Herodes de Grote — Een meesterbouwer

HIJ leefde ruim tweeduizend jaar geleden en heeft ongeveer dertig jaar geregeerd. Zijn koninkrijk was gevestigd in Judea en omvatte enkele van de omliggende gebieden. Hij is in de geschiedenis bekend als Herodes de Grote.

Als mensen de naam Herodes horen, denken ze vaak aan een jaloerse moordenaar, niet alleen van zijn familieleden maar ook van hulpeloze jongetjes. Toen astrologen uit het oosten hem kwamen berichten dat er een toekomstige koning geboren was, beweerde Herodes dat hij het kind wilde eren. Hij vroeg hun het kind te gaan zoeken en dan naar hem terug te keren. Maar toen de astrologen na een goddelijke waarschuwing niet terugkeerden, beval Herodes dat alle jongetjes van twee jaar of jonger in Bethlehem, de stad waar de astrologen Jezus hadden gevonden, en in de wijde omgeving gedood moesten worden (Mattheüs 2:1-18).

Vóór die tijd had Herodes door zijn opmerkelijke bouwprojecten echter de gunst van veel mensen gewonnen. Hij had tempels, amfitheaters, hippodromen en aquaducten gebouwd, en ook schitterende paleisburchten met luxueuze badhuizen. Zijn projecten waren echt indrukwekkend, zelfs voor hedendaagse ingenieurs die de ruïnes bestuderen.

Herodes koos opvallende locaties uit en liet de architectuur met het landschap versmelten. Zijn paleizen waren versierd met indrukwekkende fresco’s, gedetailleerd stucwerk en mozaïekvloeren. Ook introduceerde hij in Judea het badhuis in Romeinse stijl, met hete en warme vertrekken en een verwarmingssysteem onder de vloer. Hij bouwde zelfs hele steden, waarvan één met een kunstmatige haven.

De havenstad Cesarea

In Cesarea bouwde Herodes een van de grootste zeehavens van de Romeinse wereld. De afmetingen hebben archeologen versteld doen staan. Er was een ankerplaats voor wel honderd schepen, waaruit blijkt dat Cesarea ooit een internationaal handelscentrum was.

De pieren en golfbrekers werden gebouwd met de meest geavanceerde technieken van die tijd. Het was voor deskundigen echter een raadsel hoe de werkers de door de Joodse geschiedschrijver Flavius Josephus beschreven kolossale blokken van zo’n vijftien meter lang, drie meter breed en drie meter hoog hebben kunnen hanteren. In recente tijd hebben duikers ontdekt dat de blokken die Herodes gebruikte feitelijk van beton waren. Om de pieren en golfbrekers te bouwen, goten de werkers het beton in houten geraamten, lieten ze vervolgens zinken en verankerden ze.

De doordacht ontworpen havenstad had ook een aan Caesar Augustus opgedragen tempel, een paleis, een hippodroom, een theater met vierduizend zitplaatsen en een ondergronds rioleringsstelsel. Aquaducten en tunnels brachten zoet water naar Cesarea vanuit bronnen in het Karmelgebergte zo’n zes kilometer verderop.

Jeruzalem en de tempel van Herodes

Het grootste project van Herodes was de tempel die hij in Jeruzalem bouwde. De oorspronkelijke tempel op die plek was door koning Salomo gebouwd volgens de bouwplannen die zijn vader, David, door inspiratie van God had gekregen (1 Koningen 6:1; 1 Kronieken 28:11, 12). Die tempel werd zo’n 420 jaar later door de Babyloniërs verwoest, en ongeveer 90 jaar daarna verving Juda’s stadhouder Zerubbabel hem door een minder luisterrijk gebouw.

Josephus schreef over de tempel die Herodes op dezelfde plek bouwde: Hij was „aan alle kanten bekleed met dikke platen goud. Zodra de zon opging, werd het licht als een vuurgloed weerkaatst. Als iemand ertegenin probeerde te kijken, was het net alsof hij tegen de stralen van de zon in keek: hij moest zijn ogen afwenden. In de verte zag het, als men er uit den vreemde naar toe reisde, eruit als een besneeuwde bergtop. Alles wat niet met goud bedekt was, was namelijk sneeuwwit.”

Duizenden mensen waren betrokken bij de bouw van de steunmuren van de tempel, die aan de westzijde zo’n vijfhonderd meter lang waren. De reusachtige stenen werden zonder mortel op hun plaats gezet. Eén steen woog bijna vierhonderd ton en was volgens een geleerde „qua grootte zonder weerga in heel de oude wereld”. Geen wonder dat de discipelen van Jezus onder de indruk waren! (Markus 13:1) Op de muren rustte een enorm platform dat de Tempelberg werd genoemd — het grootste door mensen gemaakte platform in de oude wereld, ter grootte van ongeveer 25 voetbalvelden!

Nog meer gebouwen in Jeruzalem waren aan Herodes toe te schrijven. Een daarvan was de burcht Antonia, die grensde aan de tempel die hij eerder had gebouwd. Herodes had ook een paleis laten bouwen, en drie unieke torens met meerdere verdiepingen bij de ingang van de stad.

