Поглавје 11

Зачудувачкиот дизајн на живите суштества

1, 2. а) Што покажува дека научниците ја признаваат потребата од дизајнер? б) Сепак, како потоа си противречат?

КОГА антрополозите копаат во Земјата и наоѓаат триаголно парче остар кремен, заклучуваат дека тоа мора некој да го дизајнирал за да биде врв на стрела. Таквите работи кои се дизајнирани за некоја цел, се сложуваат научниците, не би можеле да бидат продукти на случајноста.

² Меѓутоа, кога се работи за живите суштества, честопати се напушта истата логика. Не се смета дека е неопходен дизајнер. Но, наједноставниот едноклеточен организам, или само ДНК од неговиот генетски код, е далеку посложен отколку едно обликувано парче кремен. Сепак, еволуционистите инсистираат на тоа дека тие немаат дизајнер, туку дека биле обликувани преку една серија случајни настани.

 3. Која потреба ја признал Дарвин и како се обидел да ја задоволи?

³ Меѓутоа, Дарвин ја признал потребата од некоја дизајнерска сила и таа работа ѝ ја припишал на природната селекција. „Природната селекција“, рекол тој, „секој ден и секој час, ширум светот, ги испитува најмалите варијации; ги отфрла оние кои се лоши, а ги сочувува и ги собира сите оние кои се добри.“¹ Меѓутоа, тоа гледиште сега ја губи популарноста.

 4. Како се менуваат гледиштата за природната селекција?

⁴ Стивен Гулд известува дека многу современи еволуционисти сега велат дека суштинската промена „можеби не е подложна на природна селекција и случајно може да се прошири низ населението“.² Гордон Тејлор се сложува со тоа: „Природната селекција објаснува еден мал дел од она што се случува: грото останува необјаснето“.³ Геологот Дејвид Рауп вели: „Една моментално важна алтернатива за природната селекција е во врска со ефектите од чистата случајност“.⁴ Но, дали „чистата случајност“ е дизајнер? Дали таа е способна да ги произведе сложеностите кои ја претставуваат структурата на животот?

 5. Кое признание го дава еден еволуционист за дизајнот и за неговиот основач?

⁵ Еволуционистот Ричард Левонтин признал дека организмите „изгледаат како да биле внимателно и вешто дизајнирани“, така што некои научници на нив гледале како на „главен доказ за Врховен Дизајнер“.⁵ Ќе биде корисно да разгледаме дел од тој доказ.

Мали работи

 6. Дали едноклеточните организми навистина се едноставни?

⁶ Да започнеме со најмалите живи суштества: едноклеточните организми. Еден биолог рекол дека едноклеточните животни можат да „фаќаат храна, да ја варат, да ги исфрлаат отпадните материи, да се движат наоколу, да градат куќи, да имаат полова активност“ и тоа „без ткива, органи, срца и умови — навистина тие имаат сѐ што имаме и ние“.⁶

 7. Како и со која цел диатомите прават стакло, и колку се важни за животот во морињата?

⁷ Диатомите, едноклеточни организми, земаат силициум и кислород од морската вода и прават стакло со кое градат ситни „кутивчиња“ во кои го складираат својот зелен хлорофил. Еден научник ги велича како заради нивната важност така и заради нивната убавина: „Тие зелени ливчиња заградени во кутии за скапоцени камења се пасишта за девет десетини од храната на сѐ што живее во морињата“. Еден голем дел од нивната хранлива вредност лежи во маслото кое го прават диатомите, што исто така им помага брзо да се движат горе-долу близу до површината каде што нивниот хлорофил може да се грее на сончевата светлина.

 8. Со какви сложени облици се покриваат диатомите?

⁸ Нивните убави покривки од стаклени кутии, ни вели истиот тој научник, се појавуваат во една „збунувачка разноликост од облици — кругови, квадрати, штитови, триаголници, елипси, правоаголници — секогаш прекрасно украсени со геометриски клишеа. Тие се прецизно изработени во чисто стакло со таква фина вештина што влакното од човечката коса би морало да се пресече по должина на четиристотини резанки за да се смести меѓу тие знаци“.⁷

 9. Колку се сложени некои од куќите кои ги градат радиолариите?

⁹ Една група животни кои живеат во океаните, наречени радиоларии, прават стакло и со него градат „стаклени сонца, со долги тенки проѕирни класови кои зрачат од една централна кристална топка“. Или „се вградуваат стаклени потпорници во шестоаголници и се употребуваат за правење едноставни геодетски куполи“. За извесен микроскопски градител е речено: „Овој суперархитект нема да биде задоволен само со една геодетска купола; тоа мора да бидат три како тантели украсени стаклени куполи, една во друга“.⁸ Зборовите не успеваат да ги опишат овие чуда на дизајнот — тоа треба да се наслика.

10, 11. а) Што се сунѓери, и што се случува со поединечните клетки кога еден сунѓер е целосно раздвоен? б) Кое прашање за скелетите од сунѓери, како што увидуваат научниците, не може да се одговори, но сепак што знаеме ние?

¹⁰ Сунѓерите се составени од милиони клетки, но само неколку различни видови. Еден универзитетски учебник објаснува: „Клетките не се организирани во ткива или органи, но сепак постои еден облик на препознавање меѓу клетките што ги држи заедно и ги организира“.⁹ Доколку еден сунѓер се згмечи низ една ткаенина и се одвои на неговите милиони клетки, тие клетки ќе се здружат заедно и повторно ќе го изградат тој сунѓер. Сунѓерите конструираат скелети од стакло кои се многу убави. Еден од најпрекрасните е Венерината цветна кошничка.

¹¹ За неа, еден научник вели: „Кога ќе погледнете во еден сложен скелет на сунѓер како што е оној направен од силициумови иглички, познат како [Венерина цветна кошничка], имагинацијата се збунува. Како можеле наводно независните микроскопски клетки да соработуваат за да излачуваат еден милион стаклени парченца и да конструираат една таква комплицирана и убава решетка? Не знаеме“.¹⁰ Но, една работа знаеме: Случајноста не е веројатниот дизајнер.

Партнерства

12. Што е симбиоза, и кои се некои примери за неа?

¹² Постојат многу случаи каде што се чини дека два организма се дизајнирани да живеат заедно. Таквите партнерства се примери за симбиоза (заедничко живеење). Извесни смокви и оси си се потребни едни на други за да се размножуваат. Термитите јадат дрво, но за да го сварат, потребни им се протозоите кои се во нивното тело. На сличен начин, крупната стока, козите и камилите не би можеле да ја сварат целулозата од тревата без помошта на бактериите и протозоите кои живеат во нив. Еден извештај вели: „Делот од стомакот на кравата каде што се одвива дигестијата има волумен од околу 95 литри — и содржи 10 милијарди микроорганизми во секоја капка“.¹¹ Алгите и габите се здружуваат и стануваат лишаи. Само тогаш тие можат да растат на голата карпа и да започнат да ја претвораат карпата во почва.

13. Кои прашања ги покренува партнерството меѓу бодликавите мравки и дрвјата акација?

¹³ Бодликавите мравки живеат во шупликавите трња на дрвјата акација. Тие не дозволуваат инсектите што јадат лисја да се доближат до дрвјата, а исто така ги сечат и уништуваат лозите кои се обидуваат да се искачат по дрвјата. За возврат, дрвото излачува една слатка течност во која мравките уживаат, а исто така произведува мали лажни плодови кои им служат на мравките како храна. Дали мравката била таа која прва го заштитила дрвото за потоа дрвото да ја награди со плодот? Или, пак, дрвото го направило плодот за мравката, па таа потоа му се заблагодарила со тоа што го заштитувала? Или сето тоа случајно настанало одеднаш?

14. Кои посебни подготовки и механизми ги користат цветовите за да ги привлечат инсектите заради опрашување?

¹⁴ Постојат многу случаи на таква соработка меѓу инсектите и цвеќињата. Инсектите ги опрашуваат цветовите, а за возврат, цветовите ги хранат инсектите со полен и со нектар. Некои цветови произведуваат два вида полен. Едниот ги оплодува семињата, а другиот е стерилен, но ги храни инсектите посетители. Многу цветови имаат посебни ознаки и мириси кои ги водат инсектите до нектарот. По патот инсектите го опрашуваат цветот. Некои цветови имаат механизми за активирање. Кога инсектите ќе го допрат чкрапалото, нив ги удираат прашниците кои содржат полен.

15. Како волчјото јаболко обезбедува вкрстено опрашување, и кои прашања ги покренува тоа?

