Wat zeggen de kerken en anderen?

Religie — een kracht voor vrede of voor oorlog?

WIJ leven in een wetenschappelijk, technologisch tijdperk. Toch is religie nog steeds een grote kracht in het leven van afzonderlijke personen en in de wereldaangelegenheden. De meeste mensen behoren nog steeds tot een of andere religie. En de algemene opinie is nog altijd dat alle religie een goede uitwerking op de mensheid heeft.

Bij bepaalde gelegenheden komen de verschillende religies bijeen om over vrede te praten. Zo waren in augustus 1979 338 afgevaardigden uit 47 landen in Princeton in de Amerikaanse staat New Jersey bijeen ter gelegenheid van de Derde Vergadering van de Wereldconferentie over Religie en Vrede. Met elkaar vertegenwoordigden zij alle grote religies: boeddhisten, christenen, confucianisten, hindoes, joden, moslems, sjintoïsten, zoroastriërs en nog andere.

Op dergelijke bijeenkomsten geven de religieuze leiders te kennen hoe zeer wereldvrede hun ter harte gaat. Bovendien wordt er heel wat gezegd over de bijdrage van iedere religie aan die vrede. Keer op keer roerden de sprekers echter een zelfde punt aan: niet allen brengen in praktijk wat zij prediken.

Sprekend over de rol van het hindoeïsme ten aanzien van wereldvrede zei Swami Ranganathananda uit Calcutta (India): „Een onderzoek naar de doelstellingen van religie onthult dat ze in essentie een leer voor vrede is. Toch leert reeds een oppervlakkige studie van de geschiedenis van religie dat alle religies in meerdere of mindere mate zowel tot oorlog als tot vrede hebben bijgedragen.”

Professor K. G. Saiyadain uit New Delhi (India) zei: „Er zijn in de geschiedenis van de mens zo veel conflicten en vervolgingen veroorzaakt en zo veel oorlogen begonnen in de naam van religie dat vele goedwillende mensen zich van religie hebben afgekeerd en niet bereid zijn religieuze medewerking te zoeken bij hun inspanningen ten behoeve van vrede.” Ten aanzien van de islamitische religie zei de hoogleraar, zelf een moslem, vervolgens: „Wanneer ik spreek over de islam en haar bijdrage tot vrede . . . wil ik niet goedpraten dat misleide of niet-religieuze moslem-regeerders of anderen van de weg zijn afgeweken en geen eerbied hebben voor de nadruk die de islam legt op vrede als de enige juiste levenswijze.”

Sprekend over de rol van de christenheid met betrekking tot wereldvrede kenschetste John H. Burt, een geestelijke uit Ohio (VS), het werkelijke bericht van christenen als „een bericht dat vol is van ongelukkige, van ongeloof getuigende hoofdstukken wanneer het op oorlog aankomt”.

Dit zijn inderdaad tot nadenken stemmende uitspraken. Maar nog meer tot nadenken stemt de vraag: Is religie een kracht voor vrede of voor oorlog? Wat laten de feiten zien?

Wat tonen de feiten aan?

Religie — een kracht voor vrede of voor oorlog?

HOEWEL de wereld in het algemeen vrede schijnt te hebben, „smeulen en branden er over de hele aardbol meer dan twee dozijn kleine oorlogjes . . . die duizenden levens kosten”, zegt een bericht van Associated Press. Nauwkeuriger onderzoek onthult de „droeve waarheid dat waarschijnlijk de helft of meer van de oorlogen die er momenteel in de wereld worden gestreden, hetzij ronduit religieuze conflicten zijn of verweven zijn met religieuze geschillen”, schrijft commentator C. L. Sulzberger. Bijvoorbeeld:

In Libanon, vroeger een van de strijdtonelen van de kruistochten, zijn christelijke en mohammedaanse politieke partijen nog steeds verwikkeld in wat het AP-bericht „oorlogen geworteld in eeuwenoude vijandschappen” noemt. De strijd woedt in hoofdzaak tussen maronitische christenen en soennitische moslems. Maar ook Grieks-orthodoxe christenen en met Rome geünieerde melkieten en sjiïtische moslems en druzen zijn erbij betrokken. Het aantal doden bedraagt sinds 1975 minstens 42.000. De grootte van het land in aanmerking genomen zou dit wel eens een van de bloedigste burgeroorlogen in de geschiedenis kunnen zijn.

