മതത്തിന്റെ ഭാവി അതിന്റെ കഴിഞ്ഞ കാലത്തി​ന്റെ കാഴ്‌ച​പ്പാ​ടിൽ

ഭാഗം 15: ക്രി.വ. 1095-1453 വാളിൽ ആശ്രയി​ക്കു​ന്നു

“മനുഷ്യർ മതത്തി​നു​വേണ്ടി വഴക്കടി​ക്കും, അതിനു​വേണ്ടി എഴുതും, അതിനു​വേണ്ടി മരിക്കും; അതിനു​വേണ്ടി ജീവി​ക്കാ​തെ എന്തും ചെയ്യും.”—19-ാം നൂററാ​ണ്ടി​ലെ ഇംഗ്ലീഷ്‌ വൈദി​ക​നാ​യി​രുന്ന ചാൾസ്‌ കേലബ്‌ കോൾട്ടൻ

ക്രിസ്‌ത്യാ​നി​ത്വം അതിന്റെ പ്രാരംഭ വർഷങ്ങ​ളിൽ തങ്ങളുടെ മതമനു​സ​രി​ച്ചു ജീവിച്ച വിശ്വാ​സി​ക​ളാൽ അനു​ഗ്ര​ഹി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നു. അവരുടെ വിശ്വാ​സ​ത്തി​ന്റെ പ്രതി​വാ​ദ​ത്തിൽ അവർ തീക്ഷ്‌ണ​ത​യോ​ടെ “ആത്മാവി​ന്റെ വാൾ, അതായത്‌ ദൈവ​ത്തി​ന്റെ വചനം” പ്രയോ​ഗി​ച്ചി​രു​ന്നു. (എഫേസ്യർ 6:17) എന്നാൽ പിന്നീട്‌, 1095നും 1453നും ഇടക്കുള്ള സംഭവങ്ങൾ ചിത്രീ​ക​രി​ക്കു​ന്ന​തു​പോ​ലെ, യഥാർത്ഥ ക്രിസ്‌ത്യാ​നി​ത്വ​ത്തി​ന​നു​യോ​ജ്യ​മാ​യി ജീവിതം നയിക്കാഞ്ഞ നാമ​ധേ​യ​ക്രി​സ്‌ത്യാ​നി​കൾ മററു പ്രകാ​ര​ത്തി​ലുള്ള വാളുകൾ ഉപയോ​ഗി​ക്കു​ന്ന​തി​ലേക്ക്‌ തിരിഞ്ഞു.

ആറാം നൂററാ​ണ്ടോ​ടെ പശ്ചിമ റോമാ​സാ​മ്രാ​ജ്യം മൃതമാ​യി​ത്തീർന്നു. കോൺസ്‌റ​റാൻറി​നോ​പ്പിൾ തലസ്ഥാ​ന​മാ​ക്കി​യുള്ള ബൈസൻറയ്‌ൻ എന്ന അതിന്റെ പൗരസ്‌ത്യ മറുഘ​ടകം അതിന്റെ സ്ഥാനത്ത്‌ വന്നു. എന്നാൽ ഏററവും ഉലഞ്ഞു​പോയ ബന്ധങ്ങ​ളോ​ടു​കൂ​ടിയ അവയുടെ യഥാക്രമ സഭകൾ പെട്ടെന്ന്‌ ഒരു പൊതു​ശ​ത്രു​വി​നാൽ, ശീഘ്ര​ത്തിൽ വ്യാപി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രുന്ന ഇസ്ലാമിക ആധിപ​ത്യ​ത്താൽ, ഭീഷണി​പ്പെ​ടു​ത്ത​പ്പെ​ടു​ന്ന​താ​യി കാണ​പ്പെട്ടു.

പൗരസ്‌ത്യ​സഭ, ഏററവും താമസി​ച്ചാ​ലും, മുസ്ലീങ്ങൾ ഏഴാം നൂററാ​ണ്ടിൽ ഈജി​പ്‌റ​റും വടക്കെ ആഫ്രി​ക്ക​യിൽ സ്ഥിതി​ചെ​യ്‌തി​രുന്ന ബൈസൻറയ്‌ൻ സാമ്രാ​ജ്യ​ത്തി​ന്റെ മററു ഭാഗങ്ങ​ളും പിടി​ച്ചെ​ടു​ത്ത​പ്പോൾ ഇതു മനസ്സി​ലാ​ക്കി.

ഒരു നൂററാ​ണ്ടു കഴിയു​ന്ന​തി​നു​മുമ്പ്‌ ഇസ്ലാം സ്‌പെ​യി​നിൽകൂ​ടി മുന്നോ​ട്ടു​നീ​ങ്ങി ഫ്രാൻസി​ലേക്ക്‌ പാരീ​സി​ന്റെ നൂറു മൈ​ലോ​ളം അടുക്കൽ വരെ എത്തുന്നതു കണ്ടപ്പോൾ പശ്ചിമസഭ ഞെട്ടി​പ്പോ​യി. അനേകം സ്‌പാ​നിഷ്‌ കത്തോ​ലി​ക്കർ ഇസ്ലാമി​ലേക്ക്‌ മതപരി​വർത്തനം ചെയ്‌തു, അതേ സമയം മററു​ള്ളവർ മുസ്ലീം ആചാരങ്ങൾ സ്വീക​രി​ക്കു​ക​യും പകർത്തു​ക​യും മുസ്ലീം സംസ്‌കാ​രത്തെ ആശ്ലേഷി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു. “അതിന്റെ നഷ്ടങ്ങളാൽ രോഷാ​കു​ല​മായ സഭ അതിന്റെ സ്‌പാ​നീഷ്‌ മക്കളു​ടെ​യി​ട​യിൽ പ്രതി​കാ​ര​ത്തി​ന്റെ തീനാ​ളങ്ങൾ ആളിക്കു​ന്ന​തി​നു​വേണ്ടി അശ്രാ​ന്ത​യ​ത്‌നം ചെയ്‌തു” എന്ന്‌ പൂർവ്വ ഇസ്ലാം എന്ന പുസ്‌തകം പറയുന്നു.

പല നൂററാ​ണ്ടു​കൾക്കു​ശേഷം സ്‌പാ​നീഷ്‌ കത്തോ​ലി​ക്കർ തങ്ങളുടെ ദേശത്തി​ന്റെ അധിക​ഭാ​ഗ​വും തിരികെ പിടി​ച്ച​ശേഷം അവർ “തങ്ങളുടെ മുസ്ലീം പ്രജക​ളി​ലേക്ക്‌ തിരി​യു​ക​യും കരുണ​കൂ​ടാ​തെ അവരെ പീഡി​പ്പി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു. അവർ അവരുടെ വിശ്വാ​സത്തെ തള്ളിപ്പ​റ​യു​ന്ന​തിന്‌ നിർബ​ന്ധി​ക്കു​ക​യും രാജ്യ​ത്തു​നിന്ന്‌ ഓടി​ക്കു​ക​യും സ്‌പാ​നീഷ്‌-മുസ്ലീം സംസ്‌കാ​ര​ത്തി​ന്റെ സകല കണിക​യെ​യും പിഴു​തെ​റി​യു​ന്ന​തിന്‌ കർശന​ന​ട​പ​ടി​കൾ സ്വീക​രി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു.”

