ŁUKASZA
Komentarze — rozdział 1
Łukasza: Grecka forma tego imienia brzmi Loukás i pochodzi od łacińskiego imienia Lucas. Łukasz, pisarz tej Ewangelii oraz Dziejów Apostolskich, był lekarzem i wiernym towarzyszem apostoła Pawła (Kol 4:14; zob. też „Wprowadzenie do Ewangelii według Łukasza”). Ze względu na jego greckie imię i styl pisarski niektórzy uważają, że nie był on Żydem. Ponadto w Kol 4:10-14 Paweł najpierw wspomniał o „obrzezanych”, a dopiero później o Łukaszu. Jednak twierdzenie, że nie był on Żydem, jest sprzeczne z wypowiedzią z Rz 3:1, 2, według której to właśnie Żydom „powierzono święte słowa Boże”. Łukasz mógł więc być Żydem mówiącym po grecku i noszącym greckie imię.
Ewangelia według Łukasza: Żaden z ewangelistów nie przedstawia się z imienia jako pisarz danej relacji. W tekście oryginalnym najwyraźniej nie było też tytułów poszczególnych sprawozdań. W niektórych manuskryptach Ewangelii według Łukasza pojawia się tytuł Euaggélion katá Loukán („Dobra nowina [lub „Ewangelia”] według Łukasza”), a w innych skrócona wersja: Katá Loukán („Według Łukasza”). Nie wiadomo dokładnie, kiedy dodano te tytuły ani kiedy zaczęto ich używać. Niektórzy uważają, że stało się to w II w. n.e., bo dłuższą wersję zawierają manuskrypty datowane na koniec II lub początek III w. n.e. Zdaniem części uczonych określenie „ewangelia” (dosł. „dobra nowina”) weszło w skład tytułu prawdopodobnie ze względu na wstępne słowa Ewangelii według Marka („Początek dobrej nowiny o Jezusie Chrystusie, Synu Bożym”). Tytułami z imieniem pisarza zaczęto się posługiwać być może z przyczyn praktycznych — ułatwiało to identyfikowanie poszczególnych ksiąg.
które uznajemy za całkowicie wiarygodne: Użyte tu greckie słowo podkreśla, że prawdziwość opisywanych wydarzeń została dokładnie sprawdzona. Wyraz „uznajemy” wskazuje na całkowite przekonanie chrześcijan, że wszystko, co dotyczy Chrystusa, naprawdę się wydarzyło, zostało dowiedzione i jest godne zaufania. Dlatego niektóre przekłady oddają ten fragment: „którym wśród nas w pełni dano wiarę”. W innych miejscach formy tego greckiego słowa przetłumaczono na „w pełni przekonany” oraz „mocno przekonani” (Rz 4:21; 14:5; Kol 4:12).
głosicielami tej wieści: Lub „sługami słowa”. Najwyraźniej chodzi o głoszenie dobrej nowiny. Dwa przekłady Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski (w Dodatku C oznaczone jako J18 i J22) zawierają w tym miejscu tetragram i oddają to wyrażenie jako „sługami słowa Jehowy”.
prześledziłem: Lub „starannie zbadałem”. Łukasz nie był naocznym świadkiem opisywanych przez siebie wydarzeń. Jednak swoje sprawozdanie sporządził pod natchnieniem ducha świętego, a poza tym najwyraźniej czerpał informacje z: 1) dokumentów, do których miał dostęp przy opracowywaniu rodowodu Jezusa (Łk 3:23-38); 2) natchnionej relacji Mateusza; oraz 3) osobistych rozmów z wieloma naocznymi świadkami (Łk 1:2), m.in. z żyjącymi jeszcze uczniami i prawdopodobnie z matką Jezusa, Marią. Jakieś 60 procent informacji podanych przez Łukasza nie występuje w pozostałych Ewangeliach (zob. „Wprowadzenie do Ewangelii według Łukasza”).
