Hoe te handelen bij erger wordende voedseltekorten
DE VOORSPELLINGEN zijn verontrustend. Een bericht in de Milwaukee Journal luidde: „Bij het ingaan van het landbouwseizoen van 1974 op het noordelijk halfrond, leven miljoenen mensen op aarde op de rand van de hongerdood. . . . De voedselsituatie is nu brandpunt van internationale aandacht. Sommigen voorzien rampspoedige tijden, niet alleen voor de rampzalige armen, maar ook voor de rest van de wereld.” — 7 april 1974.
Ja, de gevolgen van allerlei tekorten op het gebied van voedsel doen zich reeds voelen, zelfs in wat rijkere landen. De voedselprijzen zijn de hoogte in geschoten. Met het gevolg dat miljoenen gezinnen niet meer geregeld het voedsel kunnen kopen dat ze gewoon waren te eten.
Hebt u reeds veranderingen moeten aanbrengen in uw eetgewoonten? Wat zult u doen wanneer u niet langer meer die voedingsmiddelen zult kunnen kopen die u momenteel nog eet, of wanneer deze voedingsmiddelen er eenvoudig niet meer zullen zijn? Wel, er zijn heel wat vervangende mogelijkheden, die uw gezondheid misschien zelfs ten goede zullen komen.
Voor velen een zegen
Voedingsdeskundigen geloven dat beperkingen op het gebied van de geregelde voedselvoorziening zelfs een ware zegen zullen zijn, althans zeker in bepaalde welvarende landen waar de meeste mensen te veel eten. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld is wel 45 percent van de bevolking 20 of meer percent te zwaar. Voedseltekorten zullen sommige van deze mensen dwingen minder te eten, alsook minder tot zich te nemen van de soorten van voedsel die schadelijk zijn voor hun gezondheid.
Dr. J. Mayer, hoogleraar in de voedingsleer aan de Harvard-universiteit, gaf hierop het volgende commentaar: „Het feit ligt eenvoudig zo dat wij Amerikanen — een hele tijd lang — te veel van het verkeerde hebben gegeten. En misschien zal de prijsdwang mensen ertoe verplichten datgene te doen wat wij met al onze voorlichting op voedingsgebied niet voor elkaar hebben kunnen boksen. Bovenal zal dit neerkomen op minder vlees, en minder vet aan het vlees dat we eten.”
De hoeveelheid vlees die Amerikanen verorberen wordt door bepaalde voedingsdeskundigen als een regelrechte ramp beschouwd. In 1973 was dat gemiddeld 54 kilo vlees per persoon — dat wil zeggen, alleen rundvlees, om nog maar te zwijgen over andere vleessoorten! Een teveel aan dit hoogwaardige voedsel is kennelijk gevaarlijk. „Die grote gelardeerde lap zou uitsluitend bestemd moeten zijn voor hardwerkende kerels die niet het gevaar lopen een hartaanval te krijgen — een gevaar dat de helft van de Amerikaanse bevolking bedreigt”, waarschuwt Dr. G. Briggs, hoogleraar in de voedingswetenschappen aan de universiteit van Californië.
Minder vlees eten zou stellig een gezonde uitwerking hebben, niet alleen op Amerikanen maar ook op miljoenen mensen elders. Voor de laatsten zou dan namelijk meer graan beschikbaar komen. Wat te begrijpen is als men weet dat er kilo’s en nog eens kilo’s graan aan een dier gevoerd moeten worden om één kilo vlees te verkrijgen. En zo is dan ook in China, waar minder vlees wordt gegeten, maar meer graangewassen in een directe vorm worden genuttigd, per hoofd van de bevolking veel minder voedsel nodig.
Eén gedragslijn die men derhalve kan volgen bij erger wordende voedseltekorten, is minder vlees eten. Om een idee te geven hoe dit op de voedselsituatie van invloed zou zijn, gaf Dr. Mayer de volgende schatting: „Dezelfde hoeveelheid voedsel waarvan nu 210 miljoen Amerikanen leven, daarmee zouden 1,5 miljard Chinezen te voeden zijn, op grond van hun huidige gemiddelde dieet.”
In beperkte mate dwingen de oplopende prijzen mensen nu al vaak tot het overgaan op andere voedingsmiddelen. Engelsen bijvoorbeeld eten, naar verluidt, al veel minder vlees dan twintig jaar geleden, toen het zelfs nog op de „bon” was. Zulk een verandering in eetgewoonten schijnt voor de gezondheid van veel mensen alleen maar voordeel af te werpen.
