TV-kijkers vernemen over de politieke verwikkelingen van de Kerk

DE PROGRAMMA’S op de Franse nationale televisie over de Katholieke Kerk openbaarden nog iets anders. Ze openbaarden een mate van politieke activiteit waaraan door geestelijken werd deelgenomen waarvan veel kijkers zich niet bewust waren.

In de eerste plaats hoorden de kijkers de eed waarmee de Spaanse bisschoppen, in tegenwoordigheid van Generaal Franco, hun trouw aan de staat zweren. Ook werd er een serie interviews vertoond waarin men priesters, monniken en nonnen kon zien die op meer of minder openlijke wijze rebelleerden tegen het politieke regime in Spanje. Dit heeft de hogere geestelijkheid, die trouw aan de staat zweert, in een lastig parket gebracht.

Eén reeks beelden, gefilmd vlak bij Barcelona, toonde een vergadering van rebellerende priesters in een kloosterkamer, die voor hen beschikbaar was gesteld door de nonnen. Toen de Franse tv-verslaggever een van de priesters vroeg of politieke actie verenigbaar was met zijn priesterlijk ambt, antwoordde hij: „Ja, want de officiële kerk heeft altijd aan politiek gedaan.” Een langharige, ’hippie’-achtige jezuïet stelde vast dat „in Spanje een priester zowel het Evangelie leest als Marx”. Toen hem werd gevraagd of deze twee niet met elkaar in strijd waren, antwoordde hij: „Nee.”

Nog een interview vond plaats binnenin een kerk, waar het altaar door een gordijn aan het oog wordt onttrokken als de kerk wordt gebruikt als zaal voor clandestiene, politieke vergaderingen. Hier verklaarde een priester botweg dat het noodzakelijk is de ogen van de mensen te openen voor het overspelige huwelijk tussen kerk en staat”. Een werkende priester voegde eraan toe: „De Kerk is verbonden met het internationale imperialisme. Dit imperialisme moet vernietigd worden, of het nu religieus is of economisch.”

Maar hechten deze priesters meer waarde aan politieke activiteit dan aan het onderwijzen van de mensen in het Woord van God? Televisiekijkers zagen de verslaggever deze vraag stellen aan een Spaanse, benedictijnse monnik. Velen waren verbaasd om de monnik te horen antwoorden: „Ja, dat is waar.”

Toen werd de Franse kardinaal Daniélou gevraagd commentaar te geven op deze filmreportage over de Katholieke Kerk in Spanje. Kardinaal Daniélou constateerde: „Ik werd getroffen door de oprechtheid van deze priesters. . . . Ik werd ook getroffen door de manier waarop zij voortdurend verzekerden dat hun revolutionaire strijd op geen enkele wijze hun geloof in God aantastte.” Maar veel kijkers werden door iets anders getroffen. Zij vonden het vreemd te horen dat een kardinaal het denkbeeld van politiek revolutionaire priesters aanvaardde!

Onrust onder de Franse geestelijkheid

Een ander televisieprogramma gaf een overzicht van de politieke activiteit van de Franse geestelijkheid. Het toonde een groep rebellerende priesters, van wie er, naar werd gezegd, ongeveer duizend in Frankrijk zijn.

Een woordvoerder van deze priesters verklaarde dat zij zichzelf hadden gegeven „aan politieke actie die ons oproept om als burgers te vechten tegen alle onderdrukkende machten, in dit land en elders, die schandelijke ongelijkheid en onrechtvaardigheid hebben teweeggebracht en laten voortduren. De Derde Wereld begint in het Westen, dus moeten we hier beginnen, te zamen met al degenen die reeds bezig zijn met dit bevrijdingswerk.”

Televisiekijkers moeten zich hebben afgevraagd of ze naar de toespraak van een priester luisterden of naar een verklaring gebaseerd op Karl Marx’ Communist Manifesto! Hun twijfels schenen gerechtvaardigd te worden door de volgende reeks beelden.

