Mode — De oude Griekse stijl

DOOR ONTWAAKT!-CORRESPONDENT IN GRIEKENLAND

WAAROM was het nodig dat de christelijke schrijvers Paulus en Petrus in de eerste eeuw specifieke raad gaven over de manier waarop vrouwen zich kleedden? Zo schreef Paulus: „Ik [wens] dat de vrouwen zich in welverzorgde kleding sieren, met bescheidenheid en gezond verstand, niet met bijzondere haarvlechtingen en goud of parels of zeer kostbare kleding” (1 Timotheüs 2:9). Petrus vond het eveneens nodig te spreken over „het uiterlijke vlechten van het haar”, „het omhangen van gouden sieraden” en „het dragen van bovenklederen”. — 1 Petrus 3:3.

Zij schreven aan christenen die blootstonden aan de invloed van de hellenistische cultuur, die rechtstreeks van de oude klassieke Griekse beschaving stamde. Was er zoiets als mode in het oude Griekenland? Velen zullen wanneer zij aan een typische Griek uit de oudheid denken, zich hem of haar waarschijnlijk in de alom gedragen chiʹton — een wijd lang hemd met mouwen — voorstellen, ongeacht de periode waar het over gaat, het geslacht van de drager of de plaats waar hij of zij vandaan kwam.a Is dat beeld juist? Nee!

Hoe het onderkleed werd gemaakt en gedragen

Bij nadere bestudering van beelden, schilderingen op aardewerk en klassieke geschriften blijkt dat de Griekse kleding in de oudheid meer was dan slechts een kwestie van lange witte gewaden. Er was veel variatie in stijl, stof, kleur en dessin en ook in accessoires. Vooral vrouwen maakten van een grote verscheidenheid aan handige snufjes gebruik om hun uiterlijk te verfraaien.

Lezers van het door de Griekse dichter uit de oudheid Homerus geschreven heldendicht de Odyssee, waarin de tien jaar durende omzwervingen van de mythische held Odysseus worden verhaald, herinneren zich misschien dat de vrouw van de held, Penelope, in afwachting van zijn terugkeer al die jaren aan dezelfde lap stof bleef weven, die zij steeds weer uithaalde. Homerus maakt nog enkele keren melding van kleding, waaruit op te maken valt dat weven sinds de vroegste tijden een van de voornaamste huishoudelijke taken van een vrouw was.

Nadat de stof geweven was, werd er een chiʹton uit geknipt, het linnen en later soms wollen basiskledingstuk voor zowel mannen als vrouwen. In archaïsche tijden (van omstreeks 630 tot 480 v.G.T.) bestond de chiʹton van de vrouw (toen de eʹsthes genoemd) uit een simpele lap ter grootte van ongeveer de lengte van de vrouw en tweemaal de spanwijdte van haar armen. (Vergelijk Johannes 19:23; Handelingen 10:30, The Kingdom Interlinear.) De chiʹton werd vastgemaakt met sierspelden, die oorspronkelijk van de botjes uit de poten van kleine dieren waren gemaakt en later van metaal. Het kledingstuk was aan beide zijden open en werd bijeengehouden door een gordel om het middel, zodat het erop leek of het twee afzonderlijke kledingstukken waren.

Later, in het begin van de zesde eeuw v.G.T., kreeg de Ionische chiʹton meer weg van een jurk; het kledingstuk werd aan de zijkanten dichtgenaaid en had van boven geen overslag, zodat er zuiniger met de stof omgesprongen kon worden. De stof was lang niet altijd effen wit maar vertoonde soms lange, smalle strepen in verschillende kleuren of er werden franjes aangebracht. Saffraan en rood behoorden tot de kleuren die men het liefst gebruikte. In de hellenistische periode deden onder Aziatische invloed nieuwe heldere kleuren hun intrede, zoals roze, blauw, paars en geel. Andere stoffen, versierd met gouddraad of met bloemen geborduurd, waren aanvankelijk alleen bestemd voor beelden van de goden of voor toneelspelers die goden uitbeeldden.

Wat zou een Atheense dame nog meer dragen?

Geen zichzelf respecterende Atheense dame zou haar huis uitgaan zonder haar hi·maʹti·on of mantel aan te trekken. Deze rechthoekige lap stof kon op verschillende manieren gedragen worden — als een sjaal over de schouders geworpen, over de rechterschouder en onder de linkerarm gedrapeerd, of over het hoofd getrokken als bescherming tegen de zon. Mantels waren er ook in uiteenlopende afmetingen, waarbij de grotere voor koud weer meer iets van een cape weg hadden. De hi·maʹti·on had vaak sierranden, en het dusdanig draperen en omhangen ervan dat de vouwen er als plooien uitzagen, moet grote vaardigheid vereist hebben.

De ku·pasʹsis, een soort kort jak dat van voren sloot, werd soms in plaats van de hi·maʹti·on gedragen. Vrouwen droegen geen hoeden zoals wij die thans kennen, hoewel zij op een bijzonder hete dag soms een ski·a·deiʹon of zonnescherm gebruikten. Rijke Griekse dames droegen vaak een peʹplos of wollen kledingstuk. In de Griekse Geschriften wordt in Paulus’ brieven ook melding gemaakt van een „hoofdbedekking” (Grieks: pe·ri·bo·laiʹon). — 1 Korinthiërs 11:15.

Binnenshuis droegen de oude Grieken meestal geen schoenen en soms buitenshuis ook niet. Volgens de dichter Hesiodus droeg men op het platteland met vilt gevoerde sandalen van ossehuid. Kleine vrouwen droegen soms schoenen met kurken plateauzolen om langer te lijken.

