1D De goddelijke naam in de christelijke Griekse Geschriften
„Jehovah”; Hebr.: יהוה (JHWH of JHVH)
Uit App. 1A en 1C blijkt dat het Tetragrammaton in Hebreeuwse lettertekens (יהוה) zowel in de Hebreeuwse tekst als in de Griekse Septuaginta werd gebruikt. Daarom zullen Jezus en zijn discipelen, of zij de Geschriften nu in het Hebreeuws of in het Grieks lazen, altijd de goddelijke naam tegengekomen zijn. Toen Jezus in de synagoge van Nazareth opstond en het boek Jesaja in ontvangst nam en daaruit het gedeelte uit hoofdstuk 61 vers 1, 2 voorlas, waarin het Tetragrammaton wordt gebruikt, sprak hij de goddelijke naam uit. Dit strookte met zijn vaste voornemen om Jehovah’s naam bekend te maken, zoals blijkt uit zijn gebed tot zijn Vader: „Ik heb uw naam openbaar gemaakt aan de mensen die gij mij uit de wereld hebt gegeven. . . . ik heb hun uw naam bekendgemaakt en zal hem bekendmaken.” — Jo 17:6, 26.
Er zijn bewijzen voor dat Jezus’ discipelen in hun geschriften het Tetragrammaton hebben gebruikt. Hiëronymus schreef in de 4de eeuw in zijn werk De viris inlustribus [Over beroemde mannen], hoofdstuk III, het volgende: „Mattheüs, die ook Levi is, en die van belastinginner apostel werd, stelde allereerst in Judea een Evangelie van Christus op in de Hebreeuwse taal en lettertekens ten behoeve van de besnedenen die gelovigen waren geworden. Wie het daarna in het Grieks heeft vertaald, staat niet voldoende vast. Bovendien is de Hebreeuwse [tekst] zelf tot op de huidige dag in de bibliotheek te Cesarea bewaard gebleven, die door de martelaar Pamphilus zo naarstig is bijeengebracht. Ook werd mij door de Nazarenen, die dit boekdeel in de Syrische stad Berea gebruiken, toestemming verleend om het over te schrijven.” (Vertaling uit de Latijnse tekst onder redactie van E. C. Richardson en uitgegeven in de serie „Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur”, Deel 14, Leipzig 1896, blz. 8, 9.)
Mattheüs deed meer dan honderd aanhalingen uit de geïnspireerde Hebreeuwse Geschriften. Op de plaatsen waar in deze aanhalingen de goddelijke naam stond, zal hij genoodzaakt zijn geweest getrouw het Tetragrammaton in zijn Hebreeuwse evangelieverslag op te nemen. Toen het Evangelie van Mattheüs in het Grieks werd vertaald, bleef het Tetragrammaton overeenkomstig het gebruik van die tijd onvertaald in de Griekse tekst staan.
Niet alleen Mattheüs maar alle schrijvers van de christelijke Griekse Geschriften haalden verzen uit de Hebreeuwse tekst of uit de Septuaginta aan waarin de goddelijke naam voorkomt. In Petrus’ toespraak in Han 3:22 bijvoorbeeld wordt een aanhaling gedaan uit De 18:15, waar het Tetragrammaton in een papyrusfragment van de Septuaginta uit de 1ste eeuw v.G.T. voorkomt. (Zie App. 1C [1].) Als volgeling van Christus gebruikte Petrus Gods naam, Jehovah. Toen Petrus’ toespraak op schrift werd gesteld, werd zoals dat in de 1ste eeuw v.G.T. en de 1ste eeuw G.T. de gewoonte was, het Tetragrammaton op die plaats gebruikt.
Ergens tijdens de 2de of 3de eeuw G.T. verwijderden de afschrijvers het Tetragrammaton zowel uit de Septuaginta als uit de christelijke Griekse Geschriften en vervingen het door Kuʹri·os, „Heer”, of Theʹos, „God”.
