‘Zanaka lahitokana.’ Antsoina hoe ‘Zanaka lahitokana’ i Jesosy (Jn 1:14; 3:16, 18; 1Jn 4:9), nefa antsoina hoe zanak’Andriamanitra koa ny anjely. (Ge 6:2, 4; Jb 1:6; 2:1; 38:4-7) Tsy manan-tsahala anefa ilay Zanaka lahimatoa, satria izy ihany no noforonin’ny Rainy mivantana, fa ny zanany hafa rehetra kosa noforonin’i Jehovah tamin’ny alalany. Manana heviny manokana àry ilay hoe ‘Zanaka lahitokan’i’ Jehovah “ny Teny”, tsy misy hafa amin’ny hoe ‘zanaka lahitokan’i’ Abrahama i Isaka (efa nanan-janaka hafa i Abrahama tamin’izay, saingy tsy tamin’i Saraha vadiny).​—He 11:17; Ge 16:15.

Nila nihavana tamin’Andriamanitra ny olona satria lasa tafasaraka taminy, ka tsy nifandray tsara na tsy nifanaraka taminy intsony. Lasa fahavalony mihitsy aza izy ireo. Nanota mantsy i Adama, ilay lehilahy voalohany, ka lasa mpanota sy tsy lavorary koa ny taranany rehetra. (Ro 5:12; ampit. Is 43:27.) Hoy àry i Paoly: “Fandrafiana an’Andriamanitra ny fampifantohana ny saina amin’ny nofo. Sady tsy eo ambanin’ny lalàn’Andriamanitra mantsy ny nofo, no tsy mety ho toy izany [noho izy io tsy lavorary sy mpanota]. Koa tsy afaka mahazo sitraka amin’Andriamanitra àry ny olona araka ny nofo.” (Ro 8:7, 8) Lasa fahavalon’Andriamanitra ny olona, satria tsy afaka ny hankasitraka na hanala tsiny ny faharatsiana mihitsy Izy noho ireo fitsipiny lavorary. (Sl 5:4; 89:14) Nanana toetra lavorary toa an-dRainy ny Zanany, araka ny voalaza hoe: “Tianao ny fahamarinana, fa halanao ny fandikan-dalàna.” (He 1:9) Marina fa ‘fitiavana Andriamanitra’ ary ‘lehibe tokoa ny fitiavany an’izao tontolo izao, ka nomeny ny Zanany lahitokana’ mba hamonjena azy ireo. Fahavalon’Andriamanitra ihany anefa ny olon-drehetra ka fitiavana baikon’ny fitsipika (gr.: agape) no nasehony tamin’izy ireo, izany hoe tiany toy ny fahavalony izy ireo fa tsy tiany toy ny namany (gr.: filia).​—1Jn 4:16; Jn 3:16; ampit. Jk 4:4.

Kristy Jesosy, ilay Zanak’Andriamanitra. Asongadin’ny Filazantsaran’i Jaona fa efa nisy tany an-danitra i Jesosy na ny “Teny”, talohan’ny naha olombelona azy. Hoy i Jaona: ‘Tonga nofo ny Teny, ary nonina teo amintsika, ary hitanay ny voninahiny, dia voninahitra tahaka ny an’ny zanaka lahitokan’ny ray.’ (Jn 1:1-3, 14) Tsy hoe nateraka ho olombelona akory i Jesosy vao nantsoina hoe Zanak’Andriamanitra, satria hoy izy: “Izay efa hitako tamin’ny Raiko no lazaiko.” (Jn 8:38, 42; ampit. Jn 17:5, 24.) Manaporofo izany koa ny tenin’ireo apostoliny nahazo herin’ny fanahy masina.​—Ro 8:3; Ga 4:4; 1Jn 4:9-11, 14.

