Amalifalensi gha mu Ukufumusya nu Bumi Bwitu Bwabukristu Imbatiko ya Ngomano

© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania

JULAYI 3-9

IKYUMA IKI KIKWAGHIWA MMASYU GHA KYALA | EZRA 4-6

“Komma Ukutila Ukubomba Imbombo”

w86-CN 2/1 29, bokosi ¶2-3

Iliso lya Yehova ‘Lilinkuya na Balongosi’

Bo Abayuda basokile ku Babeloni, akabalilo akakuleka ukubomba imbombo kwa fyinja 16 kalyandile. Unsololi Hagayi na Zekariya babakasyagha Abayuda ukuti baleke ukukayikila kangi imbombo iyakuyenga itempile ya Yehova yalyandileko. Loli pope mwanakalinga, imbombo iyi yalyandile ukukayikiliwa na bakulumba ba boma ba ku Peresiya. Abakususya balalusisye ukuti, “Ywani abitikisye umwe ukuti muyiyengeghe kangi inyumba ya Kyala iyi?”​—Ezra 5:1-3.

Ansala wa ilalusyo ili ali wakulondiwa fiyo. Linga abakulumba bala balitikisye ukutetemesiwa angali ukuyengiwa kangi kwa tempile kwalimisiwe mwanakalinga. Linga abakulumba bala bimikanagha na bakulumba ba boma aba, ngali bakanisiwe ukubomba imbombo iyi pakabalilo kalakala. Polelo abakulumba bala (tutikukayikila ukuti balongosiwagha Undindililakisu Zerubabeli nu Mputi Unkulumba Yoswa) balyamwile mwaluso nukubafika pandumbula. Abene babakumbwisye abakulumba bala ululaghilo ulu lwaliko kwa kabalilo akatali ulu balibibwe ulwa Sayirasi ulu lwabitikisye Abayuda ukukindilila ukubomba imbombo iyi. Bo basyaghenie ukuti Abaperesiya batikuchenja ululaghilo lwabo, abakulumba ba boma mwamahala balekile ukwimikana nululaghilo lwa mwalafyale uyu. Polelo imbombo yalitikisiwe ukwanda ukubombiwa ukwisakufika apa Umwalafyale Dariyusi abikile ululaghilo lwake ulwakuti bakindilile ukubomba imbombo.​—Ezra 5:11-17; 6:6-12.

Ifi Tumanyile

w93-CN 6/15 32 ¶3-5

Ngimba Mubaghile Ukusubila Ibaibolo?

Ulutalama ulu lwapangiwe ku Tarisi, ikighaba kya kwitongo kubusokelo isuba kwa kaya aka lino bikuti Turkey. Ulutalama ulu lwapangiwe ukufwana nululaghilo lwa ndindililakisu Mazaeus waku Peresiya mu ngulilo ya 4 B.C.E. Ili lyanjobagha umwene ukuya ndindililakisu nkighaba kya “Kubwingililo isuba kwa Lusoko,” lwa Yufrati.

Loli nongwa yafiki amasyu agha ghakuhobosya? Panongwa yakuti mukuya pakughagha amasyu ghaghagha mu Baibolo linu. Ilemba lya Ezra 5:6–6:13 likuyoba isyakulembelana amakalata pakati pa mwalafyale wa Peresiya Dariyusi nu ndindililakisu uyu akoleliwagha ukuti Tatenayi. Inkhani yake yayobagha isya mbombo ya Bayuda iyakuyenga kangi itempile ilya ku Yerusalemu. Ezra ali ndembi wakwiyipa fiyo ndulaghilo lwa Kyala. Kangi ayobagha ubwanaloli linga ikulemba ifindu. Mukuya pakuketa ukuti pilemba lya Ezra 5:6 na 6:13 alinkolile Tatenayi ukuya ndindililakisu wa ku “Kubwingililo isuba kwa Lusoko” ulu.

Ezra alembile isi mu 460 B.C.E., ifyinja 100 bo indalama iyi yikali ukupangiwa. Bwanaloli ukuti abandu bamo bikwinong’ona ukuti ukuyobiwa kwa nkulumba wa boma uyu kukaya nimbombo. Loli linga mubaghile ukubasubila aba balembile Ibaibolo pankhani inandi bo isi, ngimba isi sitikubatula fiyo ukuti musisubileghe syosa isi balembile?