വാൾ ചൂണ്ടി

ആയിര​ത്തി​തൊ​ണ്ണൂ​റ​റി​യ​ഞ്ചിൽ അർബൻ II-ാമൻ പാപ്പാ യൂറോ​പ്യൻ കത്തോ​ലി​ക്ക​രോട്‌ അക്ഷരീയ വാൾ എടുക്കാൻ ആജ്ഞാപി​ച്ചു. ക്രൈ​സ്‌ത​വ​ലോ​കം തങ്ങൾക്ക്‌ പൂർണ്ണ​മായ അവകാ​ശങ്ങൾ ഉണ്ടെന്ന്‌ അവകാ​ശ​പ്പെട്ട മദ്ധ്യപൂർവ​ദേ​ശത്തെ വിശു​ദ്ധ​നാ​ടു​ക​ളിൽനിന്ന്‌ ഇസ്ലാമി​നെ നിഷ്‌കാ​സനം ചെയ്യണ​മാ​യി​രു​ന്നു.

ഒരു “നീതി​യുള്ള” യുദ്ധം എന്ന ആശയം പുതി​യ​താ​യി​രു​ന്നില്ല. ദൃഷ്ടാ​ന്ത​ത്തിന്‌, സ്‌പെ​യി​നി​ലും സിസി​ലി​യി​ലും മുസ്ലീ​ങ്ങൾക്കെ​തി​രെ​യുള്ള പോരാ​ട്ട​ത്തിൽ അതിന്‌ ആഹ്വാ​നം​ചെ​യ്യ​പ്പെട്ടു. അർബന്റെ അഭ്യർത്ഥ​നക്ക്‌ കുറഞ്ഞ​പക്ഷം ഒരു ദശകം മുമ്പ്‌ ഗ്രിഗറി VII-ാമൻ പാപ്പാ “ദൈവ​ത്തി​ന്റെ എല്ലാ ശത്രു​ക്കൾക്കു​മെ​തി​രെ​യുള്ള പോരാ​ട്ട​ത്തി​നു​വേണ്ടി ഒരു മിലീ​ഷ്യാ ക്രിസ്‌ററി വിഭാ​വ​ന​ചെ​യ്യു​ക​യും കിഴ​ക്കോട്ട്‌ ഒരു സൈന്യ​ത്തെ അയക്കു​ന്ന​തി​നെ​ക്കു​റിച്ച്‌ അപ്പോൾത്തന്നെ ചിന്തി​ക്കു​ക​യും​ചെ​യ്‌തു” എന്ന്‌ പ്രിൻസ്‌ററൺ തിയ​ളോ​ജി​ക്കൽ സെമി​നാ​രി​യി​ലെ കാൾ​ഫ്രൈഡ്‌ ഫ്രോ​ലിക്ക്‌ പറയുന്നു.

അർബന്റെ പ്രവർത്തനം ഭാഗി​ക​മാ​യി ബൈസൻറയ്‌ൻ ചക്രവർത്തി​യാ​യി​രുന്ന അലക്‌സി​യ​സി​ന്റെ സഹായാ​ഭ്യർത്ഥ​ന​യോ​ടുള്ള പ്രതി​ക​ര​ണ​മാ​യി​ട്ടാ​യി​രു​ന്നു. എന്നാൽ ക്രൈ​സ്‌ത​വ​ലോ​ക​ത്തി​ന്റെ കിഴക്കും പടിഞ്ഞാ​റു​മുള്ള വിഭാ​ഗങ്ങൾ തമ്മിലുള്ള ബന്ധം മെച്ച​പ്പെ​ടു​ന്ന​താ​യി തോന്നി​യ​തി​നാൽ ഇത്‌ വഴക്കടി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രുന്ന സഹോ​ദ​രീ​സ​ഭ​കളെ പുന​രേ​കീ​ക​രി​ക്കാൻ ഉളവാ​ക്കിയ സാധ്യ​ത​യാ​ലും പോപ്പ്‌ പ്രേരി​ത​നാ​യി​ത്തീർന്നി​രി​ക്കാം. എന്തായാ​ലും, അദ്ദേഹം ക്ലെർമോ​ണ്ടി​ലെ കൗൺസിൽ വിളി​ച്ചു​കൂ​ട്ടി, അത്‌ ഈ “വിശുദ്ധ” കർമ്മത്തിൽ പങ്കെടു​ക്കാൻ മനസ്സു​ള്ള​വർക്ക്‌ സമ്പൂർണ്ണ​പാ​പ​മോ​ചനം (പാപ​പൊ​റു​പ്പി​നു​വേ​ണ്ടി​യുള്ള എല്ലാ കൂദാ​ശ​ക്കും ഇളവ്‌) അനുവ​ദി​ക്കു​മെന്ന്‌ പ്രഖ്യാ​പി​ച്ചു. പ്രതി​ക​രണം അപ്രതീ​ക്ഷി​ത​മാം​വണ്ണം അനുകൂ​ല​മാ​യി​രു​ന്നു. “ഡെയൂസ്‌ വോൾട്ട്‌” (“അത്‌ ദൈവ​ത്തി​ന്റെ ഇഷ്ടം”) എന്നത്‌ കിഴക്കും പടിഞ്ഞാ​റും ഒരു മുദ്രാ​വാ​ക്യ​മാ​യി​ത്തീർന്നു.

രണ്ടു നൂററാ​ണ്ടു​ക​ളു​ടെ അധിക​ഭാ​ഗ​വും ഉൾപ്പെട്ട സൈനി​ക​മു​ന്നേ​റ​റ​ത്തി​ന്റെ ഒരു പരമ്പര തുടങ്ങി. (26-ാം പേജിലെ ബോക്‌സ്‌ കാണുക.) അതി​ക്ര​മി​ച്ചു​വ​ന്നവർ ബൈസൻറ​യ്‌ൻകാർ ആണെന്ന്‌ മുസ്ലീങ്ങൾ ആദ്യം വിചാ​രി​ച്ചു. എന്നാൽ അവരുടെ യഥാർത്ഥ ഉറവിടം തിരി​ച്ച​റി​ഞ്ഞ​ശേഷം അവർ അവരെ ഫ്രാങ്ക്‌സ്‌—ഫ്രാൻസിന്‌ പിന്നീട്‌ ആ പേർ ലഭിക്കാ​നി​ട​യാ​ക്കിയ ജർമ്മൻ ജനത—എന്നു വിളിച്ചു. ഈ യൂറോ​പ്യൻ “കിരാ​തരു”ടെ വെല്ലു​വി​ളി​യെ നേരി​ടു​ന്ന​തിന്‌ മുസ്ലീ​ങ്ങ​ളു​ടെ​യി​ട​യിൽ ഒരു വിശുദ്ധ യുദ്ധം അഥവാ സമരമായ ജിഹാ​ദി​നു​വേ​ണ്ടി​യുള്ള വൈകാ​രി​ക​ചിന്ത വളർന്നു.

