Het wonder van de taal — Hoe wij leren praten

IS HET u wel eens overkomen dat u om woorden verlegen zat? Zulke momenten komen zelden voor, want gewoonlijk vinden wij het heerlijk om onze gedachten en gevoelens te uiten. Taal stelt ons in staat om dat te doen. Eén autoriteit verklaart: „Gedachten zijn onmogelijk zonder taal.”

Toegegeven, in het dierenrijk zijn schepselen in staat informatie uit te wisselen zonder woorden: vogels zingen, leeuwen brullen, dolfijnen fluiten, bijen dansen. Andere dieren gebruiken houdingen en bewegingen, aanraking en geluid — zelfs geur — als middelen voor communicatie. ’Blijf uit de buurt!’ ’Pas op!’ ’Kom en doe mee!’ Dit zijn boodschappen van dieren die duidelijk overkomen!

De communicatie onder dieren is echter beperkt. Taal daarentegen stelt mensen in staat om te praten over alles wat zij waarnemen of waarvan zij zich een denkbeeld vormen. Onderwijsdeskundige professor Dennis Child verklaarde daarom: „Taal is het kostbaarste vermogen dat een mens bezit.” Maar hoe verwerven wij dit wonderbaarlijke vermogen? En hoe kunnen ouders hun kinderen helpen het te ontwikkelen?

Taal en de hersenen

Hoe wij leren praten, heeft geleerden eeuwenlang geïntrigeerd. Het is opmerkelijk dat kinderen die amper in staat zijn te lopen en te eten, zichzelf leren spreken zonder zelfs de grammaticaregels te kennen en zonder speciaal onderricht te ontvangen! De linguïst Ronald A. Langacker schrijft: „[Het kind] maakt zich . . . een taalkundig systeem eigen. Het doet dit op basis van indirecte en brokkelige aanwijzingen, en op een leeftijd waarop het nog niet in staat is tot logisch, analytisch denken.”

De meeste geleerden geloven derhalve dat het vermogen om een taal te leren — niet die ene specifieke taal — aangeboren is, een vermogen dat zich ontvouwt tijdens de vroege kinderjaren.

Aanvankelijk is het brein van een kind echter nog niet ver genoeg in zijn groei om de spraakontwikkeling meester te worden. Dit weerhoudt een baby er echter niet van het te proberen. Ja, sommige onderzoekers geloven dat het gebrabbel van een baby deel uitmaakt van de spraakontwikkeling, een soort oefening om later woorden uit te spreken. Terwijl de baby moeite doet klanken voort te brengen, zijn ook zijn hersenen in snel tempo bezig zich voor te bereiden op het spreken. Hoewel het lichaam van een kind zich vóór de tienerjaren betrekkelijk langzaam ontwikkelt, bereiken de hersenen reeds 90 procent van het volwassen gewicht wanneer het kind vijf is. (Ze bereiken hun uiteindelijke volwassen gewicht omstreeks het twaalfde jaar.) Dat betekent dat de eerste vijf jaar van het leven, en vooral de eerste twee jaar, een uiterst belangrijke leerperiode zijn.

In die tijd beginnen miljarden zenuwcellen in de hersenschors te groeien en te vertakken, waardoor een dicht verweven netwerk wordt gevormd. Als het kind tussen de 15 en 24 maanden oud is, doet zich een opzienbarende groeispurt in de hersencellen voor. Nu is het brein gereed om zich te gaan bezighouden met het leren van taal. Het is daarom van het grootste belang dat een kind gedurende deze vroege jaren met taal in aanraking wordt gebracht.

Interessant is dat de bijbel over een jonge man Timótheüs spreekt die „van kindsbeen af” in de bijbel was onderricht. — 2 Timótheüs 3:15.

Help kinderen taalvaardigheid te ontwikkelen

Moeders spelen een belangrijke rol in de spraakontwikkeling van een kind. Een gevoelige moeder herkent de signalen die de baby geeft en zal vaak met haar baby praten, lang voordat hij begrijpt wat zij zegt. Niettemin wordt daarmee het fundament voor spraak gelegd. Spoedig reageert het kind op de woorden van zijn moeder met eigen woorden. De onderzoeker M. I. Lisina zegt: „Het is duidelijk dat kindertaal voornamelijk opkomt als een middel om een wisselwerking tot stand te brengen met personen in de omgeving.” Derhalve kunnen ook vaders, broertjes en zusjes, grootouders en vrienden een aandeel hebben aan de spraakontwikkeling van het kind door ertegen te praten, verhaaltjes te vertellen en het voor te lezen.

De Zweedse psycholoog C. I. Sandström merkte verder op dat kinderen die uitblonken in taal, „over het algemeen een veel beter contact met volwassenen hadden. De gezinnen ontbeten gewoonlijk gezamenlijk, en de kinderen mochten deelnemen aan de conversatie.” Jongeren met zwakke taalbeheersing daarentegen „ontbeten gewoonlijk alleen” en „hadden niet zo’n groot aandeel aan de gesprekken tijdens de maaltijd”. Het samenzijn van gezinnen tijdens de maaltijden stimuleert derhalve de ontwikkeling van de taal.

Uw kind meenemen op uitstapjes en hem in eenvoudige bewoordingen dingen verklaren, verschaft u eveneens fijne gelegenheden om zijn spraakvermogen te ontwikkelen. Kijk samen in een bloemhart, kijk hoe een rups een blad opeet, of een spin haar web weeft. Benut de natuurlijke nieuwsgierigheid van uw kind om zijn taalvermogen te vergroten. Praat over de dieren die u in de dierentuin ziet, de schelpen en steentjes langs de weg waarop u loopt, en de verschillende soorten voedsel waarvan u geniet. Dit alles kost weliswaar tijd en geduld, maar de resultaten zijn het alleszins waard!

Ouders hebben nog een ander heel waardevol hulpmiddel ontdekt om kinderen op jonge leeftijd te leren spreken: hen geregeld te laten luisteren naar de cassette-opnamen van Mijn boek met bijbelverhalen.a

Nieuwe woorden, nieuwe zinnen en uitdrukkingen, een dieper begrip van betekenissen zullen niet alleen kleur verlenen aan de spraak van uw kind, maar ook zijn intellectuele vermogens vergroten. En wanneer u laat zien hoe natuurwonderen in verband staan met de Maker ervan, of over Gods voornemens spreekt, zal tevens de liefde en de waardering van een kind voor de Schepper zich verdiepen. — Deuteronomium 6:6-9.

Gelukkig is de mogelijkheid van vergroten van de woordenschat en verbeteren van het taalgebruik niet beperkt tot de prille jeugdjaren. Elke dag kunnen wij ons vermogen om te communiceren verder vergroten door nieuwe woorden te leren en ons te oefenen in een juiste zinsbouw. Op deze wijze maken wij deel uit van het voortdurende wonder van de taal, en zullen wij zelden om woorden verlegen zitten.

[Voetnoten]