Практична книга за современиот живот

Книгите кои нудат совети се многу популарни во денешниов свет. Но, тие се склони да застарат и наскоро се ревидираат или се заменуваат. Што е со Библијата? Таа била комплетирана пред речиси 2.000 години. Сепак, нејзината оригинална порака никогаш не била преправана или осовременувана. Дали би било можно една таква книга да содржи практично водство за нашево време?

НЕКОИ велат не. „Никој не би ја препорачал употребата на учебник по хемија издаден во 1924 година за да се користи на современ час по хемија“, напишал д-р Ели С. Чејсен, објаснувајќи зошто мисли дека Библијата е застарена.¹ Овој аргумент навидум има смисла. Впрочем, од времето кога била напишана Библијата човекот научил многу за менталното здравје и за човечкото однесување. Затоа, како би можела една таква древна книга да има некакво значење за современиот живот?

Начела кои не подлежат на времето

Иако е точно дека времињата се промениле, основните човечки потреби останале исти. Луѓето низ историјата имале потреба од љубов и наклоност. Сакале да бидат среќни и да водат смисловен живот. Им биле потребни совети за тоа како да се справат со економските притисоци, како да постигнат успешен брак и како да всадат добри морални и етички вредности во своите деца. Библијата содржи совети кои се однесуваат на овие основни потреби (Проповедник 3:12, 13; Римјаните 12:10; Колосјаните 3:18—21; 1. Тимотеј 6:6—10).

Библискиот совет одразува длабока свесност за човечката природа. Разгледајте неколку примери за нејзините конкретни начела кои не подлежат на времето и кои се практични за современиот живот.

Практично водство за бракот

Семејството, вели UN Chronicle, „е најстара и најосновна единка на човечката организација; најсуштинска врска помеѓу генерациите“. Меѓутоа, оваа ‚суштинска врска‘ се раскинува со алармантна стапка. „Во денешниов свет“, забележува Chronicle, „многу семејства се соочуваат со застрашувачки предизвици кои се закануваат на нивната способност да функционираат и, всушност, да преживеат“.² Какви совети нуди Библијата за да ѝ помогне на семејната единка да преживее?

Како прво, Библијата има да каже многу за тоа на кој начин сопругите и сопрузите треба да постапуваат еден со друг. На пример, во врска со сопрузите, таа вели: „Мажите се должни да ги сакаат жените свои како што ги сакаат своите тела; оти, кој ја сака жената своја, тој се сака и самиот себеси. Зашто никој никогаш не го намразил телото свое, туку го храни и го стоплува“ (Ефесјаните 5:28, 29). На жената ѝ било советувано „да има длабоко почитување спрема својот маж“ (Ефесјаните 5:33, НС).

Размислете за тоа кои се импликациите од применувањето на таквиот библиски совет. Сопругот кој ја љуби својата жена ‚како своето тело‘, не е полн со омраза ниту брутален спрема неа. Не ја удира физички ниту, пак, ја повредува вербално или емоционално. Наместо тоа, ѝ го покажува истото почитување и обѕирност како што покажува и кон себеси (1. Петрово 3:7). Со тоа, неговата сопруга се чувствува љубена и сигурна во својот брак. На тој начин им дава на своите деца добар пример за тоа како треба да се постапува со жените. Од друга страна, пак, сопругата која има „длабоко почитување“ спрема својот сопруг не му го одзема достоинството со постојано критикување или потценување. Затоа што го почитува, тој чувствува дека таа има доверба во него, дека е прифатен и дека е ценет.

Дали таквите совети се практични во овој современ свет? Интересно е тоа што оние чија професија е да ги изучуваат семејствата денес дошле до слични заклучоци. Раководителката на една програма за семејно советување, забележала: „Најздравите семејства што ги знам се оние во кои меѓу мајката и таткото постои цврста врска полна со љубов . . . Оваа цврста, првенствена врска изгледа дека всадува сигурност кај децата“.³

Низ годините, библискиот совет за бракот се покажал далеку поверодостоен од советите на безбројните добронамерни семејни советници. Всушност, не беше толку одамна кога многу стручњаци го препорачуваа разводот како брзо и лесно решение за еден непријатен брак. Денес, многумина од нив ги поттикнуваат луѓето да го направат бракот траен, ако е тоа воопшто можно. Но, оваа промена дошла дури откако била нанесена голема штета.