JULAYI 10-16

IKYUMA IKI KIKWAGHIWA MMASYU GHA KYALA | EZRA 7-8

“Isi Ezra Abombile Syalimpalile Yehova”

w00-TB 10/1 23 ¶8

Ikimanyilo—Ikyakukasya Kangi Kyakuhobosya

Ena, tukulondiwa ukughaghana amasyu gha Kyala ukufuma pasi pandumbula, muno ghalimo aminong’ono ghosa. Tukulondiwa ukwinong’onela pa fighaba ifi tubelengile itolo. Tukulondiwa ukwinong’onela fiyo amasyu gha mwambepo nukughubatila. Tukulondiwa ukwinong’onelapo fiyo ukwendela ndwiputo. Bo muno abombelagha Ezra, nanuswe tukulondiwa ukubikapo indumbula ukubelenga nukumanyila Amasyu gha Kyala. Ibaibolo likuti: “Umwene Ezra yo alinkubikapo fiyo indumbula pakumanyila amasyu gha Yehova, kangi alinkusibombela, alinkubamanyisya Abanyaisraeli indaghilo sila nukumanyisya kosa.” (Ezra 7:10) Keta ifindu fitatu ifi Ezra abikangapo indumbula yake: ukubelenga, ukusibombela isi amanyilagha nukumanyisya. Tukulondiwa ukukonga ikifwanikisyo kyake.

si-E 75 ¶5

Ibuku lya mu Baibolo lya Nambala 13—1 Syambukulu

⁵ Nayumo uyu abaghiliwe ukulemba kanunu kangi mbwanaloli isyambukulu. “Umwene Ezra yo alinkubikapo fiyo indumbula pakumanyila indaghilo sya Yehova Kyala, kangi nukusibombela, alinkubamanyisya Abanyaisraeli indaghilo sila nu kumanyisya.” (Ezra 7:10) Yehova alintulile na mbepo mwikemo. Undaghili wa pakisu kyosa wa ku Peresiya aghamenye amahala gha Kyala agha ghali mwa Ezra kangi balimpele ubudindo bwa pamwanya nkisu kya Yuda. (Ezra 7:12-26) Panongwa ya butuli bwa Yehova kangi nu budindo ubu ali nabo, Ezra afwanisye ukulemba inkhani yosa mwakubombela abakalata aba balipo.

it-1-E 1158 ¶4

Ukwiyisya

Ukubika Ubulongosi Ubununu. Umundu uyu ikwiyisya nkyeni mwa Kyala ikwambilila ubulongosi. Ezra ali nu budindo bunywamu fiyo bwakubalongosya abanyambala bakukinda 1,500 ukongelelapo abaputi, ba Nitinimu kangi abakikulu na bana ukufuma ku Babeloni ukubuka ku Yerusalemu. Mwakongelelapo batwele kangi golide na siliva mwingi fiyo ukuti bakatendekesyele itempile ku Yerusalemu. Balondiwagha ukufighililiwa pabulendo bwabo, loli Ezra akalinsumile mwalafyale wa ku Peresiya abasilikali ukuti babasindikile kangi umwene akasubile amaka gha bandu. Mwakongelelapo, alimbulilepo kale kunyuma mwalafyale ukuti: “Kyala witu ikunsaya umundu wesa uyu ikunsubila.” Polelo ababulile abandu ukuti baleke ukulya fyakulya nukuti biyisye nkyeni mwa Kyala. Abene balinsumile Kyala kangi abapilike nu kubafighilila kufigabenga ukuti bende kanunu pabulendo bwabo ubwakutilisya. (Ezr 8:1-14, 21-32) Unsololi Danieli apa ali ku butumwa ku Babuloni asayiwe fiyo na Yehova apa alintumile uwandumi nkisetuka panongwa yakuti umwene aliyisisye nkyeni mwa Kyala mwakukonga ubulongosi nu kupilikisya ifindu.​—Da 10:12.

Ifi Tumanyile

w06-TB 1/1 25 ¶10

Ifundo Inywamu sya mu Buku lya Ezra

7:28–8:20—Nongwa yafiki Abayuda bingi ku Babeloni bakalondagha ukubuka ku Yerusalemu na Ezra? Nalinga ukuti pakindile ifyinja 60 ukufuma apa Abayuda balyandile ukughomokela ku kisu kyabo, mu Yerusalemu mwali abandu banandi itolo. Kwali kukafu ukughomokela ku Yerusalemu ukuti bande ubumi ubupya kangi ifindu fikali kanunu. Pakabalilo kala mu Yerusalemu fikalimo ifindu ifi fyabahobosyagha Abayuda aba bali bakabi ku Babeloni. Ikingi kyali kyakuti ubulendo bwali bwakutilisya fiyo. Palondiwagha ulwitiko ulwamaka mwa Yehova, ukwiyipa pakwiputa kwa bwanaloli nu kuya bakifu pakwenda. Ezra yope ikasyagha ukufwana nikiboko kya Yehova iki kyali pamyake. Bo bakasiwe na Ezra, imbumba isyakufwana 1500 pamo ukuti abandu abakufwana 6000 baliyipile ukwanda ubulendo. Bo Ezra abakasisye kangi, Abanyalevi 38 na babombi ba pa tempile 220 balyandile ubulendo.

