Kupanda ku kyamalwa kibūke

“Bēne bano’ba bo balupukilemo mu oa malwa makatakata, abakendeja bivwalwa byabo ne kwibitōkeja, tō, mu mashi a Kāna-ka-mukōko.”​—KUSOKWELWA 7:14.

KITATYI kikasangulwa tununu ne tununu twa bantu ku ‘lusangukilo lwa boloke ne lwa bakubulwa koloka,’ kebakatulwangapo mu ntanda mutuputupu mwakubulwa kakintu nansha kamo. (Bilongwa 24:15) Bakasangwilwanga mu ntanda milumbuluke milongololwe senene, bakatananga bikalo, bivwalwa ne bidibwa bivule bibalongolwelwe kala. I ba ani bakateakanya bino bintu byonso? Kukekalanga kala bantu pano pantanda kumeso kwa lusangukilo lwa pano panshi kelwashilwile. Ba ani? Bible witulombola’mba kukekalanga bantu bakapita bōmi ku kyamalwa kibūke. Mu bufundiji bonso bwa mu Bible, bufundiji buteneka ku mutyima bininge​—i buno bwisambila pa bantu bakikokeji bakapita bōmi ku kyamalwa kibuke, boba kebakafū nansha dimo. Luno lukulupilo ilulombolwe patōka mu Mukanda Ukola.

Pamo na Mafuku a Noa

² Mu Mateo 24:​37-39, Yesu Kristu wāezankēnye ngikadilo yādi’ko mu mafuku a Noa na ano mafuku a kumfulo. Wānene’mba: “Ebiya monka mwādi mwikadile myaka ya Noa ne kukāya kwa Mwana muntu nako kukēkalanga’nka nabya. Ke-bantu monka mo badi bēkadile mu oa mafuku ābadikile kumeso kwa dilobe dya mema, badi badya bēdīila; batoma bētomena; basonga bēsongela, basongwa nabo besongelwa; kutula ne dyodya difuku dyātwelele Noa mu safini, ne kuyūkapo mpika, ino pakufika dilobe dyatukija bonso kadi, ne pa kwiya kwa Mwāna muntu pakēkalanga’nka nabya.”

³ Dilobe dyāonakenye boba bonso kēbatēle mutyima ku musapu wa kidyumu wa Leza. Inoko kedyāonakenyepo Noa ne kisaka kyandi. Nka na mwēkinēnene Yesu, ‘bātwelele mu safini.’ Pamwanda wa kwakamwa kwabo kwa Leza, Yehova wēbapele muswelo wa kupanda. 2 Petelo 2:5 ne 9 wisambila pa kupandijibwa kwa Noa ne kwa kisaka kyandi’mba: “[Leza] . . . wāpandije Noa, mwedi wa mbila ya boloke wālamine ne bakwabopo basamba-babidi, pāletele dilobe panopantanda pa bakubulwa bwine-Leza. Ino Yehova uyukile mwakunyongolwela boba ba bwine-Leza.” Kwezankanya kwa Yesu kwa ano mafuku a kumfulo na mafuku a Nao, nansha byokwimanine pa kulombola’mba bantu bonso kebādipo bakutá mutyima ku musapu wa Leza wa kidyumu, ino kadi kulombolanga’mba Noa ne kyandi kisaka bākokele kudi Yehova Leza, bātwela mu safini ne kupanda ku Dilobe dikatampe. Kupanda kwa Noa ne kwa kisaka kyandi kyādi kimfwa kya bupolofeto kitala pa kupanda kwa bengidi ba Leza bakikokeji kumfulo ya ino ntanda.