‘Lahitokana.’ Nadika hoe ‘lahitokana’ (Jn 1:14; 3:16, 18; 1Jn 4:9) na ‘hany nateraka’ (Jn 1:18) ny teny grika hoe mônôgenes ao amin’ny Fandikan-tenin’ny Tontolo Vaovao. Misy mpivaofy teny milaza fa diso ny nandikana azy io hoe ‘hany nateraka.’ Tsy avy amin’ny hoe gennaô (miteraka) fa avy amin’ny hoe genôs (karazana) mantsy, hono, ilay genes amin’ilay teny grika hoe mônôgenes (“tokana”), ka midika hoe “karazany tokana, tsy manan-tsahala.” Matetika àry no adikan’ny Baiboly maro hoe ‘lahitokana’ io teny grika io. Anisan’ny hevitry ny hoe mônôgenes ihany anefa ny hoe nateraka na taranaka, na dia tsy manana heviny hoe nateraka aza ny hoe mônô na genes. Midika hoe “fianakaviana niaviana, havana, taranaka, na firazanana” mantsy ny teny grika hoe genôs. Nadika hoe “firazanana” izy io ao amin’ny 1 Petera 2:9. Nadika hoe unigenitus ny hoe mônôgenes ao amin’ny Vulgate latinina nataon’i Jérôme, ary midika hoe “hany nateraka” na “tokana.” Maro ny mpanao diksionera miaiky fa misy ifandraisany amin’ny hoe nateraka na taranaka io teny io.

Toy izao no amaritan’ny Diksioneran’ny Testamenta Vaovao Grika sy Anglisy nataon’i Edward Robinson (1885, p. 471) an’ilay teny hoe mônôgenes: “Hany nateraka, izany hoe zanaka tokana.” Ny Rakibolana Grika-Anglisy Momba ny Testamenta Vaovao nataon’i W. Hickie (1956, p. 123) koa manao hoe: “Hany nateraka.” Hoy ny Diksionera Teolojikan’ny Testamenta Vaovao nataon’i G. Kittel: “Tsy milaza fiaviana ilay hoe μονο- [mônô-] fa ny karazany. Midika hoe ‘zanaka tokana’, izany hoe tsy manana mpiray tam-po, àry ilay hoe μονογενής [mônôgenes]. Manana heviny hoe hany nateraka izy io, ary ilazana ny zanaka tokan’ny ray aman-dreniny. ... Mety hidika fotsiny hoe ‘tokana aman-tany’, ‘tsy manan-tsahala’, ‘tsy misy toa azy’ koa anefa izy io, na dia tsy tokony hafangaro amin’ny resaka sokajy ... aza.”​—Nadikan’i G. Bromiley, 1969, Boky Faha-4, p. 738.

Hoy ihany io diksionera io (p. 739-741) momba ny nampiasana ny hoe mônôgenes ao amin’ny Soratra Grika Kristianina na “Testamenta Vaovao”: “Midika hoe ‘hany nateraka’ izy io. ... Tsy oharina amin’ny zanaka lahitokan’ny rainy fotsiny i Jesosy ao amin’ny ... [Jaona] 1:18. Ny maha hany nateraky ny Rainy azy no asongadina ao. ... Ilay μονογενής ao amin’ny Jn 1:14, 18; 3:16, 18; 1Jn 4:9 akory tsy midika fotsiny hoe tsy manan-tsahala na tsy misy toa azy i Jesosy. Antsoina hoe Zanaka [lahitokana] izy ao amin’ireo andininy rehetra ireo, ary heverina ho toy izany izy ao amin’ny 1:14. Milaza ny fiavian’i Jesosy ilay μονογενής ao amin’ny [Jaona]. Izy ilay μονογενής na ilay hany nateraka.”

Araka ireo voalaza ireo sy ny porofo omen’ny Baiboly, dia tsy hoe Zanaka tokana na tsy manan-tsahala fotsiny i Jesosy, fa ilay ‘hany naterak’Andriamanitra’ koa. Naterany izy, izany hoe noforoniny. Manamarina izany ny tenin’ireo apostoly. Antsoiny hoe “lahimatoa amin’ny zavaboary rehetra” sy “Ilay naterak’Andriamanitra” (iray tarika amin’ny hoe gennaô ilay ‘nateraka’) io Zanaka io. (Kl 1:15; 1Jn 5:18) I Jesosy mihitsy koa no nilaza fa “fiandohan’ny zavatra noforonin’Andriamanitra” izy.​—Ap 3:14.