ബ്രിട്ടീഷ്‌ പ്രൊ​ഫ​സ​റായ ഡെസ്‌മണ്ട്‌ സ്‌ററി​വാർട്ട്‌ ഇപ്രകാ​രം ചൂണ്ടി​ക്കാ​ണി​ക്കു​ന്നു: “തങ്ങളുടെ ഉപദേ​ശ​ത്താ​ലും ദൃഷ്ടാ​ന്ത​ത്താ​ലും ഇസ്ലാം സംസ്‌കാ​ര​ത്തി​ന്റെ വിത്തുകൾ പാകിയ ഓരോ പണ്ഡിത​നും അല്ലെങ്കിൽ വ്യാപാ​രി​ക്കും വേണ്ടി ഒരു പടയാ​ളി​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു, അയാൾക്കെ​തി​രെ യുദ്ധം​ചെ​യ്യാൻ ഇസ്ലാം ആഹ്വാ​നം​ചെ​യ്‌തു.” 12-ാം നൂററാ​ണ്ടി​ന്റെ ഉത്തരാർദ്ധ​ത്തോ​ടെ നൂറു​ദീൻ എന്ന മുസ്ലീം നേതാവ്‌ ഉത്തര സിറി​യ​യി​ലെ​യും ഉത്തര മെസൊ​പ്പൊ​ട്ടേ​മി​യാ​യി​ലെ​യും മുസ്ലീ​ങ്ങളെ ഏകീക​രി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌ ഒരു കഴിവു​ററ സൈനി​ക​ശ​ക്തി​യെ സംഘടി​പ്പി​ച്ചി​രു​ന്നു. അതു​കൊണ്ട്‌ “മദ്ധ്യയു​ഗ​ങ്ങ​ളി​ലെ ക്രിസ്‌ത്യാ​നി​കൾ ക്രിസ്‌തു​വി​ന്റെ മതത്തെ പുരോ​ഗ​മി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​തിന്‌ ആയുധം എടുത്ത​തു​പോ​ലെ​തന്നെ മുസ്ലീ​ങ്ങ​ളും പ്രവാ​ച​കന്റെ മതത്തെ പുരോ​ഗ​മി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​തിന്‌ ആയുധം എടുത്തു” എന്ന്‌ സ്‌ററി​വാർട്ട്‌ തുടർന്നു പറയുന്നു.

തീർച്ച​യാ​യും, മതത്തെ പുരോ​ഗ​മി​പ്പി​ക്കുക എന്നതാ​യി​രു​ന്നില്ല എല്ലായ്‌പ്പോ​ഴും പ്രേര​ക​ശക്തി. മിക്ക യൂറോ​പ്യൻമാർക്കും കുരി​ശു​യു​ദ്ധങ്ങൾ “കീർത്തി സമ്പാദി​ക്കു​ന്ന​തിന്‌ അല്ലെങ്കിൽ കൊള്ള​മു​തൽ ശേഖരി​ക്കു​ന്ന​തിന്‌ അല്ലെങ്കിൽ പുതിയ തോട്ടങ്ങൾ സമ്പാദി​ക്കു​ന്ന​തിന്‌ അല്ലെങ്കിൽ മുഴു രാജ്യ​ങ്ങ​ളെ​യും ഭരിക്കു​ന്ന​തിന്‌—അല്ലെങ്കിൽ മഹത്തായ സാഹസ​കൃ​ത്യ​ങ്ങ​ളി​ലൂ​ടെ കേവലം വിരസ​ത​യിൽ നിന്ന്‌ രക്ഷപ്പെ​ടാൻ—അപ്രതി​രോ​ധ്യ​മായ അവസരം പ്രദാനം ചെയ്‌തു” എന്ന്‌ ദി ബർത്ത്‌ ഓഫ്‌ യൂറോപ്പ്‌ എന്ന പുസ്‌തകം ചൂണ്ടി​ക്കാ​ണി​ക്കു​ന്നു. ഇററലി​ക്കാ​രായ വ്യാപാ​രി​കൾ പൗരസ്‌ത്യ മെഡി​റ​റ​റേ​നി​യൻ രാജ്യ​ങ്ങ​ളിൽ വാണി​ജ്യ​സ്ഥാ​നങ്ങൾ സ്ഥാപി​ക്കു​ന്ന​തി​നുള്ള അവസര​വും കണ്ടെത്തി. എന്നാൽ പ്രേര​ക​ഘ​ടകം എന്തായി​രു​ന്നാ​ലും എല്ലാവ​രും പ്രത്യ​ക്ഷ​ത്തിൽ തങ്ങളുടെ മതത്തി​നു​വേണ്ടി മരിക്കാൻ തയ്യാറാ​യി​രു​ന്നു—ക്രൈ​സ്‌ത​വ​ലോ​ക​ത്തി​ന്റെ ഒരു “നീതി”യുദ്ധത്തി​ലാ​യാ​ലും മുസ്ലീ​ങ്ങ​ളു​ടെ ഒരു ജിഹാ​ദി​ലാ​യാ​ലും.

വാൾ അപ്രതീ​ക്ഷി​ത​ഫ​ലങ്ങൾ കൈവ​രു​ത്തു​ന്നു

“കുരി​ശു​യു​ദ്ധങ്ങൾ കിഴക്കുള്ള മുസ്ലീ​ങ്ങൾക്കെ​തി​രെ തിരി​ച്ചു​വി​ട​പ്പെ​ട്ട​താ​യി​രു​ന്നെങ്കി​ലും കുരി​ശു​യു​ദ്ധം നടത്തി​യ​വ​രു​ടെ തീക്ഷ്‌ണത കുരി​ശു​യു​ദ്ധ​ക്കാർ ശേഖരി​ക്ക​പ്പെട്ട രാജ്യ​ങ്ങ​ളിൽ, അതായത്‌ യൂറോ​പ്പിൽ, വസിച്ചി​രുന്ന യഹൂദൻമാ​രു​ടെ മേലും പ്രയോ​ഗി​ക്ക​പ്പെട്ടു. കുരി​ശു​യു​ദ്ധം നടത്തി​യി​രു​ന്ന​വ​രു​ടെ​യി​ട​യി​ലെ ജനപ്രീ​തി​യുള്ള ഒരു വിഷയം യേശു​വി​ന്റെ മരണത്തിന്‌ പ്രതി​കാ​രം ചെയ്യുക എന്നതാ​യി​രു​ന്നു, യഹൂദൻമാർ ആദ്യത്തെ ഇരകളാ​യി​ത്തീർന്നു. റൂവെ​നിൽ 1096-ൽ യഹൂദ​പീ​ഡനം നടന്നു, തുടർന്ന്‌ പെട്ടെന്ന്‌ വോം​സി​ലും മെയിൻസി​ലും കൊ​ളോ​ണി​ലും കൂട്ട​ക്കൊ​ലകൾ നടന്നു” എന്ന്‌ ദി എൻ​സൈ​ക്ലോ​പ്പ​ഡി​യാ ഓഫ്‌ റിലി​ജി​യൻ പറയുന്നു. ഇത്‌ നാസി ജർമ്മനി​യി​ലെ കൂട്ട​ക്കൊ​ല​പാ​ത​ക​ത്തി​ന്റെ നാളു​ക​ളി​ലെ ശേമ്യ​വി​രുദ്ധ ആത്മാവി​ന്റെ മുന്നോ​ടി മാത്ര​മാ​യി​രു​ന്നു.

