Wat is er aan de hand met het weer?

„Het noodweer en de rampzalige overstromingen die we nu meemaken, zullen vaker gaan voorkomen.” — THOMAS LOSTER, SPECIALIST WEERRISICO’S.

IS ER echt iets mis met het weer? Velen vrezen van wel. De meteoroloog dr. Peter Werner van het Potsdammer Instituut voor Onderzoek naar Klimaatsinvloeden zegt: „Als we kijken naar het mondiale weer — de extremen in neerslag, overstromingen, droogte en stormen — en vooral naar de ontwikkeling ervan, dan kunnen we vaststellen dat deze extremen in de afgelopen vijftig jaar verviervoudigd zijn.”

Velen zijn van mening dat de ongebruikelijke weerpatronen duiden op mondiale opwarming — het op hol geslagen broeikaseffect. Het Amerikaanse Bureau voor Milieubescherming legt uit: „Het broeikaseffect is de temperatuurstijging die de Aarde ondergaat doordat bepaalde gassen in de atmosfeer (waterdamp, kooldioxide, distikstofoxide en methaan bijvoorbeeld) zonne-energie vasthouden. Zonder deze gassen zou de warmte weer de ruimte in verdwijnen en zou de gemiddelde temperatuur op Aarde ongeveer 33 °C lager liggen.”

Velen voeren echter aan dat de mens onbewust met dit natuurlijke proces geknoeid heeft. Zo vermeldt een artikel in Earth Observatory, een on-linepublicatie van de NASA: „Decennialang hebben fabrieken en auto’s miljarden tonnen broeikasgassen de atmosfeer in gebraakt . . . Veel wetenschappers vrezen dat de hogere concentraties broeikasgassen verhinderd hebben dat bijkomende warmtestraling de Aarde verliet. In wezen houden deze gassen overtollige warmte in de aardatmosfeer vast, ongeveer zoals een voorruit zonne-energie vasthoudt die een auto binnenkomt.”

Sceptici wijzen erop dat slechts een klein percentage van de vrijkomende broeikasgassen van menselijke oorsprong is. Maar het Intergouvernementele Panel inzake Klimaatverandering (IPCC), een researchgroep die door zowel de Wereld Meteorologische Organisatie als het Milieuprogramma van de Verenigde Naties wordt gesponsord, bericht: „Er zijn nieuwe en sterkere aanwijzingen dat het grootste deel van de opwarming die de afgelopen vijftig jaar is waargenomen, aan menselijke activiteiten toe te schrijven is.”

De klimatoloog Pieter Tans van de Amerikaanse Oceaan- en Atmosfeerdienst zegt: „Als ik een schatting zou moeten maken, zou ik zeggen dat het voor 60 procent onze schuld is . . . De resterende 40 procent is te wijten aan natuurlijke oorzaken.”

Mogelijke gevolgen van mondiale opwarming

Wat is dan het kennelijke gevolg geweest van de ophoping van broeikasgassen van menselijke oorsprong? De meeste wetenschappers zijn het er nu over eens dat de aarde inderdaad warmer is geworden. Maar hoe spectaculair is deze temperatuurstijging nu precies geweest? In het IPCC-rapport over 2001 wordt gezegd: „De mondiale oppervlaktetemperaturen zijn sinds het einde van de negentiende eeuw met 0,4 tot 0,8 °C gestegen.” Veel onderzoekers denken dat deze kleine stijging de verklaring zou kunnen zijn voor de ingrijpende veranderingen in ons weer.

Uiteraard is het weersysteem op aarde verbazingwekkend ingewikkeld, en wetenschappers kunnen niet met zekerheid zeggen of de mondiale opwarming gevolgen heeft en zo ja, welke dat zijn. Maar velen denken dat er als gevolg van de mondiale opwarming op het noordelijk halfrond meer regen is gevallen, er meer droogte in Azië en Afrika is geweest en zich in de Grote Oceaan vaker El Niño-verschijnselen hebben voorgedaan.

De noodzaak van een mondiale oplossing

Omdat velen dit probleem bezien als iets wat de mens heeft veroorzaakt, rijst de vraag of de mens het niet kan oplossen. In een aantal gebieden zijn al wetten aangenomen om de schadelijke bestanddelen in de uitlaatgassen van auto’s en in de uitstoot van fabrieken te beperken. Maar die inspanningen — hoe loffelijk ook — hebben weinig of geen resultaat gehad. Vervuiling is een mondiaal probleem en dus zou de oplossing mondiaal moeten zijn! In 1992 werd in Rio de Janeiro de Milieutop georganiseerd. Tien jaar later werd in het Zuid-Afrikaanse Johannesburg de Wereldtop over Duurzame Ontwikkeling gehouden. Ongeveer 40.000 afgevaardigden hebben die bijeenkomst in 2002 bijgewoond, onder wie circa 100 nationale leiders.

Dergelijke conferenties hebben veel bijgedragen tot de totstandkoming van een algemene consensus onder wetenschappers. De Duitse krant Der Tagesspiegel legt uit: „Terwijl de meeste wetenschappers destijds [in 1992] hun twijfels hadden over het broeikaseffect, is het tegenwoordig praktisch onomstreden.” Desondanks herinnert de milieuminister van Duitsland, Jürgen Trittin, ons eraan dat de werkelijke oplossing voor het probleem nog niet gevonden is. „Johannesburg moet daarom niet alleen een top van woorden zijn,” beklemtoonde hij, „maar ook van daden.”

