Kinderen grootbrengen in één-oudergezinnen — de vreugden en de moeilijkheden

„IK HEB ’nee’ gezegd, Cheryl, en daarmee uit!” Aldus Dorothy, een alleenstaande ouder met vier kinderen. Maar de 13-jarige Cheryl schreeuwde terug: „Ik haat je!” en stormde de kamer uit.

„Als ze dat zegt, ben ik daar helemaal kapot van”, klaagde de moeder en zij voegde eraan toe: „Ik doe haar pijn, en dus probeert ze mij pijn te doen — en dat doet ze inderdaad. Ik heb geprobeerd mijn gevoelens te verbergen en niet te laten merken hoeveel pijn het doet, maar ik kan er niets aan doen.” Dan, na een lichte aarzeling: „Ik weet dat ze eigenlijk haar vader nodig heeft. Ieder klein meisje heeft een vader nodig — hij is de eerste man in haar leven. Nu hij weg is, is ze zo gefrustreerd.”

Dorothy is er goed in geslaagd iets van de pijn onder woorden te brengen die degenen ondergaan die als alleenstaande ouder kinderen moeten grootbrengen. Toch zei iemand die een aantal alleenstaande ouders geobserveerd en geïnterviewd had: „In een aantal gevallen brengen alleenstaande ouders hun kinderen beter groot dan gezinnen waar beide ouders thuis zijn. Dit komt zonder twijfel doordat alleenstaande ouders zich dikwijls scherper bewust zijn van de problemen die zij hebben en meer moeite doen om daarvoor een compensatie te vinden.”

Het aantal gezinnen met één ouder is de afgelopen tien jaar in vele landen dramatisch gestegen. In bijna tien procent van alle gezinnen in Groot-Brittannië, Australië en Canada is slechts één ouder. In de Verenigde Staten is dat het geval bij bijna één op elke zes gezinnen en is hun aantal binnen de afgelopen tien jaar verdubbeld. Gezien de verwachting dat twee van elke vijf thans levende kinderen (in ieder geval in de Verenigde Staten) een deel van hun leven zullen doorbrengen in een thuis met één ouder, is hun opvoeding een zaak waarover wij ons ernstige zorgen moeten maken.

Bezorgdheid over de problemen waarmee gezinnen met één ouder geconfronteerd worden, is de aanleiding geweest voor een kort geleden gehouden reeks vraaggesprekken met enkele honderden één-oudergezinnen onder Jehovah’s Getuigen over de hele wereld. De resultaten verschaften niet alleen een helder inzicht in de moeilijkheden die het oplevert om als alleenstaande ouder kinderen groot te brengen, maar ook een aantal nuttige suggesties. Eén advies, dat vaak gehoord werd, was:

Houd de communicatielijn open!

„Ik heb ontdekt dat als ik de kinderen in vertrouwen nam en hun precies vertelde wat er aan de hand was, zij maar al te graag wilden helpen en dat alles in huis dan veel vlotter verliep”, berichtte een gescheiden vrouw met een kind van negen en een van twaalf. De kinderen in vertrouwen nemen, hun hulp inroepen, is één manier om de communicatielijnen open te houden. Dikwijls ontstaan moeilijkheden omdat kinderen van alleenstaande ouders niet ten volle overzien welke financiële en andere beperkingen de situatie misschien voor hun alleenstaande ouder met zich brengt.

Om de kinderen bekwaam leiding te kunnen geven, moeten ouders weten wat er in die jonge hoofdjes omgaat. Met het oog hierop zei een alleenstaande ouder: „’s Avonds na het werk doe ik heel erg mijn best om in het wereldje van mijn dochter door te dringen. Zij vertelt mij wat er op school gebeurd is, en over haar moeilijkheden met de onderwijzers en medescholieren. Ik stel levendig belang in haar leven. En ik luister. Dan vertel ik haar over mijn werk en de mensen daar.”