De volgende reeks beelden toonden politiek links georiënteerde, militante katholieken die te zamen met hun plaatselijke priester gewikkeld waren in de „klassenstrijd”. De priester was van mening dat de mensheid niet in gelovigen en atheïsten verdeeld is, maar in degenen die vechten om de mensheid te bevrijden (waartoe zowel gelovigen als atheïsten behoren) en degenen die weigeren aan deze strijd deel te nemen. Hij zei in vertrouwen: „Persoonlijk voel ik mij meer aangetrokken tot sommigen van mijn marxistische en atheïstische vrienden dan tot die gelovigen die zich buiten deze strijd houden.”

Politieke verschillen in de Verenigde Staten

Een deel van de televisiereportage handelde over het katholicisme in de Verenigde Staten. Het liet zien dat ook daar politieke verschillen onder de geestelijkheid zich sterker deden voelen.

Commentaar gevend op dit gedeelte van de televisiereportage sprak de Franse krant Le Monde over het „super-amerikanisme van de [Katholieke] Kerk, die zich nauw verbonden heeft met de Gevestigde Orde ten einde door een hoofdzakelijk protestantse gemeenschap te worden geaccepteerd”.

Een priester echter die gedurende dit programma werd geïnterviewd, erkende dat veel Amerikaanse katholieken „niet langer de noodzaak voelen zich volkomen loyale patriotten te tonen.” En dit kwam vooral goed uit tijdens een andere serie beelden, die de onderling tegenstrijdige meningen lieten zien van katholieken over de Vietnamese oorlog.

Sommige Amerikaanse katholieken beschouwden de oorlog als een kruistocht ten einde de Vietnamese katholieken te redden. Maar andere Amerikaanse katholieken, onder wie enige priesters, waren bereid om de gevangenis in te gaan als ze gegrepen zouden worden voor gewelddadige demonstraties tegen de oorlog.

Ook een openbaring voor velen was de serie interviews met vooraanstaande katholieken die vertelden over de belangrijke rol die de Katholieke Kerk in het huidige Vietnam heeft gespeeld. Er werd onthuld dat een van de oorspronkelijke redenen waarom de Fransen in de negentiende eeuw Indo-China kolonialiseerden was, de katholieke missionarissen die daar werden vervolgd, te beschermen.

De televisiekijkers werd verteld dat gedurende de oorlog in Indo-China tussen de Fransen en de Vietminh (1947-1954) en in de huidige Vietnamese oorlog, de verdediging van katholieke belangen een van de voornaamste factoren vormde. De tv-verslaggever interviewde een katholieke priester in een Vietnamees dorp die trots erkende dat hij persoonlijk de dorpsbewoners — mannen, vrouwen en kinderen — een militaire training gaf.

Wat de katholieke vluchtelingen betreft die na 1954 Noord-Vietnam verlieten, Le Monde zei over hen dat zij waren georganiseerd door „priesters met de mentaliteit van een frontsoldaat, priester-officieren die net zo vaak over machinegeweren spreken als over het Evangelie”.

De Kerk in Latijns-Amerika

Tijdens het laatste programma was er een reportage over de Katholieke Kerk in Latijns-Amerika. Het programma liet zien dat het katholicisme de Latijns-Amerikaanse volkeren was opgedrongen door de conquistadores en de priesters die hen vanuit Europa vergezelden. Dit programma openbaarde ook dat de Rooms-Katholieke Kerk autoritaire regeringen ondersteunde, die het volk onderdrukten.

Een gedeelte van deze onderdrukking kon worden bemerkt uit het feit dat de Kerk, hoewel ze reeds bijna vijf eeuwen aanwezig is en lange tijd het monopolie bezeten heeft op het gebied van het onderwijs, haar mensen in onwetendheid heeft gehouden. Zelfs heden ten dage is analfabetisme in veel Latijns-Amerikaanse landen wijdverbreid.

