DEKAPOL
(„dziesięciogród”).
Związek lub liga dziesięciu miast (od gr. déka: „dziesięć” i pòlis: „miasto”). Nazwa ta odnosiła się też do obszaru, na którym leżała większość z tych miast (Mt 4:25).
Po podboju Syrii i Palestyny przez Aleksandra Wielkiego (ok. 332 p.n.e.) powstały tam kolonie greckie, w których najwidoczniej osiedlili się weterani z armii Aleksandra, a potem imigranci mówiący po grecku. Kolonie te często zakładano na terenie dawnych miast żydowskich, ale niekiedy też w nowych miejscach, zwłaszcza na wsch. od Jordanu. Za panowania syryjskich Seleucydów i egipskich Ptolemeuszów przeżywały one rozkwit, lecz powstanie państwa żydowskiego pod rządami Machabeuszów (po 168 p.n.e.) poważnie zagroziło ich względnej niezależności. Chociaż niewątpliwie mieszkało w nich wielu Żydów, stanowiły ośrodki greckiej kultury i administracji, co było całkowicie sprzeczne z celami Machabeuszów. Kiedy w r. 63 p.n.e. Pompejusz Wielki podbił i zreorganizował Palestynę, te hellenistyczne miasta znalazły się pod ochroną Rzymian i zyskały uprzywilejowaną pozycję. Wprawdzie podlegały Rzymowi oraz władzom prowincji Syrii, a także musiały płacić podatki i posyłać mężczyzn do służby wojskowej, ale mogły bić własną monetę i zachowały znaczną autonomię.
Powstanie związku. Prawdopodobnie między podbojem Pompejusza a śmiercią Heroda Wielkiego (ok. 1 p.n.e.) dziesięć z tych hellenistycznych miast utworzyło luźny związek znany jako Dekapol. Chodziło zapewne o nawiązanie bliskich stosunków handlowych oraz obronę przed antyhellenistycznymi ruchami z Palestyny lub agresywnymi koczowniczymi plemionami z pustynnych regionów położonych dalej na wsch. Określenie „Dekapol” po raz pierwszy pojawia się w Chrześcijańskich Pismach Greckich oraz w dziełach Józefa Flawiusza i Pliniusza Starszego (wszystkie z I w. n.e.). Chociaż Pliniusz przyznaje, że istniały na ten temat różne opinie, to jednak sam do pierwotnych dziesięciu miast zalicza Damaszek, Filadelfię, Rafanę, Scytopolis, Gadarę, Hippos, Dion, Pellę, Gerazę i Kanatę (Historia naturalis, V, XVI, 74). Spośród nich jedynie Scytopolis (Bet-Szean) leżało na zach. od Jordanu; ze względu na strategiczne położenie doliny Ezdrelon miasto to stanowiło ważny łącznik z wybrzeżem Morza Śródziemnego i jego portami. Damaszek w Syrii, daleko na pn., najwidoczniej wszedł w skład tego związku jako znaczący ośrodek handlu. Najbardziej wysunięta na pd. była Filadelfia (starożytna Rabba, dzisiejszy Amman); leżała zaledwie 40 km na pn. wsch. od pn. krańca Morza Martwego. Pozostałe miasta znajdowały się na terenie żyznego Gileadu lub sąsiedniego Baszanu. Większość z nich była położona przy głównych drogach tego regionu albo w ich pobliżu. Kanata to prawdopodobnie Kenat z Liczb 32:42.
W II w. n.e. Ptolemeusz zaliczył do Dekapolu 18 miast, co może wskazywać, że nazwy tej zaczęto używać w szerszym znaczeniu lub że zmieniała się liczba miast należących do tego związku. Niektórzy uczeni wśród pierwotnej dziesiątki zamiast Rafany wymieniają Abilę, wspomnianą przez Ptolemeusza. Wydaje się jednak, że region Dekapolu nie miał ściśle określonych granic i że władza tych miast nie rozciągała się na całe terytorium pomiędzy nimi, lecz tylko na okolice leżące w ich bezpośrednim sąsiedztwie.
Dekapol a służba Jezusa. Mieszkańcy Dekapolu byli wśród tłumów napływających do Galilei w celu słuchania nauk Jezusa, ale nie ma żadnej wyraźnej wzmianki o tym, by któremuś z tych hellenistycznych miast poświęcił on większą uwagę (Mt 4:25). Podczas swej służby w Galilei Jezus znalazł się co prawda na terenie Dekapolu, gdy przeprawił się przez Morze Galilejskie i dotarł do krainy Gerazeńczyków (wg Mk 5:1) (lub Gadareńczyków, wg Mt 8:28). Kiedy jednak wypędził tam demony i pozwolił im wejść w stado świń, wskutek czego trzoda zginęła, mieszkańcy pobliskiego miasta i wiosek nalegali na niego, żeby „odszedł z ich okolic”. Jezus tak uczynił, ale zgodnie z jego poleceniem mężczyzna uwolniony od demonów dawał świadectwo swoim krewnym i głosił w Dekapolu o swym uzdrowieniu (Mk 5:2-20). Niektórzy uczeni uważają, że wzmianka o stadzie świń wskazuje na silne nieżydowskie wpływy w tym regionie.
Po święcie Paschy w 32 r. n.e. i powrocie z okolic Tyru i Sydonu w Fenicji Jezus szedł „ku Morzu Galilejskiemu, środkiem rejonów Dekapolu” (Mk 7:31). Tam uzdrowił mężczyznę głuchego i mającego wadę mowy, a potem cudownie nakarmił tłum liczący 4000 osób (Mk 7:32 do 8:9).
Późniejsze dzieje. Jak donosi Euzebiusz z Cezarei, przed zagładą Jerozolimy w r. 70 n.e. do jednego z miast Dekapolu, Pelli w górzystym Gileadzie, uciekli chrześcijanie z Judei, dając w ten sposób posłuch proroczemu ostrzeżeniu Jezusa (Łk 21:20, 21; Historia kościelna, III, 53).
Chociaż inne miasta w Palestynie również ulegały wpływom hellenistycznym, najbardziej było to widoczne właśnie w miastach Dekapolu. Uważa się, że do ich największego rozkwitu doszło w II w. n.e.; w następnym stuleciu ów związek zaczął się rozpadać. O silnych wpływach greckich oraz dobrobycie panującym w Dekapolu świadczą imponujące ruiny teatrów, amfiteatrów, świątyń, łaźni, akweduktów oraz innych budowli w Gerazie (dzisiejsze Dżarasz), a także w innych miastach tego regionu.
[Mapa na stronie 459]
[Patrz publikacja]
DEKAPOL
drogi
Morze Wielkie
Damaszek
Rafana (?)
Hippos
Morze Galilejskie
Dion
Kanata
Abila (?)
Gadara
Scytopolis (Bet-Szean)
Pella
Geraza
Filadelfia (Rabba)
Morze Słone