JULAYI 17-23

IKYUMA IKI KIKWAGHIWA MMASYU GHA KYALA | EZRA 9-10

“Ifi Fikukongapo Linga Tutikupilikila”

w06-TB 1/1 26 ¶1

Ifundo Inywamu sya mu Buku lya Ezra

9:1, 2—Ngimba ukweghana na bandu aba bakamwiputagha Yehova kwali kubibi bulebule? Ikikolo iki kyaghomokile ku Yerusalemu kyalondiwagha ukwiyipa fiyo pakumwiputa Yehova mpaka Mesiya ise. Polelo ukweghana na bandu aba bakamwiputagha Yehova kwayagha pakusofania ukwiputa kwa bwanaloli. Panongwa yakuti bamo balyeghile abakikulu aba biputagha ku fifwani, angali pabumalilo ikikolo kyosa kyayagha pakwanda ukumwiputa Kyala munjila imbibi. Angali ukwiputa kwa bwanaloli kwamalike pakisu kyapasi. Ngimba angali Mesiya abisile abanani? Yonongwa yake Ezra amahala ghalimmalikile bo ikuketa isi syabombiwagha.

w09-CN 10/1 10 ¶6

Ngimba Yehova Ikulonda Ukuti Tubombeghe Isyafiki?

Yehova isakutusaya fiyo linga tukumpilikila. Mose alembile ukuti: “Mukongeghe indaghilo . . . isi nikubapa umwe ukuti mubwaghilemo ubununu.” (Vesi 13) Naloli, kilikyosa iki Yehova ikutubula kikuya kinunu kangi kyakututula yuyuswe. Polelo kikabaghila ukututolesya ukuya balusekelo. Ibaibolo likuti, “Kyala yo lughano.” (1 Yohani 4:8) Yonongwa yake atupele indaghilo isi sibaghile ukututula ukuti tuye nu bumi ubununu fiyo. (Yesaya 48:17) Ukubomba syosa isi Yehova ikulonda ukuti tubombeghe kukututula ukuti tuleke ukubomba isi sibaghile ukunkalalisya lino kangi kwisakututula mu nkyeni ukuti tusalwaghe ulusayo lwingi mbulaghili bwa Bunyafyale bwake.

Ifi Tumanyile

w06-TB 1/1 26 ¶2

Ifundo Inywamu sya mu Buku lya Ezra

10:3, 44—Nongwa yafiki abana bakaghiwagha pampene na bamama babo? Linga babalekagha abana angali abakikulu bala baghomokelagha panongwa ya banabo. Kangi abana abakeke bikuleliwa kanunu na bamama babo.

JULAYI 24-30

IKYUMA IKI KIKWAGHIWA MMASYU GHA KYALA | NEHEMIYA 1-2

“Ndinkwiputa”

w08-TB 2/15 3 ¶5

Akabalilo Kosa Mumbikeghe Yehova pa Malo Ghakwanda

Utubalilo tumo tubaghile ukulondiwa ukwiputa mbupimba ukuti Kyala atutule. Pakabalilo kamo mwalafyale wa ku Peresiya Artaseresesi, aketile ukuti umbombi wake Nehemiya ali nikitima. Mwalafyale uyu alindalusisye ukuti: “Lelo wasumagha fiki kumyangu?” Popapo [Nehemiya] alinkwiputa kwa Kyala wa kumwanya. Pakabalilo aka abaghile ukuti iputagha ulwiputo ulupimba mundumbula. Loli Kyala alimwamwile, panongwa yakuti mwalafyale alintulile Nehemiya ukuti akayenge kangi amalinga gha Yerusalemu. (Belenga Nehemiya 2:1-8.) Ena, nalinga ulwiputo lwa mundumbula lubaghile ukuya lupimba loli lubaghile ukwamuliwa.

be-TB 178 ¶1

Ukuyoba Ukufuma Mundumbula

Linga mukoleliwe ukuti mukalinganie isi kisita kwitendekesya isi mukusubila, ngimba findu fiki fibaghile ukubatula ukuti ifundo syinu siye syakufika pandumula? Munkongeghe Nehemiya, uyu aliputile kimyemye kwa Yehova bo akali ukwamula ilalusyo ilya Mwalafyale Artaseresesi. (Neh. 2:4) Mwanakalinga mwinong’oneleghe ifundo isyakuti muyobe. Ulubatiko ulununu ulu mubaghile ukuyobela lo ulu: (1) Sala ifundo yimo pamo sibili ukuti mumwamule umundu (mubaghile ukusala ifundo isi sikwaghiwa mu buku lya Kukambitsirana za m’Malemba). (2) Sala amalemba agha mukuya pakubelenga ukuti mukolelane nifundo syinu. (3) Mwinong’onele muno mubaghile ukuyobela ukuti umundu abapilikisye kanunu. Ukufuma apo mwande ukuyobesania nawe.

