Зошто можеш да им веруваш на библиските евангелија

„Постигнаа огромен успех. Послужија како инспирација за филмови што вредат милиони... и за книги што станаа бестселери... Ги прифатија многу христијански секти. Станаа темел за нови религии и теории на заговор“ (БРАЗИЛСКОТО СПИСАНИЕ SUPER INTERESSANTE)

НА ШТО му било дадено толкав публицитет? Во тоа списание беше даден коментар за неодамнешниот интерес и активности во врска со една збирка неавтентични евангелија, посланија и откровенија пронајдени во средината на 20-тиот век во Наг Хамади и на други места во Египет. Овие и слични документи се наречени гностички или апокрифни списи.a

Постоел ли некаков заговор?

Изгледа дека во ова време кога луѓето, општо земено, имаат циничен однос кон Библијата и кон општоприфатените религии, гностичките, односно апокрифните списи наишле на добар прием. Тие извршиле силно влијание врз начинот на кој многу луѓе гледаат на учењата на Исус Христос и на самото христијанство. Во едно списание пишува: „Евангелието според Тома и некои други апокрифни [дела] допираат до срцето на група луѓе што денес станува сѐ побројна — луѓе кои се духовно жедни, но немаат доверба во религијата“. Се проценува дека само во Бразил „има најмалку 30 групи чии верувања се темелат на апокрифите“.

Со пронаоѓањето на овие документи се рашири теоријата дека, во 4 век од н.е., Католичката црква сковала заговор да ја скрие вистината за Исус, дека некои извештаи за неговиот живот што се запишани во апокрифните списи биле прикриени и дека четирите евангелија што се наоѓаат во денешните Библии биле изменети. Илејн Пејгелс, која предава религија, вели: „Сега сфаќаме дека она што го нарекуваме христијанство — и она што го сметаме за христијанска традиција — е само мал дел земен од извесни списи издвоени од десетици други списи“.

Според мислењето на изучувачите како што е Пејгелс, Библијата не е единствениот темел на христијанската вера, туку има и други списи на кои се темели таа, како што се апокрифните. На пример, една емисија на Би-Би-Си со наслов Тајни на Библијата, во која се зборуваше на тема „Вистинската Марија Магдалена“, беше кажано дека, во апокрифните книги, Марија Магдалена е претставена како „учителка и духовен водач на другите ученици. Таа не е само ученик, туку апостол на апостолите“. Зборувајќи за таквата наводна улога на Марија Магдалена, Жуан Арјас го напишал следново во бразилскиот весник O Estado de S. Paulo: „Денес сите докази нѐ водат до заклучокот дека раното христијанско движење, кое го започнал Исус, во основа било ‚феминистичко‘ бидејќи првите домашни цркви биле во куќите на некои жени, каде што тие служеле како свештенички и бискупи“.

Многумина си мислат дека апокрифните книги имаат далеку поголема тежина отколку самата Библија. Меѓутоа, ваквото размислување покренува некои важни прашања: Дали и апокрифните списи можат да се сметаат за вистински темел на христијанската вера? Кога се во расчекор со јасните библиски учења, во кого треба да имаме доверба — во Библијата или во апокрифните книги? Дали во 4 век навистина бил направен заговор да се прикријат овие книги и да се изменат четирите евангелија за да се отстранат важни информации за Исус, за Марија Магдалена и за други лица? За да добиеме одговор на овие прашања, да разгледаме едно од четирите библиски евангелија — Евангелието според Јован.

Докази од Јовановото евангелие

Еден скапоцен фрагмент од Јовановото евангелие бил пронајден во Египет во почетокот на 20 век, и денес е познат како Папирусот Рајландс 457 (P⁵²). Тој го содржи текстот што во денешните Библии се наоѓа во Јован 18:31-33, 37, 38, и се чува во библиотеката Џон Рајландс во Манчестер (Англија). Тоа е досега најстариот фрагмент од некој препис на Христијанските грчки списи. Многу изучувачи сметаат дека бил направен некаде околу 125 год. од н.е., отприлика само четврт век по смртта на Јован. Изненадува тоа што текстот од овој фрагмент речиси во потполност се совпаѓа со подоцнежните преписи. Фактот што еден толку стар примерок од Јовановото евангелие веќе бил однесен во Египет, каде што бил пронајден фрагментот, го поткрепува заклучокот дека добрата вест според Јован навистина била запишана во првиот век од н.е., и тоа лично од Јован, како што покажува и Библијата. Значи, книгата на Јован ја напишал очевидец на настаните што се опишани во неа.