I Jesosy no ‘lahimatoan’Andriamanitra’ (Kl 1:15) satria izy no noforoniny voalohany. Nantsoina hoe “ny Teny” izy talohan’ny naha olombelona azy. (Jn 1:1) Tsy ny fiandohan’ny fisian’Andriamanitra Mpamorona akory ilay “tany am-piandohana” ao amin’ny Jaona 1:1. Tsy nanam-piandohana mantsy izy, sady hisy mandrakizay. (Sl 90:2) Ny fiandohan’ny famoronana àry no tiana holazaina eo, izany hoe tamin’Andriamanitra namorona an’ilay Zanany lahimatoa na ny Teny. Ilazana ny fiandohan’ny vanim-potoana iray na asa na zavatra atao ilay teny hoe “tany am-piandohana”, any amin’ny andininy hafa. Anisan’izany, ohatra, ny ‘niandohan’ny’ fanompoana kristianina nataon’ireo nanoratan’i Jaona ny taratasiny voalohany (1Jn 2:7; 3:11), ny ‘niandohan’ny’ fikomian’i Satana (1 Jn 3:8), ary ny ‘niandohan’ny’ fivadihan’i Jodasy. (Jn 6:64; jereo JODASY No. 4 [Nivadika].) ‘Zanaka lahitokana’ (Jn 3:16) i Jesosy satria izy irery tamin’ireo zanak’Andriamanitra (anjely na olombelona) no noforoniny mivantana. Ny zavatra hafa rehetra kosa noforonina tamin’ny alalan’io Zanaka lahimatoa io.​—Kl 1:16, 17; jereo JESOSY KRISTY (Talohan’ny naha olombelona azy); LAHITOKANA, VAVITOKANA.

Ny olombelona rehetra àry no atao hoe kôsmôs. Izany no antony ilazan’ny Baiboly fa mpanota ny kôsmôs na izao tontolo izao (Jn 1:29; Ro 3:19; 5:12, 13), ka mila mpamonjy mba hanome azy ny fiainana. (Jn 4:42; 6:33, 51; 12:47; 1Jn 4:14) Ny olona ihany no mila azy io, fa tsy ny zavaboary tsy mananaina na ny biby. Tena tian’Andriamanitra io tontolo io, ka “nomeny ny Zanany lahitokana mba tsy ho ringana izay rehetra maneho finoana azy, fa hanana fiainana mandrakizay.” (Jn 3:16, 17; ampit. 2Ko 5:19; 1Ti 1:15; 1Jn 2:2.) Ny olombelona koa ilay tanimbary namafazan’i Jesosy Kristy ny voa tsara, dia “ny zanak’ilay fanjakana.”​—Mt 13:24, 37, 38.

Ny tontolo ratsy no hifarana fa tsy ny olombelona. Ny hanavotra an’ilay kôsmôs na ny taranak’olombelona, izany hoe ny olombelona rehetra, no antony nanoloran’i Jesosy ny ainy. (Jn 3:16, 17) Tsy nivavaka ho an’ilay tontolo fahavalon’Andriamanitra na ireo olona tafasaraka amin’Andriamanitra, kosa izy. Ho an’izay nisaraka tamin’io tontolo io sy naneho finoana azy ihany no nivavahany. (Jn 17:8, 9) Nisy olona tafavoaka velona tamin’ilay Safodrano nandringanan’Andriamanitra an’ilay tontolo tsy natahotra azy. Hisy olona ho tafavoaka velona koa àry, hoy i Jesosy, amin’ny fahoriana lehibe, izay nampitahainy tamin’ilay Safodrano. (Mt 24:21, 22, 36-39; ampit. Ap 7:9-17.) Ho lasa “fanjakan’ny Tompontsika sy ny Kristiny” ny “fanjakan’izao tontolo izao” (na ny fanjakan’olombelona). “Ho mpanjaka hitondra ny tany” ireo hiara-manjaka amin’i Kristy any an-danitra, izany hoe hanjaka amin’ireo olona tsy ho ringana miaraka amin’ity tontolo ratsy fehezin’i Satana ity.​—Ap 11:15; 5:9, 10.