За разлика од тоа, Библијата дава веродостоен и урамнотежен совет во врска со бракот. Таа признава дека некои екстремни околности го допуштаат разводот (Матеј 19:9). Во исто време, таа осудува лекомислен развод (Малахија 2:14—16). Ја осудува и брачната неверност (Евреите 13:4). Таа вели дека бракот вклучува обврска: „Затоа ќе го остави човекот таткото свој и мајката своја и ќе се прилепи кон жената своја; и обата ќе бидат едно тело“a (1. Мојсеева 2:24; Матеј 19:5, 6).

Библиските совети за бракот денес важат исто толку колку што важеле и тогаш кога била напишана Библијата. Кога сопругот и сопругата постапуваат еден кон друг со љубов и почитување и го сметаат бракот за исклучителна врска, бракот ќе има поголеми изгледи да преживее — а со него и семејството.

Практично водство за родителите

Пред неколку децении, многу родители — поттикнати од „свежи идеи“ за воспитување деца — мислеа дека е „забрането да се забранува“.⁸ Се плашеа дека поставувањето ограничувања врз децата ќе предизвика траума и фрустрација. Добронамерните советници за подигање деца инсистираа родителите да се воздржуваат од сѐ што е повеќе од најблаго исправање на своите деца. Но, многу такви стручњаци сега одново ја разгледуваат улогата на стегата, а загрижените родители бараат некакво разјаснување на таа тема.

Меѓутоа, цело време Библијата давала јасен, разумен совет за подигањето деца. Пред околу 2.000 години, таа рекла: „Татковци, не раздразнувајте ги своите деца, туку и понатаму подигајте ги во стега и Јеховино мисловно насочување“ (Ефесјаните 6:4, НС). Грчката именка преведена со „стега“ значи „подигање, воспитување, поука“.⁹ Библијата вели дека таквата стега, односно поука, е доказ за родителската љубов (Изреки 13:25). Децата цветаат со јасно зацртани морални смерници и со развиено чувство за исправно и погрешно. Стегата им покажува дека нивните родители се грижат за нив и за тоа какви личности стануваат.

Но, родителскиот авторитет — „стапот на стегата“ — не треба никогаш да биде навредливb (Изреки 22:15, НС; 29:15). Библијата ги предупредува родителите: „Не претерувајте со исправањето на своите деца, инаку ќе ја одземете сета срченост од нив“ (Колосјаните 3:21, Phillips). Таа исто така признава дека физичката казна обично не е и најделотворна метода на поучување. Во Изреки 17:10 се вели: „Врз разумниот посилно дејствува прекорот, безумниот — и кога го бијат не чувствува“. Освен тоа, Библијата препорачува превентивна стега. Во 5. Мојсеева 11:19 родителите се поттикнати да ги искористат моментите на опуштеност за да всадат морални вредности во своите деца. (Види и 5. Мојсеева 6:6, 7.)

Библиските совети кои не подлежат на времето и кои се упатени до родителите се јасни. На децата им е потребна доследна стега, полна со љубов. Практичното искуство покажува дека таквиот совет навистина е делотворен.c

Совладување на бариерите кои ги разделуваат луѓето

Денес луѓето се поделени со расни, национални и етнички бариери. Таквите вештачки ѕидови придонеле за масакрот на невини луѓе во војните низ целиот свет. Ако историјата е некаков показател, изгледот мажи и жени од различни раси и нации да се гледаат и да постапуваат еден со друг како еднакви, навистина е црн. „Решението“, вели еден африкански државник, „лежи во нашите срца.“¹¹ Но, не е лесно да се промени човечкото срце. Сепак, разгледајте како библиската порака допира до срцето и потхранува ставови на еднаквост.

Библиското учење дека Бог ‚од еден човек ги направил сите човечки нации‘, исклучува секаква помисла за расна супериорност (Дела 17:26, НС). Тоа покажува дека, всушност, постои само една раса — човечката раса. Понатаму, Библијата нѐ охрабрува да ‚бидеме имитатори на Бог‘, за кого вели: „[Тој] не гледа на лице; туку, кај секој народ оној, кој се бои од Него, и постапува правично, мил Му е“ (Ефесјаните 5:1, НС; Дела 10:34, 35). За оние кои сериозно ја сфаќаат Библијата и навистина настојуваат да живеат според нејзините учења, ова спознание има обединувачко влијание. Тоа дејствува до најдлабок степен, во човечкото срце, уривајќи ги бариерите кои ги направил човекот и кои ги делат луѓето. Разгледајте еден пример.