Maar een kind vertelt niet automatisch al zijn of haar problemen aan een ouder. Die ouders die erin geslaagd zijn deze verstandhouding met hun kinderen te bereiken, constateerden dat zij de volgende in de bijbel beschreven houding aan de dag moesten leggen: „Indien gij kunt, antwoord mij, schik woorden voor mijn aangezicht; stel u toch op. Zie! Ik ben voor de ware God precies als gij; ook ik werd uit leem gevormd. Zie! Geen verschrikkelijkheid in mij zal u verschrikken, en geen druk van mijn zijde zal zwaar op u zijn.” — Job 33:5-7.

Hier wordt een bijzonder hartelijke, open en eerlijke geestesgesteldheid tot uitdrukking gebracht. Als een kind een dergelijke houding bij een ouder bespeurt, zal het daar gewoonlijk op reageren, omdat het niet ’verschrikt’ wordt door angst voor de ouder. De ouder probeert niet de indruk te geven zelf volmaakt te zijn. Dit is de houding van een weduwe, die drie jongens in de tienerleeftijd groot moest brengen: „Ik merkte dat het gemakkelijker was een intieme verstandhouding met de jongens te bewaren als ik mijn bereidheid toonde mijn eigen fouten toe te geven.”

Af en toe zal de ouder er wellicht op moeten staan dat een kind voor zijn eigen bestwil iets doet, iets waar het helemaal geen zin in heeft. Zo stond bijvoorbeeld de alleenstaande ouder van een 17-jarige jongen erop dat hij een eind maakte aan bepaalde omgang die slecht voor hem was en hem in moeilijkheden zou brengen. Na ettelijke weken van heftige discussies reageerde de jongen: „Mam, je hebt geen idee hoe woedend ik op je geweest ben, maar nu begrijp ik je.” Openhartige communicatie deed hier wonderen.

Toon uw liefde

Wanneer een kind een ouder verliest, vooral door echtscheiding of door scheiding van tafel en bed, kan de situatie een afschuwelijke schok zijn voor zijn of haar broze emoties. Een gescheiden vrouw beschreef wat er kan gebeuren: „Een kind reageert zo dikwijls met driftbuien, onverklaarbare huilbuien, vlagen van jaloezie, een wanhopig aan moeders rokken hangen en een terugval in babygedrag.” Dikwijls kan het kind het gevoel hebben dat de breuk in het gezin zijn schuld is. Misschien vreest het ook zijn andere ouder te zullen verliezen, zodat het als wees zal achterblijven. Zo’n kind moet gerustgesteld worden, heeft behoefte aan aandacht en oprechte bezorgdheid — kortom, liefde.

Om doeltreffend te zijn, moet die liefde openlijk in daden getoond worden. „Laten wij liefhebben, niet met het woord noch met de tong”, beveelt de bijbel aan, „maar met de daad en in waarheid” (1 Joh. 3:18). Dit betekent niet dat u uw kinderen nooit mag vertellen dat u van hen houdt, maar daden, dat wat u in feite doet, zeggen méér. Kinderen weten dat praten gemakkelijk is. De kinderen in één-oudergezinnen waar ten gevolge van een echtscheiding nog maar één ouder is, kennen de realiteit van een verbroken belofte. Maar hoe kan een alleenstaande ouder oprechte liefde tonen?

„Bij kleine kinderen is lichamelijk contact belangrijk. Ik houd haar in mijn armen als ik met haar praat”, schreef de alleenstaande ouder van een vijfjarige. Een ander beaamde dit en zei: „Af en toe sla ik gewoon eens even mijn armen om het kind heen.” Dergelijke vormen van liefkozing kunnen helpen het kind te overtuigen van de voortdurende belangstelling van de ouder.