Anderzijds is een goede, evenwichtige voeding hoogst belangrijk voor diezelfde gezondheid. Waarmee we komen aan de vraag van welke voedingsmiddelen men dan gebruik moet maken om aan zijn lichamelijke behoeften te voldoen.
Minder duur, maar voedzaam
Vaak is het zo dat goedkopere voedingsmiddelen veel meer voeding bevatten dan dure. En het eten van kleine porties voedzaam voedsel is beter voor ons dan het eten van grote hoeveelheden hedendaags „rommel”-voedsel, dat vaak meer duur dan goed is.
U zou er goed aan doen de voedingswaarde van diverse voedingsmiddelen eens rustig aan de hand van tabellen te bestuderen. U kunt die vaak aantreffen in een kookboek, terwijl er anders in een bibliotheek wel inlichtingen over te vinden zijn. Kennis over de voedingswaarde van bepaalde voedingsmiddelen zal u niet alleen helpen gezonde, goedkope maaltijden te bereiden, maar ook het koken zelf interessanter maken.
Al heel snel leert men dat eiwitten belangrijk zijn voor de gezondheid. Vlees en andere dierlijke produkten, zoals eieren en melk zijn een voorname bron van eiwit. Maar ook groenten, met inbegrip van erwten en bonen, zijn als eiwitleveranciers niet te onderschatten, en gewoonlijk een stuk goedkoper. „Als volwassene kan men heel goed alleen op die eiwitten leven”, verklaarde Dr. Mayer. Voor kinderen adviseert hij echter wel dierlijke eiwitten. En ook volwassenen moeten ze van sommige voedingsdeskundigen blijven gebruiken.
Uit een kookboek zijn heel smakelijke manieren te leren om groenten te bereiden. Pasteitjes, soepen, stoofschotels en salades zijn allemaal gerechten die van groenten kunnen worden gemaakt. Sojabonen zijn in een grote verscheidenheid van produkten verkrijgbaar: gedroogde sojabonen, sojameel, sojamelk, sojakaas, sojasaus, enz. En er zijn tal van recepten om deze produkten wat smaak en voedingswaarde betreft het best tot hun recht te laten komen. Ook ongepelde rijst bevat veel voedingswaarde, en is onder meer een belangrijke leverancier van vitamine B, terwijl het als vervanging kan worden gebruikt voor macaroni en spaghetti.
Veel gezinnen verlangen misschien toch nog naar vlees met zijn hoogwaardige eiwitten. Maar waarom dan geen gebruik gemaakt van orgaanvlees, zoals lever, nier, hersenen, hart, tong, enzovoort — „vlees” dat vaak veel goedkoper is en in elk opzicht even voedingrijk, terwijl er hele smakelijke bereidingsmanieren voor bestaan. Hart is bijvoorbeeld een uitstekend vleesprodukt. De stevigheid en milde vleessmaak van dit orgaan maken het ideaal geschikt voor verwerking in éénpansgerechten of stoofschotels, terwijl het tevens versneden kan worden tot broodbeleg. Ook vis is vaak minder duur dan andere vleessoorten en bovendien een uitstekende bron van volwaardige eiwitten.
De populaire kropsla, gewoonlijk voor groene salades toegepast, is heel goed door andere en zelfs voedzamere groenten te vervangen als de prijs dat noodzakelijk zou maken. Gehakte rode of witte kool is bijvoorbeeld een uitstekend ’surrogaat’. En bereid met de juiste dressing even smakelijk.
Brood is een ander belangrijk hoofdvoedsel, en vooral zwaardere broodsoorten, bereid van de hele korrel, zijn zeer voedzaam. Veel gezinnen kopen altijd een grote voorraad brood tegelijk in, en ontvangen daarmee een aanzienlijke korting. Dit brood is in een vrieskast vers te houden.
Meer uit het voedsel halen
Een verstandige kok of kokkin zal trachten zoveel mogelijk voedingsstoffen in het voedsel te behouden. Fruit en groenten dienen niet langer dan een paar minuten in water geweekt te worden. Dit om vitamine- en mineraalverlies te voorkomen.
