MIASTO

Zwarty, zamieszkany obszar o większej powierzchni niż wieś, a także większej liczbie ludności i znaczeniu. Hebrajskie słowo ʽir, tłumaczone na „miasto”, występuje w Biblii prawie 1100 razy. Czasami jego synonimem lub określeniem używanym równolegle jest słowo kirjáh („miasto; gród; miejscowość”) — np.: „Potem będziesz nazwane Miastem [ʽir] Prawości, Grodem [kirjáh] Wiernym” albo: „Jak to się stało, że nie opuszczono miasta [ʽir] chwały, grodu [kirját] radosnego uniesienia?” (Iz 1:26; Jer 49:25).

Pisma Hebrajskie wspominają też o „osadach” (chacerím), „zależnych miejscowościach” (banòt) i „wsiach” (kefarím), które różniły się od miast tym, że nie były otoczone murem, lecz znajdowały się na otwartym terenie (1Sm 6:18). Jeśli takie osiedla leżały w bezpośrednim sąsiedztwie obwarowanego miasta, nazywano je „zależnymi miejscowościami”, dosłownie „córkami” miasta otoczonego murem (Lb 21:25; zob. MIEJSCOWOŚCI, ZALEŻNE). Prawo Mojżeszowe również czyniło istotną różnicę między miastami otoczonymi murem a innymi osadami i miejscowościami. Jeżeli ktoś mieszkał w osadzie nieotoczonej murem i sprzedał swój dom, zawsze zachowywał prawo jego wykupu, a gdyby nie mógł tego zrobić, odzyskiwał dom w roku Jubileuszu. Jeśli natomiast ktoś sprzedał dom w mieście otoczonym murem, mógł go wykupić w ciągu roku, a po tym okresie dom na zawsze pozostawał własnością nabywcy; przepis ten nie dotyczył tylko miast lewickich (Kpł 25:29-34). Podobne rozróżnienie zachowano w Chrześcijańskich Pismach Greckich, gdzie słowo pòlis zazwyczaj oznacza obwarowane „miasto”, a kòme — wieś bez muru. Określenie komòpolis występujące w Marka 1:38 można przetłumaczyć na „osady wiejskie” lub „miasteczka” (por. NTint). W związku z Betlejem Jan zanotował, iż było „wioską, gdzie przebywał Dawid”, natomiast Łukasz (wiedząc o tym, że kiedyś Rechoboam je ufortyfikował) nazwał je „miastem” (Jn 7:42; Łk 2:4; 2Kn 11:5, 6).

Budowniczym pierwszego miasta był Kain; nazwał je od imienia swego syna Henocha (Rdz 4:17). Jeśli przed potopem istniały jakieś inne miasta, to ich nazwy zginęły razem z nimi w potopie w r. 2370 p.n.e. Po tym kataklizmie miasta Babel, Erech, Akkad i Kalne, leżące w ziemi Szinear, stały się początkiem królestwa Nimroda. Potem rozszerzył on to królestwo na pn. rejony Mezopotamii, budując Niniwę, Rechobot-Ir, Kalach i Resen (nazwane razem „wielkim miastem”) (Rdz 10:10-12). Natomiast patriarchowie Abraham, Izaak i Jakub nie budowali miast, lecz mieszkali w namiotach jako osiadli przybysze, nawet gdy zatrzymywali się w różnych miejscowościach Kanaanu i Egiptu (Heb 11:9). Później jednak, gdy do Kanaanu weszli izraelscy zwiadowcy, stwierdzili, że jest tam dużo mocno obwarowanych miast (Lb 13:28; Pwt 9:1).