¹⁵ На пример, волчјото јаболко не може да се опраши само, па затоа му требаат инсекти за да му донесат полен од друг цвет. Растението има цевчест лист кој го завиткува својот цвет, а тој лист е обложен со восок. Инсектите, привлечени од мирисот на цветот, слетуваат на листот и се спуштаат по лизгавиот тобоган кон една преграда на дното. Таму, зрелите чашки го примаат поленот кој го внеле инсектите. Така се одвива опрашувањето. Но, влакната и восочните површини не ги пуштаат инсектите да излезат оттаму уште три дена. После тоа, поленот на самиот цвет зрее и ги запрашува инсектите. Дури тогаш влакната овенуваат, а восочниот тобоган се свиткува сѐ додека не дојде во хоризонтална положба. Инсектите излегуваат надвор и со нивната нова залиха од полен летаат до друго волчјо јаболко за да го опрашат. На инсектите не им смета нивната тридневна посета, бидејќи тие се гостат од нектарот кој таму е складиран за нив. Дали сето тоа настанало случајно? Или, пак, се случило преку некој интелигентен дизајн?

16. Како се опрашуваат некои Ophrys орхидеи и бокалестата орхидеја?

¹⁶ Некои типови Ophrys орхидеи на своите венечни ливчиња имаат слика од женска оса — комплетна со очи, антени и крилја. Дури и испушта мирис на женка во состојба на парење! Мажјакот доаѓа за да се пари, но само го опрашува цветот. Една друга орхидеја, бокалеста орхидеја, содржи ферментиран нектар кој прави пчелата да се клати на сопствените нозе; се лизнува во едно ведро со течност и единствениот излез е да прета под едно стапче кое ја запрашува пчелата со полен.

Природни „фабрики“

17. Како листовите и корењата работат заедно на тоа да ги хранат растенијата?

¹⁷ Зелените листови на растенијата го хранат светот, директно или индиректно. Но, тие не можат да функционираат без помошта на ситните корења. Милиони коренчиња — чии врвови се снабдени со заштитна капа, секоја капа подмачкана со масло — се пробиваат низ почвата. Влакната на коренот зад маслената капа впиваат вода и минерали, кои низ ситните канали во мекото дрво на кората патуваат до листовите. Во листовите се создаваат шеќери и аминокиселини, хранливи состојки кои се испраќаат низ целото дрво и до корењата.

18. а) Како водата од корењата доаѓа до листовите и што покажува дека овој систем е повеќе од адекватен? б) Што е транспирација, и како таа придонесува кон водениот циклус?

¹⁸ Извесни обележја на кружниот систем во дрвјата и растенијата се толку зачудувачки што многу научници ги сметаат речиси за чудесни. Прво, како водата се пумпа 60 до 90 метра над тлото? Притисокот на коренот ја покренува на нејзиниот пат, но во трупот работата ја презема друг механизам. Молекулите на водата се држат заедно преку кохезија. Поради оваа кохезија, додека водата испарува од листовите, тенките столбови вода се издигаат како јажиња — јажиња кои се протегаат од корењата до листовите и патуваат нагоре со брзина од 60 метри на час. Се вели дека овој систем би можел да искачи вода во дрво високо над три километри! Како што вишокот вода испарува од лисјата (наречено транспирација), милијарди тони вода се рециклираат во воздухот за повторно да паднат како дожд — еден совршено дизајниран систем!

19. Која витална услуга се извршува преку партнерството на некои корења и извесни бактерии?

¹⁹ Но, ова не е сѐ. На листовите им требаат нитрати или нитрити од земјата за да ги создадат виталните аминокиселини. Извесна количина се внесува во почвата преку молњи и преку некои слободни бактерии. Азотни компоненти во адекватни количини формираат и мешунките — растенија како што се грашокот, детелината, гравот и луцерката. Извесни бактерии влегуваат во нивните корења, корењата им обезбедуваат на бактериите јаглеродни хидрати, а бактериите го претвораат или фиксираат азотот од почвата во употребливи нитрати и нитрити, произведувајќи околу 200 килограми на хектар годишно.

20. а) Што прави фотосинтезата, каде се случува и кој го разбира процесот? б) Како гледа на неа еден биолог? в) Како може да се наречат зелените растенија, како се истакнуваат и кои прашања се соодветни во врска со тоа?

²⁰ Но, ни ова не е сѐ. Зелените листови земаат енергија од Сонцето, јаглероден диоксид од воздухот и вода од корењата на растенијата за да прават шеќер и да ослободуваат кислород. Тој процес е наречен фотосинтеза, а се случува во клеточните тела наречени хлоропласти — толку мали што 400.000 од нив можат да се сместат во точката на крајот од оваа реченица. Научниците не го разбираат во потполност тој процес. „Во фотосинтезата се вклучени околу седумдесет различни хемиски реакции“, рекол еден биолог. „Тоа е навистина чудесен настан.“¹² Зелените растенија се наречени природни „фабрики“ — прекрасни, тивки, кои не загадуваат, а произведуваат кислород, ја рециклираат водата и го хранат светот. Дали тие едноставно настанале случајно? Дали во тоа навистина може да се верува?

21, 22. а) Што рекле двајца прочуени научници посведочувајќи за интелигенцијата во светот на природата? б) Како резонира Библијата во врска со таа работа?

²¹ Некои од најпрочуените светски научници увиделе дека тешко е да се верува тоа. Во природниот свет тие гледаат интелигенција. Физичарот Роберт А. Миликан — добитник на Нобеловата награда — иако верник на еволуцијата, сепак на еден состанок на Американското друштво на физичари рекол: „Постои Божество кое ги обликува нашите цели . . . Чисто материјалистичката филозофија за мене е врв на неинтелигенцијата. Мудрите луѓе во сите векови секогаш виделе доволно за тоа барем да ги направи полни со почитување“. Во својот говор, тој ги цитирал значајните зборови на Алберт Ајнштајн со кои Ајнштајн рекол дека тој „понизно се обидувал да го сфати дури и бесконечно најмалиот дел од интелигенцијата која се манифестира во природата“.¹³

²² Доказот од дизајнот што нѐ опкружува, во бесконечна разноликост и зачудувачка комплицираност, укажува на една супериорна интелигенција. До овој заклучок доаѓа и Библијата, која дизајнот му го припишува на еден Творец чии „невидливи особини јасно се гледаат од создавањето на светот па наваму, бидејќи се согледуваат по она што е создадено, дури и неговата вечна моќ и божественост, така што тие немаат изговор“ (Римјаните 1:20, NW).

23. Кој разумен заклучок го изразува псалмистот?

²³ Со толку голем доказ за дизајн во животот околу нас, нема „изговор“ да се каже дека зад сето тоа стои неуправувана случајност. Според тоа, за псалмистот сигурно не е неразумно заслугата да му ја припише на интелигентен Творец: „Колку се многубројни делата Твои, Господи! Сѐ си направил премудро; земјата е полна со Твои созданија. А тоа море е големо и пространо; таму се движат безброј лазачи, мали и големи животни“ (Псалм 103:24, 25).

Поглавје 12

Кој прв го направил тоа?

 1. Што рекол еден биолог во врска со човечките пронаоѓачи?

„ЈАС се сомневам“, рекол еден биолог, „дека ние сме иноваторите какви што мислиме дека сме; ние сме само оние кои повторуваат.“¹ Многупати човечките пронаоѓачи само го повторуваат она што со илјадници години го прават растенијата и животните. Ова копирање од живите суштества е толку широко распространето што му е дадено сопствено име — бионика.

 2. Каква споредба направил еден друг научник меѓу човечката технологија и онаа во природата?

² Еден друг научник вели дека практично сите фундаментални подрачја на човечката технологија „ги отвориле и користеле во своја полза живите суштества . . . пред човечкиот ум да научи да ги разбира и да ги совлада нивните функции“. Интересно, тој додава: „На многу подрачја, човечката технологија сѐ уште далеку заостанува зад природата“.²

 3. Кои прашања треба да се имаат на ум додека се разгледуваат примерите за бионика?

³ Додека размислуваш за овие сложени способности на живите суштества кои човечките пронаоѓачи се обидуваат да ги копираат, зарем звучи разумно да веруваме дека тие настанале сосема случајно? И дека тоа се случило, не само еднаш, туку многупати во несродни суштества? Зарем тие не се оној вид сложени дизајни за кои искуството нѐ учи дека можат да бидат продукт само на еден брилијантен дизајнер? Дали навистина мислиш дека случајноста сама можела да го создаде она за кое подоцна биле потребни надарени луѓе за да го копираат? Имај ги на ум таквите прашања додека ги разгледуваш следниве примери:

 4. а) Како термитите ги ладат своите домови? б) На кое прашање не можат да одговорат научниците?

⁴ КЛИМА УРЕД. Модерната технологија лади многу домови. Но, долго пред тоа, термитите исто така ги ладеле своите, а и сѐ уште го прават тоа. Нивното гнездо е во центарот на еден голем насип. Од него, топлиот воздух се подигнува во една мрежа од воздушни канали близу до површината. Таму застојаниот воздух излегува низ порозните страни, а свежиот ладен воздух влегува и се спушта во една воздушна преграда на дното од насипот. Од таму тој циркулира во гнездото. Некои насипи имаат отвори на дното каде што влегува свежиот воздух, а при топло време водата донесена од подземјето испарува, ладејќи го на тој начин воздухот. Како милиони слепи работници ги координираат своите напори да изградат такви генијално дизајнирани структури? Биологот Луис Томас одговара: „Јасниот факт дека тие покажуваат некој вид колективна интелигенција, претставува мистерија“.³

5-8. Што научиле дизајнерите на авионот од птичјите крилја?