Het dragen van gouden sieraden

Sieraden gemaakt van plaatjes goud met reliëfversieringen die voornamelijk dieren en planten voorstelden, werden veel gedragen. Andere populaire sieraden waren de scarabee en de imitatiescarabee, gewoonlijk in kantelbare vattingen in ringen gezet. Armbanden — soms oʹfis (slang) of draʹkon (draak) genoemd — waren zeer geliefd als sieraden.

Bij opgravingen zijn diademen, medaillons, halskettingen, oorhangers, ringen en andere sieraden aan de oppervlakte gebracht. Dergelijke artikelen voor persoonlijke versiering waren gewoonlijk van goud, ijzer en koper gemaakt, minder vaak van zilver, terwijl kralen van glas of halfedelstenen waren.

Oorringen waren ook populair. Soms waren het uiterlijke tekenen van waardigheid, kentekens van macht of opzichtige blijken van materiële welvaart. Bij meisjes werden gewoonlijk al heel jong gaatjes in de oren geprikt.

Haarvlechtingen

In het oude Griekenland kende men talrijke en uiteenlopende kapsels. Bij een van de populairste liep er een scheiding in het midden en was het haar met een gekleurd lint van achteren bijeengebonden. Sommige vrouwen droegen hun haar in een ineengedraaide knot boven op hun hoofd. Anderen droegen een korte, rechte pony. Soms werden er linten om het voorhoofd gebonden en van voren voorzien van een metalen sierknopje. IJzeren krultangen werden gebruikt om krullen in het haar aan te brengen. Blijkbaar verfden veel vrouwen in het klassieke Athene hun haar ook. De redenaar Lucianus bekritiseerde de frivoliteit van vrouwen die „apparaten” gebruikten om krullen te zetten en die het vermogen van hun man verkwistten aan Arabische haarverven.

De populaire kapsels die rijke Griekse vrouwen in de oudheid droegen, waren verschrikkelijk ingewikkeld en erg tijdrovend. Met zulke kapsels was een schoonheidsspecialist menig uur bezig; ze kostten veel geld en waren heel opzichtig. De draagster trok erg de aandacht.

Vrouwen die zich sieren

Het gebruik van make-up was ook een oosterse gewoonte die handelaars en reizigers naar Griekenland hadden overgebracht. In de vijfde eeuw v.G.T. gebruikten Atheense vrouwen lood om hun gezicht te blanketten. De lippen werden rood gekleurd en er werd rouge gebruikt, die gemaakt was van zeewier of van de wortels van planten. De wenkbrauwen werden aangezet met roet en op de oogleden werd oogschaduw aangebracht (bijvoorbeeld fijngemaakt antimoonsulfiet), terwijl mascara van koemest of van een mengsel van eiwit en gom was gemaakt.

Archeologisch onderzoek in oude Griekse paleizen en nederzettingen en op begraafplaatsen heeft een menigte voorwerpen aan het licht gebracht die gebruikt werden bij de schoonheidsverzorging van vrouwen. De grote verscheidenheid aan apparatuur en gerei omvat spiegels, kammen, haakvormige spelden, elegante kleine mesjes, haarspelden, scheermessen en miniatuurflacons voor parfums, crèmes en kleurstoffen.

De ware schoonheid

Over het algemeen werd een vrouw die er modieus en smaakvol uitzag, ondanks de spotternijen van de oude Griekse satirici zeer bewonderd, en het was iets waaraan de toenmalige Griekse dame heel wat tijd, moeite, zorg en aandacht besteedde.

Voor de christelijke vrouw had dit gemakkelijk de aandacht kunnen overschaduwen die aan geestelijke kwaliteiten besteed moest worden. Daarom beklemtoont de apostel Petrus met recht dat de mooiste en belangrijkste kleding die een vrouw kan dragen „de verborgen persoon van het hart [is] in de onverderfelijke tooi van de stille en zachtaardige geest, die van grote waarde is in de ogen van God” (1 Petrus 3:3, 4). Elke vrouw die innerlijk zo getooid gaat en daarbij schone, bescheiden kleding draagt, zal altijd fraai gekleed zijn, naar een onberispelijke en tijdloze mode. Paulus schreef aan Timotheüs: „Ik [wens] dat de vrouwen zich in welverzorgde kleding sieren, met bescheidenheid en gezond verstand, niet met bijzondere haarvlechtingen en goud of parels of zeer kostbare kleding, maar zoals het vrouwen die belijden God te vereren, past, namelijk door middel van goede werken.” — 1 Timotheüs 2:9, 10.

[Voetnoot]

[Kader op blz. 24]

Sieraden en godsdienst

Heel vaak zijn de voorstellingen op oude Griekse sieraden van religieuze aard. Sommige waren medaillons met afbeeldingen van verscheidene goden en godinnen, zoals Artemis, en halfgoden, zoals Hercules. Veel voorkomende geschenken gewijd aan heiligdommen in heel Griekenland waren sieraden met godsdienstige rituele taferelen. In het kader van het heidense geloof dat de menselijke ziel na de dood van het lichaam voortleeft, werden bij de dode veel decoratieve sieraden in de graven gelegd.

[Illustraties op blz. 23]

Links: Het Parthenon, een aan de godin Athena gewijde tempel

Boven: Gouden medaillon met buste van Artemis

Rechts: Meisje gekleed in een „hi·maʹti·on”

Rechts onder: Gouden diadeem

Uiterst links: Godin gekleed in een „chiʹton” en een „hi·maʹti·on”

Links: Gouden armbanden uitlopend in slangekoppen

[Verantwoording]

Rechts boven: Acropolis-museum, Griekenland

Alle andere foto’s: Nationaal Archeologisch Museum, Athene

[Illustratieverantwoording op blz. 22]

Acropolis, Athene