കുരി​ശു​യു​ദ്ധ​ങ്ങൾ കിഴക്കും പടിഞ്ഞാ​റും തമ്മിലുള്ള പിരി​മു​റു​ക്കം വർദ്ധി​പ്പി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു. അത്‌ 1054-ൽ കിഴക്കി​ന്റെ പാത്രി​യാർക്ക്‌ ആയിരുന്ന മീഖാ​യേൽ സെറു​ലേ​റി​യ​സും പടിഞ്ഞാ​റി​ന്റെ കർദ്ദി​നാ​ളാ​യി​രുന്ന ഹംബെർട്ടും പരസ്‌പരം മതഭ്ര​ഷ്‌ട​രാ​ക്കി​യ​പ്പോൾമു​തൽ വളർന്നു​വ​രി​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. കുരി​ശു​യു​ദ്ധ​ക്കാർ തങ്ങൾ പിടി​ച്ച​ട​ക്കിയ നഗരങ്ങ​ളിൽ ഗ്രീക്കു​പു​രോ​ഹി​തൻമാർക്കു പകരം ലാററിൻ ബിഷപ്പൻമാ​രെ മാററി​പ്ര​തി​ഷ്‌ഠി​ച്ച​പ്പോൾ കിഴക്കും പടിഞ്ഞാ​റും തമ്മിലുള്ള ഭിന്നത സാധാ​ര​ണ​ജ​ന​ങ്ങളെ സ്‌പർശി​ക്ക​ത്ത​ക്ക​വണ്ണം കീഴോ​ട്ടു വന്നു.

മുൻ ആംഗ്ലിക്കൻ കാനൻ ഓഫ്‌ കാൻറർബ​റി​യായ ഹെർബർട്ട്‌ വാഡംസ്‌ പറയുന്ന പ്രകാരം ഇന്നസൻറ്‌ III-ാമൻ പാപ്പാ “കാപട്യം കാട്ടിയ” നാലാം കുരി​ശു​യു​ദ്ധ​കാ​ലത്ത്‌ രണ്ടു സഭകളും തമ്മിലുള്ള ഭിന്നിപ്പ്‌ പൂർത്തി​യാ​യി. ഒരു വശത്ത്‌ പോപ്പ്‌ കോൺസ്‌റ​റാൻറി​നോ​പ്പി​ളി​ന്റെ കൊള്ള​യ​ടി​യിൽ രോഷാ​കു​ല​നാ​യി. (26-ാം പേജിലെ ചതുരം കാണുക.) അദ്ദേഹം ഇങ്ങനെ എഴുതി: “ലത്തീൻകാർതന്നെ ദുഷ്ടത​യു​ടെ ഒരു ദൃഷ്ടാന്തം വെക്കു​ക​യും പിശാ​ചി​ന്റെ വേല ചെയ്യു​ക​യും ചെയ്യു​ന്ന​തി​നാൽ, നല്ല കാരണ​ത്താൽ ഗ്രീക്കു​കാർ അവരെ പട്ടിക​ളേ​ക്കാൾ മോശ​മാ​യി വെറു​ക്കു​മ്പോൾ ഗ്രീക്ക്‌ സഭ എങ്ങനെ അപ്പോ​സ്‌ത​ലിക സിംഹാ​സ​ന​ത്തോ​ടുള്ള ഭക്തിയിൽ തിരികെ വരാൻ പ്രതീ​ക്ഷി​ക്കാൻ കഴിയും?” മറുവ​ശത്ത്‌ അദ്ദേഹം അവിടെ ഒരു പശ്ചിമ പാത്രി​യർക്കീ​സി​ന്റെ കീഴിൽ ഒരു ലാററിൻ രാജ്യം സ്ഥാപി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌ നിഷ്‌പ്ര​യാ​സം സാഹച​ര്യ​ത്തെ മുത​ലെ​ടു​ത്തു.

രണ്ടു നൂററാ​ണ്ടു​കാ​ലത്തെ മിക്കവാ​റും തുടർച്ച​യായ പോരാ​ട്ട​ത്തി​നു​ശേഷം ബൈസൻറി​യൻ സാമ്രാ​ജ്യം ഓട്ടോ​മൻ ടർക്കി​ക​ളു​ടെ ഉഗ്രമായ ആക്രമ​ണ​ങ്ങളെ ചെറു​ത്തു​നിൽക്കാൻ കഴിയാ​തെ​വണ്ണം വളരെ ക്ഷീണി​ച്ചി​രു​ന്നു. അവർ ഒടുവിൽ 1453 മെയ്‌ 29-ാംതീ​യതി കോൺസ്‌റ​റാൻറി​നോ​പ്പിൾ പിടി​ച്ച​ടക്കി. ആ സാമ്രാ​ജ്യം കേവലം ഒരു ഇസ്ലാം വാളി​നാൽമാ​ത്രമല്ല പിന്നെ​യോ ആ സാമ്രാ​ജ്യ​ത്തി​ന്റെ റോമി​ലെ സഹോ​ദരീ സഭ പ്രയോ​ഗിച്ച വാളി​നാ​ലും വെട്ടി​വീ​ഴ്‌ത്ത​പ്പെട്ടു. വിഭജി​ക്ക​പ്പെട്ട ക്രൈ​സ്‌ത​വ​ലോ​കം ഇസ്ലാമിന്‌ യൂറോ​പ്പി​ലേക്ക്‌ പ്രവേ​ശി​ക്കു​ന്ന​തിന്‌ ഒരു സൗകര്യ​പ്ര​ദ​മായ അടിസ്ഥാ​നം ഇട്ടു​കൊ​ടു​ത്തു.