dostojny: Grecki termin oddany tutaj jako „dostojny” (krátistos) był formalnym tytułem, którym zwracano się do osób zajmujących wysokie stanowiska (Dz 23:26; 24:3; 26:25). Dlatego zdaniem części biblistów termin ten może wskazywać, że zanim Teofil został chrześcijaninem, zajmował jakąś zaszczytną pozycję. Inni uważają, że ten grecki termin świadczył o przyjaznych relacjach, był formą grzecznościową lub wyrazem głębokiego szacunku. Teofil najwyraźniej był chrześcijaninem, ponieważ w dalszych słowach powiedziano, że był ‛ustnie uczony’ o Jezusie Chrystusie i jego służbie (Łk 1:4, przyp.). Spisana relacja Łukasza miała go upewnić o prawdziwości tego, co wcześniej usłyszał. Jednak niektórzy twierdzą, że Teofil w tamtym czasie tylko interesował się prawdą z Biblii, a dopiero później został chrześcijaninem. Jeszcze inni są zdania, że to imię, które znaczy „umiłowany przez Boga; przyjaciel Boga”, było symbolicznym określeniem odnoszącym się do ogółu chrześcijan. Zwracając się do Teofila na początku Dziejów Apostolskich, Łukasz nie używa już określenia „dostojny” (Dz 1:1).
w logicznym porządku: Lub „w uporządkowanej kolejności”. Grecki wyraz katheksés, oddany tu jako „w logicznym porządku”, może się odnosić do kolejności wydarzeń w czasie albo kolejności tematycznej lub logicznej, ale niekoniecznie oznacza ścisły porządek chronologiczny. Łukasz nie zawsze opisuje wydarzenia w porządku chronologicznym, o czym wyraźnie świadczy Łk 3:18-21. Dlatego żeby ustalić kolejność wydarzeń z życia i służby Jezusa, należy wziąć pod uwagę treść wszystkich czterech sprawozdań ewangelicznych. Łukasz zazwyczaj trzymał się porządku chronologicznego, ale czasem na kolejność opisywanych wydarzeń i poruszanych tematów najwyraźniej miały wpływ również inne czynniki.
Heroda: Chodzi o Heroda Wielkiego (zob. Słowniczek pojęć).
oddziału Abijasza: Abijasz był kapłanem wywodzącym się od Aarona. W czasach króla Dawida był uznawany za naczelnika jednego z rodów w Izraelu. Dawid podzielił kapłanów na 24 oddziały, z których każdy co sześć miesięcy pełnił przez tydzień służbę w sanktuarium w Jerozolimie. Ród Abijasza został wyznaczony przez losowanie do przewodzenia ósmemu oddziałowi (1Kn 24:3-10). Określenie „oddział Abijasza” niekoniecznie miało związek z rodowodem Zachariasza; mogło po prostu wskazywać, do którego oddziału kapłańskiego został przydzielony (zob. komentarz do Łk 1:9).
Abijasza: Hebrajskie imię, które znaczy „moim ojcem jest Jehowa”.
Zachariasz: Hebrajskie imię, które znaczy „Jehowa pamięta”.
Elżbieta: Greckie imię Eleisábet pochodzi od hebrajskiego imienia Eliszéwa (Eliszeba), które znaczy „mój Bóg jest obfitością; Bóg obfitości”. Elżbieta pochodziła z rodu Aarona (dosł. „spośród córek Aarona”), więc oboje rodzice Jana wywodzili się z rodów kapłańskich.
Jehowy: Jest to pierwsze wystąpienie imienia Bożego w Ewangelii według Łukasza w tym przekładzie. Chociaż dostępne greckie manuskrypty zawierają tu słowo Kýrios (Pan), istnieją powody, by twierdzić, że pierwotnie w tym wersecie użyto imienia Bożego, a później zastąpiono je tytułem Pan (zob. Dodatek C1 i Dodatek C3, wprowadzenie; Łk 1:6). W pierwszych dwóch rozdziałach Ewangelii według Łukasza jest wiele nawiązań do sformułowań i fragmentów z Pism Hebrajskich, w których pojawia się imię Boże. Na przykład wyrażenie przykazania i prawa oraz podobne połączenia terminów prawnych można znaleźć we fragmentach Pism Hebrajskich, w których występuje imię Boże lub gdzie zanotowano wypowiedź Jehowy (Rdz 26:2, 5; Lb 36:13; Pwt 4:40; 27:10; Eze 36:23, 27).
