DZIEJE
Komentarze — rozdział 5
uległeś Szatanowi (...) ośmieliłeś się: Lub „Szatan cię ośmielił”. Dosł. „Szatan wypełnił twoje serce”. Użyte tu greckie sformułowanie, które dosłownie znaczy „wypełnić czyjeś serce”, w tym kontekście może oznaczać, że dana osoba została pobudzona do zrobienia czegoś, odważyła się coś zrobić. Przypuszczalnie jest to odpowiednik hebrajskiego związku frazeologicznego o tym samym znaczeniu. Na przykład w Est 7:5 oddano go jako „ośmielić się”, a w Kzn 8:11 jako „nabierać w sercu śmiałości”.
ducha Jehowy: Wyrażenie „duch Jehowy” występuje wiele razy w Pismach Hebrajskich (m.in. w: Sdz 3:10; 6:34; 11:29; 13:25; 14:6; 15:14; 1Sm 10:6; 16:13; 2Sm 23:2; 1Kl 18:12; 2Kl 2:16; 2Kn 20:14; Iz 11:2; 40:13; 63:14; Eze 11:5; Mi 2:7; 3:8). W tekście greckim można je znaleźć w Łk 4:18 w cytacie z Iz 61:1. W Iz 61:1 i w innych miejscach w oryginalnym tekście Pism Hebrajskich razem ze słowem „duch” użyto tetragramu. Powody, dla których Przekład Nowego Świata zawiera określenie „duch Jehowy” w Dz 5:9, chociaż w dostępnych greckich manuskryptach pojawia się w tym miejscu określenie „duch Pana”, bardziej szczegółowo omówiono w Dodatku C1 oraz Dodatku C3: wprowadzenie i Dz 5:9.
zbór: W tym miejscu po raz pierwszy w Dziejach Apostolskich pojawia się grecki termin ekklesía. Wywodzi się on z dwóch wyrazów: ek — „z; od” oraz kaléo — „wołać; wzywać”. Oznacza grupę osób zwołanych lub wezwanych w jakimś konkretnym celu, dlatego dobrze opisuje nowo utworzony zbór chrześcijański (zob. Słowniczek pojęć). Słowo ekklesía występuje też w Mt 16:18 (zob. komentarz), gdzie Jezus zapowiedział utworzenie tego zboru, składającego się z namaszczonych chrześcijan. Są oni „żywymi kamieniami”, z których jest budowany „duchowy dom” (1Pt 2:4, 5). W Chrześcijańskich Pismach Greckich termin ekklesía odnosi się nie tylko do całego grona namaszczonych chrześcijan, ale też do wszystkich chrześcijan żyjących na danym obszarze albo do chrześcijan tworzących pojedynczy miejscowy zbór. W Dz 5:11 chodzi o zbór w Jerozolimie (zob. komentarz do Dz 7:38).
cudów: Lub „proroczych znaków” (zob. komentarz do Dz 2:19).
anioł Jehowy: To określenie wiele razy występuje w Pismach Hebrajskich — po raz pierwszy w Rdz 16:7 — jako połączenie hebrajskiego słowa oznaczającego „anioł” oraz tetragramu. W Za 3:5, 6 w pewnej wczesnej kopii Septuaginty po greckim słowie ággelos („anioł; posłaniec”) występuje imię Boże zapisane po hebrajsku. Ten manuskrypt znaleziony w grocie w Nachal Chewer na Pustyni Judzkiej (Izrael) jest datowany na okres między 50 r. p.n.e. a 50 r. n.e. Powody, dla których w Przekładzie Nowego Świata użyto określenia „anioł Jehowy” w Dz 5:19, chociaż w dostępnych greckich manuskryptach pojawia się w tym miejscu określenie „anioł Pana”, bardziej szczegółowo omówiono w Dodatku C1 oraz Dodatku C3: wprowadzenie i Dz 5:19.
