ABIATAR
(„ojciec wspaniałości; ojciec nadmiaru”).
Syn arcykapłana Achimelecha; potomek Helego z plemienia Lewiego (1Sm 14:3; 22:11; 23:6). Żył w czasach Saula, Dawida i Salomona; za panowania Dawida został arcykapłanem. Miał dwóch synów: Jonatana i Achimelecha (to samo imię nosił ojciec Abiatara) (2Sm 8:17; 15:27, 36).
Abiatar mieszkał w Nob, „mieście kapłanów”, niedaleko Jerozolimy, gdy król Saul kazał Doegowi Edomicie zabić jego ojca, będącego arcykapłanem, oraz innych kapłanów (w sumie 85) z powodu udzielania wsparcia Dawidowi. Doeg pozabijał również mieczem wszystkich innych mieszkańców tego miasta. Ocalał tylko Abiatar. Uciekł do Dawida, który najprawdopodobniej ukrywał się w Keili, leżącej na pd. zach. Dawid poczuwał się do pewnej odpowiedzialności za tę tragedię, więc rzekł Abiatarowi: „Dobrze wiedziałem tego dnia — ponieważ był tam Doeg Edomita — że z pewnością doniesie Saulowi. To ja skrzywdziłem każdą duszę z domu twego ojca. Pozostań więc ze mną. Nie lękaj się, bo ktokolwiek nastaje na moją duszę, nastaje też na twoją duszę; potrzebujesz bowiem mojej ochrony” (1Sm 22:12-23; 23:6).
Abiatar do samego końca towarzyszył ukrywającemu się Dawidowi i był kapłanem dla jego wojska. Z 1 Samuela 23:6 wynika, że Abiatar przyniósł ze sobą efod, ale kapłani nosili na ogół efody lniane (1Sm 22:18), natomiast wersety 9-12 z rozdziału 23 wskazują, że najwyraźniej był to efod arcykapłana, zawierający Urim i Tummim.
Za panowania Dawida i Salomona. Wydaje się, że gdy Dawid zasiadł w końcu na tronie, Abiatar został arcykapłanem. Niektórzy uczeni sugerują, że po śmierci Achimelecha król Saul w jego miejsce ustanowił arcykapłanem Cadoka, odrzucając Abiatara, który towarzyszył wtedy późniejszemu następcy Saula, Dawidowi. Uważają, że po wstąpieniu na tron Dawid uczynił Abiatara drugim arcykapłanem obok Cadoka. Pogląd taki zapewne wynika stąd, iż Abiatara i Cadoka często wymienia się razem, jakby obaj pełnili urząd arcykapłański (2Sm 15:29, 35; 17:15; 19:11; 20:25; 1Kl 1:7, 8, 25, 26; 4:4; 1Kn 15:11). W natchnionym sprawozdaniu nie ma jednak żadnej wzmianki o tym, by król Saul powierzył ten urząd Cadokowi. Jego wysoka pozycja mogła wynikać z faktu, że był widzącym, czyli prorokiem; podobnie o Samuelu Biblia wspomina częściej niż o współczesnym mu arcykapłanie (2Sm 15:27). Dowody wskazują, że za panowania Dawida Abiatar był jedynym arcykapłanem, a Cadok zajmował niższe stanowisko (1Kl 2:27, 35; Mk 2:26).
Pewne wątpliwości budzi wypowiedź z 2 Samuela 8:17, gdzie podano, iż „Cadok, syn Achituba, i Achimelech, syn Abiatara, byli kapłanami”, natomiast nie nazwano Abiatara arcykapłanem. Niektórzy sugerują, że w wyniku pomyłki przepisywaczy zamieniono kolejność imion Achimelecha i Abiatara, wobec czego fragment ten powinien brzmieć „Abiatar, syn Achimelecha”, tak jak oddano go w syryjskiej Peszitcie. Księga 1 Kronik (18:16; 24:3, 6, 31) potwierdza jednak taką kolejność imion, w jakiej występują one w tym wersecie w tekście masoreckim. Wydaje się więc, że wspomniano tu o Cadoku i Achimelechu jako o zwykłych kapłanach, podległych arcykapłanowi Abiatarowi, którego stanowisko było w tym wypadku oczywiste (1Kn 16:37-40; por. Lb 3:32).
Abiatar razem z innymi kapłanami miał przywilej uczestniczyć w sprowadzeniu Arki Jehowy z domu Obed-Edoma do Jerozolimy (2Sm 6:12; 1Kn 15:11, 12). Oprócz piastowania urzędu arcykapłana należał też do grona doradców Dawida (1Kn 27:33, 34).
