NO, NO-AMON

(z egip.: „miasto Amona [egipskiego boga]”).

Ważne miasto będące niegdyś stolicą Egiptu, usytuowane po obu brzegach górnego Nilu, ok. 530 km na pd. od Kairu. Obecnie najczęściej używa się nazwy Teby, nadanej mu przez Greków.

W przeszłości niektórzy uczeni twierdzili, że hebrajskie „No” nie jest właściwym odpowiednikiem nazwy egipskiej (Jer 46:25). Jednakże prof. T. O. Lambdin zauważył: „Najnowsze badania nad fonologią egipsko-koptyjską wykazują, że hebrajski zapis może być zupełnie poprawny i prawidłowo oddawać wcześniejszą egipską wymowę (...) Sprawę dodatkowo komplikuje fakt, że egiptolodzy nie są pewni, jakie dokładnie spółgłoski tworzyły to egipskie słowo” (The Interpreter’s Dictionary of the Bible, red. G. A. Buttrick, 1962, t. 4, ss. 615, 616).

W starożytnych tekstach egipskich miasto to jest nazywane „Miastem Amona”, gdyż było najważniejszym ośrodkiem kultu tego pierwotnie pomniejszego boga, a potem głównego bóstwa państwowego, utożsamianego przez Greków z Zeusem (Jowiszem) (zob. AMON 4). Na wsch. brzegu Nilu (w Karnaku i Luksorze) rozległy teren zajmują wzniesione przez faraonów olbrzymie posągi i świątynie, na brzegu zach. — kolejne imponujące świątynie oraz wielkie cmentarzysko. Świątynię Amona w Karnaku uważa się za największą budowlę kolumnową zbudowaną przez człowieka; niektóre z jej potężnych kolumn mają 3,5 m średnicy.

Stolica Egiptu. Zwłaszcza w okresie Nowego Państwa, obejmującego dynastie od XVIII do XX, Teby ogromnie zyskały na znaczeniu i zostały stolicą kraju. Leżały z dala od morza i szlaku lądowego łączącego Egipt z Azją, więc zagrożenie z tamtej strony było stosunkowo niewielkie. Dostojnicy panujący w Górnym Egipcie mogli przejąć kontrolę nad państwem, wykorzystując sytuację po exodusie Izraelitów, gdy władcy z Dolnego Egiptu byli bardzo słabi i skompromitowani. Tak czy inaczej, wszystko wskazuje na to, że w tym okresie w kraju nastąpiły duże zmiany.

Ośrodek działalności kapłanów. Nawet gdy No-Amon (Teby) utraciło status stolicy, dalej było bogatym, znaczącym miastem, ośrodkiem działalności wpływowych kapłanów Amona — arcykapłan Amona pod względem władzy i zamożności ustępował jedynie faraonowi. Ale w VII w. p.n.e. na Egipt najechał asyryjski król Asarhaddon. Jego syn i następca, Asurbanipal, dokonał ponownej inwazji, podczas której dotarł do Teb i całkowicie je splądrował. Najwyraźniej do tych wydarzeń nawiązał prorok Nahum, gdy ostrzegał Niniwę, stolicę Asyrii, przed podobną klęską (Nah 3:7-10). Linie obronne przecinające drogę z Palestyny i ciągnące się w górę Nilu nie uchroniły No-Amon; jego świątynie oraz bogactwa zdobyte dzięki handlowi padły łupem Asyryjczyków.

Upadek. Mimo to pod koniec VII lub na początku VI w. No-Amon częściowo odzyskało swą świetność. Jeremiasz i Ezechiel zapowiedzieli, że Jehowa Bóg posłuży się babilońskim królem Nebukadneccarem (Nebukadreccarem), by wykonać wyrok na głównym egipskim bogu, Amonie z No, oraz na faraonie i wszystkich pozostałych bóstwach Egiptu (Jer 46:25, 26; Eze 30:10, 14, 15). Kolejny cios miasto otrzymało z rąk perskiego władcy Kambyzesa w 525 r. p.n.e. i zaczęło stopniowo podupadać, aż w końcu zostało całkowicie zburzone przez Rzymian pod wodzą Gajusza Korneliusza Gallusa — za udział w buncie przeciw Rzymowi (30/29 p.n.e.). Obecnie wokół ruin wielkich świątyń poświęconych bezsilnym bogom z No są tylko małe wioski.