⁵ АВИОНИ. При дизајнирањето на авионските крила со години се извлекува корист од проучувањето на птичјите крилја. Кривината на птичјото крило ја дава силата на подигање која е потребна да се совлада надолното влечење на гравитацијата. Но, кога крилото е премногу навалено, постои опасност од губење на брзината. За да се избегне губењето на брзина, на предните рабови од своите крилја птицата има низови или крилца од пердуви кои се креваат како што се зголемува косината на крилото (1, 2). Овие крилца го одржуваат кревањето со тоа што спречуваат главната воздушна струја да се одвои од површината на крилото.

⁶ Едно друго обележје за контролирање на турбуленцијата и за спречување „губење на брзината“ е алулата (3), мал сноп од пердуви кој птицата може да го подигне како палец.

⁷ На врвовите од крилјата — и кај птиците и кај авионите — се формираат витли кои произведуваат челен отпор. Птиците го минимизираат тоа на два начина. Некои, како пиштарката и албатросот, имаат долги тенки крилја со мали врвови. Тој дизајн го елиминира поголемиот дел од витлите. Други, пак, како јастребот и мршојадецот, имаат широки крилја кои би правеле големи витли, но тоа се избегнува кога птиците како прсти ги рашируваат врвовите на краевите од нивните крилја. Ова ги менува тие тапи краеви во неколку тесни врвови кои ги намалуваат витлите и челниот отпор (4).

⁸ Дизајнерите на авионот усвоиле многу од овие обележја. Накривеноста на крилата дава сила на подигање. Различните крилца и проекции служат да го контролираат протокот на воздухот или да дејствуваат како направи за сопирање. Некои мали авиони го намалуваат челниот отпор на врвовите од крилата со тоа што ги подигаат рамните плочки под прав агол во однос на површината на крилото. Меѓутоа, авионските крила сѐ уште заостануваат зад инженерските чуда кои се наоѓаат во крилјата на птиците.

 9. Кои животни и растенија му претходеле на човекот во користењето антифриз, и колку делотворен е тој?

⁹ АНТИФРИЗ. Луѓето користат гликол во ладилниците на автомобилите како антифриз. Но, извесни микроскопски растенија користат хемиски сличен глицерин кој ги чува од смрзнување во антарктичките езера. Тој се наоѓа и во инсектите кои преживуваат на температури од —20 Целзиусови степени. Постојат риби кои произведуваат сопствен антифриз кој им овозможува да живеат во ледените води на Антарктикот. Некои дрвја преживуваат температури од —40 Целзиусови степени бидејќи содржат „многу чиста вода, без прашина или нечисти честички околу кои можат да се формираат ледени кристали“.⁴

10. Како извесни водени бубачки прават и користат апарати за подводно дишење?

¹⁰ ПОДВОДНО ДИШЕЊЕ. Луѓето прицврстуваат на својот грб воздушни резервоари и остануваат под вода до еден час. Извесни водени бубачки го прават тоа поедноставно и остануваат долу подолго. Тие зафаќаат еден воздушен меур и се нурнуваат. Меурот им служи како бели дробови. Тој зема јаглероден диоксид од бубачката и го испушта во водата, а го зема кислородот растворен во водата за да го користи бубачката.

11. Колку се распространети биолошките часовници во природата, и кои се некои примери за тоа?

¹¹ ЧАСОВНИЦИ. Долго пред луѓето да користат сончеви часовници, во живите организми постоеле часовници кои го покажувале точното време. Кога има осека, микроскопските растенија наречени диатоми излегуваат на површината од влажниот песок на плажата. Кога надоаѓа плима, диатомите повторно се повлекуваат во песокот. Сепак, во песокот во лабораторијата, без никаква плима и осека, нивните часовници сѐ уште ги тераат да излегуваат и да се повлекуваат во времето кога има плима и осека. Морските ракови гудачи добиваат потемна боја и излегуваат во текот на осеката, бледеат и се повлекуваат во нивните дупки во текот на плимата. Во лабораторија, далеку од океанот, тие сѐ уште држат такт со менувањето на плимата, добивајќи темна и светла боја како што плимата надоаѓа и се повлекува. Птиците можат да се управуваат по Сонцето и ѕвездите, кои ја менуваат позицијата како што одминува времето. Тие мора да имаат внатрешни часовници за да ги компензираат овие промени (Јеремија 8:7). Од микроскопските растенија па сѐ до луѓето, отчукуваат милиони внатрешни часовници.

12. Кога луѓето почнале да користат примитивни компаси, но како тие биле во употреба долго пред тоа?

¹² КОМПАСИ. Околу 13 век н. е. луѓето почнале да користат магнетна игла која плови во една чинија со вода — примитивен компас. Но, тоа не било ништо ново. Бактериите содржат струни од магнетитни честички токму во потребната големина за да се направи компас. Тие ги водат до околината која самите повеќе ја сакаат. Магнетит бил пронајден во многу други организми — птици, пчели, пеперутки, делфини, мекотели и други. Експериментите покажуваат дека гулабите поштари можат да се вратат дома чувствувајќи го Земјиното магнетно поле. Сега е општо прифатено дека еден од начините на кои птиците преселници го наоѓаат својот пат е со помош на магнетните компаси во нивните глави.

13. а) Како мангровите дрвја можат да живеат во солена вода? б) Кои животни можат да пијат солена вода, и на кој начин?

¹³ ДЕСАЛИНИЗАЦИЈА. Луѓето градат огромни фабрики за да ја отстранат солта од морската вода. Мангровите дрвја имаат корења кои ја вшмукуваат морската вода, но ја филтрираат преку мембрани што ја отстрануваат солта. Еден вид мангрово дрво, Avicennia, се ослободува од вишокот сол користејќи жлезди од долната страна на своите листови. Морските птици, како што се галебите, пеликаните, кормораните, албатросите и бурниците, пијат морска вода и со помош на жлездите во нивните глави го отстрануваат вишокот сол што им влегува во крвта. Исто така, пингвините, морските желки и морските игуани пијат солена вода, отстранувајќи го вишокот сол.

14. Кои се некои примери за суштества кои создаваат електрицитет?

¹⁴ ЕЛЕКТРИЦИТЕТ. Околу 500 варијации на електрични риби имаат батерии. Африканскиот сом може да произведе 350 волти. Џиновската електрична ража од Северниот Атлантик исфрла 50-амперни пулсови од по 60 волти. Шоковите од јужноамериканската електрична јагула се измерени со висина од дури 886 волти. „Познато е дека единаесет различни фамилии риби вклучуваат видови со електрични органи“, вели еден хемичар.⁵

15. Какви различни земјоделски активности вршат животните?

¹⁵ ЗЕМЈОДЕЛСТВО. Со векови луѓето ја обработувале почвата и чувале стока. Но долго пред тоа, мравките кои сечат листови биле градинари. За храна тие одгледувале габи во еден компост кој го направиле од лисјата и својот измет. Некои мравки чуваат мушички како стока, молзат од нив шеќерен сок, па дури градат и амбари за да ги засолнат. Мравките жетварки го складираат семето во подземни амбари (Изреки 6:6—8). Една бубачка ги подрежува дрвјата мимоза. Свиркалата и мрмотите сечат, сушат и складираат сено.

16. а) Како морските желки, некои птици и алигатори ги инкубираат своите јајца? б) Зошто работата на мажјакот на еден вид австралиска кокошка е многу предизвикувачка, и како ја врши?

¹⁶ ИНКУБАТОРИ. Човекот прави инкубатори за да се испилат јајца, но во тоа тој задоцнил. Морските желки и некои птици ги положуваат своите јајца во топлиот песок заради инкубација. Други птици заради испилување ќе ги положат своите јајца во жешката вулканска пепел. Понекогаш, за да произведат топлина, алигаторите ги покриваат своите јајца со материјал од зеленчук кој скапува. Но во тоа мажјакот од еден вид австралиска кокошка е експерт. Тој копа една голема дупка, ја полни со материјал од зеленчук и ја покрива со песок. Зеленчукот што ферментира го затоплува насипот, женката положува јајце во него еднаш седмично во период до шест месеци и сето тоа време мажјакот ја контролира температурата провирајќи го својот клун во насипот. Додавајќи или отстранувајќи песок, дури и во време кое е под точка на замрзнување па сѐ додека стане многу топло, тој го одржува својот инкубатор на температура од околу 33 Целзиусови степени.

17. Како октоподот и сипата користат млазен погон, и кои несродни животни исто така го користат?