Over het gebruik van het Tetragrammaton in de christelijke Griekse Geschriften schreef George Howard van de Universiteit van Georgia (VS) in Journal of Biblical Literature, Jg. 96, 1977, blz. 63: „Door recente ontdekkingen in Egypte en de woestijn van Judea zien wij uit de eerste hand het gebruik van Gods naam in voorchristelijke tijden. Deze ontdekkingen zijn veelbetekenend voor studies van het N[ieuwe] T[estament], aangezien ze een literaire analogie vertonen met de vroegste christelijke documenten en wellicht verklaren hoe de schrijvers van het NT de goddelijke naam hebben gebruikt. Op de volgende bladzijden zullen wij een theorie uiteenzetten volgens welke de goddelijke naam, יהוה (en mogelijk afkortingen ervan), oorspronkelijk in de NT-citaten uit en zinspelingen op het O[ude] T[estament] geschreven stond en dat hij in de loop van de tijd hoofdzakelijk door het surrogaat κς [afkorting van Kuʹri·os, „Heer”] vervangen werd. Deze verwijdering van het Tetragram[maton] schiep naar onze mening verwarring in de geest van vroege heidenchristenen omtrent de verhouding tussen ’God, de Heer’, en ’Christus, de Heer’, zoals die in de HSS-overlevering van de NT-tekst zelf wordt weerspiegeld.”
Wij stemmen met het bovenstaande in, met deze uitzondering: Wij beschouwen deze zienswijze niet als een „theorie”, maar veeleer als een beschrijving van historische feiten in verband met het overzetten van bijbelhandschriften.
HET HERSTELLEN VAN DE GODDELIJKE NAAM
Door de eeuwen heen zijn er veel vertalingen hetzij van gedeelten of van alle christelijke Griekse Geschriften in het Hebreeuws gemaakt. Zulke vertalingen, in dit boekwerk aangeduid door „J” met een verhoogd cijfer, hebben op diverse plaatsen de goddelijke naam in de geïnspireerde christelijke Griekse Geschriften hersteld. Ze hebben de goddelijke naam niet alleen hersteld op plaatsen waar aanhalingen uit de Hebreeuwse Geschriften werden gedaan, maar ook op andere plaatsen waar de tekst een dergelijk herstel vereiste.
Om te weten waar de goddelijke naam door de Griekse woorden Κύριος en Θεός werd vervangen, zijn wij nagegaan waar de geïnspireerde christelijke schrijvers verzen, passages en uitdrukkingen uit de Hebreeuwse Geschriften hebben aangehaald en hebben wij vervolgens de Hebreeuwse tekst erop nageslagen om vast te stellen of de goddelijke naam daar voorkomt. Op deze wijze konden wij vaststellen wie er met Kuʹri·os en Theʹos bedoeld werd en konden wij op die plaats weer de juiste persoonsnaam invullen.
Om de grenzen die aan een vertaler gesteld zijn niet te overschrijden en ons niet op het terrein der exegese te begeven, hebben wij getracht uiterst voorzichtig te werk te gaan bij het weergeven van de goddelijke naam en steeds zorgvuldig de Hebreeuwse Geschriften als achtergrond in aanmerking genomen. Wij hebben in de vele Hebreeuwse vertalingen die wij hebben geraadpleegd een ondersteuning gezocht voor onze weergave. Het doet ons genoegen te kunnen zeggen dat voor elk van de 237 plaatsen waar wij Jehovah’s naam in de tekst zelf van onze vertaling hebben hersteld, een bevestiging in één of meer van deze Hebreeuwse vertalingen is gevonden.
Hier volgt een lijst van de 237 plaatsen waar de naam „Jehovah” in de tekst zelf van de Nieuwe-Wereldvertaling van de Christelijke Griekse Geschriften voorkomt. Ter ondersteuning van de weergave zijn diverse bronnen met hun respectieve symbolen vermeld. Zie voor een verklaring van de symbolen („J”-verwijzingen) de Inleiding onder „Bibliografische afkortingen en symbolen”.
