Aquacultuur — Vissen als „vee”

DOOR ONTWAAKT!-CORRESPONDENT IN NOORWEGEN

DUIZENDEN jaren geleden legden de Chinezen en de Egyptenaren vijvers aan waarin zij vis hielden die zij waarschijnlijk ook voederden. Tegenwoordig is het ’vissen hoeden’ een industrieel bedrijf geworden. De naam ervoor is aquacultuur. Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary definieert het als „de teelt van de natuurlijke voortbrengselen van het water”. Dit omvat het scheppen van juiste groei-omstandigheden en het bijeenbrengen en opkweken van waterdieren en -planten in zout water of zoet water.

Tot dusver is de intensieve teelt van vis de meest voorkomende vorm van aquacultuur. In veel landen, vooral waar de zoetwatertemperaturen relatief hoog liggen, is de teelt van zoetwatervis in vaten en vijvers wijdverbreid. Andere landen hebben zich meer op hun zeegebieden geconcentreerd. Noorwegen is daar een voorbeeld van. Met een van de langste kustlijnen ter wereld, de juiste temperaturen van het zeewater en betrekkelijk zuiver water is dit land bij uitstek geschikt voor de teelt van vis in zeewater. Noorwegen heeft op dit terrein pionierswerk verricht, vooral wat de teelt in zee van Atlantische zalm en forel betreft.

Van kuit tot vis voor de markt

Het produktieproces start in de herfst in het zogenoemde broedhuis. Wijfjes worden „afgestreken” voor hun kuit, en de kuit wordt bevrucht met zaad, hom, van geselecteerde mannetjes. De bevruchte kuit brengt onder nauwlettende supervisie de winter door in het broedhuis en de eitjes komen na zes maanden uit. De eerste paar weken krijgen de jongen hun voedsel uit de dooierzak op hun buik; dan begint de eerste zorgvuldige voeding. In de vrije natuur brengt een jonge zalm twee tot vijf jaar door in de rivier waar hij uit het ei is gekomen en pas daarna migreert hij naar de meer voedsel bevattende zee. In een broedhuis ontwikkelt een jonge vis zich in anderhalf jaar tot een smolt (een zalmachtige vis die klaar is om te migreren).

De vissen worden dan van zoet naar zout water overgebracht. Gewoonlijk worden ze in installaties, drijvende kooien, in zee geplaatst. Na een jaar of twee in de zeekwekerij hebben de zalmen de juiste grootte bereikt en zijn ze klaar om verwerkt te worden. Het klinkt allemaal zo eenvoudig, zo gemakkelijk. Maar vissen als „vee” te hebben, brengt een aantal uitdagingen met zich.a

Biologische raadsels en variabelen

De vroege viskwekers begonnen zonder ook maar enige know-how en moesten een grondige kennis verwerven van de voortplanting, voedselvoorkeuren en instincten van de verschillende soorten. Zij stonden voor een schijnbaar eindeloos aantal onopgeloste biologische raadsels en dingen die mis konden gaan. Zou het ooit mogelijk zijn aan de steeds veranderende vereisten van jonge en volwassen vis ten aanzien van waterkwaliteit, temperatuur, voedsel en licht te voldoen?

Veel van deze problemen zijn inmiddels al lang opgelost. Een aantal hedendaagse onderzoeksprogramma’s concentreert zich op de vraag hoe groei en gedrag van de verschillende soorten door factoren als beweging, lichtmanipulatie en de juiste voedselhoeveelheid en -kwaliteit beïnvloed kunnen worden.

Vervuiling en algeninvasies

Een niet-verontreinigd milieu is belangrijk bij de visteelt. Een uit zijn evenwicht gebracht ecosysteem en vervuiling creëren dan ook problemen voor de aquacultuur. Wilde vissen die gifstoffen in het water bespeuren, zullen proberen het gevaar uit de weg te gaan. Vissen die in kwekerijen worden grootgebracht, kunnen dat niet omdat ze in kooien zitten. Olielozingen of lozingen van giftige chemicaliën kunnen dan ook op rampen uitlopen voor viskwekerijen.

Sommigen kregen nogal een schok in 1988, toen zich een verbijsterende bloei van giftige algen voordeed langs de zuidwestkust van Zweden en voor de kusten van Zuid-Noorwegen. In enorme gebieden doodden de algen de vissen en ander leven in de zee. Verscheidene viskwekerijen werden totaal ontvolkt, deels door de algen en deels door verhaast slachten. Maar de meeste installaties ontkwamen aan door algen veroorzaakte sterfte omdat de viskwekers de kooien de veilige fjorden insleepten. Sommigen noemden deze algenramp „het Tsjernobyl van de zee” en volgens deskundigen vormde waarschijnlijk de toenemende vervuiling een factor die bijdroeg tot de algenbloei.

