Vervuiling — Bij wie ligt de oorzaak?

„DIT eiland is staatseigendom en is gebruikt voor proeven. De grond is besmet met anthrax en gevaarlijk. Aan land gaan verboden.”a Dit bord, dat tegenover Gruinard Island op het Schotse vasteland staat, schrikt eventuele bezoekers af. Al 47 jaar, sedert een proefexplosie van biologische wapens tijdens de Tweede Wereldoorlog, is dit prachtige eiland besmet met de ziektekiemen van anthrax.

Gruinard Island is een extreem voorbeeld van vervuiling. Maar mildere vormen van bodemverontreiniging zijn een probleem dat wijdverbreid is en groeit.

De bodemverontreiniging neemt toe

Een van de oorzaken van deze bodemverontreiniging is vuilnis. Het gemiddelde Engelse gezin met twee kinderen bijvoorbeeld gooit volgens de Londense Times per jaar 51 kilo metaal en 41 kilo plastic weg, „waarvan veel tot een verdere ontsiering van de straten, bermen, stranden en recreatiegebieden zal bijdragen”.

Het Franse blad GEO berichtte dat op een gegeven moment de enorme vuilstortplaats Entressen buiten het Franse Marseille een hoogte van 60 meter had bereikt en naar schatting 145.000 meeuwen trok. Een afrastering rond de stortplaats kon niet voorkomen dat de wind papier en plastic afval wegblies. Daarom kochten de plaatselijke autoriteiten 30 ha aangrenzende landbouwgrond op, in een poging het afvalprobleem in de hand te houden.

Het hoeft geen verbazing te wekken dat bij het organiseren van het Europese Jaar van het Milieu — dat in maart 1988 eindigde — EG-commissaris Stanley Clinton Davis de lijst van vervuilingsproblemen als „oneindig” kenschetste. Er werd dan ook een campagne opgezet om het hergebruik van afval aan te moedigen, met als oogmerk 80 procent van de jaarlijkse 2.200.000.000 ton vuilnis van de Gemeenschap te recyclen.

Vervuiling door afval is geenszins beperkt tot West-Europa maar is thans wereldomvattend. Volgens het blad New Scientist is het zelfs nodig geweest opruiming te houden op het afgelegen continent Antarctica. Australische onderzoekers verzamelden ruim 40 ton afgedankte machine-onderdelen en bouwmaterialen die bij hun basis gedumpt waren. In The New York Times (19 december 1989) wordt bericht dat de Amerikanen op het McMurdo-Station op Antarctica de troep opruimen die zich 30 jaar lang heeft opgehoopt, waaronder een trekker van 35.000 kilo die 24 meter diep in het water ligt.

Ja, op het droge is de vervuiling schrikbarend. Maar hoe staat het met het water?

Verontreinigd water — Ongeschikt voor het leven

„De rivieren van Engeland worden voor het eerst in meer dan een kwart eeuw vuiler”, schreef The Observer. „Het Kattegat [het zeegebied tussen Zweden en Denemarken] sterft. Het raakt snel steeds minder in staat de vis in leven te houden omdat het zo vervuild en zuurstofarm is”, berichtte de Londense Times. „De rivieren van Polen worden in hoog tempo open riolen en er is weinig verbetering in zicht.” — The Guardian.

In november 1986 vond er een vervuilingscatastrofe plaats die door de Londense Daily Telegraph werd beschreven als „de verkrachting van West-Europa’s grootste en aantrekkelijkste waterweg”. Een ernstige brand bij een chemiebedrijf in het Zwitserse Basel werd door brandweerlieden met groot materieel geblust. Ongewild stroomden er met het bluswater 10 tot 30 ton chemicaliën en pesticiden de Rijn in, daarmee het „Tsjernobyl van de waterleidingbedrijven” veroorzakend. Deze gebeurtenis haalde de krantekoppen. Iets waarover echter meestal niet wordt geschreven, is het feit dat er geregeld op minder dramatische schaal giftig afval in de Rijn wordt gedumpt.

De vervuiling door in het water geloosde stoffen blijft niet beperkt tot het gebied rond de plaats van herkomst. Mijlenver kunnen de gevolgen ervan dodelijk zijn. De Europese rivieren die in de Noordzee uitmonden, voeren zulke hoeveelheden verf, witmakers voor tandpasta, giftig afval en mest mee, dat het Nederlandse Rijksinstituut voor Visserijonderzoek platvis uit de Noordzee inmiddels als ongeschikt voor consumptie bestempelt. Uit onderzoeken blijkt dat 40 procent van de bot uit de ondiepe gebieden huidziekten of kankergezwellen heeft.

Bij wie ligt de schuld van die vervuiling? De meesten wijzen naar de industrie, waar de zucht naar winst de bezorgdheid voor het milieu ver overtreft. Boeren echter zijn medeschuldig aan de vervuiling van de beken en rivieren bij hun land. Door hun toenemend gebruik van nitraatmeststoffen kan het uitspoelsel uit het kuilvoer nu dodelijk zijn.