Onderstaande lijst geeft ook het Griekse woord aan dat op deze plaatsen in de Griekse tekst van Westcott en Hort wordt aangetroffen. Kuʹri·os, „Heer”, en de diverse vormen ervan, worden aangeduid door Ku. Evenzo worden Theʹos, „God”, en de diverse vormen ervan aangeduid door Th. Worden deze symbolen voorafgegaan door een sterretje (*), dan wil dit zeggen dat het Griekse woord in de Griekse tekst vergezeld gaat van het bepalend lidwoord. Een plusteken (+) achter de versvermelding geeft aan dat er in een voetnoot bij dat vers aanvullende inlichtingen te vinden zijn.
MATTHEÜS
1:20+ Ku; J3,4,7-14,16-18,22-24,28
1:22 Ku; J1-4,7-14,16-18,22-24,26,28
1:24 Ku; J1-4,7-14,16-18,22-24,28
2:13 Ku; J1-4,6-14,16-18,22-24,28
2:15 Ku; J1,3,4,6-14,16-18,22-24,28
2:19 Ku; J1-4,6-14,16-18,22-24,28
3:3 Ku; J1-4,7-14,16-18,20,22-24,26,28
4:4 Th; J1-14,17,18,20,22,23
4:7 Ku; J1-14,16-18,20,22-24,28
4:10 Ku; J1-14,16-18,20,22-24,28
5:33 *Ku; J1-4,7-14,16-18,22,23,28
21:9 Ku; J1-14,16-18,20-24,28
21:42 Ku; J1-4,7-14,16-18,20-24,28
22:37 Ku; J1-14,16-18,20-24,28
22:44 Ku; J1-14,16-18,20-24,28
23:39 Ku; J1-14,16-18,21-24,28
27:10 Ku; J1-4,7-14,16,17,22-24,28
28:2 Ku; J1-4,7-13,16-18,22-24,28
MARKUS
1:3 Ku; J7-14,16-18,22-24,28
5:19 *Ku; J7-10,17,18,22,28
11:9 Ku; J7,8,10-14,16-18,21-24,28
12:11 Ku; J7-14,16-18,21-24,28
12:29 Ku; J7-14,16-18,20-24,27,28
12:29 Ku; J7-14,16-18,20-24,28
12:30 Ku; J7-14,16-18,21-24,28
12:36 Ku; J7-14,16-18,21-24,28
13:20 Ku; J7,8,10,13,16-18,22-24,28
LUKAS
1:6 *Ku; J7-17,23,28
1:9 *Ku; J7-18,22,23,28
1:11 Ku; J7-13,16-18,22-24,28
1:15 Ku; J7,8,10-18,22,23,28
1:16 Ku; J7-18,22-24,28
1:17 Ku; J7-18,22-24,28
1:25 Ku; J7-18,22,23,28
1:28 *Ku; J5,7-18,22,23
1:32 Ku; J5-18,22-24,28
1:38 Ku; J5,7-18,22-24,28
1:45 Ku; J5-18,22-24,28
1:46 *Ku; J5-18,22,23,28
1:58 Ku; J5-18,22-24
1:66 Ku; J5-18,22-24,28
1:68 Ku; J5-18,22-24,28
1:76 Ku; J5-18,22-24,28
2:9 Ku; J5,7-13,16,17,22-24
2:9 Ku; J5,7,8,10-18,22-24,28
2:15 *Ku; J5,7,8,10-18,22,23,28
2:22 *Ku; J5-18,22,23,28
2:23 Ku; J5-18,22-24,28
2:23 *Ku; J5-18,22,23,28
2:24 Ku; J5-18,22-24,28
2:26 Ku; J5-18,22-24,28
2:39 Ku; J5-18,22-24,28
3:4 Ku; J7-15,17,18,22-24,28