Commentaar gevend op dit specifieke programma, schreef het pro-katholieke dagblad Le Figaro: „Het moet tot eer van de makers van dit programma worden gezegd, dat zij nooit toelieten dat wij het voornaamste punt vergaten, namelijk de diepe armoede van de mensen aan de ’zelfkant van het leven’ — Bolivianen, Columbianen, Peruvianen, Brazilianen — die heden ten dage als het ware aan de kant zijn gezet omdat zij nooit waardig zijn geacht als menselijke wezens behandeld te worden. Dat de [Katholieke] Kerk en de regering hierbij met elkaar samenwerkten, werd lang als vanzelfsprekend aangenomen. Nu is er iets nieuws: thans trachten sommige priesters en leken het huwelijk tussen kerk en staat te verbreken.”

Dit werd bevestigd door de tv-camera, die een priester liet zien werkend te midden van Boliviaanse Indianen. Hij sprak over de „machtige [Katholieke] Kerk, die heeft geflirt met de regering en zichzelf heeft verrijkt.” Een priester in Colombia die onder de armen werkt, verklaarde: „De opdracht van de kerk houdt in, met de armen samen te werken. Maar in Colombia is alles anders omdat hier de kerk en de staat getrouwd zijn; ze zijn samen een huishouden begonnen.” Beide priesters hebben moeilijkheden met hun bisschoppen. Maar andere priesters hebben zich bij hen gevoegd, priesters die revolutionairen zijn geworden.

In haar commentaar op dit televisieprogramma schreef Le Monde: „Het vierde programma gaf een samengesteld beeld van het katholicisme in Latijns-Amerika, in het bijzonder in Colombia, Bolivia, Guatemala en Brazilië. Een pijnlijke klaagzang over honger, armoede, sterfte en analfabetisme, alsmede een treffend verschil in opvattingen onder de leden van de geestelijkheid.”

Men kan zich voorstellen dat de groeiende verschillen in morele en politieke opvattingen onder de katholieke geestelijkheid ook op andere terreinen tot uiting zouden moeten komen. Dit was ook zo, en de tv-programma’s toonden enige van deze terreinen.

De verdeeldheid wordt groter binnen de Kerk

DE TEGENSTRIJDIGE meningen onder de geestelijkheid van de Katholieke Kerk op het gebied van de moraal en de politiek doen hun invloed ook op andere terreinen gelden. De Franse televisiekijkers kregen ook op dit punt een kijkje in de situatie.

Een belangrijk onderdeel vormde een gemeenschappelijke avondmaalsdienst en mis, die werd gehouden in een protestantse kerk in Amsterdam. Een katholieke priester hield de preek. Dergelijke „oecumenische diensten” worden iedere zondag in Nederland gehouden. Toch druisen ze in tegen de instructies van de plaatselijke hiërarchie en Rome.

De kijkers werden ook voorgesteld aan de „studentenparochie” van Amsterdam. Deze wordt geleid door vier katholieke priesters, van wie er één getrouwd is. Hoewel hij getrouwd is, draagt hij iedere zondag de mis op. De tv-verslaggever sprak er zijn verwondering over uit dat er door de plaatselijke hiërarchie of door Rome geen disciplinaire maatregelen tegen de priester waren genomen.

Hierop antwoordde een van de priesters: „Rome is bang.” Toen hem over dit punt werd gevraagd, antwoordde een bisschop ontwijkend: „Het schijnt niet raadzaam om disciplinaire maatregelen te nemen.” Toch werd er onlangs in de Verenigde Staten een priester geëxcommuniceerd toen er werd ontdekt dat hij al jaren getrouwd was en een kind had!

Aan een non werd gevraagd of zij vond dat een priester vrijgelaten moest worden om te trouwen of celibatair te leven. De non gaf het volgende openhartige antwoord: „Ik zou willen dat zij dat konden. Soms is het zo, dat de verontwaardiging van de paus mij verontwaardigd maakt. In Italië, in Spanje en in