രാഷ്‌ട്രീ​യ​ത്തി​ന്റെ​യും പീഡന​ത്തി​ന്റെ​യും വാളുകൾ

കുരി​ശു​യു​ദ്ധങ്ങൾ പാപ്പാ​യു​ടെ മതപര​വും രാഷ്‌ട്രീ​യ​വു​മായ നേതൃ​സ്ഥാ​ന​ത്തി​ന്റെ ശക്തി ബലിഷ്‌ഠ​മാ​ക്കി​ത്തീർത്തു. അവ “പാപ്പാ​മാർക്ക്‌ യൂറോ​പ്യൻ നയത​ന്ത്ര​ത്തിൽ ഒരു നിയ​ന്ത്ര​ണാ​ധി​കാ​രം കൊടു​ത്തു”വെന്ന്‌ ചരി​ത്ര​കാ​ര​നായ ജോൺ എച്ച്‌ മുണ്ടി എഴുതു​ന്നു. താമസി​യാ​തെ “സഭ യൂറോ​പ്പി​ന്റെ ഏററവും വലിയ ഗവൺമെൻറ്‌ ആയിരു​ന്നു. . . , മറേറ​തൊ​രു പാശ്ചാത്യ ഗവൺമെൻറി​നേ​ക്കാ​ളും അധികം ശക്തി പ്രയോ​ഗി​ക്കാൻ [പ്രാപ്‌ത​വു​മാ​യി​രു​ന്നു].”

പശ്ചിമ റോമാ സാമ്രാ​ജ്യം തകർന്ന​പ്പോൾ അധികാ​ര​ത്തി​ലേ​ക്കുള്ള കയററം സാദ്ധ്യ​മാ​യി. സഭ പടിഞ്ഞാ​റുള്ള ഏക ഏകീകരണ ശക്തിയാ​യി അവശേ​ഷി​ച്ചു, തന്നിമി​ത്തം അപ്പോ​ഴും ഒരു ശക്തമായ ലൗകിക അധികാ​രി​യാ​യി​രുന്ന ബൈസൻറി​യൻ ചക്രവർത്തി​യു​ടെ ഭരണത്തിൻകീ​ഴിൽ ആയിരുന്ന കിഴക്കൻ സഭയെ​ക്കാൾ കൂടുതൽ സജീവ​മായ രാഷ്‌ട്രീയ റോൾ വഹിച്ചു​തു​ട​ങ്ങു​ക​യും ചെയ്‌തു. പശ്ചിമ സഭക്കു​ണ്ടാ​യി​രുന്ന ഈ രാഷ്‌ട്രീയ പ്രാമു​ഖ്യം കിഴക്കൻ സഭ തിരസ്‌ക​രിച്ച ഒരു ആശയമായ പാപ്പാ​യു​ടെ പരമാ​ധി​കാ​രം സംബന്ധിച്ച പശ്ചിമ സഭയുടെ അവകാ​ശ​വാ​ദ​ത്തിന്‌ വിശ്വാ​സ്യ​ത​യേകി. പാപ്പാ ബഹുമാ​ന​ത്തിന്‌ അർഹനാ​ണെന്ന്‌ സമ്മതി​ച്ചു​വെ​ങ്കി​ലും അദ്ദേഹ​ത്തിന്‌ ഉപദേ​ശ​സം​ബ​ന്ധ​മാ​യോ ഭരണം സംബന്ധി​ച്ചോ അന്തിമ​മായ അധികാ​രം ഉണ്ടെന്നു​ള്ള​തി​നോട്‌ പൗരസ്‌ത്യ​സഭ വിയോ​ജി​ച്ചു.

രാഷ്‌ട്രീ​യ ശക്തിയാ​ലും തെററാ​യി നയിക്ക​പ്പെട്ട മതവി​ശ്വാ​സ​ത്താ​ലും റോമൻക​ത്തോ​ലി​ക്കാ​സഭ എതിർപ്പി​നെ അമർച്ച​ചെ​യ്യു​ന്ന​തിന്‌ വാളെ​ടു​ത്തു. പാഷണ്ഡി​കളെ വേട്ടയാ​ടി​ന​ശി​പ്പി​ക്കൽ അതിന്റെ തൊഴി​ലാ​യി​ത്തീർന്നു. ചെക്കോ​സ്ലൊ​വോ​ക്യാ​യി​ലെ പ്രാഗി​ലുള്ള കാൾസ്‌ യൂണി​വേ​ഴ്‌സി​റ​റി​യി​ലെ ചരിത്ര പ്രൊ​ഫ​സ​റൻമാ​രായ മിറോ​സ്ലാവ്‌ ഹ്‌റോ​ച്ചും അന്നാ സ്‌​കൈ​ബോ​വാ​യും, ഇൻക്വി​സി​ഷൻ അഥവാ പാഷണ്ഡി​കളെ കൈകാ​ര്യം ചെയ്യാൻ ഉദ്ദേശിച്ച്‌ ഏർപ്പെ​ടു​ത്തിയ പ്രത്യേക കോടതി എപ്രകാ​രം പ്രവർത്തി​ച്ചി​രു​ന്നു എന്ന്‌ വിശദീ​ക​രി​ക്കു​ന്നു: “സാധാരണ നടപടി​ക്കു വിരു​ദ്ധ​മാ​യി, വിവരം അറിയി​ക്കു​ന്ന​വ​രു​ടെ പേരുകൾ . . . വെളി​പ്പെ​ടു​ത്തേ​ണ്ട​തി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു.” ഇന്നസൻറ്‌ IV-ാമൻ പാപ്പാ 1252-ൽ ദണ്ഡനം അനുവ​ദിച്ച “ആഡ്‌ എക്‌സ്‌റെ​റർപാ​ണ്ടാ” എന്ന ബുൾ ഇറക്കി, അത്‌ ദണ്ഡനം അനുവ​ദി​ച്ചു. 13-ാം നൂററാ​ണ്ടാ​യ​തോ​ടെ പാഷണ്ഡി​കളെ വധിക്കാൻ സാധാ​ര​ണ​യാ​യി നിലവി​ലു​ണ്ടാ​യി​രുന്ന രീതി​യായ സ്‌തം​ഭ​ത്തിൽ ചുട്ടെ​രി​ക്ക​ലിന്‌ . . . അതിന്റെ സൂചി​താർത്ഥം ഉണ്ടായി​രു​ന്നു, ഈ തരത്തി​ലുള്ള ശിക്ഷ നടപ്പി​ലാ​ക്കു​ന്ന​തി​നാൽ സഭ രക്തപാ​തകം വഹിക്കു​ന്നില്ല എന്നുതന്നെ.”

