FARAON

Tytuł nadawany królom Egiptu. Pochodzi od egipskiego wyrazu oznaczającego „wielki dom”. W najdawniejszych dokumentach egipskich słowo to przypuszczalnie odnosiło się do pałacu królewskiego, a z czasem zaczęto nim określać także głowę państwa, czyli króla. Uczeni uważają, że tego drugiego znaczenia nabrało ono mniej więcej w połowie II tysiąclecia p.n.e. Jeśli tak było, to Mojżesz, opisując podróż Abrahama do Egiptu (Rdz 12:14-20), posłużył się tym określeniem w sposób, w jaki używano go w jego czasach (1593-1473 p.n.e.). Całkiem możliwe jednak, że tytułu tego używano w tym znaczeniu już w czasach Abrahama (2018-1843 p.n.e.) — jeśli nie w oficjalnych dokumentach, to przynajmniej w języku potocznym. Pierwszy dokument, w którym wyraz „faraon” występuje w połączeniu z imieniem władcy, pochodzi z czasów Sziszaka, który panował współcześnie z Salomonem i Rechoboamem. Również w Biblii pojawia się w połączeniu z imieniem, np. we wzmiankach o faraonie Necho (2Kl 23:29) i faraonie Chofrze (Jer 44:30), pochodzących z końca VII i początku VI w. p.n.e. W sporządzanych wtedy dokumentach egipskich tytuł ten umieszczano także w kartuszach, czyli obramowaniach zawierających hieroglify z imieniem króla.

Faraonowie wyraźnie wymienieni w Biblii to: Sziszak, So, Tirhaka, Necho i Chofra; każdemu z nich poświęcono w niniejszym leksykonie oddzielne hasło. Nie ma pewności, czy Etiopczyk Zerach był władcą Egiptu. Imion innych faraonów nie podano. Ze względu na trudności z ustaleniem chronologii egipskiej (zob. CHRONOLOGIA [Chronologia egipska]; EGIPT, EGIPCJANIE [Historia]) nie da się ich jednoznacznie utożsamić z tymi, o których mówi historia świecka. Biblia wspomina też o następujących faraonach bez podawania ich imion: ten, który próbował wziąć dla siebie Sarę, żonę Abrahama (Rdz 12:15-20); faraon, który powierzył wysokie stanowisko Józefowi (Rdz 41:39-46); faraon (lub faraonowie) panujący w okresie ucisku Izraelitów, zanim Mojżesz wrócił z Midianu (Wj rozdz. 1, 2); faraon, za którego panowania na Egipt spadło 10 plag i Izraelici wyszli z tego kraju (Wj 5-14); ojciec Bitii, żony Mereda z plemienia Judy (1Kn 4:18); faraon, który w czasach Dawida udzielił schronienia Hadadowi z Edomu (1Kl 11:18-22); ojciec egipskiej żony Salomona (1Kl 3:1); faraon, który za czasów proroka Jeremiasza pokonał Gazę (Jer 47:1).

Panującego faraona Egipcjanie uznawali nie za wysłannika bogów, ale wręcz za boga — za syna boga słońca Ra. Uważano go za wcielenie Horusa, bóstwa z głową sokoła, będącego następcą Ozyrysa. W odniesieniu do faraona używano górnolotnych tytułów, takich jak: „słońce dwóch światów”, „Pan Korony”, „potężny bóg”, „syn Ra”, „wieczny” i wielu, wielu innych (G. Rawlinson, History of Ancient Egypt, 1880, t. I, ss. 373, 374; J. Ridpath, History of the World, 1901, t. I, s. 72). Koronę faraona zdobił wizerunek świętego ureusa, czyli kobry, która jak wierzono, pluła ogniem i siała zniszczenie wśród wrogów faraona. W świątyniach wizerunki faraona często umieszczano wśród wizerunków innych bogów. Na niektórych egipskich malowidłach widać nawet panującego faraona oddającego cześć swemu własnemu wizerunkowi. Ponieważ faraon był bogiem, jego słowo stanowiło prawo; swego panowania nie opierał na jakimś kodeksie prawnym, lecz sam wydawał rozporządzenia. Jak jednak pokazuje historia, absolutna rzekomo władza faraona była poważnie ograniczona przez inne siły działające w państwie, m.in. kapłaństwo, arystokrację i wojsko. To wszystko pomaga zrozumieć, przed jak trudnym zadaniem stał Mojżesz, gdy miał udać się do faraona i przedstawić mu żądania i ostrzeżenia Jehowy (por. Wj 5:1, 2; 10:27, 28).

Nic nie wskazuje na to, by córka faraona, którą poślubił Salomon, porzuciła swą fałszywą religię (1Kl 3:1; 11:1-6). Starożytni królowie (podobnie jak w bliższych nam czasach) często zawierali takie małżeństwa, aby zacieśnić stosunki z innymi królestwami. Biblia nie podaje, czy propozycja zawarcia takiego sojuszu wyszła od Salomona, czy od faraona (zob. SOJUSZ). Okoliczność, iż Salomon przyrównał Szulamitkę do klaczy w rydwanach faraona, wskazuje na sławę egipskich rydwanów w tamtych czasach (PnP 1:9; por. 1Kl 10:29).

Proroctwo Izajasza, spisane w VIII w. p.n.e., opisuje zamieszanie i zamęt, jakie panowały lub miały zapanować w Egipcie i wśród doradców faraona (Iz 19:11-17). Historia świecka donosi o wewnętrznych sporach i nieporozumieniach w Egipcie za dni Izajasza i w następnym stuleciu. Chociaż wbrew przestrogom Jehowy niewierna Juda zwracała się niekiedy do Egiptu o pomoc militarną, chełpliwi faraonowie okazywali się „złamaną trzciną”, na której nie można się oprzeć (Iz 30:2-5; 31:1-3; Eze 29:2-9; por. Iz 36:4, 6).