Cel budowania. Ludzie zaczęli budować miasta z rozmaitych powodów: żeby znaleźć schronienie, prowadzić działalność rzemieślniczą i handlową czy też praktykować religię. Liczba i rozmiary świątyń odkrytych przez archeologów wskazują, że religia niewątpliwie była jedną z głównych przyczyn. Przykładem jest Babel z tamtejszą wieżą o charakterze religijnym. Jej budowniczowie powiedzieli: „Nuże, zbudujmy sobie miasto oraz wieżę, której szczyt sięgałby niebios, i uczyńmy sobie sławne imię, żebyśmy czasem nie rozproszyli się po całej powierzchni ziemi” (Rdz 11:4-9). Innym ważnym powodem osiedlania się w miastach był strach przed wojowniczymi osobnikami, którzy dokonywali podbojów i brali innych w niewolę. Mieszkańcy miast ogradzali je murem, a na noc i w razie niebezpieczeństwa zamykali bramy (Joz 2:5; 2Kn 26:6).

Ludzie mieszkający w mieście często uprawiali rolę lub hodowali zwierzęta. Zajmowali się tym poza murami miasta. Typowy rolnik na ogół też mieszkał w mieście, a nie przy swoich polach. Inni trudnili się rzemiosłem. W miastach magazynowano zapasy oraz sprzedawano i rozdzielano rozmaite artykuły. Takie miasta jak Tyr, Sydon i Joppa stały się przede wszystkim ośrodkami, w których składowano i wymieniano towary przywożone drogą morską, a także lądową, przez karawany (Eze 27).

Wiele miast początkowo było tylko wioskami, ale z czasem rozrastały się, uzyskiwały status miasta, a niekiedy stawały się wielkimi miastami-państwami, którym podlegały setki tysięcy ludzi. W rezultacie władza i sądownictwo skupiały się w rękach niewielkiej grupy przywódców politycznych i wojskowych, a decydujący wpływ na życie mieszkańców często mieli bezwzględni kapłani. Zupełnie inaczej wyglądała sytuacja w miastach izraelskich, gdzie władza spoczywała w rękach teokratycznie wyznaczonych zarządców, którzy byli zobowiązani kierować się prawami otrzymanymi od Boga. Jehowa był Królem, Prawodawcą i Sędzią narodu i jeśli Jego ziemscy przedstawiciele wiernie wywiązywali się ze swych obowiązków, lud się radował (Ezd 7:25, 26; Prz 29:2; Iz 33:22).

Wybór miejsca. Lokalizacja miasta zależała od kilku czynników. Ponieważ na ogół największe znaczenie miała obronność, starożytne miasta często budowano na wysokich wzniesieniach. Były co prawda łatwe do zauważenia, ale trudno dostępne (Mt 5:14). Miasta usytuowane na wybrzeżu i nad brzegami rzek należały do rzadkości. W uzupełnieniu barier naturalnych często budowano wokół miast solidne mury lub całe kompleksy murów i wież, a niekiedy także fosy (2Kl 9:17; Neh 3:1 do 4:23; 6:1-15; Dn 9:25). Gdy miasto się rozrastało, czasem trzeba było dobudować mury, otaczając nimi większy obszar. Wejścia przez mury były zabezpieczone masywnymi bramami, które mogły wytrzymać długie oblężenie (zob. BRAMA; FORTYFIKACJE; MURY). Poza murami znajdowały się pola, pastwiska i przedmieścia, które w razie ataku nie były bronione (Lb 35:1-8; Joz 21:41, 42).

Miejsce wybrane na budowę miasta musiało też mieć łatwy dostęp do wody. Idealnym rozwiązaniem były źródła lub studnie istniejące w obrębie murów miejskich. Czasami — tak jak w Megiddo, Gibeonie i Jerozolimie — wodę sprowadzano podziemnymi kanałami i tunelami ze źródeł położonych poza murami (2Sm 5:8; 2Kl 20:20; 2Kn 32:30). Często budowano zbiorniki i cysterny, w których gromadzono wodę podczas pory deszczowej i przechowywano do wykorzystania w późniejszym czasie. Niekiedy na jakimś terenie znajdowało się mnóstwo cystern, gdyż każda rodzina starała się mieć własny zapas wody (2Kn 26:10).

