Japanse tuinen — Natuur in miniatuur

Door Ontwaakt!-correspondent in Japan

U KIJKT uit uw raam en ziet de oceaan, omzoomd met witte stranden en donkergroene dennen. Staande op uw veranda ziet u majestueuze bergen compleet met watervallen. Zover uw oog reikt, ligt alles binnen de grenzen van uw grondgebied. Een onbereikbare droom voor gewone mensen? Nee, niet als u een Japanse tuin hebt. Door de natuur in miniatuur na te bootsen, wordt deze schijnbaar onmogelijke droom werkelijkheid.

Om het effect van natuurlijke pracht te bereiken, wordt gebruik gemaakt van rotsblokken, water, planten en soms zand. Er is natuurlijk wat fantasie bij nodig, maar als de verhoudingen goed zijn, worden er schitterende illusies geschapen. Een vijver stelt de oceaan of een meer voor en de stapstenen zijn eilanden. Grote rotsblokken worden bergen en het water dat tussen de rotsblokken stroomt stelt watervallen voor.

In een Japanse tuin gebruikte bomen

Daar groen in het Japanse landschap overheerst, nemen bomen in de tuin een veel belangrijker plaats in dan bloemen. De bomen worden niet lukraak geplant en mogen niet in het wilde weg groeien. Hun verdeling over de ruimte wordt berekend en hun groei wordt beperkt. Ja, de functie van bomen is belangrijk. Ze scheppen een sereniteit die kenmerkend is voor Japanse tuinen.

Van bonte boomsoorten wordt slechts een spaarzaam gebruik gemaakt. Ze verlenen de tuin van jaargetijde tot jaargetijde wisselende accenten. Pruim, Japanse kers en stermagnolia worden gebruikt voor wat kleur in het vroege voorjaar. In april en mei geven vrolijke azaleabloesems een feestelijk tintje aan het verder rustige geheel. Ze worden gewoonlijk gesnoeid tot ronde, gladde bollen, grote en kleine. In de herfst pronken de bladeren van de Japanse palmesdoorn met vlammend rode tinten. Niettemin overheerst het groen in een Japanse tuin.

Sierlijke bamboebosjes versterken de oosterse sfeer. Cipressen en ceders zijn gelaagd en rond gesnoeid, waardoor de buitenrand van de tuin voller wordt. De Japanse hulst is algemeen favoriet, omdat er zo veel mee gedaan kan worden. Het kan zijn dat u hulst tegenkomt die dusdanig gesnoeid is dat hij op een bruidstaart, een schildpad of een op één poot staande kraanvogel lijkt. Van alle in de tuin gebruikte bomen zijn de statige dennen echter het sterkst vertegenwoordigd.

Het vormen en verzorgen van de bomen

Van de variëteiten Japanse dennen worden de zwarte en de rode het meest gebruikt voor het vormen. De zwarte wordt het „mannetje” van de soort genoemd en de rode het „vrouwtje”, wegens hun respectievelijk stoere en zachte trekken. Van de twee maakt de steviger constitutie van de zwarte den hem het gemakkelijkst te verzorgen en te trainen of bij te sturen. Laten wij de dennen eens als voorbeeld nemen en kijken hoe de bomen in een Japanse tuin worden gevormd en verzorgd.

Een hovenier zal zijn werk beginnen met jonge boompjes. Hij bekijkt aandachtig hoe ze geneigd zijn te groeien en manipuleert ze zorgvuldig in een aantal populaire stijlen. Hij kan een overhellende groeivorm stimuleren die, wanneer ze boven een ingang komt te staan, een prachtige, welkom hetende denneboog vormt. Of hij kan een ontwerp proberen waarbij de takken neerwaarts hangen met een watervaleffect. Een formele, recht omhooggaande groeivorm zou ook mogelijk zijn. Hoe brengt de hovenier de gewenste vorm en grootte tot stand?