„Dat mensen andere mensen in naam van religie doden, heeft in Noord-Ierland in 12 jaar 2079 levens geëist; 144 daarvan waren politieagenten”, zegt de in Los Angeles verschijnende Times. Hoewel het voornaamste strijdpunt een kwestie van burgerrechten is — de rechten van de katholieke minderheid tegenover die van de protestantse meerderheid — is religie nauw met het conflict verweven, en willen beide zijden het probleem door strijd oplossen. Het gevolg is dat het land is veranderd „van een stil binnenwater en een bolwerk van strenge morele maatstaven in een vrijgevochten, moderne maatschappij, verdorven en veranderd door woorden en daden van geweld”, schrijft Barry White in de Star (Toronto).

Op de Filippijnen „heeft het Ministerie van Defensie beloningen van elk ƒ 10.000 uitgeloofd voor de gevangenneming, dood of levend, van twee Filippijnse ’rebellenpriesters’”, bericht de New York Times. Een ander nieuwsbericht vertelt van „vier rooms-katholieke priesters die hun parochies in de steek hebben gelaten . . . die men in schermutselingen met regeringstroepen communistische opstandelingen heeft zien aanvoeren”. Terwijl in het noorden „priesters zich onder de activisten hebben geschaard en de wapens hebben opgenomen”, aldus Newsweek, vechten moslems in het zuiden hun ’heilige oorlog’ tegen het katholieke meerderheidsbewind.

Conflicten waarin religie een rol speelt, zijn geenszins tot die paar gebieden beperkt. Er zijn de gevechten tussen Turken en Grieken op Cyprus, tussen hindoes en moslems in India, tussen Arabieren en Israëlieten in het Midden-Oosten, tussen christenen en boeddhisten in Birma, tussen moslems en kopten in Egypte. Geestelijken nemen deel aan politieke bewegingen en guerrillagroepen in Midden- en Zuid-Amerika. Natuurlijk zijn er nog andere factoren bij dergelijke oorlogen betrokken. Maar waarom is religie erbij betrokken? En waarom kan religie niet een halt toeroepen aan de oorlogvoering?

[Kaart op blz. 5]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

Brandhaarden

El Salvador

Noord-Ierland

Cyprus

Egypte

Libanon

Pakistan

Kambodja

Filippijnen

[Illustratie op blz. 4]

Religieuze jongeren in Ulster met benzinebommen

[Illustratie op blz. 5]

Instructie van religieuze opstandelingen op de Filippijnen

Waarom religie bij oorlog betrokken is

Religie — een kracht voor vrede of voor oorlog?

GECONFRONTEERD met het onloochenbare feit dat religies bij oorlog betrokken zijn, is de onvermijdelijke vraag: Waarom? Velen zijn van mening dat de fout niet bij de religies ligt maar bij degenen die nalaten in praktijk te brengen wat hun religie leert. Zij geloven dat als er maar meer mensen zouden zijn die hun geloof in hun dagelijkse leven zouden toepassen, de vrede binnen ons bereik zou zijn.

Hoewel hier enige waarheid in schuilt, mogen wij niet vergeten dat degenen die een religieuze oorlog strijden, dat vaak doen met zo’n vuur en overtuiging dat zij gewone soldaten overtreffen.

In de loop der eeuwen heeft de idee van een „heilige” of „rechtvaardige” oorlog een enorme invloed gehad op de volgelingen van vele religies. De kruistochten van de christenheid en aan de andere kant de djihad, de heilige oorlog, van de islam zijn hiervan sterke voorbeelden. Degenen die opriepen tot de kruistochten, hebben voor de ondersteuning van hun argumenten gewoonlijk naar de bijbel verwezen. Maar geschiedkundigen erkennen dat „in de vroege Kerk in brede kringen de zienswijze bestond dat oorlog een georganiseerd kwaad is waarmee de Kerk en de volgelingen van Christus niets te maken mogen hebben”. — Hastings’ Encyclopaedia of Religion and Ethics.

In latere tijden echter hebben vooraanstaande kerkleiders zoals Augustinus en Thomas van Aquino zich sterk ten gunste van een „rechtvaardige” oorlog uitgesproken. „Augustinus (begin vijfde eeuw) schiep de eerste grote synthese van christelijk geloof en de praktijk van oorlogvoering”, schrijft Robert Culver, hoogleraar in de theologie, in Christianity Today. Dit „werd het gangbare standpunt van alle grote vertakkingen van de kerk vanaf die dag tot nu toe”.

