Het mysterie van de Codex Vaticanus

DE Codex Vaticanus (het Vaticaanse handschrift nr. 1209) komt voor in de in 1475 vervaardigde eerste catalogus van de Vaticaanse bibliotheek. Hoe hij daarin terechtgekomen is, weet niemand. Hij behoort tot de drie grote Griekse codices die tot onze tijd zijn blijven bestaan en valt in dezelfde klasse als de even oude vierde-eeuwse Sinaiticus en de uit het begin van de vijfde eeuw stammende Alexandrinus.

Hoewel geleerden in het begin van de zestiende eeuw zich terdege bewust waren van de belangrijkheid van dit Vaticaanse handschrift, hebben slechts weinigen ooit toestemming gekregen het te onderzoeken. In 1669 heeft de Vaticaanse bibliotheek wel een collatie van verschillende lezingen van het handschrift vervaardigd, maar deze is zoek geraakt en pas in 1819 opnieuw ontdekt.

Toen keizer Napoleon van Frankrijk in 1809 Rome innam, liet hij het kostbare handschrift naar Parijs komen, waar het door Leonhard Hug, een befaamd geleerde, werd onderzocht, maar met de val van Napoleon in 1815 werd de codex aan het Vaticaan teruggegeven. De volgende 75 jaar was het weer een mysterieus voorwerp, dat door het Vaticaan verborgen werd gehouden.

Konstantin von Tischendorf, een van de grootste handschriftenkenners ter wereld, mocht het handschrift in 1843 slechts zes uur lang onderzoeken, nadat hij hier een aantal maanden op had gewacht. Twee jaar later mocht de Engelse geleerde dr. S. P. Tregelles de codex zien maar niet bestuderen. Hij zei: „Het is waar dat ik het HS. vaak heb gezien, maar zij stonden mij niet toe het te gebruiken, en zij wilden het mij niet laten openen zonder eerst mijn zakken doorzocht te hebben en mij van pen, inkt en papier beroofd te hebben; en terzelfder tijd hielden twee prelati [priesters] mij voortdurend in een Latijnse conversatie gewikkeld, en als ik te lang naar een passage keek, gristen zij mij het boek uit de hand.”

Waarom was de Rooms-Katholieke Kerk zo onwillig haar kostbare handschrift aan de wereld te tonen?

Waarom verborgen gehouden?

Voor de Rooms-Katholieke Kerk blijft de Latijnse Vulgaat-vertaling van de Heilige Schrift de „voortreffelijkste autoriteit”. Volgens de encycliek Divino Afflante Spiritu van Pius XII, uitgegeven in het jaar 1943, wordt deze door Hiëronymus vervaardigde vierde-eeuwse Latijnse vertaling ook bezien als „geheel immuun voor elke dwaling in zaken van geloof en zeden”. Hoe staat het met de Hebreeuwse en Griekse teksten waaruit de Vulgaat werd vertaald? Deze, zo zegt de encycliek, zijn van waarde om de autoriteit van de Vulgaat te ’staven’. Geen enkel Grieks handschrift, zelfs niet het Vaticaanse handschrift, is dus ooit als zo gezaghebbend beschouwd als de Latijnse Vulgaat. Dit door de Rooms-Katholieke Kerk ingenomen standpunt heeft natuurlijk aanleiding gegeven tot problemen.

Toen de zestiende-eeuwse geleerde Erasmus bijvoorbeeld zijn Griekse „Nieuwe Testament” vertaalde, deed hij een beroep op de autoriteit van het Vaticaanse handschrift om de niet-authentieke woorden uit 1 Johannes hoofdstuk 5, vers 7 en 8, weg te laten. Erasmus had gelijk, maar zelfs tot het jaar 1897 hield paus Leo XIII de verbasterde Latijnse tekst van de Vulgaat hoog. Pas met de publikatie van moderne rooms-katholieke vertalingen is deze tekstuele dwaling erkend.

Toen de Codex Sinaiticus tegen het einde van de negentiende eeuw aan de wereld werd onthuld, werd het de rooms-katholieke autoriteiten duidelijk dat hun Codex Vaticanus gevaar liep overschaduwd te worden. Rond de eeuwwisseling waren er ten slotte goede fotografische exemplaren beschikbaar.

Het handschrift bestaat uit 759 bladen. Het grootste deel van Genesis ontbreekt, alsook enkele psalmen en het laatste gedeelte van de christelijke Griekse Geschriften. Het is in eenvoudige, elegante stijl geschreven op zeer fijn, dun perkament, dat naar men aanneemt van antilopehuiden is vervaardigd. De officiële aanduiding is Codex B, en het kan thans in de Vaticaanse bibliotheek bezichtigd worden. Het is niet langer verborgen en de waarde ervan wordt eindelijk in de gehele wereld begrepen en beseft.

[Illustratie op blz. 31]

De belangrijke Codex Vaticanus werd eeuwenlang door het Vaticaan verborgen gehouden

[Verantwoording]

Facsimile van Codices E Vaticanis Selecti