Kimfwa kya mu Myaka Katwa Imbajinji

⁴ Kadi Yesu wēsambīle ne pa myanda yādi ya kukalongeka kumfulo ya ntanda. Tutanga mu Mateo 24:21, 22 amba: “Kukēkalanga kyamalwa kibūke kya kubulwa, nansha kingi kikwabo kidingakene nakyo, kushilwila konka kungalwilo kwāpangile mwine Leza, ne kutūla ku dyalelo kuno’ku, nansha kumeso kwine. Kadi shi oa mafuku keatyepejibwepo longa kekukapandepo muntu, nansha umo, ino nao i mwanda wa bātongwe bātongele ko kwipipija kwākēpipija oa mafuku.” Buno bupolofeto bwāmwene kufikidila kubajinji mu myaka katwa imbajinji ya kino Kyetu Kitatyi. Mu 66 K.K., kibundi kya Yelusalema kyāelelwe umbukata na bashidika ba bene Loma munshi mwa buludiki bwa Cestius Gallus. Kibumbo kya bashidika bene Loma kyādi kekidi pabwipi na kutūta lubumbu lwa Tempelo, ne Bayuda bavule bādi kala kebelongolole mwanda wa kuketwala abo bene. Nka na kyakutulumuka, ne pakubulwa buluji nansha bumo, Cestius Gallus, wājokeja bashidika bandi. Pa kumona kwikoka kwa bene Loma, bakristu bālondele binenwa bya Yesu byēbalombwele myaka mivule kumeso’mba: “Ebiya kadi po mukamona ku Yelusalema vita, ibajokoloka konso, konso, po pakuyūka’mba, musala wakyo ubafwena. Penepo ba mu Yudea bakanyemene ku ngulu, ne badi mubukata bafundukemo, ba mu masokeja a tubibundi kebakatwelamopo, mhm.” (Luka 21:​20, 21) Bakris­tu, Bayuda batongwe, bātalukile mu Yelusalema ponka naponka, ne kushiya kino kibundi kyādi kya konakanibwa, bāpanda ku bonakanyi bwa malwa bwādi bufwaninwe kuponena pa kino kibundi bukidibukidi bonka. Mu mwaka wa 70 K.K., bashidika bene Loma bājokele monka, uno musunsa bādi batangidilwe na Mudyavita Titus. Bājokoloka Yelusalema, bāela kibundi mu lukalo, bekyonakanya.

⁵ Muyuda umo, mufumiki wa mānga, Josèphe, ufumika’mba Bayuda bāfwile bādi 1 100 000, bāpandile bādi 97 000 bāselwa bu misungi. Bano Bayuda bakubulwa kwikala bakristu bāpandile, kebadipo umbukata mwa “batongwe” ba mu bupolofeto bwa Yesu mhm. Pa kwisambila pa muzo wa Yuda wabutomboki, Yesu wānene’mba: “Monaipo bidi, njibo yenu byo yemushilwa masala; ami nemunena’mba; kemukamonepo kadi ami dikwabo, nansha patyetye, poso mwaka o mukanena’mba: Keye! Wadyese, yewa shandi wakwiya mu dijina dya Yehova!” (Mateo 23:​38, 39) Kekudipo kisonekwa nansha kimo kilombola’mba bano Bayuda bākwetwe mu Yelusalema, bāitabije Yesu bu Meshiasa, bāalamuka ke bakristu, ne kutambula buntu bwa Yehova, mhm. Ino, kyamalwa kyāponene pa Yelusalema mu 70 K.K. kyāipipijibwe. Kukalwa kwamfulo kwa Yelusalema na bene Loma kekwaijijepo kitatyi kilampe. Kino kyāpele Bayuda bamo-bamo muswelo wa kupanda, nansha byobapandile enka mwanda wa kutumwa mu bifuko bishileshile bya Umbikalo wa bene Loma bu bapika.

Kibumbo Kikatampe kya Bakapanda

⁶ Kututwa kwa Yelusalema mu 70 K.K., nansha byokwādi bine “kyamalwa kibūke” pa kino kibundi kya mitōtelo, ino kufikidila kukatampe kwa buno bupolofeto bwa Yesu kukidi kumeso. Kibundi kikatampe kya mitōtelo, Babiloni Mukatakata, umbikalo wa mutōtelo wabubela kujokoloka ntanda yonso, ukafikilwanga na lufu lukatampe ku kyamalwa kibūke, kikalondwa ponka na ponka na konakanibwa kwa bipindi bikwabo bisheleko bya ino ngikadilo imbi ya bintu ya Satana. (Mateo 24:​29, 30; Kusokwelwa 18:21) Kubwipi kwa myaka 26 kupwa kwa konakanibwa kwa Yelusalema, Yoano mwana-bwanga wāsonekele mu Kusokwelwa 7:​9-14 myanda itala pa kino kyamalwa kibūke kikaponena pa ino ntanda. Wālombwele’mba kibumbo kikatampe kya bantu kikapandanga’ko.