Empathie of „medegevoel” van de kant van de ouder is ook een blijk van liefde (1 Petr. 3:8). Een tienerdochter van een alleenstaande ouder voer met een stortvloed van woorden tegen haar moeder uit toen het meisje gevraagd werd enkele huishoudelijke taken te verrichten. De moeder antwoordde: „Al ga je nog zo te keer, ik houd toch van je. Ik houd niet van je gedrag op het ogenblik, maar ik houd wel van jou. Niets wat je zegt of doet kan maken dat ik niet meer van je houd.” Onmiddellijk liet het meisje haar hoofd hangen, probeerde haar tranen binnen te houden en deed rustig wat haar moeder vroeg. Diep in haar hart wist zij dat haar moeder om haar gaf, dat haar moeder van haar hield.

„Nooit zal ik die ochtend vergeten toen mijn jongste kind tegen mij zei: ’Mammie, ga vandaag alsjeblieft niet naar je werk.’ Dat was een regelrechte smeekbede uit een onzeker hartje”, berichtte een alleenstaande ouder. Hoe reageerde die moeder? „Ik vond het van meer belang mijn verstandhouding met haar zo innig mogelijk te houden”, zei zij, „dus besloot ik op te houden met werken en van minder rond te komen.” Natuurlijk kunnen niet alle alleenstaande ouders het probleem op deze manier oplossen. Toch hebben vele alleenstaande ouders eens nuchter en kritisch gekeken naar de uitwerking van hun wereldse baan op de opvoeding van hun kinderen.

Om in het onderhoud van hun gezin te voorzien, zijn sommige alleenstaande ouders thuis gaan werken. Zij zijn op een of andere manier diensten gaan verlenena of eigengemaakte produkten gaan verkopen, zoals die ene alleenstaande ouder die vier monden te voeden had en die met hulp van de kinderen oliebollen en andere lekkernijen maakte en die aan restaurants verkocht. Anderen hebben part-timewerk gezocht, zodat zij thuis bij hun kinderen kunnen zijn als die niet op school zitten. Toch is dit niet altijd de oplossing, zoals Joyce Miller, voorzitster van de Coalition of Labor Union Women aantekende: „Meer dan tweeënveertig procent van de werkende vrouwen zijn de enige kostwinners van hun gezin. Hoe kunt u tegen hen zeggen dat zij het maar met een half salaris moeten doen, als zij nog steeds een volle huur moeten betalen?”

Toch hebben vele alleenstaande ouders, alhoewel zij hele dagen moesten werken, kans gezien nauwe banden met hun kinderen te behouden, zoals die ene, die zei: „Keer op keer heb ik de kinderen uitgelegd dat de enige reden waarom ik uit werken ging, was om eten en kleding te kopen en ons een dak boven het hoofd te verschaffen. Ik zei tegen hen, dat ik thuis bij hen zou blijven als buitenshuis werken niet beslist noodzakelijk was. Ten slotte drong het tot hen door, zelfs tot mijn peutertje van twee, en nu kunnen zij de situatie veel beter aan.”

Kinderen voelen het als de ouder liever buitenshuis werkt dan de tijd met hen doorbrengt. Het kan betekenen dat men zijn levensomstandigheden wat moet aanpassen, hetgeen zelfs ook voor de kinderen kan gelden, wil men van minder rond kunnen komen. Toch hebben vele ouders zowel als kinderen de waarheid ingezien van de bijbelse spreuk (15:17): „Beter is een schotel groente [niet erg veel] waar liefde is, dan een aan de kribbe gevoederde stier [een overvloed] en haat daarbij.”

Strikt doch liefdevol streng onderricht

„Liefhebben is niet voldoende”, waarschuwt Dr. Arnon Bentovim, een autoriteit op het gebied van de kinderverzorging. „Het kind heeft streng onderricht nodig en moet richtlijnen krijgen waaraan het zekerheid kan ontlenen.” Sommige alleenstaande ouders proberen het verlies van een ouder voor een kind goed te maken door veel te veel goed te vinden. Dikwijls is het voor een moeder niet gemakkelijk de kinderen streng onderricht te geven, vooral niet als het jongens zijn, die er misschien ontstemd over zijn dat zij hun vader hebben verloren.