Het is goed om fruit en groente zo spoedig mogelijk in ijskoud water te wassen. Wat voor de volgende maaltijd is bestemd, kan dan zolang in afgesloten schalen worden bewaard, terwijl dat wat niet direct opgaat, na vlug gedroogd te zijn, zelfs voor langere tijd opgeborgen kan worden in plastic zakken, goed afgesloten om de buitenlucht geen toegang te verlenen. Salades dienen vlak voor serveren te worden bereid, en tot het moment van eten afgedekt te worden gehouden. Maak slechts voldoende klaar voor één maaltijd.
Het schillen van groente en fruit berooft deze produkten van veel voeding. Helaas is het een haast noodzakelijke maatregel geworden, willen we niet door bestrijdingsmiddelen vergiftigd raken. Maar zoals gezegd, met de schil gooit men heel veel voeding in de afvalbak. Er zijn dan ook mensen die in plaats daarvan een borstel met stijve haren gebruiken om vuil en vergif te verwijderen.
Het is verstandig om groenten in zo weinig mogelijk water te koken en elke druppel vocht te bewaren in een goed afgesloten glazen fles, ten einde dit later voor soep of jus ten nutte te maken. Dr. E. Karmas, hoogleraar in de voedingswetenschappen aan de Rutgers-universiteit, legt uit wat zo vaak gebeurt:
„Veel gezinnen eten hun blikerwten of diepvriesgroenten ’droog’, dat wil zeggen zonder het vocht waarin de groenten zijn gekookt. Zij gooien alle mineralen en veel belangrijke vitaminen weg. De mineralen en in water oplosbare vitaminen lekken bij het koken in het water — dus uit het voedsel in het vocht.”
Een goede kok past er ook voor op dat zijn groenten niet te lang koken en daarmee hun voedingswaarde verliezen. Er zijn mensen die het absoluut vermijden restjes opnieuw te koken, maar ze ter behoud van hun voedingswaarde koud serveren. Hiervoor bestaan trouwens heel smakelijke methoden.
Voedsel verzamelen
Er zijn perioden in het jaar waarin een grote verscheidenheid aan voedingsgewassen zo van het veld te plukken is. Boeken over dit onderwerp kunnen een waardevolle hulp zijn om te bepalen welke kruiden of planten goede voedingsgewassen vormen. De paardebloem is zo’n kruid of „onkruid”. De jonge bladeren van deze plant zijn zeer goed als groente te eten. Een groente die trouwens alle gewone bladgroensalades overtreft ten aanzien van het vitamine-A-gehalte, terwijl ze ook rijk is aan kalk, fosfor, ijzer, natrium en kalium. Van de bloemen wordt soms wijn gemaakt. En de wortel kan in plakjes gesneden door salades worden gesnipperd of gedroogd, geroosterd en daarna gemalen worden tot koffiesurrogaat.
De brandnetel is een ander voedzaam „onkruid”. De zachte uitlopers bevatten grote hoeveelheden vitamine A en C, alsook een bepaalde hoeveelheid vitamine B, terwijl ze tevens rijk zijn aan kalium, calcium, fosfor en ijzer en eveneens eiwitten en glucose bevatten. De jonge scheuten, die in het voorjaar boven de grond komen, kunnen gemengd met andere groenten als spinazie worden gegeten of worden gekookt om soep te maken. Ze zijn tevens rauw te bevriezen voor later gebruik of kunnen gedroogd en tot meel gemalen worden.
Ook het ganzevoet-kruid schijnt op tafel een uitstekende vervanger te zijn van spinazie. De jonge bladeren zijn op dezelfde wijze als spinazie te bereiden, of in een salade te verwerken. En behalve allerlei eetbare wilde plantesoorten, zijn er ook verschillende soorten eetbare paddestoelen, noten en bessen die eveneens in het vrije veld verzameld kunnen worden.
Noodsituaties
Mochten inderdaad de voorspelde hongersnoden toeslaan, dan kan het heel belangrijk zijn enige kennis te hebben van de dingen rondom ons heen die veilig en goed zijn om te eten.
Men weet van mensen die in de wildernis van honger zijn omgekomen terwijl om hen heen het voedsel voor het „opplukken” stond. De grote vraag is evenwel: Wat is eetbaar?