starszych: Lub „całe zgromadzenie starszych; całą radę starszych”. Użyte tu greckie słowo gerousía jest spokrewnione ze słowem géron (dosł. „starzec”), które można znaleźć w Jn 3:4. Oba wyrazy występują w Chrześcijańskich Pismach Greckich tylko raz. Według niektórych słowo gerousía jest synonimem Sanhedrynu, żydowskiego sądu najwyższego z siedzibą w Jerozolimie, składającego się z naczelnych kapłanów, uczonych w piśmie i starszych (zob. komentarz do Łk 22:66). Jednak w omawianym wersecie użyto zarówno słowa „Sanhedryn”, jak i „starsi”, co najwyraźniej wskazuje, że chodziło o dwie grupy, które nie musiały się wzajemnie wykluczać. Niektórzy starsi oficjalnie mogli być członkami Sanhedrynu, a inni mogli pełnić rolę jego doradców.
ludu Izraela: Lub „Izraelitów”. Dosł. „synów Izraela” (zob. Słowniczek pojęć, „Izrael”).
przełożony świątyni: Zob. komentarz do Dz 4:1.
palu: Lub „drzewie”. W tym wersecie narzędzie egzekucji Jezusa określono greckim słowem ksýlon (dosł. „drewno; drzewo”), które jest synonimem słowa stauròs (tłumaczonego na „pal męki”). W Chrześcijańskich Pismach Greckich Łukasz, Paweł i Piotr użyli w tym znaczeniu wyrazu ksýlon w sumie pięć razy (Dz 5:30; 10:39; 13:29; Gal 3:13; 1Pt 2:24). W Septuagincie ksýlon występuje w Pwt 21:22, 23 jako odpowiednik hebrajskiego słowa ʽec („drzewo; drewno; kawał drzewa”) w sformułowaniu „zawieszony na palu”. Gdy Paweł cytuje ten fragment w Gal 3:13, używa słowa ksýlon w zdaniu: „Przeklęty każdy, kto zawisł na palu”. Ten grecki termin występuje w Septuagincie również w Ezd 6:11 (1 Ezdrasza 6:31, LXX) jako tłumaczenie aramejskiego słowa ʼá, będącego odpowiednikiem hebrajskiego ʽec. O kimś, kto by złamał rozkaz perskiego króla, powiedziano tam: „Z jego domu będzie wyrwana belka i zostanie na niej zawieszony”. To, że pisarze biblijni posługiwali się wyrazem ksýlon jako synonimem wyrazu stauròs, dodatkowo potwierdza, że Jezus został stracony na prostym palu bez poprzeczki. Takie właśnie jest znaczenie słowa ksýlon w tym kontekście.
Naczelnym Pełnomocnikiem: Występujący tu grecki termin archegòs zasadniczo znaczy „naczelny wódz; ten, który idzie pierwszy”. W Biblii został użyty cztery razy, za każdym razem w odniesieniu do Jezusa (Dz 3:15; 5:31; Heb 2:10; 12:2). Tutaj pojawia się w połączeniu z tytułem „Wybawca” (zob. komentarz do Dz 3:15).
wpadli we wściekłość: Lub „poczuli się dotknięci do żywego”. Użyte tu greckie określenie występuje jeszcze tylko w Dz 7:54. Dosłownie znaczy „być przepiłowanym”, ale w obu tych miejscach ma znaczenie przenośne i opisuje silną reakcję emocjonalną.