wybrano go, żeby (...) ofiarował kadzidło: Początkowo kadzidło na złotym ołtarzu ofiarował arcykapłan Aaron (Wj 30:7). Nadzór nad kadzidłem i innymi przedmiotami w przybytku sprawował jego syn Eleazar (Lb 4:16). O Zachariaszu, który był kapłanem (a nie arcykapłanem), w tym fragmencie powiedziano, że spalał kadzidło, dlatego wydaje się, że jedynie w Dniu Przebłagania to zadanie było zarezerwowane dla arcykapłana. Palenie kadzidła prawdopodobnie uchodziło za najbardziej zaszczytne z codziennych zadań wykonywanych w świątyni. Robiono to po złożeniu ofiary. W tym czasie ludzie gromadzili się na zewnątrz sanktuarium i się modlili. Według tradycji rabinicznej zadanie to przydzielano przez losowanie tym, którzy jeszcze go nie wykonywali. Jeśli rzeczywiście tak było, kapłan dostępował tego zaszczytu tylko raz w życiu.
sanktuarium: W tym wypadku grecki wyraz naòs odnosi się do centralnego budynku kompleksu świątynnego. Kiedy Zachariasz został ‛wybrany, żeby ofiarować kadzidło’, musiał wejść do Miejsca Świętego — pierwszego pomieszczenia sanktuarium — gdzie stał ołtarz kadzielny (zob. komentarze do Mt 27:5; 27:51 i Dodatek B11).
sanktuarium Jehowy: Jak powiedziano w komentarzu do Łk 1:6, w pierwszych dwóch rozdziałach Ewangelii według Łukasza jest wiele nawiązań do sformułowań i fragmentów z Pism Hebrajskich, w których pojawia się imię Boże. Na przykład hebrajskie odpowiedniki wyrażenia „sanktuarium [lub „świątynia”] Jehowy” często zawierają tetragram (Lb 19:20; 2Kl 18:16; 23:4; 24:13; 2Kn 26:16; 27:2; Jer 24:1; Eze 8:16; Ag 2:15). Jak wyjaśniono w Dodatku C1, istnieją ważne powody, by twierdzić, że pierwotnie w tym wersecie występowało imię Boże, które później zostało zastąpione tytułem Pan. Dlatego w tym przekładzie w tekście głównym Łk 1:9 użyto imienia Jehowa (zob. Dodatek C3, wprowadzenie; Łk 1:9).
anioł Jehowy: To określenie wiele razy występuje w Pismach Hebrajskich — po raz pierwszy w Rdz 16:7 — jako połączenie hebrajskiego słowa oznaczającego „anioł” i tetragramu. W pewnej wczesnej kopii Septuaginty w Za 3:5, 6 po greckim słowie ággelos („anioł; posłaniec”) występuje imię Boże zapisane po hebrajsku. Ten manuskrypt znaleziony w grocie w Nachal Chewer na Pustyni Judzkiej (Izrael) jest datowany na okres między 50 r. p.n.e. a 50 r. n.e. Powody, dla których w tekście głównym Łk 1:11 w Przekładzie Nowego Świata użyto określenia „anioł Jehowy”, chociaż w dostępnych greckich manuskryptach pojawia się tam określenie „anioł Pana”, podano w Dodatku C1 i Dodatku C3.
Jan: Zob. komentarz do Mt 3:1.
w oczach Jehowy: W większości dostępnych greckich manuskryptów występuje w tym miejscu słowo Kýrios (Pan), ale istnieją ważne argumenty przemawiające za użyciem w tekście głównym imienia Bożego. Greckie wyrażenie enòpion Kyríou (dosł. „w oczach Pana; przed Panem”) w dostępnych kopiach Septuaginty pojawia się ponad 100 razy jako tłumaczenie hebrajskiego związku frazeologicznego, który w tekście oryginalnym zawierał tetragram (Sdz 11:11; 1Sm 10:19; 2Sm 5:3; 6:5). Wskazuje to, że słowo Kýrios jest w tym wersecie substytutem imienia Bożego (zob. Dodatek C3, wprowadzenie; Łk 1:15).
duchem świętym: Lub „świętą czynną siłą” (zob. Słowniczek pojęć, „Duch święty”; „Duch”).