⁷ Bano bakapanda betwa bu “kibumbo kikatampe,” bayukilwanga ku kilongwa kimo kikatampe kyobalonga na kusumininwa kukatampe. Kukwatañana na Kusokwelwa 7:14, umo wa mu banunu 24 ba momwa mūlu wāsapwidile Yoano amba: “Bēne bano’ba bo balupukilemo mu oa malwa makatakata abakendeja bivwalwa byabo ne kwibitōkeja, tō, mu mashi a Kāna-ka-mukoko.” Eyo, kibumbo kikatampe kitumbijanga Yehova, bu nsulo ya lupandilo lwabo. Kadi balombolanga lwitabijo mu mashi āmwangile Yesu, ne badi na mwiendelejo mulumbuluke kumeso a Umpangi wabo ne a Mulopwe wandi mubikikwe, Yesu Kristu.

⁸ Dyalelo, kubwipi kwa bantu miliyo iná ne kipindi ya ba mu kino kibumbo kikatampe badi munshi mwa buludiki bwa Yesu Kristu, Mulopwe wa kokwa kūlu. Ibakokele munshi mwa lupusa lwa Kristu ne bengidilanga pamo na banababo na Yesu bashingwe-māni bakidi pano pantanda. Pamwanda utala muswelo ukwatakanya kino kibumbo kikatampe bakristu bashingwe-māni, Yesu unena’mba: “Nemulombola binebine tu, misunsa yonso yo mwēbilongele ku umo wa boba batabuke butye wa mu banabetu, i ami o mwalongele’byo.” (Mateo 25:​40, MB) Kino kibakwashanga bekale mu kipwano kilumbuluke na Yesu Kristu ne na Yehova Leza. Ibapebwe madyese a kwilunga ku basheleko ba mu bashingwe-māni na kwikala bu ba Tumoni twa Leza ne bu basedi ba dijina dyandi dileme.​—Isaya 43:​10, 11; Yoela 2:31, 32.

Kushala Balanguke

⁹ Kibumbo kikatampe kifwaninwe kulama nyeke ngikadilo yakyo ya boloke kumeso a Mwāna muntu, pakubulwa kuzobolola, kino kilomba kulangula mpala nyeke ne kushala batengele kufikija ne kumfulo. Yesu wēkilombwele patōkelela’mba: “Penepo kadi mwikale kudyumuka bānwe bene, mwanda wa kunena’mba mityima yenu yakaīle kulemenenwa, ne mu dyopolo, ne bunkolwankolwa, ne byakūmininwa bya buno būmi ino dyodya difuku dikemupulumukila bitupu, enka na lufimbo lwa kwimuponena. Kepantu i yenka nabya dikaponena bonso bakwikala panopanshi ponso. Dyumukai mafuku onso, ne kulombela’mba mukafwaninwa kupanda ku byobya byonso bisa kufika, kadi mukēmana kumeso a Mwāna muntu.”​—Luka 21:34-36.

¹⁰ Pa kubinga ne kwimana kumeso a Mwāna muntu tufwaninwe kwitabijibwa nandi, ketukekumonepo shi tuleke batwe bene milangwe ya bwine-ntanda ishilule kwitutwela. Milangwe ya bwine-ntanda yongolanga ne ikokeja kufikija muntu ku kulonga byakubulwa kwendelamo pamwanda wa nsangaji ya ngitu nansha kulemenenwa bininge na makambakano a umbūmi kufikija ne ku kuleka kutūla kamweno ka Bulopwe pa kifuko kibajinji. (Mateo 6:33) Bino bikokeja kupungija muntu kumushipiditu ne kumūmija mutyima aleke kuta mutyima ku biselwa byandi kudi Leza ne kudi bakwabo. Ukokeja kuponena mu kubulwa kwingila nansha kujimija kifuko kyandi mu kipwilo pamwanda wa bubi bukatampe ne kupela kulombola kwisāsa. Ba mu kibumbo kikatampe bafwaninwe kwidyumuka abo bene ne kwendelela nyeke na kwisansanya na ino ntanda yakubulwa bwine-Leza ne na bilongwa byayo.​—Yoano 17:16.