Rivieren worden ook gebruikt als een stortplaats voor troep. De Mersey, die zijn stroomgebied in het noordwesten van Engeland heeft, is naar verluidt de smerigste rivier van Europa. „Alleen dwazen of onwetenden zouden nu nog in de Mersey zwemmen”, merkte de Daily Post van Liverpool op en voegde eraan toe: „Iemand die de pech heeft in de rivier te vallen, zal waarschijnlijk ziek naar het ziekenhuis vervoerd worden.”

Ook ongezuiverd rioolwater draagt in aanzienlijke mate bij tot de vervuiling van de zee. Bericht werd dat de zee bij een populair Engels recreatiestrand het equivalent bevatte van „een kop ongezuiverd rioolwater op het gemiddelde ligbad”, een viervoudige overschrijding van de EG-limiet.

Dan is er nog een gevaar, ditmaal een dat uit de lucht valt.

Zure regen — Een zorgelijke bedreiging

Eens stierven er nogal wat mensen in Engeland doordat zij de lucht, of liever gezegd de smog, inademden. Tegenwoordig zijn sterfgevallen door die vorm van vervuiling zeldzaam. De Londense smog, die in 1952 naar schatting 4000 mensen fataal werd, is niet langer een bedreiging. Sommige kolengestookte elektriciteitscentrales die bijdroegen tot de smog, zijn overgebracht naar het platteland en voorzien van hoge schoorstenen en, in enkele gevallen, van gasreinigers om een groot percentage van de dodelijkste gassen te verwijderen.

Dit heeft echter geen einde gemaakt aan de verontreiniging van de atmosfeer. Hoge schoorstenen mogen het gevaar dan uit de onmiddellijke omgeving geweerd hebben, maar nu voeren heersende winden de vervuilende stoffen over grote afstanden mee — vaak naar andere landen. Het gevolg is dat Scandinavië te lijden heeft van de Engelse vervuiling en veel mensen Engeland „Europa’s vieze oude man” noemen. Op dezelfde manier veroorzaakt de industrie in het midwesten van de Verenigde Staten een groot deel van Canada’s zure-regenprobleem.

Jarenlang hebben geleerden een beschuldigende vinger uitgestoken naar zwaveldioxide als de hoofdschuldige aan de luchtverontreiniging die de zure regen veroorzaakt. In 1985 beweerde Drew Lewis, een Amerikaanse presidentiële afgezant bij het Canadees-Amerikaanse overleg over de zure regen: „Te zeggen dat sulfaten geen zure regen veroorzaken, komt neer op te zeggen dat roken geen longkanker veroorzaakt.” Wanneer zwaveldioxide in contact komt met waterdamp, produceert het blijkbaar zwavelzuur, dat de regen zuur kan maken of zich kan verzamelen in de druppeltjes in wolken, waardoor hooggelegen bossen een dodelijk bad krijgen.

Als de zure regen neervalt of, erger nog, als de zure sneeuw smelt, wordt de bodem eronder aangetast. Zweedse wetenschappers die een in 1927 ingesteld onderzoek herhaalden, constateerden dat op een diepte van 70 cm de zuurgraad van de bosgrond tot het tienvoudige was gestegen. Deze scheikundige verandering tast het vermogen van een plant om essentiële mineralen zoals calcium en magnesium op te nemen, ernstig aan.

Welke uitwerking heeft dit alles op de mens? Het is beslist niet in zijn voordeel als meren en rivieren die vroeger wemelden van leven zuur worden en sterven. Bovendien concluderen Noorse wetenschappers uit hun onderzoeken, dat door het toegenomen zuurgehalte van het water in zowel meren als de bodem, aluminium erin oplost. Dit betekent een onmiskenbaar gevaar voor de gezondheid. Wetenschappers hebben „een duidelijk verband tussen hogere sterftecijfers en toenemende aluminiumconcentraties” in het water geconstateerd. Aanwijzingen voor een mogelijk verband tussen aluminium en de ziekte van Alzheimer en andere ouderdomskwalen blijven voor ernstige bezorgdheid zorgen.

Het is waar dat er in gebieden zoals dat van de Engelse Mersey en de Franse vuilstortplaats Entressen pogingen zijn gedaan om de situatie te verbeteren. Maar dit soort probleem verdwijnt niet. Het steekt overal ter wereld steeds weer de kop op. Er is echter nog een andere soort vervuiling — onzichtbaar.

Ozon — De onzichtbare vijand

Het verbranden van fossiele brandstoffen, in elektrische centrales of in de huiselijke haard, produceert naast zwaveldioxide nog andere verontreinigende stoffen. Daartoe behoren stikstofoxiden en onverbrande koolwaterstoffen.