Jehowie: Orędzie, które anioł przekazał Zachariaszowi (wersety 13-17), bardzo przypomina wypowiedzi z Pism Hebrajskich. Na przykład w cytatach z tej części Biblii często występuje połączenie wyrazów Kýrios (Pan) i Theòs (Bóg) z zaimkiem osobowym, w tym wersecie oddane jako Jehowa, ich Bóg (por. podobne wyrażenie w Łk 4:8, 12; 10:27). W tekście hebrajskim wyrażenie „Jehowa, ich Bóg” występuje ponad 30 razy, natomiast wyrażenie „Pan, ich Bóg” nie pojawia się wcale. Ponadto określenie oddane jako Izraelici (dosł. „synowie Izraela”) jest odpowiednikiem związku frazeologicznego, który występuje w wielu wersetach Pism Hebrajskich (Rdz 36:31, przyp.; zob. Dodatek C3, wprowadzenie; Łk 1:16).
Eliasza: Hebrajskie imię, które znaczy „moim Bogiem jest Jehowa”.
żeby sprawić, że serca ojców staną się jak serca dzieci: Lub „żeby serca ojców zawrócić ku dzieciom”. Te słowa, będące cytatem proroctwa z Mal 4:6, nie zapowiadały pojednania ojców z dziećmi. Orędzie Jana miało skłonić ojców do skruchy — ich zatwardziałe serca miały stać się pokorne, chętne do nauki, jak serca posłusznych dzieci. Niektórzy z tych ojców mieli się stać dziećmi Bożymi. Malachiasz zapowiedział też, że serca synów staną się jak serca ojców — okazujący skruchę mężczyźni mieli przypominać Abrahama, Izaaka i Jakuba, swoich wiernych przodków.
przygotować Jehowie odpowiednio usposobiony lud: Słowa anioła do Zachariasza (wersety 13-17) przypominają treść takich wersetów, jak Mal 3:1; 4:5, 6 czy Iz 40:3, gdzie występuje imię Boże (zob. komentarze do Łk 1:15, 16). Sformułowanie podobne do greckiego zwrotu oddanego tu jako przygotować (...) lud można znaleźć w Septuagincie w 2Sm 7:24, gdzie w hebrajskim tekście powiedziano: „Uczyniłeś Izraela swoim ludem (...), Jehowo” (zob. Dodatek C3, wprowadzenie; Łk 1:17).
Gabriel: Hebrajskie imię, które znaczy „silny (krzepki) mąż Boży” (Dn 8:15, 16). Gabriel to jedyny anioł — oprócz Michała — którego imię znalazło się w Biblii, i jedyny zmaterializowany anioł, który wyjawił swoje imię.
przekazał tę dobrą nowinę: Użyty tu grecki czasownik euaggelízomai jest spokrewniony z rzeczownikiem euaggélion, „dobra nowina”. Anioł Gabriel występuje tutaj w roli ewangelizatora (zob. komentarze do Mt 4:23; 24:14; 26:13).
świętej służby: Lub „publicznej służby”. Występujące tu greckie słowo leitourgía oraz pokrewne wyrazy leitourgéo („pełnić publiczną służbę”) i leitourgòs („publiczny sługa; publiczny pracownik”) były używane przez starożytnych Greków i Rzymian na określenie pracy lub służby wykonywanej na rzecz państwa i dla pożytku ogółu ludzi. Na przykład w Rz 13:6 władze świeckie zostały nazwane „publicznymi sługami [lm. słowa leitourgòs] Bożymi” w tym sensie, że świadczą usługi na rzecz obywateli. W Łk 1:23 słowo leitourgía występuje w kontekście podobnym do tego, w jakim formy tego słowa i pokrewnego czasownika są używane w Septuagincie — często pojawiają się tam w opisach służby pełnionej w świątyni przez kapłanów i Lewitów (Wj 28:35; Lb 8:22). Ta służba wiązała się z pracą na rzecz innych, ale również z zachowywaniem świętości, bo Lewici uczyli Prawa Bożego oraz składali ofiary, które zakrywały grzechy ludzi (2Kn 15:3; Mal 2:7).