U schyłku panowania Dawida jego syn Absalom uknuł przeciw niemu spisek. Gdy okoliczności zmusiły króla do ucieczki z Jerozolimy, Abiatar ponownie stanął po jego stronie. Dawid odesłał jednak do Jerozolimy lojalnych kapłanów Abiatara i Cadoka, by informowali go o zamiarach zbuntowanego syna, co było częścią planu mającego zniweczyć rady zdrajcy Achitofela, wcześniejszego doradcy Dawida (2Sm 15:24-36; 17:15). Po śmierci Absaloma Abiatar i Cadok przygotowali powrót Dawida do stolicy (2Sm 19:11-14).
Trudno zrozumieć, dlaczego Abiatar, który wiernie towarzyszył Dawidowi, gdy ten ukrywał się przed Saulem, a potem uciekał przed Absalomem, i który cieszył się jego zaufaniem, przyjaźnią i względami, później poparł bunt jego innego syna, Adoniasza. Pomimo poparcia ze strony Joaba, naczelnego dowódcy wojska, spisek ten upadł; na króla namaszczono Salomona, a na polecenie Dawida dokonał tego lojalny kapłan Cadok (1Kl 1:7, 32-40). Syn Abiatara Jonatan, który wcześniej przekazywał wiadomości Dawidowi podczas buntu Absaloma, teraz poinformował Adoniasza o niepowodzeniu jego spisku. Król Salomon nie podjął natychmiastowych działań przeciwko Abiatarowi, kiedy jednak okazało się, że spiskowcy wciąż coś knują, Adoniasza i Joaba kazał zabić, a Abiatara wypędził z Jerozolimy, mówiąc mu: „Idź do Anatot, na swe pola! Zasługujesz bowiem na śmierć, ale w dniu dzisiejszym nie pozbawię cię życia, ponieważ nosiłeś Arkę Wszechwładnego Pana, Jehowy, przed Dawidem, moim ojcem, i ponieważ cierpiałeś udrękę przez cały czas, gdy mój ojciec cierpiał udrękę” (1Kl 2:26). Cadok zastąpił Abiatara na jego stanowisku i w ten sposób urząd arcykapłana wrócił do potomków Eleazara, syna Aarona, a linia kapłańska domu Helego dobiegła swego kresu, zgodnie z proroctwem z 1 Samuela 2:31 (1Sm 3:12-14; 1Kl 2:27).
W późniejszej relacji w 1 Królów 4:4 ponownie wymieniono „Cadoka i Abiatara” jako kapłanów za panowania Salomona, ale o Abiatarze prawdopodobnie wspomniano tu tylko z szacunku lub ze względu na jego wcześniejszą służbę. Niektórzy bibliści sugerują, że po usunięciu Abiatara z urzędu Salomon wyznaczył go na zastępcę Cadoka i że jeden z nich urzędował na górze Syjon, gdzie znajdowała się Arka, a drugi w przybytku, który do czasu wybudowania świątyni stał w Gibeonie (zob. 1Kn 16:37-40). Jednak 1 Królów 2:26 wskazuje, że Salomon odesłał Abiatara na jego pola do Anatot, i chociaż Anatot leżało niedaleko Gibeonu, to rozkaz Salomona świadczy o tym, iż Abiatar został pozbawiony jakiegokolwiek czynnego udziału w służbie kapłańskiej.
Sposób, w jaki w większości przekładów oddano słowa Jezusa z Marka 2:26, sugeruje, że Dawid wszedł do domu Bożego i spożył chleby pokładne wtedy, gdy najwyższym kapłanem był Abiatar. Ponieważ do zdarzenia tego doszło, gdy arcykapłanem był ojciec Abiatara, Achimelech, takie brzmienie tekstu stanowiłoby historyczną nieścisłość. Warto zauważyć, że w kilku wczesnych manuskryptach nie ma tej informacji, nie występuje ona także w równoległych relacjach w Mateusza 12:4 i w Łukasza 6:4. Podobna konstrukcja grecka pojawia się jednak w Marka 12:26 i Łukasza 20:37 — w wielu przekładach oddano ją słowami ‛tam, gdzie jest mowa’ lub „w opowiadaniu” (Bp, BT, PE). Wydaje się więc, że fragment z Marka 2:26 można poprawnie przetłumaczyć tak, jak to zrobiono w Przekładzie Nowego Świata: „Jak wszedł do domu Bożego — według relacji o naczelnym kapłanie Abiatarze”. Ponieważ relacja o pierwszych czynach Abiatara rozpoczyna się bezpośrednio po opisie tego, jak Dawid wszedł do domu Bożego i jadł chleby pokładne, a Abiatar został później za jego panowania arcykapłanem Izraela, taki przekład jest całkowicie poprawny z historycznego punktu widzenia.