4:8 Ku; J7-18,22-24,28
4:12 Ku; J7-18,22-24,28
4:18 Ku; J7-15,20,23,24
4:19 Ku; J7-18,20,22-24,28
5:17 Ku; J7-18,22-24,28
10:27 Ku; J5-18,21-24,28
13:35 Ku; J7-18,21-24,28
19:38 Ku; J7-18,21-24,28
20:37 Ku; J9,11-18,21-24,27,28
20:42 Ku; J7-18,21-24,28
JOHANNES
1:23 Ku; J5-14,16-19,22-24,28
6:45 Th; J7,8,10,14,17,19,20,22,23
12:13 Ku; J7-14,16-19,21-24,28
12:38 Ku; J12-14,16-18,22,23
12:38 Ku; J7-14,16-20,22-24,28
HANDELINGEN
1:24 Ku; J7,8,10,22,23
2:20 Ku; J7,8,10-18,20,22-24,28
2:21 Ku; J7,8,10-18,20,22-24,28
2:25 *Ku; J7,8,10-18,20,22,23,28
2:34 Ku; J7,8,10-18,21-24,28
2:39 Ku; J7,8,10,17,18,22-24
2:47 *Ku; J7,8,10
3:19 *Ku; J13-18,22,23,28
3:22+ Ku; J7,8,10-18,20,22-24,28
4:26 *Ku; J7,8,10-18,20,22,23,28
4:29 Ku; J7,8,10
5:9 Ku; J7,8,10,13,15-18,22-24
5:19 Ku; J7,8,10,13,15-18,22-24,28
7:31 Ku; J11-18,22-24,28
7:33 *Ku; J11-18,22,23,28
7:49 Ku; J11-18,20,22-24,28
7:60 Ku; J17,18,22,23
8:22+ *Ku; J18,22,23
8:24+ *Ku; J7,8,10,13,15-18,22,23
8:25+ *Ku; J7,8,10,17,18
8:26 Ku; J7,8,10,13,15-18,22-24,28
8:39 Ku; J13,15-18,22-24,28
9:31 *Ku; J7,8,10,13,15,16,18,22
10:33+ *Ku; J17,18,23
11:21 Ku; J7,8,10,13,15-18,22,23,28
12:7 Ku; J7,8,10,13,15-18,22-24,28
12:11 *Ku; J7,8,10,13,15,16,18,23,28
12:17 *Ku; J7,8,10,28
12:23 Ku; J7,8,10,13,15-18,22-24,28
12:24+ *Ku; J7,8,10,23
13:2 *Ku; J7,8,10,13,15-18,22,23
13:10 *Ku; J7,8,10,13,15-18,22,23,28
13:11 Ku; J7,8,10,15-18,22-24,28
13:12 *Ku; J7,8,10
13:44+ *Th; J17,22
13:47 *Ku; J7,8,10,22,23
13:48+ *Th; J7,8,10,13,15-17,22,23
13:49 *Ku; J7,8,10,13,15-18,22,23,28
14:3 *Ku; J7,8,10,15-18,23
14:23 *Ku; J7,8,10,13,15,16
15:17 *Ku; J11-18,22,23,28
15:17 Ku; J7,8,10-18,20,22-24,28
15:35+ *Ku; J17,18,22,23
15:36+ *Ku; J7,8,10,17,18,22,23
15:40+ *Ku; J17,18,22
16:14 *Ku; J7,8,10,17,18,23
16:15+ *Ku; J7,8,10
16:32+ *Th; J7,8,10,17,18,22,23,28
18:21 *Th; J17
18:25 *Ku; J7,8,10,13,15,16,24
19:20+ *Ku; J7,8,10,13,15-18,23
21:14 *Ku; J7,8,10,17,18,23
ROMEINEN
4:3 *Th; J7,8,10,17,20,22
4:8 Ku; J7,8,10-18,20,22-25
9:28 Ku; J7,8,10,13,16,20,25
9:29 Ku; J7,8,10-18,20,22-24,28
10:13 Ku; J7,8,10,13-18,22-24,28
10:16 Ku; J7,8,10,13-18,23
11:3 Ku; J7,8,10-18,23,25