Tak Jehowa zadziałał (...) na moją rzecz: Lub „oto co Jehowa dla mnie zrobił”. Elżbieta wyraziła tu swoją wdzięczność słowami, które przypominają opis przeżyć Sary zanotowany w Rdz 21:1, gdzie występuje imię Boże. A słowa o zdjęciu z niej hańby niepłodności są podobne do wypowiedzi Racheli z Rdz 30:23 (zob. Dodatek C1 i Dodatek C3, wprowadzenie; Łk 1:25).
w szóstym miesiącu ciąży: Dosł. „w szóstym miesiącu”.
zaręczonej: Zob. komentarz do Mt 1:18.
Maria: Odpowiednik hebrajskiego imienia „Miriam”. Chrześcijańskie Pisma Greckie wspominają o sześciu kobietach noszących imię Maria. Są to: 1) Maria, matka Jezusa, 2) Maria Magdalena (Mt 27:56; Łk 8:2; 24:10), 3) Maria, matka Jakuba i Jozesa (Mt 27:56; Łk 24:10), 4) Maria, siostra Marty i Łazarza (Łk 10:39; Jn 11:1), 5) Maria, matka Jana Marka (Dz 12:12), oraz 6) Maria z Rzymu (Rz 16:6). W czasach Jezusa było to jedno z najpopularniejszych żeńskich imion.
Jehowa jest z tobą: Takie i podobne sformułowania zawierające imię Boże często występują w Pismach Hebrajskich (Rut 2:4; 2Sm 7:3; 2Kn 15:2; Jer 1:19). Słowa, którymi anioł pozdrowił Marię, przypominają te, którymi anioł Jehowy zwrócił się do Gedeona, zapisane w Sdz 6:12: „Jehowa jest z tobą, dzielny wojowniku” (zob. Dodatek C1 i Dodatek C3, wprowadzenie; Łk 1:28).
Jezus: Zob. komentarz do Mt 1:21.
Bóg Jehowa: Jak wspomniano w komentarzu do Łk 1:6, w pierwszych dwóch rozdziałach Ewangelii według Łukasza jest wiele nawiązań do sformułowań i fragmentów z Pism Hebrajskich, w których pojawia się imię Boże. Wzmianka anioła o tronie Dawida jest nawiązaniem do obietnicy z 2Sm 7:12, 13, 16, gdzie Jehowa przemawiał do Dawida przez proroka Natana. W bezpośrednim kontekście tych słów kilka razy pojawia się tetragram (2Sm 7:4-16). Określenie oddane tu jako „Bóg Jehowa” oraz podobne określenia występują w Chrześcijańskich Pismach Greckich głównie w cytatach z Pism Hebrajskich lub fragmentach utrzymanych w stylistyce języka hebrajskiego (zob. komentarz do Łk 1:16 i Dodatek C3, wprowadzenie; Łk 1:32).
Twoja krewna: Występująca tu forma greckiego terminu w pisowni syggenís w Chrześcijańskich Pismach Greckich pojawia się tylko raz, ale w innej pisowni (syggenés) pojawia się w kilku wersetach (Łk 1:58; 21:16; Dz 10:24; Rz 9:3). Oba słowa oznaczają po prostu krewnego, członka dalszej rodziny lub rodu. Tak więc Maria i Elżbieta były spokrewnione, chociaż stopień ich pokrewieństwa nie jest znany. Zachariasz i Elżbieta pochodzili z plemienia Lewiego, a Józef i Maria — z plemienia Judy, dlatego ich pokrewieństwo zapewne nie było bliskie.
nie ma niczego, co Bóg by oznajmił, a nie mógł spełnić: Lub „żadne słowo Boga nigdy nie zawiedzie”. Możliwe też „dla Boga nie ma nic niemożliwego”. Występujące tu greckie słowo réma może znaczyć „słowo; wypowiedź; oznajmienie”. Może też odnosić się do czegoś, o czym powiedziano — do jakiegoś wydarzenia lub działania albo do skutku tego, co powiedziano. Chociaż ten werset można przetłumaczyć w różny sposób, ogólny sens będzie taki sam: jeśli chodzi o Boga lub jakąkolwiek Jego obietnicę, nie ma nic niemożliwego. Słowa tego wersetu są podobne do sformułowania użytego w Septuagincie w Rdz 18:14, gdzie Jehowa zapewnił Abrahama, że jego żona Sara mimo podeszłego wieku urodzi Izaaka.