De leer van de „rechtvaardige” of „gerechtvaardigde” oorlog gaat uit van de vooropgezette stelling dat regeerders de van God ontvangen plicht en macht hebben om in een onvolmaakte maatschappij wet en orde zonodig met krachtdadige middelen — politie, rechtbank, gevangenis en galg — te handhaven. Als dat zo is, dan zijn zij ook gerechtigd om leger, vloot en wat maar ook te gebruiken om nationale vrede en zekerheid te bewaren.

Het valt gemakkelijk in te zien waarom een dergelijke leer bij de regerende klasse gunst zal vinden. Maar ook onder het volk werd deze leer aanvaard omdat ze de mensen in het algemeen onthief van de verantwoordelijkheid om op grond van hun geweten een beslissing te nemen. Alles wat iemand hoeft te doen is opvolgen wat de staat hem vertelt. Zijn medewerking kan hem zelfs het gevoel geven dat hij Gods wil doet of dat God aan zijn zijde staat. Is dat niet het idee van praktisch iedere soldaat in de oorlog?

Verkeerde opvatting over het duizendjarig koninkrijk

„De speurtocht naar het Millennium, vaak geleid door een messiaanse figuur, heeft talrijke revolutionaire bewegingen doen ontstaan, en vele daarvan hebben belangrijke politieke en sociale vernieuwingen veroorzaakt,” schrijft Gunter Lewy in Religion and Revolution.

Een bijzonder interessant en verhelderend voorbeeld is de Taiping-rebellie van 1850-’64 in China die plaatsvond gedurende een tijd van vreemde overheersing en binnenlandse corruptie. De cultus was een merkwaardig mengsel van confucianisme en christelijke evangelische leer. De leider Hoeng Sjioe-tjuan maakte er aanspraak op als zoon van God en broer van Jezus naar de aarde te zijn gestuurd om het Taiping Tien-kuo, het Hemels Rijk van Grote Vrede, op te richten. De beweging drong ten slotte door in 16 van de 18 provincies, nam zo’n 600 steden in en bezette Nanking, dat tot „hemelse hoofdstad” op aarde werd gemaakt. Ze is „de grootste massabeweging voor onze moderne tijd” genoemd, en in haar val zijn misschien wel 40 miljoen mensen omgekomen.

Andere landen en andere perioden hebben de Makkabeeën en zeloten van het judaïsme opgeleverd, de inmenging in de politiek van boeddhistische monniken in Birma en Ceylon, de Fifth Monarchy Men (de mannen van de vijfde monarchie), die in het 17de-eeuwse Engeland een puriteinse revolutie beproefden, de mahdisten van de islam in Soedan, met het beruchte beleg van Chartoem — de lijst kan nog veel langer worden gemaakt.

Religieuze leiders blijven roepen om samenwerking tussen de verschillende religies ten behoeve van wereldvrede. Kennelijk zijn zij van oordeel dat als zij hun religieuze verschillen maar kunnen opheffen, de vrede verzekerd zal zijn. Maar de feiten tonen dat weinig oorlogen uitsluitend over leerstellige verschillen worden uitgevochten. In plaats daarvan hebben ze veel te maken met sociale, economische, territoriale, politieke en nog talloze andere kwesties. Maar in plaats dat religie dergelijke oorlogen heeft voorkomen, is ze in deze kwesties verwikkeld geraakt en heeft ze als instrument in handen van enkele misleide geestelijken, menigten van ’trouwe gelovigen’ met een dergelijk vuur bezield dat zij de wapenen opnamen.

Het is duidelijk dat religie als kracht voor vrede heeft gefaald. Maar hoe staat het met Gods Woord, de bijbel? Is de bijbel werkelijk een kracht voor vrede?

[Kader op blz. 6]

„Religieuze oorlogen zijn vaak extra hevig. Wanneer mensen elkaar om economische redenen grondgebied betwisten, bereiken zij het punt dat de strijd de kosten niet waard is en zij dus tot een vergelijk komen. Wanneer er voor een religieuze zaak wordt gevochten, schijnen compromis en verzoening goddeloos te zijn.” — Roger Shinn, hoogleraar sociale ethiek, Union Theological Seminary

De ware religie — een kracht voor vrede

Religie — een kracht voor vrede of voor oorlog?

DE BIJBEL inspireert niet alleen tot een met woorden beleden vrede. Voor degenen die zijn leringen volgen, is hij een machtige kracht voor vrede.

De vroege christenen praatten niet slechts over vrede maar stonden er ook om bekend dat zij een vastberaden neutraal standpunt innamen in militaire en