Viskooien in zee zijn blootgesteld aan alle soorten van weer en moeten ijs, ruwe zeeën en stormen kunnen weerstaan. Wanneer een installatie vernield wordt en de vis kan ontsnappen, verliest de kweker waardevolle eigendommen. Bovendien kan de ontsnapte vis ziekten verspreiden onder de wilde vis, en dit is een ernstig probleem geweest. Ontsnapte vis zal ook met wilde vis wedijveren om voedsel en paaigronden, en de vrees bestaat dat dit een negatieve invloed kan hebben op plaatselijke visscholen.

Men is het er dan ook algemeen over eens dat zee-installaties beter beveiligd moeten zijn tegen ontsnappingen. Ook op dit terrein zijn vorderingen gemaakt. In Aquaculture in Norway wordt gezegd dat er in recente jaren „heel veel [is bereikt] wanneer het erom gaat aquacultuurinstallaties bestand te doen zijn tegen extreem weer”.

Beheersing van ziekten

Alles wat botst met de aard van de vis of afwijkt van hun natuurlijke omgeving veroorzaakt stress, en dit schaadt hun immuunsysteem. Een combinatie van factoren, zoals hoge concentraties van vissen, intensieve voedering, accumulatie van organisch materiaal en toegenomen hoeveelheden van verschillende ziekteverwekkers, heeft veel ernstiger ziekteproblemen veroorzaakt onder gecultiveerde vis dan onder wilde vis. Dit heeft de industrie grote verliezen bezorgd.

Natuurlijk zouden veel van deze ziekten onder vissen behandeld kunnen worden met bijvoorbeeld antibiotica, maar een langdurig gebruik van antibiotica vormt een bedreiging voor het milieu, voornamelijk omdat het resistente bacteriën oplevert waarvoor dan weer nieuwe medicijnen ontwikkeld moeten worden. Die middelen kunnen de vissen ook verzwakken, waardoor ze weer kwetsbaarder worden voor andere ziekten. De viskwekers hebben begrijpelijkerwijs willen ontsnappen aan deze vicieuze cirkel.b

Het oude gezegde dat voorkomen beter is dan genezen, gaat daarom ook voor de viskwekerij op. Er is heel veel energie gestoken in het verwerven van meer kennis over de manier waarop de natuurlijke weerstand van de vis versterkt kan worden. Dit onderzoek richt zich op terreinen als het optimaliseren van de voedselgift, het kweekmilieu en werkroutines, het fokken van in sterkere mate resistente vis en de ontwikkeling van effectieve vaccins en vaccinatiemethoden. Dit werk heeft resultaten opgeleverd en het lijkt erop dat de viskwekerij aan de winnende hand is in het gevecht tegen ziekten.

Een groei-industrie

Aquacultuur is een typisch regionale industrie die van grote betekenis is voor een aantal kustdorpen. Sinds de aquacultuurindustrie van de grond kwam, heeft er een verbazingwekkende groei plaatsgevonden. In 1990 had de wereldwijde produktie een totale waarde van meer dan $23 miljard. Noorwegen levert meer dan de helft van alle gekweekte Atlantische zalm in de wereld en exporteert zalm naar meer dan negentig landen over de hele wereld.

Hoewel Atlantische zalm tot dusver het belangrijkste produkt is van de zeeviskwekerij, zijn er al beperkte hoeveelheden gekweekte kabeljauw en heilbot op de markt. De aquacultuurindustrie wil een betrouwbare leverancier van verse kwalitatief goede vis worden, het hele jaar door.

Het trieste is dat mensen zich vaak laten drijven door hebzucht, en dit is soms ook in de aquacultuur het geval geweest. In sommige gevallen heeft men milieu-overwegingen laten wijken voor de wens snel winst te maken. Viskwekers die zo’n instelling hebben, moeten nog leren hoe snel de natuur kan terugslaan; zij zouden moeten beseffen dat zorg voor het milieu in hun eigen belang is. Vroeg of laat blijkt altijd weer dat het wijs is de rijkdommen van de aarde te beheren in overeenstemming met het oorspronkelijke voornemen van de Schepper — in harmonie met de natuur en haar complexe ecosystemen.

[Voetnoten]

[Illustraties op blz. 15]

Vissen worden in drijvende kooien in de zee geplaatst

Wijfjes worden afgestreken voor hun kuit

Wanneer de vissen de juiste grootte bereiken, worden ze voor consumptie gereedgemaakt

[Verantwoording]

Foto’s: Vidar Vassvik/Norwegian Seafood Export Council