Artsen onder druk

„Er kwam een jong echtpaar bij me, vol verwachting dat ik iets voor hun pasgeboren baby kon doen. Terwijl ik hem onderzocht, zonk de moed me in de schoenen. Hij had een aandoening die niet te genezen was. Kunt u zich voorstellen hoe ik me voelde toen ik deze kersverse ouders vertelde dat hun zoon nooit zou kunnen zien? Toen ze de spreekkamer uit liepen, werd ik overmand door emoties. Maar even later moest ik met een glimlach mijn volgende patiënt verwelkomen! Dat vind ik heel zwaar.” — Een oogchirurg in Zuid-Amerika.

EEN patiënt komt gewoonlijk niet de spreekkamer binnen om het over de problemen van zijn arts te hebben. Hij denkt alleen aan zijn eigen behoefte aan hulp. Weinig mensen beseffen dus hoe zwaar artsen het hebben.

Natuurlijk is iedereen onderhevig aan stress, en de medische professie is niet het enige zware beroep. Maar omdat bijna iedereen wel op de een of andere manier met een arts-patiëntrelatie te maken krijgt, is het de moeite waard te begrijpen onder wat voor druk artsen leven en welke uitwerking dit op hen kan hebben.

Artsen leren al vroeg in hun leven met stress om te gaan omdat ze hun uiterste best moeten doen om een plaats aan de medische faculteit te bemachtigen. Maar als ze eenmaal aan hun artsenopleiding begonnen zijn, krijgen ze gewoonlijk een onvergetelijke aanslag op hun emoties te verwerken. Het is het begin van een proces dat de gevoelens en zelfs het karakter van een medisch student kan veranderen.

De artsenopleiding — Een schokkende ervaring

Het traumatische eerste bezoek aan de snijkamer kan al in de eerste week van de medicijnenstudie vallen. Veel studenten hebben misschien nog nooit een lijk gezien. De aanblik van naakte, gerimpelde lichamen die in verschillende fases zijn ontleed om de anatomische bouw te laten zien, kan heel weerzinwekkend zijn. Studenten moeten strategieën aanleren om met hun gevoelens om te gaan. Vaak zoeken ze hun toevlucht in humor en geven elk lijk een gekke naam. Wat voor een buitenstaander vreselijk ongevoelig en respectloos lijkt, is een noodzaak voor studenten die proberen niet aan de persoon te denken die dat lichaam eens was.

Dan komt de klinische opleiding in een ziekenhuis. De meeste mensen zijn pas rond de middelbare leeftijd genoodzaakt over de kortstondigheid van het leven na te denken. Maar medisch studenten komen in hun jeugd al oog in oog te staan met ongeneeslijke ziekten en de dood. Een van hen beschreef zijn eerste ervaringen in het ziekenhuis als „buitengewoon weerzinwekkend”. Ook kan het voor studenten in zowel rijke als arme landen schokkend zijn als ze voor het eerst beseffen hoe vaak patiënten niet de noodzakelijke behandeling krijgen omdat er niet genoeg geld is.

Hoe gaan pas afgestudeerde artsen om met deze stress? Medisch personeel moet vaak emotioneel afstand nemen van de patiënt door hem te depersonaliseren. In plaats van het over de persoon te hebben die aandacht nodig heeft, zeggen ze: „Dokter, er ligt een gebroken been in kamer twee.” Dat kan komisch klinken als u de reden voor zo’n omschrijving niet begrijpt.

’Compassion fatigue’ — Moe van het meeleven

Artsen worden opgeleid als wetenschappers, maar voor velen bestaat het werk grotendeels uit het praten met patiënten. Sommige artsen zijn niet voorbereid op de emotionele kant van de arts-patiëntrelatie. Zoals in de inleiding werd opgemerkt, is een van de moeilijkste situaties voor een arts het vertellen van slecht nieuws. Sommige artsen moeten dat dagelijks doen. Mensen in een crisissituatie hebben er vaak behoefte aan hun hart te luchten, en van artsen wordt verwacht dat ze luisteren. Het omgaan met bezorgde, bange mensen kan zo vermoeiend zijn dat sommige artsen last krijgen van een vorm van burn-out die tegenwoordig ’compassion fatigue’ wordt genoemd.

Een huisarts in Canada schreef over zijn eerste jaren: „Het werk overweldigde me: behoeftige mensen die mijn tijd wilden; bezorgde mensen die hun hart wilden luchten; zieke mensen die wilden dat ik iets deed; dwingerige mensen die probeerden me te manipuleren; mensen die naar me toe kwamen; mensen die me dwongen naar hen toe te komen; mensen die via de telefoon mijn eigen huis en zelfs mijn slaapkamer binnenkwamen. Mensen, mensen, mensen. Ik wilde nuttig zijn, maar dit was waanzin.” — A Doctor’s Dilemma, door John W. Holland.

Neemt de stress in de loop der jaren af? Anciënniteit brengt meestal meer verantwoordelijkheid met zich mee. Beslissingen die een zaak van leven of dood kunnen zijn, moeten vaak onmiddellijk en misschien op grond van onvoldoende informatie genomen worden. „Toen ik jong was, zat ik er niet zo mee,” zegt een arts in Groot-Brittannië, „net zoals jongeren er niet mee zitten gevaarlijk te rijden. Maar hoe ouder je wordt, hoe meer waarde je aan het leven gaat hechten. Nu geven beslissingen over een behandeling me meer zorgen dan ooit.”

Hoe is stress van invloed op artsen? De gewoonte emotioneel afstand te nemen van patiënten kan overslaan op de relaties binnen het gezin. Het kan een hele opgave zijn die neiging tegen te gaan. Sommige artsen zijn bijzonder meelevend en willen hun patiënten helpen met hun emoties. Maar hoe ver kunnen ze gaan zonder last te krijgen van ’compassion fatigue’? Dat is het dilemma van de arts.

