VAKIM-BILANY TANIMANGA
Silaka na poti-bilany tanimanga. Mety ho iray tarika amin’ny teny arabo midika hoe “mikiky” na “mikaoka” ny hoe heres (heb.), ka ilazana zavatra marokoroko toy ny vakim-bilany tanimanga, na dia ilazana zinga na tavoara tanimanga tsy vaky aza indraindray. (No 5:17; Je 19:1) Nasian’i Satana “vay mampanaintaina be” hatrany an-tampon-dohany ka hatrany am-paladiany i Joba, ka “naka vakim-bilany tanimanga izy, hikikisany ny tenany.” (Jb 2:7, 8) Voalaza fa ‘ny [kibon’ny voaibe] dia maranitra toy ny vakim-bilany tany.’—Jb 41:1, 30.
Teo amin’ny vakim-bilany tanimanga nantsoin’ny Grika hoe ôstrakôn (gr.; Jb 2:8, LXX) no nanoratany ny voka-pifidianana.
Zavatra hitan’ny mpikaroka. Ny vakim-bilany tanimanga no zavatra nofongarin’izy ireo be indrindra tany amin’ny tanàna fahiny. Mety ho nakana lavenona na nanovozana rano ireny, taloha. (Is 30:14) Teo amin’ireny anefa no tena nanoratana tany Ejipta sy Mezopotamia ary tany atsinanan’ny Ranomasina Mediterane, satria tsy lafo vidy ireny. Fanta-daza, ohatra, ny Vakin-tanimanga Tany Lakisy, izay ahitana imbetsaka ny Litera Hebreo Efatra (YHWH), na ny anaran’Andriamanitra hoe Jehovah. Misy sary sy soratra (endri-tsoratra ejipsianina mifaingoka) natao tamin’ny ranomainty ny vakim-bilany vatosokay sy tanimanga maromaro hitan’ny mpikaroka tany Ejipta. Toa tamin’ny taonjato faha-16 ka hatramin’ny faha-11 T.K. tany ho any ireny, hoy ny maro, ka mety ho tamin’ny andron’i Mosesy sy ny Israelita andevo tany Ejipta ny sasany. Tantara, tononkalo, hira, sy ny toy izany ny soratra sasany, ary angamba lesona tany am-pianarana. Vakim-bilany tanimanga no toa taratasy sy fandraisana naoty fahiny ka nanoratana kaonty, varotra, fifanekena ara-panambadiana, fitoriana tany amin’ny fitsarana, ary zavatra maro hafa.
Hita tao an-dapa efa ravarava tany Samaria ny vakin-tanimanga 60 mahery misy soratra hebreo tranainy amin’ny ranomainty, izay toa miresaka famokarana voaloboka. Mety ho natao tamin’ny andron’i Jeroboama II ny ankamaroan’ireny. Miresaka anarana toerana sy olona izy ireny, ary misy hoe Bala, El, ary Jehovah ny anaran’olona sasany.
Miresaka zavatra samihafa, indrindra fa hetra naloa, ny vakin-tanimanga grika hita tany Ejipta, ary ahafantarana ny teny grika fampiasan’ny sarambaben’olona tany, nandritra ny fitondran’ny tarana-mpanjaka avy amin’i Ptolémée, avy eo i Roma, ary Byzance. Azo nandalinana ny koine (teny grika tsotra) nanoratana ny Soratra Grika Kristianina àry izy ireny. Misy ampahany amin’ny Filazantsara efatra ny vakin-tanimanga grika 20 hita tany Ejipta Ambony, izay toa natao tamin’ny taonjato fahafito.
Heviny an’ohatra. Manana heviny an’ohatra koa ny vakim-bilany tanimanga ao amin’ny Baiboly. Hoy i Davida tamin’izy ory sy voahodidin’ny fahavalo ka naminany fa hijaly ny Mesia: “Tsy misy hery intsony ato amiko, fa maina toy ny silaka vilany tany aho.” (Sl 22:11-15) Lasa maina be ka mora vaky ny zavatra vita tamin’ny tanimanga nodorana tao anaty lafaoro, rehefa jerena ireo vakin-tanimanga.
Fanao tamin’ny andron’i Solomona Mpanjaka ny manisy ankoso-bolamena na ankoso-bolafotsy, ohatra, satria hoy izy: “Toy ny ankoso-bolafotsy amin’ny silaka tanimanga ny olona manao teny feno fitiavana nefa ny fony feno fankahalana.” (Oh 26:23) Saron’ilay “ankoso-bolafotsy” ilay tanimanga. Sarontsaronana “teny feno fitiavana” koa ny ‘fo feno fankahalana’, rehefa mody miseho ho namana ny olona iray.
Nampitandreman’i Jehovah i Oholiba (Jerosalema) fa hisotro amin’ny kaopin’i Ohola rahavaviny (Samaria) izy, ka ho mamo be sy ho vonton’alahelo. Hotaperin’i Joda ny ao anatin’ilay kaopy, satria hampiharina aminy daholo ny didim-pitsaran’Andriamanitra. Hoy mantsy Izy: “Hosotroinao sy hotaperinao izany, fa ireo vakivakin’ilay kaopy tanimanga kosa hokepokepohinao.”—Ezk 23:4, 32-34.
Hadalana be ny mitaraina momba an’Andriamanitra sy manakiana an’izay ataony. Hoy ny Isaia 45:9, 13: “Lozan’izay miady amin’ny Mpamolavola azy, ka manao toy ny vakim-bilany tanimanga miady amin’ny vakim-bilany hafa eo amin’ny tany! Ny tanimanga ve dia hilaza amin’ny mpamolavola azy hoe: ‘Inona ity ataonao’? Ary ny zava-bitanao ve hilaza hoe: ‘Tsy manan-tanana izy’?”