ആ മതവി​ചാ​ര​ണ​ക്കാർ പതിനാ​യി​ര​ക്ക​ണ​ക്കിന്‌ ആളുകളെ ശിക്ഷിച്ചു. മററ്‌ ആയിര​ങ്ങളെ സ്‌തം​ഭ​ത്തിൽ ദഹിപ്പി​ച്ചു. ചരി​ത്ര​കാ​ര​നായ വിൽ ഡ്യൂറൻറ്‌ ഇപ്രകാ​രം അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെ​ടു​ന്ന​തി​ലേക്ക്‌ അതു നയിച്ചു: “ഒരു ചരി​ത്ര​കാ​ര​നിൽനിന്ന്‌ ആവശ്യ​പ്പെ​ടു​ന്ന​തും ഒരു ക്രിസ്‌ത്യാ​നിക്ക്‌ അനുവ​ദി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്ന​തു​മായ മുഴു വിട്ടു​വീ​ഴ്‌ച​ക​ളും ചെയ്‌തു​കൊണ്ട്‌ നാം മതവി​ചാ​രണ . . . മനുഷ്യ​വർഗ്ഗ​ത്തി​ന്റെ രേഖയി​ലെ ഏററവും ഇരുണ്ട കളങ്കങ്ങ​ളു​ടെ കൂട്ടത്തിൽ ഉൾപ്പെ​ടു​ന്ന​താ​യി സ്ഥാനം​കല്‌ പിക്കേ​ണ്ട​താണ്‌, യാതൊ​രു കാട്ടു​മൃ​ഗ​ത്തി​ലും അറിയ​പ്പെ​ടാത്ത ക്രൗര്യ​ത്തെ വെളി​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്ന​തു​തന്നെ.”

മതവി​ചാ​ര​ണാ​സം​ഭ​വങ്ങൾ 17-ാം നൂററാ​ണ്ടി​ലെ ഫ്രഞ്ച്‌ തത്വജ്ഞാ​നി​യും ശാസ്‌ത്ര​ജ്ഞ​നു​മാ​യി​രുന്ന ബെയ്‌ള്‌സ്‌ പാസ്‌കൽ എഴുതിയ ഈ വാക്കു​കളെ ഓർമ്മ​യി​ലേക്കു വരുത്തു​ന്നു: “മനുഷ്യർ മതപര​മായ വിശ്വാ​സ​ത്താൽ ചെയ്യു​മ്പോ​ഴ​ത്തെ​പ്പോ​ലെ അത്ര പൂർണ്ണ​മാ​യും ആഹ്ലാദ​ത്തോ​ടെ​യും മറെറാ​രി​ക്ക​ലും ദുഷ്ടത ചെയ്യു​ന്നില്ല.” സത്യത്തിൽ, വ്യത്യസ്‌ത മതവി​ശ്വാ​സ​ത്തിൽപെട്ട ആളുകൾക്കെ​തി​രെ​യുള്ള പീഡന​ത്തി​ന്റെ വാൾ ചുഴററൽ കായേൻ ഹാബേ​ലി​നെ അടിച്ചു​വീ​ഴ്‌ത്തി​യ​പ്പോൾ മുതൽ എല്ലായ്‌പ്പോ​ഴും വ്യാജ​മ​ത​ത്തി​ന്റെ സവി​ശേ​ഷ​ത​യാ​യി​രു​ന്നി​ട്ടുണ്ട്‌.—ഉൽപ്പത്തി 4:8.

അനൈ​ക്യ​ത്തി​ന്റെ വാളി​നാൽ ഛേദി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നു

ദേശീയ ഭിന്നത​യും രാഷ്‌ട്രീയ കൗശല​വും 1309-ൽ പാപ്പാ​യു​ടെ ആസ്ഥാനം റോമിൽനിന്ന്‌ ആവിന്യ​നി​ലേക്ക്‌ മാററു​ന്ന​തി​ലേക്ക്‌ നയിച്ചു. 1377-ൽ അത്‌ റോമിൽ പുനഃ​സ്ഥി​തീ​ക​രി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടെ​ങ്കി​ലും ഒരു പുതിയ പാപ്പാ​യാ​യി അൽബൻ VI-ാമനെ തെര​ഞ്ഞെ​ടു​ത്ത​തോ​ടെ അധികം താമസി​യാ​തെ പിന്നെ​യും കലഹമു​ണ്ടാ​യി. എന്നാൽ അദ്ദേഹത്തെ തെര​ഞ്ഞെ​ടുത്ത അതേ കർദ്ദി​നാൾ സംഘം തന്നെ ഒരു എതിർപാ​പ്പാ​യായ ക്ലെമൻറ്‌ VII-ാമനെയും തെര​ഞ്ഞെ​ടു​ത്തു. അദ്ദേഹം ആവിന്യ​നിൽ ആസ്ഥാനം ഉറപ്പിച്ചു. 15-ാം നൂററാ​ണ്ടി​ന്റെ തുടക്ക​ത്തോ​ടെ കാര്യങ്ങൾ പൂർവാ​ധി​കം കുഴപ്പ​ത്തി​ലാ​യി. അന്ന്‌ ഒരേ സമയത്ത്‌ മൂന്നു പാപ്പാ​മാർ കുറേ​ക്കാ​ല​ത്തേക്ക്‌ ഭരണം നടത്തി!

പശ്ചിമ പിളർപ്പ്‌ അഥവാ വലിയ പിളർപ്പ്‌ എന്നറി​യ​പ്പെട്ട ഈ സാഹച​ര്യം കോൺസ്‌റ​റാൻസി​ലെ കൗൺസി​ലോ​ടെ അവസാ​നി​ച്ചു. അത്‌ കൗൺസിൽത​ത്വം പ്രാ​യോ​ഗി​ക​മാ​ക്കി. അത്‌ സഭാപ​ര​മായ അന്തിമ അധികാ​രം പാപ്പാ​ധി​പ​ത്യ​ത്തി​ലല്ല പിന്നെ​യോ പൊതു കൗൺസി​ലു​ക​ളിൽ ആണ്‌ സ്ഥിതി​ചെ​യ്യു​ന്നത്‌ എന്ന സിദ്ധാ​ന്ത​മാണ്‌. അങ്ങനെ 1417-ൽ കൗൺസി​ലിന്‌ മാർട്ടിൻ V-ാമനെ പുതിയ പാപ്പാ​യാ​യി തിര​ഞ്ഞെ​ടു​ക്കാൻ കഴിഞ്ഞു. വീണ്ടും ഒരിക്കൽകൂ​ടി യോജി​ച്ചെ​ങ്കി​ലും സഭ ഗുതു​ത​ര​മാ​യി ദുർബ​ല​മാ​യി. എന്നിരു​ന്നാ​ലും, വടുക്കൾ അവശേ​ഷി​ച്ചെ​ങ്കി​ലും പരിഷ്‌കാ​രം വരു​ത്തേ​ണ്ട​തി​ന്റെ ആവശ്യം അംഗീ​ക​രി​ക്കു​ന്ന​തിന്‌ പാപ്പാ​ധി​പ​ത്യം വിസമ്മ​തി​ച്ചു. സെയിൻറ്‌ വ്‌ളാ​ഡി​മി​റി​ന്റെ ഓർത്ത​ഡോ​ക്‌സ്‌ വൈദിക സെമ്മി​നാ​രി​യി​ലെ ജോൺ എൽ. ബുജാമ്ര പറയു​ന്ന​ത​നു​സ​രിച്ച്‌ ഈ പരാജ​യ​മാണ്‌ “പതിനാ​റാം നൂററാ​ണ്ടി​ലെ നവീക​ര​ണ​ത്തിന്‌ അടിസ്ഥാ​ന​മി​ട്ടത്‌.”