¹¹ Pakino, Yehova imwitupe byonso bitusakila kupityila ku Kinenwa kyandi, ku mushipiditu sandu wandi, ne kupityila ku bulongolodi bwandi bumweka. Tufwaninwe kumwenamo kamweno mu muswelo mubwaninine. Shi tusaka kwitabijibwa na Leza, bine tufwaninwe kulombela nyeke ne kumukōkela. Mulembi-wamitoto wānene’mba: “Nkishiketepo ne bantu ba bitubitupu, mhm, nansha kukekala na banzazangi. Shikilwe kipwilo kya balonga bibibibi, kadi nkikashikatangapo ne babi mhm. Kokikongakenya muya wami pamo na babipya-mambo, nansha būmi bwami pamo na bantu ba mashi.” (Mitoto 26:​4, 5, 9) Mu kipwilo kya bwine kristu, bankasampe ne boba kebatame bafwaninwe kwiepeja kwikuja mu kisense kyakubulwa mvubu na boba bakubulwa kwipāna kudi Yehova. Pa kusaka kutambula buntu bwa Leza, kitufwaninwe kushala nyeke pakubulwa kakoba ne pakubulwa kulamatwa na dikeme nansha dimo dya bya ino ntanda. Penepo, tukakulupila nabubinebine’mba Yehova kaketonakanyapo ku Amakedona pamo na boba bakubulwa bwine-Leza.

Bakwabo ‘Kebakafwangapo Nansha Dimo’

¹² Kukapita mūmi ne kukamona mukapandila bantu ku mfulo ya ino ngikadilo imbi ya bintu na kukapebwa muswelo wa kubulwa kukafwa nansha dimo, i kya kutendelwa kashāa. Ye akyo kitutudile Yesu kumeso etu. Kumeso kwa kusangula Lazalasa, mulunda nandi wādi mufwe, Yesu wāsapwidile Mata kakwa Lazalasa’mba: “Ami uno ne kisangukilo, ne muya mwine, wakungitabija nansha wafwa ukamona [būmi, NW]. Kadi yewa wa būmi mungitabije kakafupo nansha patyetye pene, mhm. Le ubaitabija’byo a?” Mata wādi ukulupile mu lusangukilo, ino kādipo wivwanije buluji bwa byonso byādi binena Yesu.​—Yoano 11:​25-26.

¹³ Yesu kānenepo’mba batumibwa bandi bakikokeji bōmi bādi bakwendelela nyeke na būmi mu bungitu pakubulwa kukafwa. Ino wālombwele’mba bandi bana-babwanga badi bakukafwa. (Yoano 21:​16-23) Bine, kushingwa kwabo kwa māni a mushipiditu sandu ku Pentekosa mu 33 K.K. kwādi kushintulula’mba bādi bafwaninwe kufwa kumeso kwa kukatambula kipyanwa kyabo kya momwa mūlu bu babitobo balopwe. (Kusokwelwa 20:​4, 6) Kitatyi pakupitapo, bakristu bonso ba mu myaka katwa imbajinji bāfwile. Inoko tuyukile’mba kwādi buluji bwādi bwisambila Yesu uno muswelo. Binenwa byandi bitala pa kwikala na būmi nyeke pakubulwa kufwa, bikafikidilanga.