Met moeilijke patiënten omgaan

Wanneer artsen wordt gevraagd de stress van arts-patiëntrelaties te beschrijven, beginnen ze vaak over moeilijke patiënten. Misschien herkent u enkele van de volgende types.

Allereerst is er de patiënt die de tijd van de arts verspilt door te blijven doorratelen zonder ter zake te komen en uit te leggen wat zijn probleem is. Dan is er de veeleisende patiënt die de arts ’s nachts of in het weekend belt terwijl het niet om een noodgeval gaat, of die een behandeling eist die de arts liever niet aanbeveelt. Ook is er nog de wantrouwige patiënt. Sommige mensen zoeken nuttige informatie op over hun aandoening, misschien op het internet, en dit kan een hulp zijn. Maar door dat nazoekwerk zouden ze hun vertrouwen kunnen verliezen in de arts die ze consulteren. Een arts heeft misschien geen tijd om over de voor- en nadelen van alles wat dat nazoekwerk oplevert, te discussiëren. Het is frustrerend voor een arts wanneer een patiënt uit wantrouwen zijn aanwijzingen niet opvolgt. En tot slot is er de ongeduldige patiënt. Hij stopt al met de behandeling voordat die effect heeft kunnen hebben en gaat misschien ergens anders raad inwinnen.

Maar in sommige delen van de wereld is de voornaamste bron van stress voor artsen niet de patiënt maar de advocaat.

Defensieve geneeskunde

Veel landen melden een opvallende toename van het aantal medische-aansprakelijkheidsprocedures tegen artsen. Sommige advocaten grijpen onbenulligheden aan om enorme bedragen los te krijgen. „Ze drijven de premies voor medische-aansprakelijkheidsverzekeringen enorm op”, zei de president van het Amerikaans Medisch Genootschap. „Deze rechtszaken veroorzaken nog meer ellende. Voor een arts kan een onterechte vordering veel schade teweegbrengen — schande, tijdverlies, . . . stress en bezorgdheid.” Sommige artsen zijn zelfs tot zelfmoord gedreven.

Het gevolg is dat veel artsen zich verplicht voelen om ’defensieve geneeskunde’ te beoefenen, door beslissingen te nemen op basis van de mogelijke noodzaak ze in de rechtszaal te verdedigen, en niet op basis van wat het beste voor de patiënt is. „Geneeskunde beoefenen vanuit het standpunt jezelf in te dekken, is nu heel gewoon geworden”, zei Physician’s News Digest.

Omdat artsen meer en meer onder druk komen te staan, vragen velen van hen zich af wat de toekomst zal brengen. Veel patiënten zitten met dezelfde vraag omdat ze zien dat sommige ziekten steeds vaker voorkomen, ondanks de vooruitgang van de medische wetenschap. Het volgende artikel biedt een realistische kijk op de toekomst, zowel voor de arts als voor de patiënt.

[Kader/Illustratie op blz. 6]

WERK MET UW ARTS SAMEN

 1. Gebruik de tijd dat u bij de dokter zit zo goed mogelijk door er van tevoren over na te denken hoe u uw probleem volledig en toch beknopt kunt uitleggen, te beginnen bij het belangrijkste

 2. Bel uw arts niet buiten werktijd als het niet om een noodgeval gaat

 3. Wees geduldig. Een juiste diagnose en behandeling kosten tijd

[Kader/Illustraties op blz. 7]

’ZELFS ROUTINEGEVALLEN KUNNEN VOLDOENING GEVEN’

„De kloof tussen de medische praktijk hier en in meer ontwikkelde gebieden is enorm. Hier wordt het leren van een vak gezien als een manier om de armoede te ontvluchten, en daarom is het populair medicijnen te studeren. Maar er zijn veel artsen en weinig banen. Het gevolg is dat artsen heel slecht betaald worden. Weinig mensen kunnen het zich veroorloven als particuliere, betalende patiënt naar een dokter te gaan. Ik werk in een verouderd ziekenhuis met een lekkend dak en alleen de meest elementaire uitrusting. Het personeel bestaat uit twee artsen en vijf verpleeghulpen. We zorgen voor 14.000 mensen.

Soms denken patiënten dat ik hen niet goed onderzoek, maar als er 25 patiënten zitten te wachten, kun je je geen lange consulten veroorloven. Toch geeft het behandelen van patiënten me voldoening, zelfs als het om routinegevallen gaat. Er komen bijvoorbeeld vaak moeders binnen met ondervoede, uitgedroogde kinderen die diarree hebben. Ze hebben fletse ogen en angstige gezichtjes. Ik hoef de moeder alleen maar te vertellen hoe ze rehydratiezouten, medicijnen tegen parasieten en antibiotica moet gebruiken. Als die eenmaal beginnen te werken, gaat het kind weer eten. Een week later is het een totaal ander kind — lachend, speels en met stralende ogen. Het vooruitzicht op zulke ervaringen was de reden waarom ik arts wilde worden.

Als kind droomde ik er al van zieke mensen beter te maken. Maar de artsenopleiding veranderde me op een manier die ik niet had verwacht. Ik zag mensen sterven omdat ze zelfs niet het kleine beetje geld hadden voor een behandeling die hun leven kon redden. Ik moest mezelf ongevoelig maken om niet aangegrepen te worden door de ellende. Pas toen iemand me in de bijbel de oorzaak van lijden liet zien, begreep ik hoe meelevend God is en kon ik weer met anderen meevoelen. Toen kon ik ook weer huilen.”

[Illustraties]

Dr. Marco Villegas werkt in een afgelegen stadje in het Amazonegebied in Bolivia