byo, kifwa na kusekunwina’mo bakwabo, enka pakilamine’byo mu ñeni yandi’pa.b

20. I kika kinenenwa amba i kya kamweno kutanga Bible misunsa mivule?

²⁰ Kitatyi ne kitatyi kyotanga mukanda kampanda wa Bible, kukabulwepo kuboya’mo myanda impya. Ukatengwa na bisonekwa kampanda byokodi mutange kala, ino kebyadipo bikufika biyampe. Ukebimona na buluji bupya kodi. Kino kikaningija mutyima obe oyukile amba mikanda ya Bible ke bilembwapo bya bantu bitupu, ino i bilembwa bikulembēlwe amba wifunde’byo misunsa mivule ne kumwena’mo kamweno. Vuluka amba mulopwe yense, kifwa Davida, wādi unenwe ‘kutanga’mo nyeke mafuku onso a būmi bwandi.’

21. I mpalo’ka yokokeja kupalwa mu kutamija kifundwa kyobe kya Kinenwa kya Leza?

²¹ I amo, boba betūdila’ko kitatyi kya kwifunda Bible na mushike bamwenanga’mo bikatampe. Batambulanga byabulēme bya ku mushipiditu ne bujinguludi. Baningija ne kuloeja mpata kipwano kyobapwene na Leza. Kadi bekalanga ke bipanda byabinebine ku ba mu bisaka kyabo, ku batutu ne bakaka mu kipwilo kya bwine Kidishitu, ne ku boba basaka kwikala batōtyi ba Yehova.—Loma 10:9-14; 1 Temote 4:16.

[Kunshi kwa dyani]

Lelo Ukivulukile?

• Balopwe ba Isalela bādi balombwa kulonga bika?

• Yesu ne batumibwa bandi bāshile kifwa’ka mu myanda itala kwifunda Bible?

• I bintu’ka kyokokeja kusendulula mwa kumwena kitatyi kya kifundwa kyobe kya kasuku?

• Ufwaninwe kwifunda Kinenwa kya Leza na mutyima’ka?

[Kapango pa paje 11]

“Mu Makasa Etu”

“Shi tusaka . . . nkimbilo ya bishima bya mu Bible, ketukokeja kwikala na kingidilwa kiyampe kipityile Entelenete. Ino shi tusaka kutanga Bible, kwifunda’ye, kulanga ne kulangulukila’po, nabya tufwaninwe kumukwata mu makasa etu, mwanda o muswelo umo kete wa kumutweja mu ñeni ne mu mityima yetu.”—Gertrude Himmelfarb, polofesele utelwa, utambwile kala pasho, ku City University, mu New York.