¹⁴ Ku wabo mutamba, bakristu bakikokeji bashingwe-māni kebakafungapo nansha dimo lufu lwa kuladila nyeke ne nyeke. (Kusokwelwa 20:6) Kadi bino binenwa bya Yesu, byādi bifunkila pa kitatyi kipotoloke kikaya kumeso, kitatyi kikekuja Yehova Leza mu myanda ya bantu ne kukafundula bubi pano pantanda, ka na mwaekilongele mu mafuku a Noa. Bantu bakikokeji bakatanwa balonga kiswamutyima kya Leza mu kine kitatyi’kya kebakafungapo pamwanda wa butyibi bwa Leza. Ino, pamo ka na Noa ne kisaka kyandi, bakapitanga bōmi kitatyi kikonakanibwa ino ntanda. Lukulupilo lwa uno muswelo, i lūmi mwanda lwimanine pa bufundiji bwa mu Bible kadi ilulombolwe senene na bimfwa. Ngikadilo idiko dyalelo imyoneke bininge, mwanda ntanda i mibipe bisansa mutyima. Mityima ya bantu bavule i miyule enka bukalabale ne milangwe yabo i enka bubi bonka bonka kitatyi kyonso.​—Ngalwilo 6:5.

¹⁵ Yehova imuleke bantu baludike ntanda umbula bwa tutwa twa myaka mivule pakubulwa Leza kwipatyikamo pabukata, ino pano kitatyi kyabo kekidi kumfulo. Panopano ponka, Yehova ukakubija babi bonso pano pantanda, ka na mwikinenena Bible. (Mitoto 145:20; Nkindi 2:​21, 22) Inoko, kakonakanyangapo boloke pamo na babi, mhm. Leza kalongele kintu kya uno muswelo nansha dimo! (Enzakanya na Ngalwilo 18:​22, 23, 26.) I kika kyakonakenya boba balonga bukomo bwa kumwingidila na kikokeji, na moyo wa kwakamwa Leza? I kyendelemo kufwatakanya’mba batōtyi ba Yehova bakikokeji, boba bakatanwa bōmi pakashilula kyamalwa kibūke, ­bakatananga buntu kumeso andi ne kebakonakanibwangapo, pamo ka na bwa Noa ne kisaka kyandi, kebaonakanibwepo pafudile ntanda imbi yādiko mu andi mafuku. (Ngalwilo 7:23) Bakakingwanga na Leza ne kukapanda kumfulo ya ino ntanda.

¹⁶ Penepo i kika kikalongeka? Mu ntanda impya, madyese a bundapi akapungulukilanga padi bantu pakaletwa byabuya-buya bivule bikalupuka ku kinkulwa kyālambwile Yesu. Bible wisambilanga pa munonga wa kyelekejo “munonga wa mema a būmi, weñenya pamo wa kidisale, ulupuka mu lupona lwa Leza ne lwa Kāna-ka-mukōko, umbukata mwa mukenza wakyo. Kadi buno bukila bwa munonga ne bobwa padi mutyi wa būmi, upa bipa miswelo dikumi ne ībidi, upa bipa byao ku kweji, ku kweji; kadi ne māni a mutyi’wa o akūndapa mizo.” (Kusokwelwa 22:​1, 2) I kitulumukwa bininge, mu buno ‘bundapi’ i kutentekelapo ne kunekenibwa kwa lufu lotwapyene kudi Adama! “Wapu kumininina lufu nyeke ne nyeke; ino Mfumwetu Leza ukapampula mipolo ku mapala onso; kadi ukafundula mutōnko wa bandi bantu panopanshi ponsololo; mwanda Yehova wanena’kyo.” (Isaya 25:8) Shi kepano, boba bakapita bōmi ku kyamalwa kibūke ne kukatwela mu ntanda impya, kebakafungapo nansha dimo!

Lukulupilo Lwabinebine

¹⁷ Lelo tukokeja kwikala na kikulupiji kyūmu mu luno lukulupilo lwa kukapita bōmi? Pakubulwa ne kutātana kwine! Yesu wāsapwidile Mata amba kukekalanga kitatyi kikekalako bantu pakubulwa kukafwa nansha dimo. (Yoano 11:26) Pakwabo kadi, mu shapitra 7 wa Kusokwelwa kwāpelwe Yoano na Yesu, kyālombwelwe patōka’mba kibumbo kikatampe kikalupukanga mu kyamalwa kibūke ne kukapanda ku kino kyamalwa. Lelo tukokeja kukulupila byānene Yesu Kristu ne nsekununi itala pa mānga ya Dilobe dya mu mafuku a Noa? Pakubulwa ne lupata lwine! Mu Bible i muyule mānga isambila pa muswelo wālamine Leza bengidi bandi bōmi kitatyi kyādi ufikidija butyibi bwandi ne kitatyi kyādi onakanya mizo. Lelo tukokeja kufwatakanya’mba kakokejapo kukekilonga mu kino kitatyi kyamfulo? Lelo kudi kintu kikokeja kukomena Umpangi?​—Enzakanya na Mateo 19:26.