Wat dit betreft kan het voor iemand een hulp zijn om te kijken wat de vogels en andere dieren eten. In de regel is het zo dat wat zij eten, u ook kunt eten. Maar niet voor 100 procent. Verkeert u dus in twijfel of iets vergiftig is of niet, houd er dan een beetje van in uw mond en kauw er op. Heeft het een branderige, misselijk makende of bittere smaak, spuug het dan uit. Een giftige plant op deze wijze geproefd, zal zelden of nooit dodelijk zijn.
Eskimo’s hebben in het verleden wel muizenesten beroofd van hun wintervoorraad wortelen, noten en planten, om hun voeding wat te kunnen verrijken met groente. Zij wisten dat de muis voedsel verzamelt dat ook voor de mens eetbaar is. Dat wat zij echter uit een hol wegnamen, vervingen ze altijd door vis, zodat de daar woonachtige muis niet van honger zou omkomen en ook de volgende winter weer voor groenten zou kunnen zorgen.
Bijna alle gras- en klaversoorten zijn eetbaar, al moeten we onze maag wel even de tijd gunnen om eraan te wennen. Ook bomen en struiken kunnen waardevol voedsel leveren. Hun jonge knoppen en scheuten zijn waarschijnlijk wel eetbaar, terwijl ook de binnenbast of het saphoudende spinthout als voedsel waardevol kan zijn. Mensen hebben dit hout wel gedroogd en in stukjes gesneden om het gemalen in pap of brood te verwerken. Korstmossen en gewone mossen behoren eveneens tot de eetbare natuurprodukten. Westerse poolonderzoekers zeggen dat ze erop in leven zijn gebleven. Ook de grote lisdodde kan op diverse manieren in voedsel voorzien.
Praktisch alle — gezonde — dieren zijn geschikt als voedsel voor de mens. Veel mensen aarzelen als het gaat om het eten van bijvoorbeeld beren, honden, vossen, katten, slangen en eekhoorns, dan wel marmotten, muizen of andere knaagdieren. Doch in bepaalde delen van de aarde worden sommige ervan als een lekkernij beschouwd.
Ook nagenoeg alle vogels zijn eetbaar, met inbegrip van kraaien, eksters, meeuwen en zwanen. Bovendien zijn hun eieren heel goed als noodvoedsel te gebruiken. En vergeet de insekten niet. Sprinkhanen, mieren en termieten hebben tal van mensen reeds lang tot voedsel gediend.
Veel vogels en andere dieren leven van larven, rupsen en wormen, en ook de mens kan dit, indien noodzakelijk, zonder enig bezwaar doen. Onder die kleine, maar in onnoemelijke aantallen rondom ons wemelende wezentjes, bevindt zich een rijke verzameling van levenonderhoudend voedsel. Het idee ze te eten doet u misschien walgen. Maar vergis u niet. Ze zijn niet alleen voedzaam, doch vaak ook een regelrechte lekkernij. Slakken bijvoorbeeld vormen een specialiteit op de tafel van menige lekkerbek.
Ja, er is werkelijk heel veel wat wij kunnen doen bij erger wordende voedseltekorten. Ons gebruik van vlees is al een heel stuk te matigen als dit een belangrijk onderdeel van ons menu is. Wij kunnen onze kennis vergroten van de voedingswaarde van verschillende levensmiddelen, en dat eten wat voor ons het beste is. Ook kunnen we leren hoe de voedingswaarde van ons voedsel bij het klaarmaken en koken het beste behouden kan worden, en ons bovendien bekend maken met de planten en dieren om ons heen, die zeer goed eetbaar zijn, mochten de huidige voedseltekorten uitgroeien tot een volledige hongersnood.
[Illustratie op blz. 4]
VAN DE HOEVEELHEID VOEDSEL DIE NODIG IS OM ÉÉN AMERIKAAN TE VOEDEN, ZOUDEN MEER DAN ZEVEN CHINEZEN KUNNEN LEVEN
[Illustratie op blz. 5]
Na het koken van groenten zal een verstandige kokkin het vocht bewaren om dit later in soep of jus te gebruiken
[Illustratie op blz. 6]
Paardebloemen kunnen worden gebruikt voor het bereiden van sla, wijn en een koffie-surrogaat
[Illustratie op blz. 7]
Lisdodden heeft men wel de „supermarkt van de moerassen en rietlanden” genoemd. Van de bebloemde aren kan een gekookt groentegerecht worden gemaakt, pannekoekmeel van het stuifmeel, een aardappel-„surrogaat” van de zetmeelrijke wortelstok en een komkommer-achtig gerecht van de afgepelde stengel