Gamaliel: Nauczyciel Prawa wspomniany w Dziejach Apostolskich dwa razy — tutaj i w Dz 22:3. Na ogół jest utożsamiany z Gamalielem Starszym, jak się go nazywa w źródłach pozabiblijnych. Był to wnuk albo syn Hillela Starszego, założyciela bardziej liberalnej szkoły w judaizmie faryzejskim. Gamaliel był tak poważany, że podobno jako pierwszy otrzymał tytuł honorowy „rabban”. Wywarł duży wpływ na ówczesne społeczeństwo żydowskie, ponieważ kształcił wielu synów faryzeuszy, np. Saula z Tarsu (Dz 22:3; 23:6; 26:4, 5; Gal 1:13, 14). Często interpretował Prawo i tradycje w sposób świadczący o tym, że był człowiekiem o stosunkowo otwartym umyśle. Na przykład uważa się, że wydał przepisy chroniące żony przed bezwzględnymi mężami oraz wdowy przed bezwzględnymi dziećmi. Poza tym podobno opowiadał się za przyznaniem ubogim nie-Żydom takich samych praw do zbierania pokłosia, jakie mieli ubodzy Żydzi. Jego tolerancyjna postawa uwidoczniła się w tym, jak potraktował Piotra i innych apostołów (Dz 5:35-39). Jednak ze źródeł rabinicznych wynika, że większą wagę przywiązywał do tradycji niż do świętych Pism. Ogólnie rzecz biorąc, nauki, które głosił, przypominały nauki rabiniczne jego poprzedników i przywódców religijnych z jego czasów (Mt 15:3-9; 2Tm 3:16, 17; zob. Słowniczek pojęć, „Faryzeusze”; „Sanhedryn”).
wychłostali: Lub „pobili”. W tym miejscu prawdopodobnie chodzi o karę „40 uderzeń bez jednego”, wymierzaną przez Żydów (2Ko 11:24; Pwt 25:2, 3).
od domu do domu: Sformułowanie to jest tłumaczeniem greckiego wyrażenia katʼ oíkon (dosł. „według domu”). Jak podają różne słowniki i komentarze biblijne, grecki przyimek katá może pełnić funkcję dystrybutywną, wskazującą na rozdzielanie, rozprowadzanie. Na przykład pewien leksykon wyjaśnia, że w omawianym wyrażeniu chodzi o „miejsca rozpatrywane jedno po drugim, w sensie dystrybutywnym (...) od domu do domu” (A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature, wyd. III). Również w innym źródle powiedziano, że przyimek katá ma „charakter dystrybutywny (Dzieje 2:46; 5:42: [...] dom po domu/w [poszczególnych] domach)” (Exegetical Dictionary of the New Testament, red. Horst Balz i Gerhard Schneider). Biblista R. C. H. Lenski stwierdził: „Apostołowie ani na chwilę nie przerwali swojego błogosławionego dzieła. Prowadzili je ‚każdego dnia’. Robili to otwarcie ‚w świątyni’ — na oczach Sanhedrynu i straży świątynnej — i oczywiście również κατ’ οἴκον, które ma charakter dystrybutywny (‚od domu do domu’), a nie jest po prostu okolicznikiem (‚w domu’)” (The Interpretation of the Acts of the Apostles, 1961). Źródła te potwierdzają, że uczniowie Jezusa niejako rozdzielali (rozprowadzali) dobrą nowinę w jednym domu po drugim. Przyimek katá został podobnie użyty w Łk 8:1, gdzie o Jezusie czytamy, że głosił „od miasta do miasta i od wsi do wsi”. Ta metoda docierania do ludzi — bezpośrednio w ich domach — przynosiła wspaniałe rezultaty (Dz 6:7; por. Dz 4:16, 17; 5:28).
głosili dobrą nowinę: Użyty tu grecki czasownik euaggelízomai jest spokrewniony z rzeczownikiem euaggélion, który znaczy „dobra nowina”. W Chrześcijańskich Pismach Greckich ważny aspekt tej dobrej nowiny jest ściśle związany z Królestwem Bożym — głównym tematem głoszenia i nauczania Jezusa — oraz z wybawieniem dzięki wierze w Jezusa. W Dziejach Apostolskich grecki czasownik euaggelízomai pojawia się wiele razy, co podkreśla wagę działalności kaznodziejskiej (Dz 8:4, 12, 25, 35, 40; 10:36; 11:20; 13:32; 14:7, 15, 21; 15:35; 16:10; 17:18; zob. komentarze do Mt 4:23; 24:14).