11:34 Ku; J7,8,10,13-18,20,22-25,28
12:11 *Ku; J7,8,10,13,16,18
12:19 Ku; J7,8,10-18,22-24
14:4+ *Ku; J18,23
14:6 Ku; J7,8,10,13,16,18,22,24
14:6 Ku; J7,8,10,13,16,18,22,24
14:6 Ku; J7,8,10,13,16,22,24
14:8 *Ku; J7,8,10,13-16,18
14:8 *Ku; J7,8,10,13-16,18
14:8 *Ku; J7,8,10,13-16,18
14:11 Ku; J7,8,10-18,22-25,28
15:11 *Ku; J7,8,10-18,20,22,23,25,28
1 KORINTHIËRS
1:31 Ku; J7,8,10-14,16-18,22-24,28
2:16 Ku; J13,14,16-18,22-24,28
3:20 Ku; J7,8,10-14,16-18,20,22-24,28
4:4 Ku; J7,8,10,17,18,23,24,28
4:19 *Ku; J7,8,10,22,23,28
7:17+ *Ku; J28
10:9+ *Ku; J18,22,23
10:21 Ku; J7,8,10,24
10:21 Ku; J7,8,10,24
10:22 *Ku; J7,8,10,14
10:26 *Ku; J7,8,10,11,13,14,16-18,20,22,23,28
11:32 *Ku; J13,16,18
14:21 Ku; J7,8,10-14,16-18,22-24,28
16:7 *Ku; J7,8,10,13,14,16-18,22,23
16:10 Ku; J7,8,10,13,14,16-18,24,28
2 KORINTHIËRS
3:16 Ku; J7,8,13,14,16,22,24,28
3:17 *Ku; J7,8,13,14,16,28
3:17 Ku; J7,8,13,14,16,22,24,28
3:18 Ku; J7,8,13,14,16,22,24,28
3:18 Ku; J7,8,13,14,16,22,24,28
6:17 Ku; J7,8,11-14,16-18,22-24,28
6:18 Ku; J7,8,11-14,16-18,22-24,28
8:21+ Ku; J7,8,24
10:17 Ku; J7,8,13,14,16-18,22-24,28
10:18 *Ku; J7,8,13,14,16-18,22,23,28
GALATEN
3:6 *Th; J7,8
EFEZIËRS
2:21 Ku; J7,8,13,16-18,22-24,28
5:17+ *Ku; J7,8
5:19 *Ku; J7,8,13,16,23,28
6:4 Ku; J7,8,22,24
6:7 *Ku; J7,8
6:8 Ku; J22,24
KOLOSSENZEN
1:10+ *Ku; J7,8
3:13+ *Ku; J23
3:16+ *Th; J7,8,13,14,16,17
3:22+ *Ku; J18,22
3:23 *Ku; J7,8,17,18,22,23
3:24 Ku; J7,8,13,14,16-18,22-24
1 THESSALONICENZEN
1:8+ *Ku; J7,8,17,18,22,23
4:6 Ku; J7,8,17,18,22-24
4:15 Ku; J7,8,17,18,24
5:2 Ku; J7,8,13,14,16-18,22-24
2 THESSALONICENZEN
2:2 *Ku; J18,22,23
2:13+ Ku; J13,16,24
3:1 *Ku; J7,8,13,14,16-18,22,23
2 TIMOTHEÜS
1:18 Ku; J7,8,13,14,16-18,22-24
2:19 Ku; J7,8,13,14,16-18,20,22-24,28
2:19 Ku; J18,22-24,28
4:14 *Ku; J7,8,13,16-18,22,23
HEBREEËN
2:13 *Th; J3,7,8,17,20,22
7:21 Ku; J3,7,8,11-18,20,22-24,28
8:2 *Ku; J7,8,13-16,18,22,23
8:8 Ku; J3,7,8,11-18,20,22-24,28
8:9 Ku; J3,7,8,11-18,20,22-24,28
8:10 Ku; J3,7,8,11-18,20,22,24,28
8:11 *Ku; J3,7,8,11-18,20,22,23,28
10:16 Ku; J3,7,8,11-18,22-24,28
10:30 Ku; J3,7,8,11-18,20,22-24,28
12:5 Ku; J7,8,11-18,20,22-24,28