Samaria en Jericho

Herodes kreeg als geschenk van Caesar Augustus de oude stad Samaria, die hij de naam Sebaste gaf. Hij verfraaide de stad met allerlei bouwwerken, zoals wat mogelijk een stadion omgeven met zuilengangen was. Hij bouwde ook veel grote gebouwen die met sierlijke fresco’s gedecoreerd waren.

Jericho ligt in het Jordaandal zo’n 250 meter onder de zeespiegel en heeft een subtropisch klimaat. De stad besloeg zo’n duizend hectare en zag eruit als een tuinstad. Daar bouwde Herodes een winterpaleis. Hij maakte van drie paleizen die hij gebouwd had één uitgebreide woning, en rustte elk gebouw uit met ontvangsthallen, baden, tuinen en zwembaden. Het hoeft ons dus niet te verbazen dat hij Jericho prefereerde als winterverblijfplaats.

Opmerkelijke paleisburchten

Herodes had echter nog een optie voor de winter. Hij had een burcht ontworpen op een rotsplateau, bekend als Masada, dat ruim vierhonderd meter boven de Dode Zee uittorent. Op die plek bouwde hij een sierlijk, uit drie verdiepingen bestaand terraspaleis met zwembaden, en ook een ander paleis dat een Romeins badhuis met verwarmingspijpen in de muren en een toilet met spoelsysteem had!

In die vijandige woestijn creëerde Herodes wat wel een vorstelijk ontspanningsoord genoemd zou kunnen worden. Hij voorzag de paleisburcht van twaalf waterreservoirs die samen bijna veertig miljoen liter konden bevatten. Omdat de burcht ook uitgerust was met een efficiënt systeem voor het opvangen en opslaan van regenwater, was er genoeg water om gewassen te kweken en zwembaden en baden van water te voorzien.

Nog een opmerkelijk staaltje van Herodes’ bouwkunst was zijn paleisburcht Herodion, gelegen op een in het oog springende heuvel zo’n vijf kilometer ten zuidoosten van Bethlehem. Het complex bestond uit twee delen: het hoger gelegen en het lager gelegen Herodion. Het hoger gelegen deel bestond uit een indrukwekkende paleisburcht met een oostelijke toren van vijf verdiepingen hoog (waarvan nu nog slechts ruïnes over zijn) die ooit de horizon domineerde. Twee jaar geleden berichtten internationale nieuwsagentschappen dat op de hogere hellingen van Herodion overblijfselen waren gevonden van Herodes’ grafmonument, met de mededeling dat hiermee Josephus’ eerste-eeuwse verslag over de begrafenisstoet van Herodes wordt bevestigd.

Het lager gelegen Herodion had ooit een complex van bijgebouwen en kantoren van het paleis. Het middelpunt was een tuin in Romeinse stijl — versierd met zuilen — rond een gigantisch zwembad met een decoratief eiland in het midden. Het zwembad was bijna dubbel zo groot als een hedendaags olympisch zwembad. Het diende als reservoir, maar werd ook gebruikt om in te zwemmen en zelfs met bootjes in te varen. Het water kwam via een aquaduct van een bron zo’n vijf kilometer verderop.

Enkele jaren geleden zei een bezoeker over het landschap eromheen: „In oostelijke richting konden wij helemaal tot de Dode Zee kijken. Vóór ons lag de wildernis van Judea, waar David aan zijn vervolger Saul wist te ontsnappen. Toen wij zagen hoe ruig het gebied is, begrepen wij hoe dit mogelijk was geweest, vooral aangezien hij vanaf zijn jeugd goed met het gebied bekend geweest moet zijn. Wij dachten er ook aan dat David, toen hij zijn schapen weidde, misschien wel vaak deze zelfde heuvel beklommen zal hebben wegens het schitterende uitzicht dat van hieruit wordt geboden.”

Er zijn talrijke boeken over de bouwprojecten van Herodes geschreven. Er wordt veel gespeculeerd over de reden waarom hij op zo’n grote schaal gebouwd heeft. Volgens sommigen was het om roem te oogsten of om vriendjes in de politiek te maken. Wat ook het motief geweest mag zijn, dit korte overzicht bevestigt het feit dat Herodes de Grote niet alleen een meedogenloos heerser maar ook een meesterbouwer was.

[Illustratie op blz. 25]

CESAREA

Tekening

[Illustratie op blz. 25]

PALEIS IN JERUZALEM

Maquette

[Illustratie op blz. 25]

TEMPEL VAN HERODES

Maquette

[Illustratie op blz. 26]

MASADA

Ruïnes van het uit drie verdiepingen bestaande paleis

[Verantwoording]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Illustratie op blz. 26]

HERODION

Tekening

[Illustratieverantwoording op blz. 25]

Caesarea: Hiram Henriquez/National Geographic Stock; Palace: Courtesy of Israel Museum, Jerusalem, and Todd Bolen/Bible Places.com