Hij kan zijn jonge boompje schuin planten en bamboestaken gebruiken als stutten. Hij bevestigt raamwerkjes of klammen en zijwaartse bamboestaken aan het boompje met behulp van rotbestendig zwart draad gemaakt van palmschors. „Het draad”, legt een hovenier van de vierde generatie uit, „wordt periodiek vervangen om geen lelijke vlekken op de takken te krijgen.” De staken blijven een jaar of wat op hun plaats totdat de nieuwe vorm zonder staken houdt.

Dan volgt het geheim van het bomen trainen — het snoeien. „De hovenier probeert het gelukkige midden te vinden tussen enerzijds gebladerte en takken groeiend in zinloze wilde wanorde en anderzijds dusdanig gesnoeide dat het ingrijpen van de mens te duidelijk zichtbaar is”, zegt het boek Japanese Gardens for Today. Hij streeft ernaar de aantrekkelijkste delen van een boom te benadrukken door alles wat daarvan afleidt weg te nemen. Wil hij de boom in één richting laten uitgroeien? Dan snoeit hij de verticale takken weg. Het gevolg is dat de voedingssappen naar de zijtakken gaan en zo de vorm van de boom veranderen.

Er is echter meer nodig. Elk voorjaar worden de toppen van nieuwe scheuten afgeknepen. Daardoor blijft er ongeveer 2,5 centimeter van de scheut aan het uiteinde van elke twijg over zodat de uitgroei van de tak wordt beperkt. Ook worden in september naalden van een jaar oud met de hand weggeplukt. Dit leidt tot het zwevende, vleugelachtige aanzien van Japanse dennebomen.

Dennen kunnen bij een goede verzorging honderden jaren leven. Om ze van een lang, ziektevrij leven te verzekeren, is de hovenier voortdurend bezig ze gezond te houden. Een opmerkelijke manier waarop hij dit doet, is door een deel van de stam in een vlechtwerk van stro in te pakken. Als de winter inzet, zoekt het in de boom levende ongedierte warmte, komt naar beneden en nestelt zich met eitjes en al in het stro. Midden in de winter, voordat warme voorjaarsdagen de insekten naar buiten lokken, wordt het stro verwijderd en samen met het ongedierte verbrand. Wanneer het vlechtwerk van stro over de volle lengte rond andere bomen wordt aangebracht, rond palmen bijvoorbeeld, beschermt het de bomen tegen sneeuw en vorst. Het vlotte strooien pak houdt niet alleen de bomen warm maar vrolijkt ook het sombere winterlandschap op.

Het hele procédé is een kunst die men niet gemakkelijk meester wordt of nadoet. Er zijn zelfs hele generaties hoveniers nodig om voor sommige van deze langlevende bomen te zorgen.

Privé-tuinen

Vergeleken met de tot in de puntjes verzorgde tuinen op openbaar terrein hebben Japanse privé-tuinen een minder formeel en intiemer karakter. De mogelijkheden om planten naar persoonlijke smaak en fantasie te schikken en te combineren, zijn onbegrensd.

Met gebruikmaking van grote rotsblokken en kleine bomen scheppen sommige gezinnen hun eigen miniatuur berglandschap, compleet met een klaterende waterval of een rustig kronkelende beek. Zelfs als het huis slechts ergens in een hoekje een klein stukje ruimte voor een tuin heeft, kunnen dezelfde miniaturisatieprincipes verwerkt worden die bij het beplanten van grotere terreinen worden toegepast. En met behulp van bekwaam gevormde bomen, ziedaar! de illusie is bereikt.

Waar u ook woont op aarde, dezelfde beginselen die worden toegepast bij het scheppen van schitterende Japanse tuinen, kunnen de schoonheid van de natuur in uw tuin brengen.

[Illustratie op blz. 26]

Kersebomen zorgen in het voorjaar voor wat kleur

[Illustratie op blz. 26]

Bomen krijgen allerlei vormen