12:6 Ku; J3,7,8,11-18,20,22-24,28
13:6 Ku; J3,7,8,11-18,20,22-24
JAKOBUS
1:7 *Ku; J7,8,13,14,16-18,22,23,28
1:12+ J7,8,13,16,17
2:23 *Th; J14,17,20,22
2:23 Th; J17
3:9+ *Ku; J18,23,28
4:10 Ku; J7,8,13,14,16-18,22,23,28
4:15 *Ku; J7,8,13,14,16-18,22,23,28
5:4 Ku; J7,8,11-14,16-18,22-24,28
5:10 Ku; J7,8,13,14,16-18,22-24,28
5:11 Ku; J7,8,13,14,16,18,22-24,28
5:11 *Ku; J7,8,13,14,16-18,22-24,28
5:14 *Ku; J7,8,13,14,16-18,22
5:15 *Ku; J7,8,13,14,16-18,22,23
1 PETRUS
1:25+ Ku; J7,8,13,14,16-18,20,22,23
3:12 Ku; J7,8,11-14,16-18,20,22-24,28
3:12 Ku; J7,8,11-14,16-18,20,22,24,28
2 PETRUS
2:9 Ku; J7,8,13,14,16-18,22-24,28
2:11+ Ku; J7,8,13,16-18,22-24
3:8 Ku; J7,8,13,14,16-18,22-24,28
3:9 Ku; J7,8,13,16-18,22-24,28
3:10 Ku; J7,8,13,16-18,22-24,28
3:12+ *Th; J7,8,17
JUDAS
5+ Ku; J7,8,11-14,16-18,22,23
9+ Ku; J7,8,11-14,16-18,22-24,28
14 Ku; J7,8,13,14,16-18,22-24,28
OPENBARING
1:8 Ku; J7,8,13,14,16-18,22-24,28
4:8 Ku; J7,8,11-14,16-18,22,24,28
4:11 *Ku; J7,8,13,14,16,18,28
11:17 Ku; J7,8,13,14,16-18,22,23,28
15:3 Ku; J7,8,13,14,16-18,22,23,28
15:4 Ku; J7,8,13,14,16-18,22,23,28
16:7 Ku; J13,14,16-18,22,23,28
18:8+ Ku; J7,8,13,14,16-18,22-24,28
19:6 Ku; J7,8,13,14,16-18,22-24,28
21:22 *Ku; J7,8,13,14,16-18,22,23,28
22:5 Ku; J7,8,11-14,16-18,22-24,28
22:6 *Ku; J7,8,13,14,16-18,22,24,28
Hier volgt een lijst van de 72 plaatsen waar de naam „Jehovah” niet in de tekst zelf van de Nieuwe-Wereldvertaling van de Christelijke Griekse Geschriften voorkomt, maar alleen in de voetnoten.
Mt 22:32; Mr 11:10; Lu 1:2; 2:11, 29, 38; 4:4, 18; Jo 5:4; Han 2:30; 7:30, 37; 10:22; 13:43, 50; 14:25; 19:23; 20:25; 22:17; 26:7; Ro 7:6; 10:17; 11:8; 1Kor 7:17; 10:28; 11:23; Ga 2:6; 3:20; 5:10, 12; Fil 4:1, 4, 5, 10, 18; Kol 3:15; 1Th 4:9, 16, 17, 17; 5:27; 1Ti 2:2, 10; 3:16; 4:7, 8; 5:4, 8; 6:2, 3, 6, 11; 2Ti 1:16, 18; 2:14, 22, 24; Tit 2:12; Heb 4:3; 9:20; 10:30; 1Pe 2:13; 3:1, 15; 5:3; 2Pe 1:3; 2Jo 11; Opb 11:1, 19; 16:5; 19:1, 2.
„Jah”, de kortere vorm van de goddelijke naam, komt in de Griekse uitdrukking hal·le·louʹi·a voor, een transliteratie van het Hebreeuwse ha·leloe-Jahʹ, „Looft Jah!”: Opb (viermaal) 19:1, 3, 4, 6. — Zie Ps 104:35 vtn.