¹⁷ МЛАЗЕН ПОГОН. Денес, кога леташ со авион веројатно тој е на млазен погон. Многу животни се исто така на млазен погон и такви биле со милениуми. И октоподите и сипите се истакнуваат во тоа. Тие вшмукуваат вода во една специјална комора, а потоа ја отстрануваат со моќните мускули, истуркувајќи се нанапред. Млазен погон користат и: индиското бротче, еден вид школки, медузите, ларвите на самовилското коњче, па дури и некои океански планктони.

18. Кои се некои од многуте растенија и животни кои имаат светла, и на кој начин нивните светла се поефикасни од човечките?

¹⁸ ОСВЕТЛУВАЊЕ. Заслугата за пронаоѓање на електричната сијалица му се припишува на Томас Едисон. Но, таа не е многу ефикасна бидејќи ја губи енергијата во облик на топлина. Светулките го прават тоа подобро додека го палат и гаснат своето светло. Тие произведуваат ладна светлина која не губи енергија. Многу сунѓери, габи, бактерии и црви сјајно светлат. Еден црв од фамилијата Cantharidae е како еден минијатурен воз кој се движи со својот црвен „фар“ и со 11 бели или бледозелени пара „прозорци“. Многу риби имаат светла: светлечка риба, морски ѓавол, риба фенеруша, риба отровница и риба соѕвездие, да наведеме само неколку. Микроорганизмите во океанската пена светкаат и блескаат во милиони.

19. Кој правел хартија долго пред човекот, и како еден произведувач на хартија го изолира својот дом?

¹⁹ ХАРТИЈА. Египќаните ја правеле пред илјадници години. Сепак, тие биле далеку зад осите и стршлените. Овие крилести работници џвакаат дрво кое било изложено на атмосферските прилики, произведувајќи сива хартија за да ги прават своите гнезда. Стршлените ги обесуваат своите големи тркалезни гнезда на дрво. Надворешната обвивка се состои од многу слоеви крута хартија, одвоени со простори од застоен воздух. Тоа толку ефикасно го изолира гнездото од топлина и студ — како ѕид од цигли дебел 40 сантиметри.

20. Како еден вид бактерии се движат наоколу, и како научниците реагирале на тоа?

²⁰ РОТАЦИОНЕН МОТОР. Во правењето ротационен мотор, микроскопските бактерии му претходеле на човекот илјадници години. Една бактерија има продолжетоци како коса кои се сплетени заедно за да формираат една корава спирала, како отворач за тапи. Таа го врти овој отворач за тапи како пропелер на брод и се движи нанапред. Таа дури може и да ја смени насоката на својот мотор! Но, како тој работи, не е потполно јасно. Еден извештај тврди дека бактериите можат да достигнат брзина која е еднаква на брзина од 50 километри на час, и вели дека „всушност, природата го измислила тркалото“.⁶ Еден истражувач заклучува: „Се обистини еден од најфантастичните концепти во биологијата: Природата навистина произвела ротационен мотор, и тоа комплетен — со куплунг, ротациона оска, лежишта и ротациона погонска трансмисија“.⁷

21. Како неколку животни, кои се сосема несродни, користат сонар?

²¹ СОНАР. Сонарот кај лилјаците и делфините ја надминува неговата човечка копија. Во една затемнета соба со тенки жици кои се затегнати низ неа, лилјаците летаат наоколу и никогаш не ги допираат жиците. Нивните суперсонични звучни сигнали се одбиваат од тие предмети и се враќаат кај лилјаците, кои потоа користат ехолокација за да ги избегнат. Малите делфини и китовите го прават истото во водата. Птиците гуахаро користат ехолокација додека влегуваат и излегуваат од темните пештери во кои преспиваат, испуштајќи остри звуци на чкрипење кои ги водат.

22. Како принципот за баласт кој се користи во подморниците функционира кај неколку различни, несродни животни?

²² ПОДМОРНИЦИ. Многу подморници постоеле уште пред луѓето да ги пронајдат. Микроскопските радиоларии имаат маслени капкички во својата протоплазма со кои ја регулираат својата тежина и со тоа се движат горе или долу во океанот. Рибите вовлекуваат гас во своите меури за пливање или го испуштаат, менувајќи ја својата способност да се одржуваат над водата. Во својата школка, индиското бротче има комори или резервоари за пловење. Менувајќи го соодносот на водата и гасот во овие резервоари, тоа ја регулира својата длабочина. Сипината коска (калцифицирана внатрешна школка) на сипата е полна со празнини. За да ја контролира способноста да се одржува над водата, ова суштество, кое е слично на октопод, ја испумпува водата од својот скелет и му дозволува на гасот да ја исполни испразнетата шуплина. Така шуплините на сипината коска функционираат токму како водените резервоари во една подморница.

23. Кои животни користат органи што имаат осет за топлина, и колку тие се точни?

²³ ТЕРМОМЕТРИ. Од 17 век па наваму луѓето развиле термометри, но тие се примитивни во споредба со некои кои се наоѓаат во природата. Една антена на комарец може да осети промена на 1/150 Целзиусови степени. Една ѕвечарка на страните од нејзината глава има јами со кои може да ја осети промената на 1/300 Целзиусови степени. Боата за 35 милисекунди реагира на промена на топлината во мал дел од степенот. Клуновите на еден вид австралиска кокошка и на дивиот мисир можат да ја разликуваат температурата и за помалку од еден Целзиусов степен.

24. На кој израз нѐ потсетуваат овие примери?

²⁴ Сето ова копирање на животните од страна на луѓето е потсетник на она што го предлага Библијата: „Прашај го добитокот, и ќе те научи; запрашај ја небеската птица, и ќе ти објасни. Гуштерите ќе те поучат, ќе ти кажат и морските риби“ (Јов 12:7, 8).

[Истакната мисла на страница 152]

Копирањето од живите суштества е толку широко распространето што му е дадено сопствено име

[Графикон на страница 153]

(Види во публикацијата)

Гнездо кое се лади со испарување

Користен воздух

Надворешен воздух

Подземна вода

[Графикон на страница 154]

(Види во публикацијата)

1 2 3 4

1 2 3

[Слика на страница 155]

Воздушен меур

[Слика на страница 159]

Пресек на индиско бротче

Поглавје 13

Инстинкт — мудрост програмирана пред раѓањето

 1. Какви биле Дарвиновите коментари за инстинктот?

„МНОГУ инстинкти се толку чудесни што веројатно нивниот развој ќе му изгледа на читателот како тешкотија која е доволна за да ја сруши целата моја теорија“, напишал Дарвин. Очигледно тој мислел дека инстинктот е тешкотија која не може да се одговори, бидејќи неговата следна реченица била: „Тука можам однапред да спомнам дека немам никаква врска за потеклото на менталните сили, ништо повеќе отколку што имам за потеклото на самиот живот“.¹

 2. Како некои научници денес гледаат на инстинктот?

² Денес научниците не се ништо поблизу до објаснувањето на инстинктот отколку што бил Дарвин. Еден еволуционист вели: „Јасен е фактот дека генетскиот механизам не покажува ни најмал знак дека може да пренесе специфични обрасци на однесување . . . Кога се прашуваме како воопшто се појавил кој и да било инстинктивен образец на однесување и како станал наследно фиксиран, не ни е даден одговор“.²

3, 4. Што има да каже една книга за тоа како започнал инстинктот за селење, и како нејзиното објаснување паднало во вода?

³ Сепак, една високо тиражна книга во врска со птиците, за разлика од Дарвин и другите еволуционисти, не гледа некаква тешкотија во објаснувањето на еден од најмистериозните инстинкти — инстинктот кој е вклучен во селењето. Таа вели: „Нема сомнение дека тоа бил еден еволуционен процес: птиците кои потекнуваат од топлите климатски предели веројатно се распространиле во нивната потрага по храна“.³

⁴ Може ли еден таков поедноставен одговор да ги објасни вчудовидувачките подвизи на многу преселници? Научниците знаат дека ниту едно од тие експериментални скитања и научени однесувања не е вклучено во генетскиот код и, според тоа, потомството не ги наследува. Како што е познато, селењето е инстинктивно и „независно од минатото искуство“.⁴ Разгледај неколку примери.

Извонредни подвизи на преселници

 5. Какви селења прават арктичките вртимушки, шампионите на долги растојанија, и кое прашање го покренал еден научник?

⁵ Шампиони на долги растојанија се арктичките вртимушки. Се гнездат северно од поларниот круг, а на крајот од летото летаат на југ за да го поминат антарктичкото лето на сантите лед близу Јужниот пол. Тие можеби ќе кружат околу целиот антарктички континент пред да се упатат кон север за да се вратат на Арктикот. На тој начин довршуваат едно годишно селење од околу 35.000 километри. Богатите извори на храна се достапни и на двата поларни региона, па така еден научник го поставува прашањето: „Како воопшто откриле дека на толку оддалечени растојанија постојат такви извори?“⁵ Еволуцијата нема одговор.