Jestem niewolnicą Jehowy!: Te słowa Marii są podobne do wypowiedzi innych sług Jehowy z Pism Hebrajskich. Na przykład Anna w modlitwie zanotowanej w 1Sm 1:11 powiedziała: „Jehowo, Boże Zastępów, zobacz, jak bardzo cierpię. Jeśli będziesz pamiętał o swojej służebnicy [lub „niewolnicy”] (...)”. W Septuagincie w 1Sm 1:11 występuje to samo greckie słowo oznaczające „niewolnica”, co w relacji Łukasza (zob. Dodatek C3, wprowadzenie; Łk 1:38).
udała się w górskie okolice: Podróż z Nazaretu przez górzystą Judeę mogła zająć Marii trzy lub cztery dni, w zależności od tego, gdzie dokładnie znajdowało się miasto, w którym mieszkali Zachariasz i Elżbieta. Odległość mogła wynosić 100 km, a nawet więcej.
dziecko, które urodzisz: Dosł. „owoc twojego łona”. Greckie słowo oznaczające „owoc” (karpòs) występuje tu w sensie przenośnym i w połączeniu ze słowem oznaczającym „łono” odnosi się do nienarodzonego dziecka. Greckie sformułowanie tłumaczone na „owoc łona” jest odpowiednikiem hebrajskiego związku frazeologicznego odnoszącego się do potomstwa ludzi (Rdz 30:2, przyp.; Pwt 7:13, przyp.; 28:4, przyp.; Ps 127:3; 132:11, przyp.; Iz 13:18; Lam 2:20, przyp.).
co Jehowa ci obiecał: Lub „co ci powiedziano od Jehowy”. Słowa, które anioł wypowiedział do Marii, tak naprawdę pochodziły od Jehowy Boga. Użyte tu greckie sformułowanie pará Kyríou pojawia się w dostępnych kopiach Septuaginty jako tłumaczenie hebrajskiego zwrotu, w którym zazwyczaj występuje imię Boże (Rdz 24:50; Sdz 14:4; 1Sm 1:20; Iz 21:10; Jer 11:1; 18:1; 21:1; zob. Dodatek C3, wprowadzenie; Łk 1:45).
Na to Maria powiedziała: Zapisane w wersetach 46-55 słowa wysławiania, które wypowiedziała Maria, zawierają ponad 20 nawiązań do Pism Hebrajskich. Wiele użytych przez nią sformułowań jest podobnych do słów, którymi modliła się Anna, matka Samuela — ona też urodziła dziecko dzięki błogosławieństwu Jehowy (1Sm 2:1-10). Inne przykłady sformułowań, do których nawiązała Maria, można znaleźć w Ps 35:9; Hab 3:18; Iz 61:10 (w. 47); Rdz 30:13; Mal 3:12 (w. 48); Pwt 10:21; Ps 111:9 (w. 49); Hi 12:19 (w. 52); Ps 107:9 (w. 53); Iz 41:8, 9; Ps 98:3 (w. 54); Mi 7:20; Iz 41:8; 2Sm 22:51 (w. 55). Słowa Marii dowodzą, że była usposobiona duchowo, dobrze znała święte Pisma i przejawiała wdzięczność. To, co powiedziała o Jehowie — że poniża wyniosłych i potężnych, a pomaga niewiele znaczącym i biednym, którzy pragną Mu służyć — pokazuje, jak głęboką miała wiarę.
Moja dusza: Lub „całą sobą; całym jestestwem”. Grecki wyraz psyché, oddawany w wielu przekładach Biblii słowem „dusza”, tutaj odnosi się do wszystkiego, co wiąże się z daną osobą. W tym kontekście wyrażenie „moja dusza” można też przetłumaczyć: „ja” (zob. Słowniczek pojęć, „Dusza”).
Moja dusza wywyższa Jehowę: Lub „moja dusza wysławia wielkość Jehowy”. Te słowa Marii przypominają różne fragmenty Pism Hebrajskich, takie jak Ps 34:3 i 69:30, gdzie w wersecie lub jego kontekście (Ps 69:31) występuje imię Boże. W tych wersetach w Septuagincie pojawia się to samo greckie słowo (megalýno) oznaczające „wywyższać”, co w Łk 1:46 (zob. komentarz do słów Na to Maria powiedziała w tym wersecie i komentarze do Łk 1:6, 25, 38 oraz Dodatek C3, wprowadzenie; Łk 1:46).
