Vertrouwen of niet vertrouwen
HET kan moeilijk te bepalen zijn of u iemand kunt vertrouwen of niet. Aan beide opties kleven gevaren, vooral in een wereld waar bedrog en verraad aan de orde van de dag zijn. Toch hebben wij allemaal vertrouwde vrienden nodig die in tijd van nood een steun voor ons zullen zijn (Spreuken 17:17). Ongeveer 2000 jaar geleden bracht de Romeinse schrijver Phaedrus het dilemma als volgt onder woorden: „Vertrouwen en niet vertrouwen zijn beide riskant.”
Vertrouwen kan riskant zijn
Waarom zou het riskant kunnen zijn iemand anders te vertrouwen? Nu, sta eens stil bij de waarschuwing in het blad Psychology Today. Het beschrijft mensen die misbruik van het vertrouwen van hun medemensen maken als „roofdieren” die „hun charme en kameleontische kleuren gebruiken om de mensen om hen heen te bedriegen en te manipuleren en hun kwaad te berokkenen”. Het is duidelijk dat het met zulke bedriegers in de buurt uitgesproken gevaarlijk is te goed van vertrouwen te zijn.
Iemand die te goed van vertrouwen is, kan lichtgelovig zijn en, als gevolg daarvan, gemakkelijk te bedriegen en te manipuleren. Een klassiek voorbeeld van lichtgelovigheid was Sir Arthur Conan Doyle, de schepper van de helder denkende meesterdetective Sherlock Holmes. In 1917 beweerden twee jonge meisjes, Elsie Wright en haar nichtje, Frances Griffiths, dat zij met elfjes hadden gespeeld in de tuin van hun huis in het Engelse Cottingley. Zij lieten zelfs foto’s van de elfjes zien in een poging het te bewijzen.
Conan Doyle, die na de dood van zijn zoon hevig geïnteresseerd was in spiritisme, vertrouwde hen en geloofde de verhalen over de elfjes — zoals veel mensen destijds. Pas zo’n 55 jaar later gaven de twee meisjes toe dat het allemaal een grap was geweest en dat zij de „elfjes” uit een boek hadden geknipt voordat zij de foto’s maakten. Frances Griffiths uitte haar verbazing dat iemand hun verhaal geloofd had. Ze zei: „Hoe ter wereld iemand zo lichtgelovig kon zijn om te geloven dat ze echt waren, is mij altijd een raadsel gebleven.” — Hoaxers and Their Victims.
Beseft u in welke val Conan Doyle liep? Hij geloofde het verhaal onvoorwaardelijk louter en alleen omdat hij wilde dat het waar was. De schrijver Norman Moss zegt: „Wij kunnen domweg bedot worden omdat ons waarnemingsvermogen door gewenning afgestompt is en wij met halfgesloten ogen naar dingen kijken. . . . Soms aanvaarden wij iets als waar omdat wij willen dat het waar is” (The Pleasures of Deception). Daarin klinkt de waarschuwing door die de beroemde Griekse redenaar Demosthenes zo’n 350 jaar voor onze gewone tijdrekening gaf: „Het is nog het allergemakkelijkst zichzelf te bedriegen, want over het algemeen is dat wat iemand wenst, naar zijn mening waar.” Louter op onze gevoelens afgaan, kan gevaarlijk zijn.
Natuurlijk kan het zijn dat u denkt dat dit een extreem voorbeeld is en dat Conan Doyle veel dommer was dan u ooit zou zijn. Maar het zijn niet alleen de lichtgelovigen die het risico lopen bedrogen te worden. Veel oplettende en doorgaans voorzichtige mensen zijn door schijnbaar betrouwbare mensen bedot en bedrogen.
Niet vertrouwen kan riskant zijn
In niemand of niets vertrouwen schuilen echter ook gevaren. Wantrouwen is net roest. Het kan aantasten en verwoesten wat anders gelukkige, nauwe relaties zouden kunnen zijn. Diepgeworteld cynisme en star wantrouwen kunnen een heel ongelukkig mens zonder vrienden van u maken. Het kan zo schadelijk zijn voor relaties met andere mensen dat de Engelse schrijver Samuel Johnson schreef: „Het is beter soms bedrogen te worden dan niet te vertrouwen.”
Wantrouwen kan zelfs uw lichamelijke gezondheid aantasten. Misschien weet u dat krachtige emoties zoals woede u bloot kunnen stellen aan het gevaar van een hartaanval. Maar wist u dat bepaalde wetenschappelijke onderzoeken doen vermoeden dat wantrouwig zijn hetzelfde effect kan hebben? In het blad Chatelaine wordt gezegd: „Mensen die erg opvliegend van aard zijn, zijn niet de enigen die door hun gedrag hun kansen op het krijgen van een hartkwaal vergroten. Uit nieuw onderzoek blijkt dat zelfs subtiele vormen van vijandigheid, zoals een neiging cynisch en wantrouwig te zijn, riskant voor u kunnen zijn.”