6, 7. Што изгледа чудно во врска со селењето на црноглавата грмушарка, и кои прашања нѐ наведуваат да ја сфатиме големината на нејзиното достигнување?

⁶ Исто толку необјасниво за еволуцијата е селењето на црноглавата грмушарка. Таа тежи само 21 грам. Сепак, наесен патува од Алјаска до источниот брег на Канада или Нова Англија, се заситува со храна, насобира сало и потоа чека некој студен бран. Кога тој доаѓа, птицата полетува. Нејзина крајна дестинација е Јужна Америка, но првин се упатува кон Африка. Над Атлантскиот Океан, летајќи на висина од околу 6.100 метри, го фаќа ветерот кој преовладува таму и кој ја свртува кон Јужна Америка.

⁷ Како грмушарката знае дека треба да го чека ладниот бран и дека тоа значи добро време и ветар од зад грб? Како таа знае да се искачува сѐ повисоко каде што воздухот е редок и студен и каде што има 50 проценти помалку кислород? Како знае дека само горе на таа височина дува бочен ветер кој ќе ја однесе до Јужна Америка? Како знае да лета кон Африка за да дозволи овој ветер да ја преземе и да ја носи југозападно? Црноглавката не знае свесно ниту една од овие работи. На тоа патување од околу 3.800 километри, над морињата без патеки, летајќи три или четири дена и ноќи, таа е водена само од инстинктот.

 8. Кои додатни подвизи во селење се спомнати овде?

⁸ Белите штркови летуваат во Европа, но летаат 12.800 километри за да зимуваат во Јужна Африка. Златната крајбрежна птица патува од арктичката тундра до пампите во Аргентина. Извесни речни тринги се селат 1.600 километри зад пампите до врвот на Јужна Америка. Пацифичките свиркачи летаат од Алјаска до Тахити и до други острови до 9.600 километри над отворен океан. Во еден многу пократок, но исто толку значаен лет, земајќи ја предвид неговата големина, колибрито Archilochus colubris, кое тежи околу 3 грама, при своето селење од 960 километри го преминува Мексиканскиот Залив, мавтајќи со тенките крилја до 75 пати во секунда и тоа 25 часа. Преку шест милиони замавнувања без прекин!

 9. а) Што покажува дека способностите за селење не се научени, туку мора да бидат програмирани уште пред раѓањето? б) Кои експерименти со обичниот бурогласник и со гулабите поштари покажуваат дека овие птици се сестрани навигатори?

⁹ Многу селидби извршуваат по првпат млади птици без возрасните. Младите кукавици од Нов Зеланд патуваат 6.400 километри до Пацифичките Острови за да им се придружат на своите родители кои отишле порано. Обичните бурогласници се селат од Велс во Бразил, оставајќи ги зад себе своите пилиња, кои ги следат веднаш штом ќе можат да летаат. Еден од нив патувањето го завршил за 16 дена, летајќи во просек по 740 километри дневно. Еден обичен бурогласник бил земен од Велс во Бостон, далеку од неговата нормална рута на селење. Сепак, се вратил во своето домашно легло во Велс на оддалеченост од 5.100 километри за 12,5 дена. Гулабите поштари, однесени на 1.000 километри во кој и да е правец, се враќаат во своите гулабарници за еден ден.

10. Кој експеримент ја покажал моќта за навигација на аделиските пингвини?

¹⁰ Последен пример: птиците кои не летаат, туку одат и пливаат. Разгледај ги аделиските пингвини. Кога биле преместени на 1.900 километри од нивните колонии и потоа пуштени, тие брзо се ориентирале и тргнале по права линија, не кон домашната колонија од каде што биле земени, туку кон отвореното море и храната. Од морето тие конечно се вратиле во колонијата. На море поминуваат скоро тотално мрачни зими. Но, како пингвините остануваат ориентирани во текот на мрачната зима? Никој не знае.

11. Што е потребно за птиците да извршуваат такви зачудувачки подвизи на навигација?

¹¹ Како птиците ги извршуваат овие подвизи на навигација? Експериментите покажуваат дека тие можеби ги користат Сонцето и ѕвездите. Изгледа дека имаат внатрешни часовници кои го компензираат движењето на овие небесни тела. Но, што ако небото е наоблачено? Барем некои птици имаат вградени магнетни компаси кои ги користат токму тогаш. Но, потребно е повеќе отколку само насоката на компасот. Во главите им треба „мапа“ со точките на поаѓање и дестинација. А на мапата, рутата мора да биде означена, бидејќи таа ретко е во права линија. Но, ништо од ова не помага ако тие не знаат каде се наоѓаат на мапата! Обичниот бурогласник мора да знаел каде се наоѓа кога бил пуштен во Бостон за да го одреди правецот кон Велс. Гулабот поштар мора да знаел каде бил однесен пред да можел да го утврди патот кон својот гулабарник.

12. а) Што рекол Јеремија за навигацијата, кога го рекол тоа, и зошто тоа е значајно? б) Зошто можеби никогаш нема да ги знаеме сите детали за селењето?

¹² Дури во средниот век многумина расправале во врска со фактот за распространетото селење на птиците, но Библијата зборувала за тоа уште во шестиот век пр. н. е. „Штркот на небото го знае времето за селидба; грлицата и пиштарката и кривовратот ја знаат сезоната за враќање“. Досега многу работи се научиле, но голем дел сѐ уште е мистерија. Сакале или не, она што го вели Библијата е точно: „Тој му дал на човекот чувство за минатото и за иднината, но не и сфаќање за Божјето дело од почетокот до крајот“ (Јеремија 8:7; Проповедник 3:11, обата The New English Bible).

Други навигатори

13. Освен птиците, кои други животни се селат?

¹³ Ирвасот од Алјаска во зима се сели околу 1.300 километри на југ. Многу китови патуваат преку 9.600 километри од Северниот Леден Океан и назад. Ушестите фоки се селат меѓу островите Прибилоф и јужна Калифорнија, кои се оддалечени околу 4.800 километри. Зелените морски желки пловат од брегот на Бразил па сѐ до малиот Вознесенски остров, на 2.250 километри во Атлантскиот Океан а потоа назад. Некои морски ракови се селат до 240 километри по океанското дно. Лососите ги напуштаат реките каде што се измрестени и неколку години поминуваат на отворен океан, а потоа се враќаат стотици километри до истите реки каде што се родиле. Младите јагули родени во Саргасово Море во Атлантикот, поголемиот дел од својот живот го поминуваат во слатките води во Соединетите Држави и Европа, но се враќаат во Саргасово Море за да се мрестат.

14. Што е зачудувачко во врска со селењето на монарх пеперутките, и која мистерија сѐ уште не е решена?

¹⁴ Монарх пеперутките наесен ја напуштаат Канада и многу од нив зимуваат во Калифорнија или Мексико. Некои летаат над 3.200 километри; една пеперутка за еден ден поминала 128 километри. Тие се населуваат во засолнети дрвја — во истите шумички, па дури и на истите дрвја, од година во година. Но, не истите пеперутки! На повторното патување напролет тие положуваат јајца на растенијата млечки. Новите пеперутки кои се раѓаат на тој начин, продолжуваат со селење кон север и следната есен го преземаат истото патување од 3.200 километри на југ како што правеле нивните родители, прекривајќи ги дрвјата во истите шумички. Книгата The Story of Pollination коментира: „Пеперутките кои наесен доаѓаат на југ се мали единки, кои никогаш пред тоа не ги виделе местата на презимување. Она што им овозможува да ги пронајдат сѐ уште е една од оние несфатливи мистерии на природата“.⁶

15. Кој единствен збор е одговор на неколкуте прашања за мудроста на животните?

¹⁵ Инстинктивната мудрост не е ограничена на селењето. Еден брз преглед го покажува тоа.

Како можат милиони слепи термити да ја синхронизираат својата работа за да ги изградат и да ги климатизираат своите сложени структури? Инстинкт.

Како јукиниот молец ги знае неколкуте чекори кои треба да ги преземе за вкрстено да го опраши јукиниот цвет, со што ќе можат да се формираат и нови јука растенија и нови молци? Инстинкт.

Како може пајакот кој живее во своето „нуркачко ѕвоно“ под водата да знае кога кислородот е потрошен за да мора да исече дупка во своето подводно ѕвоно, да го ослободи застојаниот воздух, да ја поправи дупката и да донесе нова залиха свеж воздух? Инстинкт.

Како бубачката мимозин појасар знае дека мора да ги положи своите јајца под кора од гранката на дрвото мимоза, да дојде на отприлика 30 сантиметри до стеблото и да ја исече кората наоколу за да ја уништи гранката, бидејќи нејзините јајца нема да се изведат во живо дрво? Инстинкт.

Како малото на кенгурот со големина на грашок, родено слепо и неразвиено, знае дека за да преживее мора без помош да се пробива низ крзното од мајка му кон нејзиниот стомак и во нејзината торба, и да се прилепи кон една од нејзините брадавици на дојките? Инстинкт.