Ifi Tumanyile

w86-CN 2/15 25

Ukwiputa kwa Bwanaloli Kukubuka Pankyeni

Hayi, panongwa yakuti inkhani ya kupona kwa Yerusalemu, Nehemiya ayiputilagha “pamusi na pakilo” akabalilo kosa. (1:4, 6) Bo apeliwe ulusako lwakumbula Mwalafyale Artaseresesi pa isi alondagha isyakuyenga kangi amalinga gha Yerusalemu, Nehemiya aliputile kangi. Abombagha isi abombile kale mwakwandisania. Yehova alyamwile kanunu ukwendela mu mbombo iyakuyenga kangi amalinga gha kaya kala.

Isi tukumanyilapo: Nehemiya asumagha ubulongosi kwa Yehova. Linga nanuswe tukulonda ukusala ifyakubomba fimo ifinywamu, ‘ndwiputo mo tumilisyeghe itolo’ kangi tubombeghe ifindu ukufwana nu bulongosi bwa Yehova.​—Baroma 12:12.

JULAYI 31–OGASITI 6

IKYUMA IKI KIKWAGHIWA MMASYU GHA KYALA | NEHEMIYA 3-4

“Ngimba Mukuketa Ukuti Muli Bakulondiwa Fiyo Ukubomba Imbombo sya ku Mbili?”

w06-TB 2/1 30 ¶1

Ifundo Inywamu sya mu Buku lya Nehemiya

3:5, 27. Tungasiketagha imbombo sya mmaboko isi sikukolelana nukwiputa kwa bwanaloli ukuya syapasi bo muno basiketelagha “abakulumba” ba ku Tekoa. Mmalo mwake tubakongeghe abandu ba itolo ba ku Tekoa aba baliyipile nindumbula yosa pambombo iyakuyenga.

w04-TB 8/1 28 ¶16

Mubuketeghe Ubukulumba bo Muno Kristu Abuketelagha

Abakristu bosa, abakusi na bakeke, bikulondiwa ukubuketa ubukulumba bo muno Kristu abuketelagha. Nkipanga, sikuyamo imbombo simo isi sikulondiwa ukubombiwa. Tungakanagha ukubomba imbombo isi sikuboneka ukuya syapasi. (1 Samueli 25:41; 2 Banyafyale 3:11) Mwe bapapi, ngimba mukubakasya abana na bakilumyana ukuti babombeghe ndusekelo imbombo iyi bapeliwe, kali po pa Nyumba ya Bunyafyale, palukomano lwa dela pamo lwa kighaba? Ngimba abene bikubaketa ukuti mukubomba imbombo inandinandi? Unkamu yumo uyu lino ali pa ofesi inywamu ya Baketi ba Yehova ikukumbuka muno abapapi bake babombelagha. Umwene atile: “Muno babombelagha imbombo yakutendekesya pa Nyumba ya Bunyafyale pamo pa malo gha lukomano, nasyaghenie ukuti bayiketagha imbombo iyi ukuya yakulondiwa. Utubalilo twingi biyipagha pambombo syakutula ikipanga pamo abakamu bosa nalinga ukuti syabonekagha ukuya syapasi. Indumbula iyi yindulile ukuti mbombeghe imbombo yiliyosa iyi mbeliwe apa pa Beteli.”

Ifi Tumanyile

w06-TB 2/1 29 ¶1

Ifundo Inywamu sya mu Buku lya Nehemiya

4:17, 18—Ngimba babombagha bulebule imbombo iyakuyenga nikiboko kimokyene? Kukali kukafu ku aba bapimbagha katundu. Linga bitwikile katundu pantu pamo pakibegha, bakolagha nikiboko kimokyene “bo bakolile ifilwilo nikiboko ikinine.” Loli panongwa yakuti aba bayengagha balondiwagha ukubomba imbombo na maboko ghosa, bosa “balinkubika inyubo syabo mmipango yabo ya munsana.” Balitendekisye ukwifimbilisya linga abalughu babo babasambukile.