Geef nauwlettend acht op uw schreden
Wat kunt u doen? De bijbel geeft op dat punt goede raad. „Iedereen die onervaren is, hecht geloof aan elk woord”, zegt Spreuken 14:15. Dat is geen destructief cynisme. Het is een realistische herinnering aan de noodzaak van voorzichtigheid. Alleen iemand die heel naïef en onervaren is, zal blindelings geloof hechten aan elk woord dat hij hoort. Met reden vervolgt de bijbelspreuk: „Maar de schrandere geeft acht op zijn schreden.” De Engelse toneelschrijver William Shakespeare schreef: „Vertrouw niet op rotte planken.” Iedereen die denkt dat de planken van een brug over een grote diepte wel eens rot zouden kunnen zijn, zou heel dom zijn als hij erop stapte. Hoe kunt u dan ’acht geven op uw schreden’, zodat uw vertrouwen niet misplaatst is?
De bijbel moedigt ons aan dat wat mensen zeggen te toetsen in plaats van zo maar blindelings alles wat wij horen aan te nemen. „Het oor zelf toetst woorden, net als het gehemelte proeft tijdens het eten”, zegt de bijbel (Job 34:3). En zo is het toch? Proeven wij voedsel gewoonlijk niet eerst voordat wij het doorslikken? Zo moeten wij ook de woorden en daden van mensen toetsen voordat wij ze slikken. Niemand die oprecht is, zal beledigd zijn als wij zijn geloofwaardigheid controleren. Dat wij moeten nagaan of iets echt of waar is, wordt ondersteund door het Schotse spreekwoord: „Hij die mij één keer bedriegt, het strekke hem tot schande; bedriegt hij mij twee keer, het strekke mij tot schande.”
De apostel Paulus gaf de raad: „Toetst alles” (1 Thessalonicenzen 5:21, Nieuwe Vertaling van het Nederlands Bijbelgenootschap). Het woord dat de apostel Paulus voor „toetst” gebruikte, werd ook gebruikt in verband met het toetsen van edele metalen om te zien of ze echt waren. Iemand die verstandig was, toetste dat wat hij wilde kopen altijd om te kijken of het echt was. Anders zou hij misschien met pyriet zijn thuisgekomen — iets wat er als goud uitzag maar in feite waardeloos was en daarom ook wel ’fool’s gold’ (goud van de dwaas) genoemd werd.
Wees redelijk en evenwichtig
Natuurlijk willen wij op dit punt redelijk zijn en niet al te wantrouwig (Filippenzen 4:5). Wees er niet snel bij iemand slechte beweegredenen toe te schrijven. Het verkeerd interpreteren van iemands motieven kan de snelste manier zijn om goede, nauwe relaties kapot te maken. Het is gewoonlijk het beste ervan uit te gaan dat uw vrienden willen doen wat het beste voor u is in plaats van hun slechte motieven toe te schrijven wanneer zich moeilijke situaties voordoen.
Houd rekening met de onvolmaaktheden en fouten van anderen. „Verraad door een vriend betekent een schending van vertrouwen”, zegt de schrijfster Kristin von Kreisler. Dat verraad kan echter onopzettelijk zijn of kan het gevolg zijn geweest van zwakte die nu diep wordt betreurd. Daarom vervolgt zij: „Blijf niet stilstaan bij het verraad — laat het u er ook niet van weerhouden anderen te vertrouwen.” Laat u niet door bittere, negatieve ervaringen beroven van de vreugden die kunnen voortvloeien uit het opbouwen van vertrouwensrelaties met anderen.
Wees evenwichtig. U hoeft geen oogkleppen op te hebben wanneer u mensen inschat; iemand die voorzichtig is, blijft op zijn hoede. Aan de andere kant geeft dokter Redford Williams ons de raad te proberen ervan uit te gaan dat anderen hun best doen, te proberen hun standpunt te begrijpen en er „een gewoonte van te maken anderen te vertrouwen” wanneer dat maar enigszins mogelijk is. Het kan beter zijn te goed van vertrouwen te zijn dan helemaal niemand te vertrouwen.
De schrijver van het bijbelboek Spreuken erkent: „Er bestaan metgezellen die geneigd zijn elkaar aan stukken te breken” — dat wil zeggen, mensen die zullen proberen misbruik te maken van uw vertrouwen. De wereld is er vol van. Maar geef anderen de tijd en de kans om te tonen dat zij betrouwbaar zijn en u zult vrienden vinden die in feite ’aanhankelijker zijn dan een broeder’. — Spreuken 18:24.
Is er dan iemand die of iets wat u onvoorwaardelijk kunt vertrouwen, zonder dat u bang hoeft te zijn dat uw vertrouwen beschaamd wordt of dat er misbruik van wordt gemaakt? Ja zeker. In het volgende artikel zal kort beschouwd worden wie of wat uw vertrouwen ten volle waard is.
[Inzet op blz. 6]
„Iedereen die onervaren is, hecht geloof aan elk woord, maar de schrandere geeft acht op zijn schreden.” — Spreuken 14:15
[Illustratie op blz. 7]
Houd rekening met de onvolmaaktheden en fouten van anderen