അവർ തങ്ങളുടെ മതമനു​സ​രിച്ച്‌ ജീവി​ച്ചി​രു​ന്നോ?

ക്രിസ്‌ത്യാ​നി​ത്വ​ത്തി​ന്റെ സ്ഥാപകൻ ശിഷ്യരെ ഉളവാ​ക്കാൻ തന്റെ അനുഗാ​മി​ക​ളോട്‌ നിർദ്ദേ​ശി​ച്ചി​രു​ന്നു. എന്നാൽ അങ്ങനെ ചെയ്യു​മ്പോൾ ഭൗതി​ക​ബ​ല​പ്ര​യോ​ഗം നടത്താൻ അവരോട്‌ പറഞ്ഞി​രു​ന്നില്ല. യഥാർത്ഥ​ത്തിൽ “വാൾ എടുക്കു​ന്ന​വ​രെ​ല്ലാം വാളാൽ നശിക്കും” എന്ന്‌ അവൻ പ്രത്യേ​ക​മാ​യി മുന്നറി​യി​പ്പു​കൊ​ടു​ത്തി​രു​ന്നു. അതു​പോ​ലെ​തന്നെ, അനുകൂ​ല​മ​ന​സ്ഥി​തി​യി​ല്ലാത്ത ആരെയും ശാരീ​രി​ക​മാ​യി ദ്രോ​ഹി​ക്കാൻ അവൻ തന്റെ അനുഗാ​മി​ക​ളോട്‌ നിർദ്ദേ​ശി​ച്ചി​രു​ന്നില്ല. അനുസ​രി​ക്കേ​ണ്ടി​യി​രുന്ന ക്രിസ്‌തീയ തത്വം ഇതായി​രു​ന്നു: “കർത്താ​വി​ന്റെ ഒരു അടിമ ശണ്‌ഠ​യി​ടേ​ണ്ട​തില്ല, എന്നാൽ തിൻമ​യിൽ നിയ​ന്ത്രണം പാലി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടും അനുകൂല മനസ്ഥിതി ഇല്ലാത്ത​വരെ സൗമ്യ​ത​യോ​ടെ പ്രബോ​ധി​പ്പി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടും എല്ലാവ​രോ​ടും ശാന്തനാ​യി പഠിപ്പി​ക്കാൻ യോഗ്യ​നാ​യി​രി​ക്കേ​ണ്ട​യാ​വ​ശ്യ​മുണ്ട്‌.”—മത്തായി 26:52; 2 തിമൊ​ഥെ​യോസ്‌ 2:24, 25.

അക്ഷരീയ യുദ്ധവാ​ളും രാഷ്‌ട്രീ​യ​ത്തി​ന്റെ​യും പീഡന​ത്തി​ന്റെ​യും പ്രതീ​കാ​ത്മക വാളു​ക​ളും പ്രയോ​ഗി​ച്ച​തി​നാൽ ക്രൈ​സ്‌ത​വ​ലോ​കം അതിന്റെ സ്ഥാപക​നാ​യി അവകാ​ശ​പ്പെ​ടുന്ന ഒരുവന്റെ നേതൃ​ത്വ​ത്തെ വ്യക്തമാ​യി പിന്തു​ട​രു​ക​യാ​യി​രു​ന്നില്ല. അനൈ​ക്യ​ത്താൽ തകർന്നി​രുന്ന ക്രൈ​സ്‌ത​വ​ലോ​കം പൂർണ്ണ​മായ തകർച്ച​യു​ടെ ഭീഷണി​യെ അഭിമു​ഖീ​ക​രി​ച്ചു. റോമൻക​ത്തോ​ലി​ക്കാ മതം “നവീക​ര​ണ​ത്തി​ന്റെ അത്യാ​വ​ശ്യ​മുള്ള ഒരു മതമാ​യി​രു​ന്നു.” എന്നാൽ നവീക​ര​ണ​മു​ണ്ടാ​കു​മോ? ഉണ്ടാകു​മെ​ങ്കിൽ എപ്പോൾ? ആരിൽനിന്ന്‌? നമ്മുടെ അടുത്ത ലക്കം നമ്മോടു പറയും. (g89 8/8)

[26-ാം പേജിലെ ചതുരം/ചിത്രം]

നല്ല ക്രിസ്‌തീ​യ​യു​ദ്ധ​മോ?

കുരി​ശു​യു​ദ്ധങ്ങൾ ക്രിസ്‌ത്യാ​നി​ക​ളോട്‌ നടത്താൻ നിർദ്ദേ​ശി​ച്ചി​രുന്ന നല്ല യുദ്ധമാ​യി​രു​ന്നോ?—2 കൊരി​ന്ത്യർ 10:3, 4; 1 തിമൊ​ഥെ​യോസ്‌ 1:18.

ആദ്യത്തെ കുരി​ശു​യു​ദ്ധം (1096-99) ജറുശ​ലേ​മി​ന്റെ തിരി​ച്ചു​പി​ടി​ക്ക​ലി​ലും കിഴക്ക്‌ ജറുശ​ലേം രാജ്യം, എഡേസാ​കൗ​ണ്ടി, അന്ത്യോ​ക്യാ രാജ്യം, ട്രി​പ്പോ​ളി കൗണ്ടി എന്നീ നാലു ലാററിൻ സംസ്ഥാ​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ സ്ഥാപി​ക്ക​ലി​ലും കലാശി​ച്ചു. ചരി​ത്ര​കാ​ര​നായ എച്ച്‌.ജി. വെൽസ്‌ ഉദ്ധരിച്ച ഒരു പ്രമാ​ണ​ത്തിൽ ജറുശ​ലേ​മി​ന്റെ പിടി​ച്ച​ട​ക്ക​ലി​നെ​ക്കു​റിച്ച്‌ ഇപ്രകാ​രം പറയുന്നു: “സംഹാരം ഭയാന​ക​മാ​യി​രു​ന്നു; ജയിച്ച​ട​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​വ​രു​ടെ രക്തം മനുഷ്യർ തെരു​വിൽകൂ​ടി സഞ്ചരി​ച്ച​പ്പോൾ തട്ടി​ത്തെ​റി​പ്പി​ക്ക​ത്ത​ക്ക​വണ്ണം അതിലൂ​ടെ ഒഴുകി. രാത്രി​യാ​കു​മ്പോൾ കുരി​ശു​യു​ദ്ധ​ക്കാർ ‘സന്തോ​ഷാ​ധി​ക്യ​ത്താൽ തേങ്ങി​ക്കൊണ്ട്‌’ തങ്ങളുടെ മുന്തി​രി​ച്ച​ക്കു​ച​വി​ട്ട​ലിൽനിന്ന്‌ ശവകു​ടീ​ര​ത്തി​ങ്ക​ലേക്കു വരിക​യും തങ്ങളുടെ രക്തക്കറ​പു​രണ്ട കൈകൾ പ്രാർത്ഥ​ന​യിൽ ഒന്നിച്ചു പിടി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തി​രു​ന്നു.”