OGASITI 7-13

IKYUMA IKI KIKWAGHIWA MMASYU GHA KYALA | NEHEMIYA 5-7

“Nehemiya Alondagha Ukuti Abatuleghe Komma Ukuti Bambombeleghe”

w02-CN 11/1 27 ¶3

Abandu aba Iyolo na ba Masiku Agha aba Bikutula Pakwiputa kwa Bwanaloli

Nehemiya atulilepo mfindu fingi ukongelelapo ukubombela akabalilo na maka ghake pakutendekesya ifindu. Abikile kangi ikyuma kyake ukuti kitule pakwiputa kwa bwanaloli. Abombile indalama syake ukuti abatabule abakamu bake ku butumwa. Akopesyagha indalama syake kisita kughomokesyapo iyapamwanya. Umwene akabapelile “ubutolwe” Abayuda mwakubabula ukuti bampeghe indalama pakuya ndindililakisu. Mmalo mwake, umwene kunyumba yake abambililagha nukubalyesya “abandu 150, kisita kubalilako abahesya aba bisagha ukufuma mfikolo ifi fyatusyungutile.” Isiku lililyosa abapagha “ingambaku yimo, kangi ning’osi inunu 6, kangi ninguku sinyingi” abahesya bake. Mwakongelelapo kamokene pa masiku 10 ghalighosa, umwene abapagha “ubwalwa bwa mafilu,” syosa isi abombelagha indalama syake.​—Nehemiya 5:8, 10, 14-18.

w16.09-TB 6 ¶16

“Amaboko Ghako Ghangayetagha”

Yehova abatulile nukughakasya amaboko gha Nehemiya na bangi ukuti babikepo indumbula pambombo iyakuyenga amamato gha Yerusalemu. Kangi bamalile ukuyenga amamato agha mmasiku 52 itolo. (Neh. 2:18; 6:15, 16) Nehemiya akayiketelelagha itolo imbombo iyi. Yope ayengagha amamato agha. (Neh. 5:16) Mwakufwana itolo, abakulumba bope bikunkonga Nehemiya mwatulapo ukuyenga Inyumba syabo isya Bunyafyale kangi abangi bikutulapo pakutendekesya Inyumba yabo ya Bunyafyale. Kangi abakulumba bikukasya amaboko gha bonywa na aba bikwiyaya linga bikufumusya nabo pampene nu kubendela kunyumba syabo.​—Belenga Yesaya 35:3, 4.

w00-CN 2/1 32

Ngimba Yehova Isakubakumbuka Bulebule?

Utubalilo tosa, Ibaibolo likunangisya ukuti kwa Kyala, “ukukumbuka” kukusanusya ukubombapo simo mwakusimikisya. Mwakifwanikisyo, bo ikisu kyapasi kibile mmisi gha mwelesyo kwa masiku 150, “Kyala alinkunkumbuka Nowa . . . , alinkutuma umbelo pakisu, popapo amisi ghalinkukuluka panandipanandi.” (Ubwandilo 8:1) Bo pakindile ifyinja fingi, bo Samusoni aghoghiwe amaso kangi nukupinyiwa na Bafilisiti, aliputile ukuti: “We Yehova we Kyala, ngukusuma ukuti ungumbuke, ngukusuma ukuti umbepo amaka kamokene itolo.” Yehova alinkumbwike Samusoni mwakumpa amaka amakindilisi ukuti afwanisye ukughomokesya ulufundo mwene kubalughu ba Kyala. (Abalongi 16:28-30) Pakuyoba isya Nehemiya, Yehova alinsayile panongwa ya kughelaghela kwake kangi ukwiputa kwa bwanaloli kwaghomokesiwepo mu Yerusalemu.

Ifi Tumanyile

w07-TB 7/1 31 ¶15

“Imbibi Usilambikeghe Nubununu”

Iyabutatu, abalughu ba Nehemiya, balimbombesyile imbombo Shemaya, uyu yope ali Muisraeli, ukuti bampangisye Nehemiya ukumonangila Kyala. Shemaya alimbulile Nehemiya ukuti: “Uwe nanine tubuke tukibilile nnyumba ya Kyala, tukighaleko inyighi, namanga bikwisa pakughogha uwe.” Shemaya atile Nehemiya ali pipi ukughoghiwa loli abaghile ukupona linga abaghile ukwibilila mu tempile. Loli Nehemiya akali mputi. Linga ibililagha mu nyumba ya Kyala angali asobile. Ngimba ayagha pakonanga indaghilo sya Kyala panongwa yakuti alondagha ukwipoka? Nehemiya alyamwile ukuti: “Ngimba mukwinong’ona ukuti mbaghile ukubupoka ubumi bwangu ukwibilila nnyumba ya Kyala? Ngabaghile nukubukako.” Nongwa yafiki Nehemiya akakoliwe nkipingo iki abalughu bake bateghile? Panongwa yakuti amanyagha ukuti nalinga Shemaya ali Muisraeli mwinake loli “Kyala akalimbulile nasimo.” Kangi umputi wabwanaloli akabaghila ukumbula ukuti onange ululaghilo lwa Kyala. Kangi Nehemiya akanile ukuti abalughu bantole. Yonongwa yake bo pakindile akabalilo kanandi itolo, umwene ayobile ukuti: “Pisiku lya malongo mabili na masiku mahano ilya mwesi wa Elulu, ililinga lilinkumalika ukuyengiwa.”​—Nehemiya 6:10-15; Ukubaliwa 1:51; 18:7.