Како една разиграна пчела им кажува на другите пчели каде е нектарот, колку има, колку е далеку, во кој правец е и на кој вид цвеќе се наоѓа? Инстинкт.

16. Што бара сета мудрост која стои зад однесувањето на животните?

¹⁶ Таквите прашања би можеле да продолжат и да исполнат една цела книга. Сепак, сите тие прашања би го имале истиот одговор: „Тие се инстинктивно мудри“ (Изреки 30:24, NW). „Како било можно“, се чуди еден истражувач, „да се развие такво комплицирано инстинктивно спознание и да се пренесува на наредните генерации?“⁷ Луѓето не можат да објаснат. Еволуцијата не може да образложи. Но, таквата интелигенција сепак изискува интелигентен извор. Таквата мудрост сепак бара еден мудар извор. Таа бара интелигентен, мудар Творец.

17. Кое резонирање на многу еволуционисти е мудро да се избегнува?

¹⁷ Сепак, многумина кои веруваат во еволуција автоматски го отфрлаат како ирелевантен сиот таков доказ за создавањето, велејќи дека тоа не е работа за научно разгледување. Меѓутоа, не дозволувај овој тесноград пристап да те спречи да ги одмериш доказите. За нив има повеќе во следното поглавје.

[Истакната мисла на страница 160]

Дарвин: „Немам никаква врска за потеклото на менталните сили“

[Истакната мисла на страница 160]

Што се однесува до тоа како се појавил инстинктот и како станал наследен, „не ни е даден одговор“

[Истакната мисла на страница 167]

„Тие се инстинктивно мудри“

[Рамка/слики на страници 164 и 165]

Градењето гнездо и инстинктот

„Не постојат ни најмали индикации“, вели научниот писател Г. Р. Тејлор во врска со генетскиот механизам, „дека тој може да пренесе една програма на однесување од некој специфичен вид, како што се низата постапки кои се вклучени во градењето на гнездото.“^а И покрај тоа, инстинктивната мудрост за градење на гнездото е наследена, а не научена. Разгледај неколку примери.

Клунорозите од Африка и Азија. Женката донесува глина и го соѕидува отворот на една празнина од едно шупликаво дрво до моментот кога едвај може да се провре внатре. Мажјакот ѝ носи уште кал и таа ја затвора дупката сѐ додека не остане отворен само еден мал процеп. Преку него, мажјакот ја храни неа и малечките кои на крајот се испилуваат. Кога мажјакот повеќе не може да донесува доволно храна, женката се пробива надвор. Овојпат отворот го поправаат малечките, а обата родитела им донесуваат храна. После неколку седмици, малечките го рушат ѕидот и го напуштаат гнездото. Патем речено, зарем не е доказ за намерен дизајн самото тоа што женката, додека е затворена и не лета, комплетно се митари и ѝ расне нова облека од пердуви?

Пиштарки. Еден вид пиштарки ги гради своите гнезда од плунка. Пред да започне сезоната на парење, плунковите жлезди отекуваат и произведуваат леплив, слузав секрет. Со неговото лачење доаѓа и инстинктивната мудрост — да се знае што да се прави со него. Тие го размачкуваат на површината од една карпа; додека тој се стврднува, се додаваат повеќе слоеви и на крај гнездото со облик на филџан е завршено. Други видови пиштарки прават гнезда кои не се поголеми од една мала лажичка, ги лепат на палмини листови и потоа јајцата ги лепат во гнездото.

Царските пингвини носат вградени гнезда. Во антарктичката зима женката лежи едно јајце и оди на рибарење на два или три месеци. Мажјакот го положува јајцето на своите нозе кои се богати со крвни садови, и го прекрива со торбата за излежување која виси од неговиот стомак. Мајката не ги заборава таткото и малечкото. Набрзо откако јајцето се испилува, мајката се враќа со желудникот полн со храна што ја повраќа за нив. Потоа, мажјакот заминува за да фаќа риби додека мајката го става малечкото на своите нозе и го прекрива со својата торба за излежување.

Птиците плетачки од Африка користат тревки и други влакна за да ги направат своите висечки гнезда. Тие инстинктивно користат различни обрасци на плетење и различни видови јазли. Дружељубивите плетачки градат нешто што би можело да се спореди со станбени згради, правејќи сламен покрив со пречник од околу 4,5 метри на јаки гранки од дрво, на чија долна страна многу двојки ги прицврстуваат своите гнезда. Се додаваат нови гнезда сѐ додека на крај преку сто гнезда можат да се засолнат под тој еден покрив.

Птицата кројачка од јужна Азија прави конец од памук или од влакна од кора на дрво и од пајажина, надоврзувајќи кратки парчиња за да направи подолги ленти. Со својот клун прави дупки на двата раба од еден голем лист. Потоа, користејќи го својот клун како игла, со конецот ги влече двата раба од листот, како што ги провираме врвките на нашите чевли. Кога доаѓа до крајот на конецот, таа или го врзува во јазол за да го зацврсти или надоврзува ново парче и продолжува со шиењето. На тој начин, птицата кројачка го претвора големиот лист во филџан во кој си го прави гнездото.

Сипка. Нејзиното висечко гнездо станува речиси како филц бидејќи користи парчиња од пердувест растителен материјал, како и тревки. Основната структура на гнездото е направена со ткаење на подолги растителни влакна напред—назад. Птицата ги провлекува со својот клун краевите од влакната низ мрежата. Потоа, ги зема пократките влакна од пердувестиот материјал и ги провлекува во ткаењето. Процесот е некако сличен на техниката на ткајачите на килими на Ориентот. Овие гнезда се толку силни и меки што се користат како портмонеа или дури и како папучи за деца.

Рогатата црна лиска обично го гради своето гнездо на еден мал, рамен остров. Меѓутоа, онаму каде што живее, овој тип остров е многу редок. Затоа, рогатата лиска си прави сопствен остров! Таа избира соодветно место на водата и потоа со клунот почнува да носи камења таму. Камењата се натрупуваат во водата која е длабока околу половина до еден метар, сѐ додека не се формира остров. Темелот може да има пречник до 4 метри, а купот од камења може да тежи и повеќе од еден тон. Потоа, на тој каменит остров рогатата лиска донесува растенија за да го изгради своето големо гнездо.

[Слики на страница 161]

Арктичката вртимушка се сели 35.000 километри секоја година

Како оваа птица песнопојка, која има мозок со големина на зрно грашок, знае толку многу за атмосферското време и за навигацијата?

[Слики на страница 162]

Кога се сели, овој колибри мавта со своите крилја 75 пати во секунда и тоа 25 часа

Родени со „мапа“ во својата глава, птиците преселници знаат каде се наоѓаат и каде одат

[Слика на страница 163]

Пингвините можат да поминат месеци на море во речиси тотална темнина и потоа непогрешливо да се вратат назад во своите колонии

[Слики на страница 166]

После своето 3.200-километарско патување кон југ, монарх пеперутките се одмораат на своите зимски терени

Поглавје 14

Човекот — чудо

 1. Кој факт во врска со мозокот се чини дека би бил главен проблем за него?

ОД СИТЕ чудесни работи на Земјата, ниту едно не е повчудовидувачко од човечкиот мозок. На пример, секоја секунда во мозокот се слеваат околу 100 милиони бита информации од различни сетила. Но, како тој може да избегне да биде безнадежно затрупан од оваа лавина? Доколку во еден момент можеме да мислиме само на една единствена работа, како тогаш умот излегува накрај со овие милиони симултани пораки? Очигледно, умот не само што го преживува поројот туку и лесно се справува со него.

2, 3. На кои два начина мозокот излегува накрај со тој проблем?

² Начинот на којшто го прави тоа е само едно од многуте чуда на човечкиот мозок. Вклучени се два фактора. Прво, во мозочното стебло постои мрежа од нерви со големина на твојот мал прст. Оваа мрежа е наречена ретикуларна формација. Таа дејствува како еден вид сообраќаен контролен центар, проверувајќи ги милионите пораки кои доаѓаат во мозокот, просејувајќи ги безначајните и избирајќи ги оние кои се битни за вниманието на мозочната кора. Секоја секунда, оваа мала мрежа од нерви дозволува во свесниот ум да влезат максимум само неколку стотини пораки.

³ Второ, изгледа дека едно понатамошно прецизно сосредоточување на нашето внимание се остварува преку брановите кои поминуваат низ мозокот со фреквенција од 8 до 12 пати во секунда. Овие бранови предизвикуваат периоди на висока осетливост при кои мозокот ги забележува посилните сигнали и дејствува според нив. Се верува дека со помош на овие бранови мозокот сам се скенира, сосредоточувајќи се на тој начин на битните работи. Така, секоја секунда во нашите глави се одигрува активност во еден зачудувачки обем!