Од друга страна, пак, сите апокрифни списи датираат од вториот век наваму, односно сто или повеќе години по настаните што се опишани во нив. Некои стручњаци тврдат дека апокрифните книги се темелат на постари списи или преданија, но не постојат докази за такво нешто. Затоа, на место е прашањето: ‚Во што би верувал повеќе — во сведоштвото на очевидци или во сведоштвото на луѓе што живееле стотина години по настаните?‘ Одговорот е многу јасен.b

А што е со тврдењето дека библиските евангелија биле изменети за да се прикријат извесни извештаи за Исусовиот живот? На пример, постојат ли докази дека Јовановото евангелие било изменето во 4 век за да се извртат фактите? За да одговориме на ова прашање, треба да имаме на ум дека денешните преводи на Библијата главно се темелат на еден ракопис од 4 век познат како Ватикански кодекс бр. 1209. Ако нашата Библија содржи промени кои биле направени во 4 век, тогаш тие промени би ги имало и во овој ракопис. Среќни сме што постои еден друг ракопис кој го содржи поголемиот дел од Лука и Јован, познат како Бодмер 14, 15 (P⁷⁵), а датира некаде од 175 до 225 год од н.е. Според стручњаците, текстот во него е многу сличен со оној на Ватиканскиот кодекс бр. 1209. Со други зборови, не биле направени никакви значителни промени во библиските евангелија, а доказ за тоа е Ватиканскиот кодекс бр. 1209.

Не постојат докази, во облик на документи или нешто друго, кои потврдуваат дека текстот на Јовановото — или на другите евангелија — бил изменет во 4 век. Откако детално проучил една збирка фрагменти од ракописи пронајдени во Оксиринхус (Египет), д-р Питер М. Хед од Универзитетот во Кембриџ напишал: „Општо земено, овие ракописи го потврдуваат текстот напишан со унцијални букви [ракописи напишани со големи букви што датираат од 4 век наваму], кој се зема како основа за изданијата на Библијата со текст на изворните јазици. Во нив нема ништо што би дало повод за некое радикално ново разбирање на првите преписи на текстот од НЗ [Новиот завет]“.

До каков заклучок доаѓаме?

Четирите канонски евангелија — според Матеј, Марко, Лука и Јован — биле општоприфатени меѓу христијаните, во најмала рака, уште во средината на вториот век. Нашироко користениот превод на Татијан, наречен Дијатесарон (грчки збор што значи „преку четворицата“), направен помеѓу 160 и 175 год. од н.е., се темелел само на четирите канонски евангелија и на ниедно од гностичките „евангелија“. (Види ја рамката „Во одбрана на евангелијата“.) Значајна е и една забелешка на Иренеј кон крајот на вториот век од н.е. Тој тврдел дека сигурно има четири евангелија, бидејќи има четири страни на светот и четири главни ветрови. Иако неговите споредби можеби не се баш соодветни, она што го кажал ја поткрепува идејата дека во тоа време имало само четири канонски евангелија.

Што покажуваат сите овие факти? Дека Христијанските грчки списи што ги имаме денес — вклучувајќи ги и четирите евангелија — останале во суштина непроменети од вториот век наваму. Нема цврсти причини да веруваме дека имало заговор во 4 век да се промени или да се прикрие некој дел од Светото писмо кое е вдахновено од Бог. Напротив, библискиот изучувач Брус Мецгер напишал: „До крајот на вториот век... во врска со поголемиот дел од Новиот завет владеела прилично голема едномисленост меѓу различните и расеани собранија од верници не само низ Средоземјето туку и на подрачје што се протегало од Британија до Месопотамија“.