Is milieuschade onvermijdelijk?

Mondiale opwarming is slechts een van de vele milieuproblemen waarvoor de mensheid staat. Het ondernemen van doeltreffende actie zou wel eens veel makkelijker gezegd dan gedaan kunnen zijn. „Nu we eindelijk de verschrikkelijke schade die we ons milieu hebben berokkend onder ogen hebben gezien,” schrijft de Britse ethologe Jane Goodall, „maakt onze vindingrijkheid overuren bij het zoeken naar technologische oplossingen.” Maar ze waarschuwt: „Technologie alleen is niet genoeg. We moeten er ook met ons hart bij betrokken zijn.”

Beschouw het probleem van de mondiale opwarming nog eens. Antivervuilingsmaatregelen zijn kostbaar; armere naties kunnen zich die vaak gewoon niet veroorloven. Sommige deskundigen vrezen dan ook dat wanneer industrieën energiebeperkingen opgelegd krijgen, ze naar armere landen zullen uitwijken waar ze winstgevender kunnen werken. Zelfs als leiders de beste bedoelingen hebben, zitten ze daardoor gevangen in een dilemma. Als ze de economische belangen van hun land beschermen, lijdt het milieu. Dringen ze aan op milieubescherming, dan brengen ze de economie in gevaar.

Severn Cullis-Suzuki van het adviserend panel van de Wereldtop redeneert daarom dat er verandering moet komen door individuele daden. Hij zegt namelijk: „Echte milieuveranderingen zijn van ons afhankelijk. We kunnen niet wachten op onze leiders. We moeten ons richten op onze eigen verantwoordelijkheden en de manier waarop we veranderingen kunnen bewerkstelligen.”

Het is alleen maar redelijk om van mensen te verwachten dat ze het milieu respecteren. Maar mensen zover krijgen dat ze noodzakelijke veranderingen in hun leefstijl aanbrengen is niet zo makkelijk. Ter illustratie: De meeste mensen zijn het erover eens dat auto’s bijdragen tot de mondiale opwarming. En dus kan het nodig zijn dat iemand minder gaat rijden of de auto helemaal wegdoet. Maar dat kan wel eens niet zo gemakkelijk zijn. Zoals Wolfgang Sachs van het Duitse Instituut voor Klimaat, Milieu en Energie in Wuppertal onlangs uiteenzette, ’liggen de plaatsen die een rol spelen in het dagelijks leven (werk, peuterspeelzaal, school en winkelcentrum) zo ver van elkaar, dat je het zonder auto niet redt. Of ik persoonlijk een auto wil hebben of niet doet er niet toe. De meeste mensen hebben gewoon geen keus.’

Sommige wetenschappers, zoals professor Robert Dickinson van de School voor Aard- en Atmosferische Wetenschappen van het Instituut voor Technologie in Georgia (VS), vrezen dat het misschien al te laat is om de aarde te sparen voor de gevolgen van mondiale opwarming. Dickinson gelooft dat zelfs als er vandaag een eind kwam aan de vervuiling, het effect op de atmosfeer van wat er tot dusver is misgegaan, nog minstens honderd jaar zou aanhouden!

Als noch regeringen noch individuen de milieuproblemen kunnen oplossen, wie dan wel? Mensen hebben van oudsher naar de hemel opgezien voor hulp om het weer naar hun hand te zetten. Hoe naïef die moeite ook was, ze brengt wel een grondwaarheid aan het licht: de mensheid heeft Gods hulp nodig om deze problemen op te lossen.

[Inzet op blz. 7]

„Er zijn nieuwe en sterkere aanwijzingen dat het grootste deel van de opwarming die de afgelopen vijftig jaar is waargenomen, aan menselijke activiteiten toe te schrijven is”

[Kader op blz. 6]

„Is mondiale opwarming schadelijk voor de gezondheid?”

Die intrigerende vraag werd gesteld in een artikel in Scientific American. Het voorspelde dat door mondiale opwarming „de frequentie en de verspreiding van veel ernstige medische stoornissen zullen toenemen”. Zo wordt in sommige landen „geschat dat het aantal sterfgevallen tengevolge van hittegolven tegen 2020 verdubbeld zal zijn”.

Minder voor de hand liggend is de rol die mondiale opwarming zou kunnen spelen bij infectieziekten. „Er wordt van uitgegaan dat door muskieten overgebrachte aandoeningen steeds meer zullen voorkomen”, omdat muskieten „zich sneller voortplanten en vaker steken naarmate de lucht warmer wordt. . . . Als hele streken warmer worden, zouden muskieten zich kunnen verbreiden naar voorheen onleefbare gebieden en ziekten mee kunnen brengen.”

Tot slot zijn er de gevolgen van overstromingen en droogte — die allebei tot verontreinigde watervoorraden kunnen leiden. Het is duidelijk dat de dreiging van mondiale opwarming ernstig moet worden opgevat.

[Illustratie op blz. 7]

Door het broeikaseffect hoopt warmte zich op in de atmosfeer in plaats dat ze in de ruimte verdwijnt

[Verantwoording]

NASA photo

[Illustraties op blz. 7]

De mens heeft miljarden tonnen vervuilende stoffen in de lucht uitgestoten, wat het broeikaseffect heeft versneld