Кога Хитлер водел војна низ Европа, имало една група христијани — Јеховините сведоци — кои цврсто одбиле да се придружат во масакрот на недолжни луѓе. Тие ‚не кренале меч‘ против својот ближен. Го зазеле овој став поради нивната желба да му угодат на Бог (Исаија 2:3, 4; Михеј 4:3, 5). Навистина верувале во она што го поучува Библијата — дека ниту една нација или раса не е подобра од друга (Галатјаните 3:28). Поради нивниот мирољубив став, Јеховините сведоци биле меѓу првите затвореници во концентрационите логори (Римјаните 12:18).

Но, не зазеле таков став сите оние кои тврделе дека ја следат Библијата. Кратко после II светска војна, Мартин Нимелер, германски протестантски свештеник, напишал: „Оној кој сака да го обвини Бог за [војните], тој не ја познава Божјата Реч или, пак, не сака да ја запознае . . . Низ вековите, христијанските цркви секогаш одново се оддавале на тоа да благословуваат војни, трупи и оружја, и . . . на еден сосема нехристијански начин се молеле за уништување на воените непријатели. Сево ова е наша вина и вина на нашите татковци, но Бог сигурно не е виновен. А ние, денешните христијани, стоиме посрамени пред една таканаречена секта како што се сериозните Проучувачи на Библијата [Јеховините сведоци], кои на стотици и на илјадници отидоа во концентрациони логори, па [дури] и умираа, поради тоа што не ја прифаќаа воената служба и одбиваа да пукаат во луѓе“.¹²

До денешен ден, Јеховините сведоци се добро познати по нивното братство, кое обединува Арапи и Евреи, Хрвати и Срби, Хуту и Тутси. Меѓутоа, Сведоците спремно признаваат дека таквото единство е возможно не затоа што тие се подобри од другите, туку затоа што се мотивирани од моќта на библиската порака (1. Солунјаните 2:13).

Практично водство кое унапредува добро ментално здравје

Врз физичкото здравје на една личност честопати влијае состојбата на неговото ментално и емоционално здравје. На пример, научните студии ги утврдиле штетните последици од лутината. „Поголемиот дел од расположливите докази укажува дека кај непријателски настроените луѓе постои поголем ризик од кардиоваскуларни заболувања (како и од други болести) поради различни причини, вклучувајќи и намалена друштвена поддршка, зголемена биолошка реактивност кога се налутени и зголемено оддавање на навики кои се ризични за здравјето“, велат д-р Редфорд Вилијамс, директор на бихевиоралното истражување при универзитетскиот медицински центар Дјук, и неговата сопруга Вирџинија Вилијамс, во нивната книга Anger Kills (Лутината убива).¹³

Илјадници години пред таквите научни студии, со едноставни но јасни термини, Библијата ги довела во врска нашата емоционална состојба и нашето физичко здравје: „Кроткото срце е живот за телото, а зависта е гнилеж за коските“ (Изреки 14:30; 17:22). Библијата мудро советувала: „Престани да се гневиш и остави ја јароста“ и „не станувај со духот свој брз на гнев“ (Псалм 36:8; Проповедник 7:9).

Библијата содржи и разумни совети за совладување на лутината. На пример, во Изреки 19:11 (НС) се вели: „Увидот на човекот сигурно ја забавува неговата лутина, и убавина за него е да премине преку престапот“. Хебрејскиот збор за ‚увид‘ доаѓа од еден глагол кој свртува внимание на „спознание за причината“ за нешто.¹⁴ Мудриот совет гласи: „Размисли пред да постапуваш“. Настојувањето да се сфатат потповршинските причини зошто другите зборуваат или постапуваат на извесен начин може да му помогне некому да биде потолерантен — и помалку склон кон лутина (Изреки 14:29).

Друг пример за практичен совет се наоѓа во Колосјаните 3:13, каде што се вели: „Трпете се еден со друг и проштавајте си“. Помалите раздразнетости се дел од животот. Изразот „трпете се“ укажува да ги толерираме работите што не ни се допаѓаат кај другите. „Да прости“ значи да се отпушти огорченоста. Понекогаш е мудро да се отпуштат горките чувства наместо да се потхрануваат; негувањето лутина само ќе го зголеми нашиот товар. (Види ја рамката „Практично водство за човечките односи“.)