OGASITI 14-20

IKYUMA IKI KIKWAGHIWA MMASYU GHA KYALA | NEHEMIYA 8-9

“Ubwikyele ubu Ikubapa yu Yehova gho Maka Ghinu”

w13-TB 10/15 21 ¶2

Ifi Tukumanyilako pa Lwiputo ulu Lwatendekesiwe Kanunu

Ulukomano ulu tuyobile pamwanya apa, lwabombiwe bo pakindile umwesi ghumowene bo Abayuda bamalile ukuyenga kangi amalinga gha ku Yerusalemu. (Neh. 6:15) Ababombi ba Kyala bamalile ukubomba imbombo iyi mmasiku 52 itolo, ukufuma apo balyandile ukubika amahala pa findu fyamwambepo. Polelo pisiku ilyakwanda ilya mwesi umpya uwa Tishiri, babungene ukuti bampilikisye Ezra na Banyalevi abangi apa babelengagha indaghilo sya Kyala mwakukwesya nukusilingania. (Ikithuzi 1) Abandu bosa abamumbumba na “aba babaghile ukusyaghania inongwa,” balimilile nukupilikisya “ukwisakufika pamusi pakati.” Abene kifwanikisyo ikinunu kwa twesa amasiku agha uswe tukubungana mu Nyumba sya Bunyafyale. Loli ngimba utubalilo tumo, mukwinong’ona ifingi linga muli pangomano? Linga mo siyilile keta ikifwanikisyo kya Baisraeli aba bapilikisyagha nukwinong’onelapo fiyo pa isi bapilike kangi balyandile nukulila bo baketile ukuti ikikolo kyabo kyatoliwe ukupilikila indaghilo sya Kyala.​—Neh. 8:1-9.

w07-TB 8/1 12 ¶9-10

Ngimba Mukuya Pakukindilila ‘Ukwenda Mwambepo’?

Ulusekelo lukusanusya ukuhoboka fiyo. Yehova yo ‘Kyala walusekelo.’ (1 Timoti 1:11, NWT; Salimo 104:31) Yesu ikuhoboka ukubomba ubwighane bwa Tata wake. (Salimo 40:8; Bahiburi 10:7-9) Kangi “ubwikyele ubu ikubapa yu Yehova gho maka ghinu.”—Nehemiya 8:10.

Ulusekelo lwakufuma kwa Kyala, lukutupangisya ukuti tuyeghe balusekelo linga tukubomba ubwighane bwa Kyala nalinga po pakabalilo kandamyo, ikitima pamo tukunyoziwa. ‘Ukummanya Kyala’ kukuya pakutupangisya ukuti tuyeghe balusekelo fiyo. (Isya Mbupingamu 2:1-5) Ubumanyani ubununu ubu tuli nabo na Kyala bulipo panongwa yakummanya kanunu kangi tuli nulwitiko mmyake na mu ikemo lya Yesu. (1 Yohani 2:1, 2) Ukuya mu gulu ili lighanene pakisu kyosa, kope kukutwala ulusekelo. (Zefaniya 3:9; Hagayi 2:7) Ubunyafyale bwa Kyala ubu tukughulila kangi nulusako lwakufumusya amasyu amanunu, fyope fikutupa ulusekelo. (Matai 6:9, 10; 24:14) Ulusubilo lwakwikala nu bumi kwa bwila na bwila lope lukutupa ulusekelo. (Yohani 17:3) Panongwa yakuti tuli nulusubilo ulununu ulu, tukulondiwa ‘ukwikyela.’​—Ukukumbusya Indaghilo 16:15.

Ifi Tumanyile

it-1-E 145 ¶2

Ikiaramu

Bo pakindile ifyinja fingi ukufuma apa Abayuda baghomwikeko ku butumwa ku Babeloni, Ezra umputi abelengile ibuku lya ndaghilo ku Bayuda aba babungene mu Yerusalemu kangi Abanyalevi bingi babalingenie abandu. Pa Nehemiya 8:8 pikuti: “Balinkubasanukisya bo umwene ikubala kalata, balinkubalingania abandu munjobelo yabo ukuti basyaghanie.” Ukubasanukisya uku kukuyobiwa apa kubaghile ukongelelapo ukusanusya amasyu gha Nkihiburi, ukwisa Nkiaramu. Abahiburi babaghile ukuti bamanyile Ikiaramu iki apa bali ku Babeloni. Tutikukayika kangi ukuti ukubasanukisya uku, kongelelangapo ukubalingania kanunu ukuti nalinga Abayuda bapilikagha Ikihiburi loli bapilikisye kanunu isi syabelengiwagha.