De wetenschappelijke opinie wijt de luchtverontreiniging nu in steeds grotere mate aan deze stikstofoxiden. Onder de inwerking van zonlicht dragen ze bij tot de produktie van een dodelijk gas, ozon. „Ozon is de luchtverontreiniger die de vegetatie in de VS het sterkst aantast”, verklaarde David Tingey van het Amerikaanse Bureau voor Milieubescherming. Hij schatte dat dit zijn land in 1986 een miljard dollar zou kosten. Het verlies dat Europa leed, werd toen op $400 miljoen per jaar geschat.

Hoewel de zure regen waterwegen doodt, zijn velen dan ook van mening dat de dood van bomen meer aan het ozon — uiteindelijk met de uitlaatgassen van auto’s in verband gebracht — dan aan de zure regen te wijten is. The Economist vermeldde: „De bomen [in Duitsland] vinden geen vroegtijdige dood door de zure regen maar door het ozon. Hoewel de bomen de genadeslag toegebracht kan worden door vorst, zure mist of een ziekte, maakt juist het ozon ze kwetsbaar.” En wat zich in Europa afspeelt, is slechts een weerspiegeling van de toestanden in andere werelddelen. „De bomen in de nationale parken van Californië lopen schade op door luchtvervuiling die wel eens helemaal uit Los Angeles afkomstig zou kunnen zijn”, berichtte de New Scientist.

Er is echter een nog ergere vorm van vervuiling die de aarde verontreinigt. Het is een fundamentele factor die aan de letterlijke vervuiling van het land, het water en de lucht op onze planeet ten grondslag ligt.

Morele vervuiling

Het uiterlijk van mensen kan heel bedrieglijk zijn. Jezus Christus illustreerde dit aanschouwelijk. Hij richtte zich tot de religieuze leiders van zijn tijd met de woorden: „Wee u, . . . want gij gelijkt op witgekalkte graven, die van buiten weliswaar mooi schijnen, maar van binnen vol . . . onreinheid zijn” (Matthéüs 23:27). Ja, het kan zijn dat iemands voorkomen verzorgd en zelfs aantrekkelijk is, maar dat zijn spraak en gedrag zijn ware ontaarde persoonlijkheid onthullen. Helaas is zulke morele vervuiling thans wijdverbreid.

Tot de morele vervuiling behoort het drugsgebruik, dat wijdverbreider is dan ooit. Popsterren, toneel- en filmidolen en zelfs ogenschijnlijk respectabele zakenmensen zijn in opspraak geraakt wegens hun afhankelijkheid van drugs. De morele vervuiling omvat ook seksuele immoraliteit, die de oorzaak kan zijn van kapotte gezinnen, echtscheiding, abortus en om zich heen grijpende epidemieën van seksueel overdraagbare ziekten, waaronder de onheilspellende gesel AIDS.

De grondoorzaak van deze morele vervuiling is de zelfzucht, waaraan ook veel van de letterlijke vervuiling die de mensheid teistert te wijten is. Tereza Kliemann, betrokken bij de behandeling van AIDS in de Braziliaanse staat São Paulo, legde de vinger op de wonde plek: „Preventie [van AIDS] impliceert een verandering van gedrag bij de risicogroepen en dat is moeilijk.” De overgrote meerderheid van de mensen staat erop te doen wat zij willen, in plaats van in aanmerking te nemen hoe hun daden van invloed zijn op anderen. Het gevolg is dat de literatuur, het amusement en nagenoeg de hele menselijke cultuur doortrokken zijn van morele vervuiling.

Voor denkende mensen hebben de meeste huidige pogingen om letterlijk en moreel grote schoonmaak te houden, veel weg van het aanbrengen van een vernisje. U zou u dan ook terecht kunnen afvragen of er enige betrouwbare hoop is op een aarde die zowel letterlijk als moreel schoon is. Wees niet ontmoedigd. De bijbel vertelt ons dat het einde van de vervuiling in zicht is!

[Voetnoten]

[Kader/Illustratie op blz. 7]

Erger dan de tand des tijds

Na jaren aan de elementen blootgesteld te zijn geweest, was dit gebeeldhouwde stenen gezicht niet veel meer dan een dodenmasker. Erger dan de tand des tijds is de corrosieve uitwerking van de luchtvervuiling. Overal ter wereld hebben oude gebouwen te lijden van de bijtende erosie van de zure regen die erover stroomt, van het stadhuis in Schenectady (Verenigde Staten) tot de beroemde gebouwen van Venetië. Naar verluidt brokkelen de monumenten van Rome al af als ze aangeraakt worden. En men is van mening dat het vermaarde Parthenon in Griekenland de afgelopen 30 jaar meer schade heeft geleden dan in de voorafgaande 2000 jaar. Die schade wordt vaak verergerd door een mengeling van milieufactoren, waaronder de temperatuur, de wind en de vochtigheid, en door bacteriën die op de muren van de gebouwen leven. Als de vervuiling zulke gevolgen heeft voor onbezielde dingen, wat moet de uitwerking ervan dan wel niet zijn op levende schepselen?

[Illustratie]

Beeldhouwwerk aan een kathedraal in Londen