Апостолите Павле и Петар ја ширеле вистината од Божјата Реч. Обајцата строго ги предупредиле сохристијаните да не прифаќаат и да не веруваат во ништо друго освен во она за кое биле поучени. На пример, Павле му напишал на Тимотеј: „О Тимотеј, чувај го она што ти е доверено и избегнувај ги празните разговори, кои го сквернават она што е свето, и противречното таканаречено спознание. Поради тоа што се расфрлаа со таквото таканаречено спознание, некои отстапија од верата“. А Петар посведочил: „Не ви ја објавивме силата и присутноста на нашиот Господар Исус Христос поведувајќи се по лукаво измислени прикаски, туку како очевидци на неговата величественост“ (1. Тимотеј 6:20, 21; 2. Петрово 1:16).

Многу векови пред тоа, под водство на светиот дух, пророкот Исаија рекол: „Тревата се суши, цветот венее, но речта на нашиот Бог останува довека“ (Исаија 40:8). Навистина можеме да имаме доверба дека Оној што го вдахновил Светото писмо се погрижил тоа и да биде зачувано низ вековите за да можат „најразлични луѓе да се спасат и добро да ја запознаат вистината“ (1. Тимотеј 2:4).

[Фусноти]

[Истакната мисла на страница 9]

Папирусот Рајландс 457 (P⁵²), кој е фрагмент од Евангелието според Јован и датира од вториот век од н.е., бил напишан само неколку децении по првобитниот текст

[Рамка/слики на страница 11]

Во одбрана на евангелијата

Уште на самите почетоци на христијанството, критичарите тврделе дека евангелијата си противречат едно на друго и дека затоа не може да се има доверба во она што го пишува во нив. Сирискиот писател Татијан (околу 110-180 год. од н.е.) застанал во одбрана на евангелијата. Тој сметал дека сите привидни противречности ќе исчезнат ако четирите евангелија вешто се усогласат и се спојат во еден извештај.

Татијан решил самиот да направи еден таков складен извештај. Не е познато дали го напишал на грчки или на сириски јазик. Како и да е, некаде во 170 год. од н.е., Татијан го завршил своето дело познато како Дијатесарон, грчки збор што значи „преку четворицата“. Зошто би требало да те интересира овој текст што не е вдахновен од Бог?

Во 19 век, критичарите почнале да го шират гледиштето дека ниедно евангелие не било напишано пред средината на 2 век од н.е., што значи дека немаат голема историска вредност. Меѓутоа, древните ракописи на Дијатесарон што се откриени оттогаш наваму даваат сигурен доказ дека до средината на вториот век од н.е. четирите евангелија — и само тие четири — веќе биле познати и прифатени како збирка.

Пронаоѓањето на Дијатесарон и коментарите што во него се запишани на арапски, ерменски, грчки и латински јазик го навеле библискиот изучувач сер Фредерик Кенјон да напише: „Овие откритија конечно ги растераа сите сомневања во врска со тоа што претставувало делото Дијатесарон, и покажаа дека, некаде до 170 год. од н.е., четирите вдахновени евангелија се истакнувале како најзначајни од сите други извештаи за животот на Спасителот“.

[Слики]

Татијан

Дијатесарон на арапски

[Табела на страници 8 и 9]

„о.“ означува „околу“

33 ОД Н.Е.

умира Исус

о. 41

Матеј

о. 58

Лука

о. 65

Марко

о. 98

Јован

125

Рајландс 457 (P52)

о. 140

почнува пишувањето на апокрифните списи

о. 175

Бодмер 14, 15 (P75)

4 век

Ватикански кодекс бр. 1209

[Слика на страница 10]

Ватикански кодекс бр. 1209

Во Ватиканскиот кодекс бр. 1209 од 4 век има само минимални промени во текстот на евангелијата

[Извор на слика]

Од книгата Bibliorum Sacrorum Graecus Codex Vaticanus, 1868

[Извор на слика на страница 9]

© The Trustees of the Chester Beatty Library, Даблин