OGASITI 21-27

IKYUMA IKI KIKWAGHIWA MMASYU GHA KYALA | NEHEMIYA 10-11

“Babikile Amakemo kwa Yehova”

w98-CN 10/15 22 ¶13

Yerusalemu uyu Abaghiliwe Ingamu yake

“Ulufingo lwa bwila na bwila” ulu lwapangiwe nkabalilo ka Nehemiya, lwabatendekisye ababombi ba Kyala panongwa ya kupeghiwa kwa ililinga lya Yerusalemu. Loli yalipo inkhani iyingi iyi yalondiwagha ukutendekesiwa. Lino bo basyungutiliwe nililinga ilinywamu ili lyali nififigho 12, Yerusalemu alondiwagha ukuya na bandu bingi. Nalinga ukuti mwikalagha Abanyaisraeli bamo, “akaya ko kali kakulumba loli bakalimo abandu bingi abakwitughalamo.” (Nehemiya 7:4) Ukuti bamalane nindamyo iyi abandu “balinkubika ubulaghusi ukuti basalepo ikikolo kimo mfikolo kalongo ikyakuti kitughaleghe nkaya akikemo mu Yerusalemu.” Ukukonga imbatiko iyi kwatulile ukubasaya “abandu aba balipele bene kwitughala mu Yerusalemu.” (Nehemiya 11:1, 2) Iki kifwanikisyo kinunu fiyo ku bandu aba bikwiputa mbwanaloli mmasiku agha aba utuyilo twabo tukubitikisya ukwakutulapo kuno kukulondiwa ubutuli.

w86-CN 2/15 31

Ukwiputa kwa Bwanaloli Kukubuka Pankyeni

Ukufileka ifilingo fyabo nukusamila ku Yerusalemu kwayagha pakubapangisya ukuti baghane nindamyo. Fibaghile ukubombiwa ukuti aba bikalagha nkaya aka baghanagha nifyakutilisya ifyakukindanakindana. Panongwa ya ndamyo isi baghanagha nasyo, abangi baketagha ukuti abandu aba baliyipile bikulondiwa ukughindikiwa kangi kisita kukayika balinsumile Yehova ukuti abasaye.

w16.04-TB 8 ¶15

Yehova Abaghanile Abasubiliwa

Pakabalilo aka twaliyipile kwa Yehova, twafingile ukuti tukuya pakumbombela ubumi bwitu bosa. Tukulondiwa ukwikutisiwa na ifi tuli nafyo ukuti tufwanisye isi twafingile kwa Yehova. Loli utubalilo tumo tubaghile ukugheliwa ukuti tubombe ifi tukafighana. Linga sili bo ulu, tubaghile ukunangisya ukuti tuli basubiliwa kwa Yehova linga tukwiyipa nindumbula yosa ukubomba ifindu ifi tubuliwe. Linga tuli basubiliwa, Yehova ikuya pakutusaya fiyo. (Mal. 3:10) Loli ngimba umwana wa Yefita abombile bulebule?

Ifi Tumanyile

w06-TB 2/1 31 ¶1

Ifundo Inywamu sya mu Buku lya Nehemiya

10:34—Nongwa yafiki abandu balondiwagha ukubika imbabu? Indaghilo sya Mose sikayobilepo ukuti abandu babikeghe imbabu. Loli ululaghilo ulu lwabikiwe panongwa yakuti palondiwagha imbabu. Palondiwagha imbabu nyingi isyakokyela amakemo. Apa sikunangisya ukuti ababombi ba pa tempile aba bakali Baisraeli bali banandi. Yonongwa yake, babombile ubulaghusi ukuti abandu biseghe nimbabu.

OGASITI 28–SEPUTEMBALA 3

IKYUMA IKI KIKWAGHIWA MMASYU GHA KYALA | NEHEMIYA 12-13

“Muyeghe Basubiliwa kwa Yehova Linga Mukusala Abamanyani”

it-1-E 95 ¶5

Baamoni

Bo bansosisye Tobiya mu tempile, ululaghilo lwa Kyala ulu luli pa Ukukumbusya Indaghilo 23:3-6 ulu lwakanisyagha Abaamoni na Bamoabu ukwingila nkipanga kya Baisraeli, lwabelengiwe nukulubombesyela imbombo. (Ne 13:1-3) Ululaghilo ulu lwabikiwe ifyinja 1,000 panongwa yakuti Abaamoni na Bamoabu bakanile ukubatula Abaisraeli pakabalilo aka bali pipi ukwingila Nkisu kya Lufingo. Isi sikusanusya ukuti abandu aba bakalondiwagha ukuya nu budindo mu Israeli nubwabuke bosa. Isi sitikusanusya ukuti Abaamoni na Bamoabu bakalondiwagha ukuya kangi pabumanyani pamo ukusayiwa na bandu ba Kyala. Kangi isi syabonike apa balimwingisyemo Zeleki uyu ali nsilikali wa Davidi, uyu ayobiwe pakwanda pampene na Ruti uyu ali wa ku Moabu.​—Ru 1:4, 16-18.