że Jehowa okazał jej wielkie miłosierdzie: To sformułowanie przypomina słownictwo używane w Pismach Hebrajskich, m.in. w Rdz 19:18-20, gdzie Lot mówi: „Jehowo, (...) okazujesz [mi] wielką życzliwość” (zob. Dodatek C3, wprowadzenie; Łk 1:58).
ręka: W Biblii słowo „ręka” często symbolizuje moc. Ponieważ ręką wykonuje się różne czynności, słowo to może też nieść w sobie myśl o korzystaniu z mocy.
ręka Jehowy: To wyrażenie często występuje w Pismach Hebrajskich, gdzie jest połączeniem hebrajskiego słowa oznaczającego „ręka” i tetragramu (Lb 11:23; Sdz 2:15; Rut 1:13, przyp.; 1Sm 7:13; 1Kl 18:46, przyp.; Ezd 7:6, przyp.; Hi 12:9; Iz 19:16; 40:2; Eze 1:3, przyp.). Greckie wyrażenie oddane tu jako „ręka Jehowy” pojawia się też w Dz 11:21; 13:11 (zob. komentarze do Łk 1:6, 9; Dz 11:21 oraz Dodatek C3, wprowadzenie; Łk 1:66).
Niech będzie wysławiany Jehowa: Lub „niech będzie błogosławiony Jehowa”. Te słowa wysławiania wiele razy występują w Pismach Hebrajskich i często zawierają imię Boże (1Sm 25:32; 1Kl 1:48; 8:15; Ps 41:13; 72:18; 106:48; zob. Dodatek C3, wprowadzenie; Łk 1:68).
róg wybawienia: Lub „potężnego wybawcę”. W Biblii rogi zwierząt często są symbolem siły, podboju i zwycięstwa (1Sm 2:1; Ps 75:4, 5, 10; 148:14; zob. przypisy). Pod postacią rogów przedstawiano też zarówno dobrych, jak i złych władców oraz całe dynastie, a ich podboje przyrównano do bodzenia rogami (Pwt 33:17; Dn 7:24; 8:2-10, 20-24). W tym wersecie określenie „róg wybawienia” odnosi się do Mesjasza jako tego, który ma moc wybawić, potężnego wybawcy (zob. Słowniczek pojęć, „Róg”).
pełnienia dla Niego świętej służby: Lub „oddawania Mu czci”. Występujący tu grecki czasownik latreúo oznacza po prostu służbę. W Biblii odnosi się do służenia Bogu lub wielbienia Go (Mt 4:10; Łk 2:37; 4:8; Dz 7:7; Rz 1:9; Flp 3:3; 2Tm 1:3; Heb 9:14; 12:28; Obj 7:15; 22:3) albo do pełnienia służby w sanktuarium lub świątyni (Heb 8:5; 9:9, przyp.; 10:2, przyp.; 13:10). Dlatego w niektórych wypadkach termin ten może być tłumaczony na „oddawać cześć”. Są też miejsca, gdzie użyto go w kontekście fałszywego kultu — służenia, czyli oddawania czci, stworzeniom (Dz 7:42; Rz 1:25).
Jehową: Prorocze słowa Zachariasza z drugiej części wersetu przypominają wypowiedzi z Iz 40:3 i Mal 3:1, gdzie w tekście hebrajskim pojawia się imię Boże wyrażone czterema spółgłoskami (w transliteracji na jęz. pol. JHWH) (zob. komentarze do Łk 1:6, 16, 17; 3:4 oraz Dodatek C3, wprowadzenie; Łk 1:76).
pójdziesz przed Jehową: Zapowiedź, że Jan Chrzciciel ‛pójdzie przed Jehową’, oznaczała, że będzie on poprzednikiem Jezusa, który miał reprezentować swojego Ojca i przyjść w Jego imieniu (Jn 5:43; 8:29; zob. komentarz do słowa Jehową w tym wersecie).
dnia, gdy publicznie dał się poznać Izraelowi: Chodzi o czas, kiedy Jan Chrzciciel rozpoczął publiczną służbę — było to wiosną 29 r. n.e. (zob. komentarze do Mk 1:9; Łk 3:1, 23).