Денес постојат многу извори за совет и водство. Но, Библијата навистина е единствена. Нејзините совети не се само теорија ниту, пак, некогаш ни наштетуваат. Наместо тоа, нејзината мудрост се покажала ‚многу уверлива‘ (Псалм 92:5). Понатаму, советот на Библијата не подлежи на времето. Иако била комплетирана пред околу 2.000 години, нејзините зборови сѐ уште можат да се применат. И тие важат со еднаква делотворност, без оглед на бојата на нашата кожа или на земјата во која живееме. Библиските зборови имаат и моќ — моќ да ги променат луѓето на подобро (Евреите 4:12). Значи, читањето на таа книга и применувањето на нејзините начела може да го зголеми квалитетот на Вашиот живот.

[Фусноти]

[Истакната мисла на страница 24]

Библијата нуди јасен, разумен совет за семејниот живот

[Рамка на страница 23]

Карактеристики на здравите семејства

Пред неколку години, еден педагог и стручњак за семејства водел една опсежна анкета во која повеќе од 500 професионалци кои работат со семејства биле замолени да коментираат за обележјата што ги забележале кај „здравите“ семејства. Интересно е тоа што меѓу највообичаените наведени обележја биле работи кои Библијата ги препорачала уште многу одамна.

Добрите навики на комуникација биле на врвот на списокот, вклучувајќи ги и ефективните методи на израмнување на несогласиците. Едно општо правило што се нашло кај здравите семејства е „никој да не си легне налутен на другиот“, забележала авторката на анкетата.⁶ Сепак, пред повеќе од 1.900 години, Библијата советувала: „Гневете се, но не грешете: сонцето да не зајде во гневот ваш“ (Ефесјаните 4:26). Во библиските времиња деновите се броеле од зајдисонце до зајдисонце. Затоа, долго време пред современите стручњаци да ги изучуваат семејствата, Библијата мудро советувала: Брзо средувајте ги раздорните работи — пред да заврши денот и да започне друг.

Здравите семејства „не започнуваат потенцијално избувливи теми баш пред да излезат или пред да си легнат“, открила авторката. „Секогаш одново го слушав изразот ‚вистинско време‘“.⁷ Таквите семејства без да знаат ја одгласиле библиската изрека напишана пред повеќе од 2.700 години: „Како златни јаболка во сребрени резби е збор кажан во вистинско време за тоа“ (Изреки 15:23; 25:11, НС). Оваа споредба може да укажува на златни украси во облик на јаболка ставени во изгравирани сребрени послужавници — ценети и прекрасни поседи во библиските времиња. Тоа ја пренесува убавината и вредноста на зборовите изговорени во соодветно време. Во стресни околности, вистинските зборови кажани во вистинско време се непроценливи (Изреки 10:19).

[Рамка на страница 26]

Практично водство за човечките односи

„Не грешете, гневејќи се; размислете во срцата свои и на постелите свои, и смирете се“ (Псалм 4:4). Во повеќето случаи кога станува збор за помали навреди, може да биде мудро да ги воздржите своите зборови, избегнувајќи на тој начин емоционална конфронтација.

„Постои некој кој зборува непромислено како со бодежи од меч, но јазикот на мудрите е лек“ (Изреки 12:18, НС). Размислете пред да зборувате. Непромислените зборови можат да ги повредат другите и да уништат пријателства.

„Одговорот кога е благ, го отстранува гневот, а зборот кој предизвикува болка ја подига лутината“ (Изреки 15:1, НС). Потребно е самосовладување за да одговориме со благост, но таквиот правец честопати ги израмнува проблемите и унапредува мирољубиви односи.

„Почеток на караницата е како кога водната брана се отвора: отстапи од караницата пред да се разгори“ (Изреки 17:14). Мудро е да се тргнеш од некоја провокативна ситуација пред да ја изгубиш својата присебност.

„Не биди брз да покажеш огорченост затоа што огорченоста ја негуваат безумните“ (Проповедник 7:9, The New English Bible). Емоциите честопати им претходат на постапките. Оној што брзо се навредува е безумен, бидејќи неговиот правец може да води до непромислени зборови или постапки.

[Слика на страница 25]

Јеховините сведоци биле меѓу првите затвореници во концентрационите логори