രണ്ടാമത്തെ കുരി​ശു​യു​ദ്ധം (1147-49) 1144-ൽ എഡെസാ കൗണ്ടി സിറിയൻ മുസ്ലീ​ങ്ങൾക്ക്‌ പോയ​തി​നാ​ലാ​യി​രു​ന്നു തുടങ്ങി​യത്‌; അത്‌ മുസ്ലീങ്ങൾ വിജയ​പൂർവം ക്രൈ​സ്‌ത​വ​ലോ​ക​ത്തി​ന്റെ “പാഷണ്ഡി​കളെ” തിരി​ച്ചോ​ടി​ച്ച​പ്പോൾ അവസാ​നി​ച്ചു.

മൂന്നാ​മത്തെ കുരി​ശു​യു​ദ്ധം (1189-92), മുസ്ലീങ്ങൾ ജറുശ​ലേ​മി​നെ തിരി​ച്ചു​പി​ടി​ച്ച​തി​നു​ശേഷം നടത്ത​പ്പെട്ടു, അതിന്റെ നേതാ​ക്കൻമാ​രിൽ ഒരാൾ ഇംഗ്ലണ്ടി​ലെ “സിംഹ​ഹൃ​ദ​യനാ”യ റിച്ചാർഡ്‌ I-ാമൻ ആയിരു​ന്നു. അത്‌ പെട്ടെന്ന്‌ “ഉരസ്സലി​ലൂ​ടെ​യും വഴക്കി​ലൂ​ടെ​യും സഹകര​ണ​ക്കു​റ​വി​ലൂ​ടെ​യും ശിഥി​ല​മാ​യി” എന്ന്‌ മത സർവവി​ജ്ഞാ​ന​കോ​ശം പറയുന്നു.

നാലാ​മത്തെ കുരി​ശു​യു​ദ്ധം (1202-4) പണത്തിന്റെ കുറവു​നി​മി​ത്തം ഈജി​പ്‌റ​റിൽനിന്ന്‌ കോൺസ്‌റ​റാൻറി​നോ​പ്പി​ളി​ലേക്ക്‌ തിരി​ച്ചു​വി​ട​പ്പെട്ടു. ഒരു ബൈസൻറയ്‌ൻ കിരീ​ടാ​വ​കാ​ശി​യാ​യി നടിച്ച അലക്‌സി​യ​സി​നെ അധികാ​ര​ത്തി​ലേ​റ​റു​ന്ന​തിന്‌ സഹായി​ക്കു​ന്ന​തി​നു പകരമാ​യി ഭൗതി​ക​സ​ഹാ​യം വാഗ്‌ദാ​നം ചെയ്യ​പ്പെട്ടു. “[തത്‌ഫ​ല​മാ​യി] നടന്ന കുരി​ശു​യു​ദ്ധ​ക്കാ​രാ​ലുള്ള കോൺസ്‌റ​റാൻറി​നോ​പ്പി​ളി​ന്റെ കൊള്ള​യടി കിഴക്കൻ ഓർത്ത​ഡോ​ക്‌സു​കാർ ഒരിക്ക​ലും മറക്കു​ക​യൊ ക്ഷമിക്കു​ക​യൊ ചെയ്‌തി​ട്ടില്ല” എന്ന്‌ മത സർവവി​ജ്ഞാ​ന​കോ​ശം പറയുന്നു. അത്‌ ഇപ്രകാ​രം കൂട്ടി​ച്ചേർക്കു​ന്നു: “മതപി​ളർപ്പി​ന്റെ ഉറച്ച സ്ഥാപന​ത്തി​ന്റെ ഏതെങ്കി​ലും ഒരു തീയതി കുറി​ക്ക​ണ​മെ​ങ്കിൽ, ഏററവും ഉചിത​മാ​യത്‌—എങ്ങനെ​യാ​യാ​ലും ഒരു മനഃശാ​സ്‌ത്ര​പ​ര​മായ നിലപാ​ടിൽ—1204 എന്ന വർഷമാണ്‌.”

കുട്ടി​ക​ളു​ടെ കുരി​ശു​യു​ദ്ധം (1212) ജർമ്മനി​യി​ലെ​യും ഫ്രാൻസി​ലെ​യും ആയിര​ക്ക​ണ​ക്കി​നു കുട്ടികൾ അവരുടെ ലക്ഷ്യസ്ഥാ​നത്ത്‌ എത്തുക​പോ​ലും ചെയ്യു​ന്ന​തി​നു മുമ്പ്‌ മരിക്കാ​നി​ട​യാ​ക്കി.

അഞ്ചാമത്തെ കുരി​ശു​യു​ദ്ധം (1217-21)—പാപ്പാ​യു​ടെ നിയ​ന്ത്ര​ണ​ത്തി​ലുള്ള അവസാ​ന​ത്തേത്‌—വികല​മായ നേതൃ​ത്വ​വും വൈദിക ഇടപെ​ട​ലും നിമിത്തം പരാജ​യ​പ്പെട്ടു.

ആറാമത്തെ കുരി​ശു​യു​ദ്ധം (1228-29) ഗ്രിഗറി IX-ാമൻ പാപ്പാ​യാൽ നേരത്തെ മുടക്ക​പ്പെട്ട ഫ്രെഡ​റിക്ക്‌ II-ാമൻ ചക്രവർത്തി​യാൽ നയിക്ക​പ്പെട്ടു.

ഏഴും എട്ടും കുരി​ശു​യു​ദ്ധങ്ങൾ (1248-54ഉം 1270-72ഉം) ഫ്രാൻസി​ലെ ലൂയിസ്‌ IX-ാമനാൽ നയിക്ക​പ്പെ​ട്ടു​വെ​ങ്കി​ലും വടക്കെ ആഫ്രി​ക്ക​യിൽ വെച്ചുള്ള അദ്ദേഹ​ത്തി​ന്റെ മരണത്തി​നു​ശേഷം തകർന്നു​പോ​യി.

[25-ാം പേജിലെ ചിത്രം]

ജർമ്മനിയിലെ വോം​സി​ലുള്ള യഹൂദ്യ​ശ​വ​ക്കോട്ട—ഒന്നാം കുരി​ശു​യു​ദ്ധ​ത്തി​ന്റെ ഒരു അനുസ്‌മാ​ര​കം