w13-TB 8/15 4 ¶5-6

Mwelusiwe

Belenga Nehemiya 13:4-9. Tusyungutiliwe na bandu aba babughanile ubunyali, yonongwa yake kukafu fiyo ukukindilila ukuya belu. Inong’onela isya Eliyashibu na Tobiya. Eliyashibu ali mputi unkulumba kangi Tobiya ali Muamoni uyu abaghile ukuti ali nkulumba wa boma ku Peresiya nkighaba kya Yudeya. Tobiya ali na bamanyani bake aba bansusyagha Nehemiya pambombo iyakuyenga ililinga lya Yerusalemu. (Neh. 2:10) Abaamoni bakitikisiwagha ukwingila mu tempile. (Kuk. 23:3) Pakuketa ifundo isi, nongwa yafiki umputi unkulumba alimpele amalo Tobiya nkipinda kyakulyelamo mu tempile?

Tobiya na Elishibu balyandile ukughanana fiyo. Tobiya numwanake unnyambala Yehohanani balyeghile abakikulu aba bali Bayuda kangi Abayuda bingi bayobagha ifindu ifinunu fya Tobiya. (Neh. 6:17-19) Yumo mwa bisukulu ba Eliyashibu alyeghile umwana unkikulu wa Sanibalati, undindililakisu wa Samariya uyu ali mmanyani wa Tobiya. (Neh. 13:28) Ubumanyani ubu bukututula ukumanya ikifukwa iki umputi unkulumba Eliyashibu alitikisye ukuti umundu uyu asusyagha ukuti ansofanie. Umwene ataghile ifyombo fyake panja pa kipinda kyakulyelamo mu tempile.

w96-CN 3/15 16 ¶6

Tukindilileghe Ukuya Basubiliwa

Linga tuli basubiliwa kwa Yehova tukuya pakuleka ukuya pabumanyani na balughu bake. Yonongwa yake, Yakobu atile: “Mwe basimisi umwe, mukamanya ukuti ukumanyana nikisu ko kuya kilughu na Kyala? Bo bunobuno lelo, wesa uyu ikulonda ukumanyana nikisu, yo ikwipela ndughu wa Kyala.” (Yakobu 4:4) Tukulondiwa ukuya basubiliwa bo muno Mwalafyale Davidi anangisyile apa atile: “Keta, mbabengile aba bakubengile uwe, we Yehova, kangi nikubasyokela aba bikusambukila uwe. Mbabengile naloli; nikubinong’ona ukuya balughu bangu.” (Salimo 139:21, 22) Tutikulondiwa ukwangala nu mundu aliwesa uyu ikonangila dala panongwa yakuti tutikindene ifyakubomba. Ngimba ukusubiliwa kwa Yehova kutikuya pakutupangisya ukuti tungangalagha nundughu aliwesa wa Yehova, kali maso na maso pamo ukwendela pa Tv?

Ifi Tumanyile

it-2-E 452 ¶9

Inyimbo

Ukwimba inyimbo pa tempile kwali kwakulondiwa fiyo. Ifi fikuboneka kanunu mmasyu mingi gha Mmalemba agha ghikulingania isya bakwimba inyimbo kangi abene “balinkusita nukubomba imbombo simo” isi Abanyalevi bamo babombagha ukuti biyipeghe nindumbula yosa pabubombeli bwabo. (1Sya 9:33) Panongwa yakuti balembiwe mwakukindana na Banyalevi aba bafumile ku Babeloni, sikunangisya ukuti abene bakindilile ukuya gulu lya padela. (Ezr 2:40, 41) Nubulaghili bwa mwalafyale wa ku Peresiya Artaseresesi (Longimanus) bwabikiwe mmalo mwabo, ukuti babuliwe abene pampene na magulu aghangi aghapadela ukubika isongo. (Ezr 7:24) Ukufuma apo umalafyale ayobile ukuti pikulondiwa ukuya “umfwalo ilisiku nisiku pambombo ya kwimba iyi.” Nalinga ukuti Artaseresesi abikile ululaghilo ulu loli fikunangisya ukuti yo Ezra uyu ayobile panongwa ya maka agha apeliwe na Artaseresesi. (Ne 11:23; Ezr 7:18-26) Yonongwa yake syakupilikiwa ukuti nalinga ukuti aba bimbagha bali Banyalevi, Ibaibolo likubayoba ukuti lyali gulu lya padela linga likuyoba isya “bimba nyimbo na bakikolo kya Levi aba.”​—Ne 7:1; 13:10.