¹⁸ Nakwingidila Yehova na kikokeji tamba’nka pano, na kumwakamwa, ne na kwilama ku biko byonso bya ino ntanda, tukokeja kukulupila kukekala na būmi bwanyeke ne nyeke mu ntanda yandi impya. Ku makumi a tununu twa bantu, būmi mu ino ntanda impya bukakokejika enka kupityila ku lusangukilo. Inoko, mu kino kyetu kitatyi, tununu ne tununu twa bantu ba Yehova—eyo, kibumbo kikatampe kekikokejika kubalwa na muntu—bakekalanga na dyese dya pabula dya kukapita bōmi ku kyamalwa kibūke. Bine kebakatompapo ku lufu nansha dimo.

[Bipangujo]

1. I ba ani bakatundaila boba bakasanguka ku lusangukilo lwa pano panshi?

2, 3. (a) I kwenzakana’ka kudi pabukata bwa mafuku a Noa ne kino kyetu kitatyi? (b) Kupanda kwa Noa ne kyandi kisaka ku Dilobe, lelo kulombola kika?

4. Mu kufikidila kwa binenwa bya Yesu, i myanda’ka yāfudile ku konakanibwa kwa Yelusalema mu 70 K.K.?

5. Kyamalwa kibūke kyāponene pa Yelusalema kyāipipijibwe muswelo’ka mu 70 K.K.?

6, 7. (a) I kibundi’ka kya mitōtelo kikisheleko kifwaninwe konakanibwa, konakanibwa kwakyo kukekalanga kipindi kya kyamalwa’ka? (b) I butobo’ka bwātobele Yoano butala pa kwiya kwa kyamalwa kibūke kikaponena pano pantanda?

8. I kipwano’ka kilumbuluke kidi pabukata bwa “kibumbo kikatampe” ne bashelesheleko ba mu bashingwe-māni, bana babo na Yesu?

9, 10. (a) I kika kyotufwaninwe kulonga mwanda wa kulama mwimanino wetu wa boloke kumeso a Mwāna muntu? (b) I kika kyotufwaninwe kulonga mwanda wa ‘twikale nyeke batengele?’

11. I kwingidija kwa misoñanya’ka ya mu Bible kuketukwasha tukapande ku Amakedona?

12, 13. (a) Kumeso kwa kusangula Lazalasa, Yesu wālupwile bishima’ka kebyaivwanije Mata senene? (b) I kika kyādi kisaka kunena Yesu pa kunena’mba bamo-bamo ‘kebakafungapo nansha dimo’?

14, 15. (a) Binenwa bya Yesu bya amba ‘bamo-bamo kebakafungapo nansha dimo,’ lelo bikafikidilanga kitatyi’ka? (b) Ino ntanda idi mu ngikadilo’ka, ino boloke badi na lukulupilo’ka?

16. I bintu’ka bitulumukwa bikalongeka mu ntanda impya, bikashintululanga kika ku boba bakapanda?

17. Mwanda’ka lukulupilo lwa amba ‘kukekalanga bantu kebakafu nansha dimo’ i lwabinebine?

18. I muswelo’ka otukokeja kukulupila kukamona būmi mu ntanda impya ya Yehova ya boloke?

[Bilembwa bya pa Bifwatulo]

Bakristu bapandile ku kyamalwa kya mu Yelusalema

Shintulula

◻ Kukapita bōmi ku Amakedona kwālombwelwe muswelo’ka mu mafuku a Noa?

◻ I kika kyotufwaninwe kulonga tukashale bemanije pakaya Yesu kufikidija butyibi bwa Yehova?

◻ Mwanda’ka tukokeja kunena’mba boba bakapanda ku Amakedona ‘kebakafungapo nansha dimo’?