Ponieważ starożytne miasta budowano w podobnych celach, często mają one niemal identyczny układ. Przez setki lat niewiele się w nich zmieniło, toteż niektóre wyglądają dziś bez mała tak samo jak przed dwoma czy trzema tysiącami lat. Po przejściu przez bramy wchodzi się na przestronny, otwarty plac miejski, czyli rynek, gdzie sprzedawano i kupowano oraz gdzie w obecności świadków zawierano i pieczętowano różne umowy (Rdz 23:10-18; 2Kl 7:1; Nah 2:4). W to publiczne miejsce docierały wiadomości, które przekazywano dalej (Neh 8:1, 3; Jer 17:19); tutaj też sądzili starsi (Rut 4:1-10) i tu mógł przenocować wędrowiec, gdyby nikt nie zaprosił go do swego domu (Sdz 19:15-21). W miastach bywały też inne miejsca, w których można było zatrzymać się na nocleg (Joz 2:1; Sdz 16:1; Łk 2:4-7; 10:35; zob. GOSPODA).

Niektóre miasta wznoszono w konkretnym celu, jak np. Pitom i Raamses, które izraelscy niewolnicy wybudowali na spichlerze dla faraona (Wj 1:11). Salomon także budował miasta-spichlerze, a ponadto miasta rydwanów i miasta dla swych jeźdźców (1Kl 9:17-19). Również Jehoszafat wznosił miasta-spichlerze (2Kn 17:12). Lewitom przydzielono 48 miast, z których 13 należało do kapłanów, a 6 było miastami schronienia dla nieumyślnych zabójców (Lb 35:6-8; Joz 21:19, 41, 42; zob. MIASTA KAPŁANÓW; MIASTA RYDWANÓW; MIASTA SCHRONIENIA).

Na podstawie pozostałości murów miejskich można ustalić rozmiary wielu starożytnych miast, lecz trudno dokładnie ocenić, ile mieszkało w nich ludzi. O Niniwie dowiadujemy się, iż była dużą metropolią: „Niniwa, wielkie miasto, w którym jest więcej niż sto dwadzieścia tysięcy ludzi wcale nie umiejących odróżnić swej prawicy od lewicy” (Jon 3:3; 4:11).

Nazwy nadane miastom wymienionym w Biblii na ogół miały jakiś cel i znaczenie. Nawiązywały do lokalizacji, cech charakterystycznych, pochodzenia mieszkańców, a niekiedy miały nawet znaczenie prorocze (Rdz 11:9; 21:31; Sdz 18:29). Czasami dla odróżnienia dwóch miast o tej samej nazwie dodawano nazwę plemienia, na którego terytorium leżało dane miasto. Wspomniano np. o „Betlejem w Judzie”, bo inne Betlejem było położone na terytorium plemienia Zebulona (Sdz 17:7; Joz 19:10, 15). Istniały też miasta-enklawy, które należały do jednego plemienia, a znajdowały się na terytorium drugiego (Joz 16:9; zob. MIASTA-ENKLAWY).

Znaczenie przenośne. W Pismach Hebrajskich o miastach jest czasem mowa w znaczeniu symbolicznym (Prz 21:22; Jer 1:18). Nawiązywał do nich także Jezus w swoich przykładach (Mt 12:25; Łk 19:17, 19) oraz apostoł Paweł w pewnych przenośniach (Heb 11:10, 16; 12:22; 13:14). Wiele symbolicznych miast występuje w Objawieniu: „święte miasto” deptane przez narody (Obj 11:2), „wielkie miasto” nazywane w sensie duchowym Sodomą i Egiptem (Obj 11:8), „wielka metropolia, Babilon” (Obj 17:18; 18:10-21) oraz „miasto święte — Nowa Jerozolima, zstępująca z nieba od Boga i przygotowana jako oblubienica przyozdobiona dla swego małżonka” (Obj 3:12; 21:2-27; 22:14, 19).