Нешто „на кое можеш да се воодушевуваш“

 4. И покрај интензивното научно истражување да се разбере мозокот, што сепак останува точно?

⁴ Во неодамнешните години научниците направиле големи чекори напред во проучувањето на мозокот. Сепак, она што го научиле не е ништо во споредба со она што останува непознато. Еден истражувач рекол дека, после илјади години шпекулација и интензивното научно истражување во неодамнешниве децении, нашиот мозок, како и универзумот, остануваат „во суштина мистериозни“.¹ Сигурно дека човечкиот мозок е далеку најмистериозниот дел од човечкото чудо — „чудо“ што означува нешто „на кое можеш да се воодушевуваш“.

 5. Кој факт во врска со развојот на човечкиот мозок на едно доенче што расте ја покажува провалијата меѓу него и мозокот на животните?

⁵ Чудото започнува во утробата. Три седмици после зачнувањето, почнуваат да се формираат мозочните клетки. Тие растат со изненадувачко темпо, понекогаш дури до 250.000 клетки во минута. После раѓањето, мозокот продолжува да расте и да ја формира својата мрежа од врски. Провалијата која го одвојува човечкиот мозок од мозокот на кое и да било животно, брзо се манифестира: „Мозокот на човечкото доенче, за разлика од мозокот на кое и да било друго животно, се зголемува за трипати во текот на својата прва година“, наведува книгата The Universe Within.² Со текот на времето, во човечкиот мозок се сместуваат околу 100 милијарди нервни клетки, наречени неврони, како и други видови клетки, иако тој претставува само 2 проценти од телесната тежина.

 6. Како нервните сигнали протекуваат од неврон до неврон?

⁶ Клучните мозочни клетки — невроните — всушност не се допираат една со друга. Тие се одвоени со синапси, ситни простори кои се помали од 25 милионитиот дел од милиметарот. Овие јазови ги премостуваат хемиски материи наречени невротрансмитери, од кои се познати 30, но мозокот може да поседува и многу повеќе. Овие хемиски сигнали се примаат на едниот крај од невронот преку еден сплет од ситни влакненца наречени дендрити. Потоа, сигналите се пренесуваат на другиот крај од невронот преку едно нервно влакно наречено аксон. Во невроните, сигналите се електрични, но преку јазовите тие се хемиски. Така, трансмисијата на нервните сигнали по природа е електрохемиска. Секој импулс е со иста јачина, но интензитетот на сигналот зависи од фреквенцијата на импулсите, која може да достигне висина дури и до илјада во секунда.

 7. За кое обележје на мозокот коментирала Библијата, и што според сознанието на научниците се согласува со тоа?

⁷ Не се знае со сигурност какви точно физиолошки промени се случуваат во мозокот додека учиме. Но, експерименталниот доказ укажува дека додека учиме — особено во раните години од животот — се формираат подобри врски и се ослободуваат повеќе хемиски материи кои ги премостуваат јазовите меѓу невроните. Континуираната употреба ги зајакнува тие врски и на тој начин се засилува учењето. „Патеките кои честопати се активираат заедно, се зајакнати на извесен начин“, известува Scientific American.³ Во врска со оваа точка, интересен е библискиот коментар дека подлабоките работи полесно ги разбираат зрелите луѓе „кои преку употреба ја извежбале својата моќ на согледување“ (Евреите 5:14, NW). Истражувањето открило дека неупотребуваната ментална моќ слабее. На тој начин мозокот, како еден мускул, се зајакнува со употреба, а ослабнува со неупотреба.

 8. Кое е едно од големите нерешени прашања во врска со мозокот?

⁸ На огромниот број микроскопски нервни влакна кои ги сочинуваат овие врски внатре во мозокот честопати се укажува како на негово „ожичување“. Тие се прецизно поставени во еден лавиринт кој е зашеметувачки сложен. Но, како тие се поставени на точните места кои ги бараат „дијаграмите за ожичување“ е мистерија. „Несомнено, најважното нерешено прашање во развојот на мозокот“, рекол еден научник, „е прашањето за тоа како невроните прават специфични обрасци на врски . . . Изгледа дека повеќето од врските се прецизно установени во некој ран стадиум од развојот.“⁴ Еден друг истражувач додава дека овие специфично распоредени подрачја во мозокот „се вообичаени за нервниот систем, а тоа како ова прецизно ожичување е поставено, останува еден од големите нерешени проблеми“.⁵

 9. Колку врски постојат во мозокот според проценката на научниците, и што вели еден авторитет за неговиот капацитет?

⁹ Бројот на овие врски е астрономски! Секој неврон може да има илјадници врски со други неврони. Не само што постојат врски меѓу невроните туку постојат и микрокругови кои се поставени директно меѓу самите дендрити. „Овие ‚микрокругови‘“, вели еден невролог, „ѝ придаваат тотално нова димензија на нашата веќе вчудовидувачка концепција за тоа како функционира мозокот.“⁶ Некои истражувачи веруваат дека „милијарди на милијарди нервни клетки во човечкиот мозок сочинуваат можеби квадрилион врски“.⁷ Со каков капацитет? Карл Саган наведува дека мозокот би можел да содржи информации кои „би исполниле околу дваесет милиони томови, толку колку што има во најголемите светски библиотеки“.⁸

10. а) На кои начини мозочната кора кај човекот се разликува од онаа кај животните, и со какви предности за човекот? б) Што рекол еден истражувач во врска со тоа?

¹⁰ Мозочната кора е таа која го поставува човекот на големо растојание од кое и да било животно. Тенка е помалку од 0,6 сантиметри и формира еден избразден облик кој е прилепен до черепот. Ако се рашири, мозочната кора би зафатила површина од околу 0,23 метри квадратни, со околу шеснаесетина илјади километри сврзни влакна на кубен сантиметар. Човечката мозочна кора не само што е далеку поголема од мозочната кора на кое и да е животно туку таа има и многу поголемо неангажирано подрачје. Со други зборови, не е ангажирано да се справува со физичките функции на телото, туку е слободно за повисоки ментални процеси кои ги одвојуваат луѓето од животните. „Ние не сме само попаметни мајмуни“, рекол еден истражувач. Нашиот ум „нѐ прави квалитативно поинакви од сите други облици на живот“.⁹

Нашата далеку поголема способност

11. Како човечкиот мозок му дава на човекот флексибилност во учењето која животните ја немаат?

¹¹ „Она што го одликува човечкиот мозок“, рекол еден научник, „е разновидноста на повеќе специјализирани активности кои е способен да ги учи.“¹⁰ Компјутерската наука го користи терминот „цврсто ожичен“ за да укаже на вградените карактеристики темелени на утврдена шема, за разлика од функциите кои во компјутерот ги внесува програмерот. „Применето на човечките суштества“, пишува еден авторитет, „цврстото ожичување укажува на вродените способности или, барем, предиспозиции.“¹¹ Кај луѓето постојат многу вродени потенцијали за учење, но не и самото учење. За разлика од нив, животните имаат цврсто ожичена инстинктивна мудрост, но ограничен капацитет да учат нови работи.

12. За разлика од животните, со каква способност е предпрограмиран човечкиот мозок, и каква слобода им дава тоа на луѓето?

¹² The Universe Within забележува дека најинтелигентното животно „никогаш не развива ум како човечкото битие. Тоа е така бидејќи нему му недостига она што ние го имаме: предпрограмирање на нашата неврална опрема која ни овозможува да формираме концепти од она што го гледаме, јазик од она што го слушаме и мисли од нашите искуства“. Но, ние мораме, преку внесување податоци од нашата околина, да го програмираме мозокот, инаку, како што наведува книгата, „не би се развило ништо што наликува на човечкиот ум . . . Без тоа огромно внесување искуство, тешко дека би се појавила и трага од интелект“.¹² Така, способноста која е вградена во човечкиот мозок ни овозможува да го градиме човечкиот интелект. И, за разлика од животните, имаме слободна волја да го програмираме својот интелект онака како што ќе избереме — на темел на нашето сопствено спознание, вредности, прилики и цели.

Јазик единствен кај луѓето

13, 14. а) Кој пример за предпрограмирање им остава голема флексибилност на луѓето да програмираат во својот интелект сѐ што ќе изберат? б) Со оглед на ова, што рекол еден познат лингвист во врска со животните и јазикот?

¹³ Истакнат пример за цврсто ожичени способности со голема флексибилност за програмирање од наша страна е јазикот. Специјалистите се сложуваат дека „човечкиот мозок е генетски програмиран за развој на јазикот“¹³ и дека говорот „може да се објасни само на темел на вродената способност за обработка на јазикот во склоп на нашиот мозок“.¹⁴ Меѓутоа, за разлика од крутоста која се покажува во инстинктивното однесување на животните, постои огромна флексибилност во човечката употреба на оваа цврсто ожичена способност за јазик.