Een moeder die met succes en in haar eentje vijf kinderen heeft grootgebracht, geeft toe: „Het is niet meer dan natuurlijk dat mijn kinderen dingen proberen te doen die zij niet zouden doen als mijn man er was. Ik moest heel stevig in mijn schoenen staan. Soms vond ik het raadzamer ze allemaal op een stoel te zetten en hen met aandrang toe te spreken dan het op een frontale botsing te laten aankomen. Op die manier heb ik werkelijk hun respect gewonnen.”

Kinderen erkennen — al is het gewoonlijk pas veel later — de noodzaak van streng onderricht, met inbegrip van straf. Een groepje jongelui die met de wet in aanraking gekomen waren, stelde een aantal regels voor ouders op. Zij erkenden: ’Wees strikt en consequent bij het geven van streng onderricht. Dat geeft ons een gevoel van zekerheid. Kinderen willen niet alles waar ze om vragen.’ In deze uitspraak weerklinkt de waarheid van wat de bijbel lang geleden zei: „Wie zijn roede [van ouderlijk gezag] inhoudt, haat zijn zoon, maar wie hem liefheeft, die zoekt hem werkelijk met streng onderricht.” — Spr. 13:24.

Vreugdevolle resultaten

De inspanning die nodig is om als alleenstaande ouder een kind groot te brengen, is beslist niet licht. Maar vele alleenstaande ouders die die inspanning opbrengen, oogsten bevredigende resultaten. Zij houden een nauwe band met hun kinderen en zien deze opgroeien tot beginselvaste personen. Eén alleenstaande ouder zei: „Een grote bron van troost voor mij is de loyaliteit van mijn kinderen geweest. Zij hebben mij niet alleen als hun moeder, maar ook als vriendin behandeld. Hun gesprekken en hun waarheidlievendheid hebben mij veel vreugde geschonken.”

Kinderen met één ouder worden dikwijls sneller volwassen, omdat zij door de omstandigheden gedwongen worden thuis meer verantwoordelijkheid te dragen. Een alleenstaande ouder merkte op, nadat zij de kinderen dagelijkse taken had toegewezen die zijzelf niet langer kon behartigen: „De kinderen zijn nu gewend aan hun taken, doen ze handig en er is thuis geen probleem. Ze weten waar ze hun kleren moeten opbergen als zij ze uittrekken en hoe ze het huis netjes moeten houden. Ze kunnen afwassen, eten klaarmaken, kleren wassen en strijken, boodschappen doen en zelfs de tuin wieden.” Zulke goedgetrainde kinderen worden verantwoordelijke volwassenen en zijn goed voorbereid op hun rol in het volwassen leven.

Natuurlijk kunnen er soms zelfs in een hecht gezin ernstige moeilijkheden rijzen. Niet alle oplossingen komen in dit ene artikel aan de orde. Maar over het geheel genomen hebben die ouders die werkelijk hun best gedaan hebben de richtlijnen te volgen die door de Stichter van het gezinsleven in de bijbel vastgelegd zijn, vreugde beleefd aan het opvoeden van hun kinderen. Door bijbelstudies met hun kinderen te houden, door hun deze beginselen in te prenten, kunnen alleenstaande ouders veel bijdragen tot het beschermen van hun kinderen tegen de druk van leeftijdgenoten om verkeerde dingen te doen.

Wanneer zowel ouders als kinderen gehoor geven aan de goddelijke vermaning die gegeven wordt in Efeziërs 6:1-4 kan veel hartzeer vermeden worden: „Kinderen, weest gehoorzaam aan uw ouders in eendracht met de Heer, want dit is rechtvaardig: ’Eer uw vader en uw moeder’, wat het eerste gebod is met een belofte: ’Opdat het u goed moge gaan en gij lange tijd op de aarde moogt blijven.’ En gij, vaders, irriteert uw kinderen niet, maar blijft hen in het strenge onderricht en de gezaghebbende raad van Jehovah grootbrengen.”

[Voetnoten]