¹⁴ Во нашиот мозок не е цврсто ожичен некој специфичен јазик, туку ние сме предпрограмирани со способност за учење јазици. Ако дома се зборуваат два јазика, детето може да ги научи и двата. Ако биде изложено на трет јазик, детето може и него да го научи. Едно девојче од бебе било изложено на неколку јазици. До времето кога имала пет години, течно зборувала осум јазици. Со оглед на таквите вродени способности, не изненадува тоа што еден лингвист рекол дека експериментите правени на шимпанзо со знаковен јазик „всушност докажуваат дека шимпанзата се неспособни дури и за најелементарните облици на човечкиот јазик.“¹⁵

15. Што покажува науката во врска со најдревните јазици?

¹⁵ Дали една таква зачудувачка способност можела да еволуира од гровтањето и завивањето на животните? Студиите на најдревните јазици ја исклучуваат секоја таква еволуција на јазикот. Еден специјалист рекол дека „не постојат примитивни јазици“.¹⁶ Антропологот Ешли Монтагу се сложил дека таканаречените примитивни јазици „честопати се многу посложени и поделотворни отколку јазиците на таканаречените виши цивилизации“.¹⁷

16. Што велат некои истражувачи за потеклото на јазикот, но за кого тоа не е мистерија?

¹⁶ Еден невролог заклучува: „Колку повеќе се обидуваме да го истражуваме механизмот на јазикот толку помистериозен станува тој процес“.¹⁸ Друг истражувач вели: „Во моментов, потеклото на синтактичниот говор останува мистерија“.¹⁹ А трет, пак, наведува: „Моќта на говорот, која покренува луѓе и нации како ниту една друга сила, на уникатен начин ги одвојува луѓето од животните. Сепак, потеклото на јазикот останува една од најзагадочните мистерии на мозокот“.²⁰ Меѓутоа, ова не е мистерија за оние кои во тоа ја гледаат раката на еден Творец кој во мозокот „цврсто ожичил“ подрачја за јазични способности.

Работи кои може да ги објасни само создавањето

17. а) Кој факт во врска со мозокот ѝ претставува необјаснив проблем на еволуцијата? б) Што би го направило логично човековото поседување на таков огромен мозочен капацитет?

¹⁷ Encyclopædia Britannica наведува дека човечкиот мозок „е надарен со прилично поголем потенцијал отколку она што е остварливо во текот на животниот век на едно лице“.²¹ Исто така, се наведува дека човечкиот мозок би можел да преземе секаков товар на учење и меморија која се става на него сега, но и милијарди пати повеќе! Но, зошто еволуцијата би произвела еден таков вишок? „Всушност, тоа е единствениот постоечки пример каде што еден вид бил обезбеден со орган за кој сѐ уште не научил како да го користи“, признал еден научник. Потоа, тој прашал: „Како тоа може да се усогласи со најфундаменталната теза на еволуцијата: Природната селекција продолжува со мали чекори, од кои секој мора да му пренесе на својот носител минимална, но сепак измерлива корист?“ Тој додал дека развојот на човечкиот мозок „останува најнеобјаснивиот аспект од еволуцијата“.²² Бидејќи еволуциониот процес не би произвел и не би пренел таков прекумерен мозочен капацитет кој никогаш нема да се користи, зарем не е поразумно да се заклучи дека човекот, со способност за бескрајно учење, бил дизајниран да живее засекогаш?

18. Какво резиме дал еден научник за човечкиот мозок, и што ги покажува неговите способности?

¹⁸ Карл Саган, зачуден од тоа што човечкиот мозок би можел да носи информации кои „би исполниле околу дваесет милиони томови“, навел: „Мозокот е многу големо место во многу мал простор“.²³ А она што се случува во тој мал простор претставува предизвик за човечкото разбирање. На пример, замисли што мора да се случува во мозокот на еден пијанист кога свири една тешка музичка композиција, додека сите негови прсти летаат преку клавишите. Каков изненадувачки осет за движење мора да има неговиот мозок за да ги нареди прстите да ги погодат вистинските клавиши во вистинско време со вистинска сила за тие да се сложат со нотите во неговата глава! И доколку тој удри погрешна нота, мозокот веднаш му го дава тоа до знаење! Сета оваа неверојатно сложена операција била програмирана во неговиот мозок преку долгогодишно вежбање. Но, тоа е возможно само затоа што способноста за музика била предпрограмирана во човечкиот мозок уште од раѓањето.

19. Како се објаснуваат интелектуалните особини и другите чудесни способности кои ги поседува човечкиот мозок?

¹⁹ Ниту еден животински мозок никогаш не измислил такви работи, а уште помалку е способен да ги направи. Ниту, пак, некоја еволуциона теорија дава некакво објаснување. Зарем не е очигледно дека човечките интелектуални особини ги отсликуваат оние на еден Врховен Интелект? Ова е во склад со 1. Мојсеева 1:27, каде се наведува: „И го создаде Бог човекот според образот [ликот, NW] Свој“. Животните не се создадени според Божјиот лик. Затоа тие ги немаат способностите што ги има човекот. Иако животните прават зачудувачки работи преку однапред одредени, крути инстинкти, тие воопшто не им се дораснати на луѓето во нивната флексибилност во размислувањето и постапувањето, како и во нивната способност постојано да градат на претходното спознание.

20. На кој начин човечкиот алтруизам е неспоив со еволуцијата?

²⁰ Човечкиот капацитет за алтруизам — несебично давање — создава друг проблем за еволуцијата. Како што забележал еден еволуционист, „сѐ што еволуирало преку природна селекција треба да биде себично“. И се разбира, многу луѓе се себични. Но, како што тој подоцна признал, „можно е една друга особина да биде уникатна за човекот — капацитетот за искрен, непристрасен, вистински алтруизам“.²⁴ Друг научник додал: „Алтруизмот е вграден во нас“.²⁵ Само луѓето го практикуваат со свесност за цената, односно жртвата која може да биде вклучена.

Ценење за човекот — чудо

21. Кои способности и особини на човекот го ставаат далеку над кое и да е животно?

²¹ Размисли само: Човекот апстрактно размислува, свесно поставува цели, прави планови за да ги достигне, покренува работа за да ги оствари и наоѓа задоволство во нивното постигнување. Создаден со око за убавина, уво за музика, надареност за уметност, нагон за учење, незаситна љубопитност и имагинација која пронаоѓа и креира — човекот наоѓа радост и исполнетост во користењето на овие дарови. Тој е предизвикуван со проблеми, но ужива во користењето на својата ментална и физичка моќ за да ги реши. Човекот има и морално чувство да одреди исправно и погрешно и совест која го пече кога залутува. Тој наоѓа среќа во давањето и радост во љубењето, а и кога е љубен. Сите такви активности го зголемуваат неговото задоволство и му даваат смисла и значење на неговиот живот.

22. Кои размислувања прават човекот да ја почувствува својата ништожност и го наведуваат да трага по разбирање?

²² Човекот може да размислува за растенијата и животните, за величината на планините и океаните околу него, за пространството на ѕвезденото небо над него и да ја почувствува својата ништожност. Тој е свесен за времето и вечноста, се прашува како дошол тука и каде ќе оди, и трага за да разбере што стои зад сето тоа. Ниту едно животно не негува такви мисли. Но, човекот бара „зошто“ и „затоа што“ за работите. Сево ова е резултат од тоа што е надарен со извонреден мозок и што го носи ‚ликот‘ на Оној кој го создал.

23. Како Давид оддал признание за своето потекло, и што рекол тој во врска со своето формирање во утробата?

²³ Со зачудувачки увид, древниот псалмист Давид му оддал признание на Оној кој го дизајнирал мозокот и кого го сметал одговорен за чудото на човечкото раѓање. Тој рекол: „Те прославувам затоа што сум чудесно создаден. Прекрасни се Твоите дела; душата моја тоа добро го сознава. Ниедна моја коска не се сокри од Тебе, што си ја создал тајно, и природата моја во длабините на земјата. Твоите очи го видоа зародишот мој и во Книгата Твоја сѐ е запишано за мене“ (Псалм 138:14—16).

24. Кои научни откритија ги прават Давидовите зборови уште позачудувачки?

²⁴ Навистина, може да се рече дека оплоденото јајце во мајчината утроба ги содржи сите ‚запишани‘ делови од човечкото тело кое се развива. Срцето, белите дробови, бубрезите, очите и ушите, рацете и нозете, како и извонредниот мозок — заедно со сите други делови од телото биле „запишани“ во генетскиот код на оплоденото јајце во мајчината утроба. Во овој код е содржан внатрешниот временски распоред за појавата на овие делови, секој во својот исправен редослед. Овој факт бил запишан во Библијата речиси три илјади години пред модерната наука воопшто да го открие генетскиот код!

25. До кој заклучок води сево ова?

²⁵ Зарем постоењето на човекот со неговиот зачудувачки мозок не е вистинско чудо, причина за воодушевување? Зарем не е исто така очигледно што едно такво чудо може да биде објаснето само со создавањето, а не со еволуцијата?