COAN

Starożytne miasto egipskie; zostało zbudowane siedem lat po Hebronie, czyli już istniało, gdy Abraham przybył do Kanaanu (1943 p.n.e.) (Rdz 12:5; 13:18; Lb 13:22). Biblijna nazwa „Coan” pasuje do miasta, którego egipska nazwa brzmiała dʽnt i które leżało w pn.-wsch. części Delty (nieopodal dzisiejszego San al-Hadżar), ok. 55 km na pd. zach. od Port Saidu. Było ono usytuowane nad tanicką odnogą Nilu i jest lepiej znane pod grecką nazwą „Tanis”.

W Psalmie 78:12, 43, gdzie opisano cudowne dzieła, których Jehowa dokonał na rzecz Izraelitów, wyprowadzając ich z Egiptu, użyto określenia „pole Coanu” jako odpowiednika wyrażenia „ziemia egipska”. Niektórzy bibliści wyciągnęli stąd wniosek, że Mojżesz spotykał się z faraonem w Coanie. W rezultacie próbują utożsamiać Coan (Tanis) z miastem Rameses, a także z Awaris, o którym wspomina Maneton w relacji o tzw. królach hyksoskich. Dlatego w wielu współczesnych dziełach encyklopedycznych można przeczytać, że nazwa „Coan” została zmieniona na Awaris przez Hyksosów, następnie na Rameses w czasie dynastii Ramessydów, by w końcu wrócić do pierwotnej wersji Coan (w gr. formie Tanis). Warto jednak zauważyć, że w Biblii nazwa „Coan” konsekwentnie występuje we fragmentach dotyczących zarówno czasów sprzed wyjścia Izraelitów z Egiptu (okres życia Abrahama), jak i samego exodusu, a nawet VIII, VII i VI w. p.n.e. (działalność proroków Izajasza i Ezechiela).

Gdyby Mojżesz rzeczywiście spotykał się z faraonem w Coanie, stanowiłoby to jakąś wskazówkę co do miejsca, z którego rozpoczął się wymarsz Izraelitów z Egiptu. Niemniej sprawa ta nasuwa pewne wątpliwości. Jeśli Coan istotnie był wspomnianym miejscem spotkań, określenia „pole Coanu” nie można by uznać za synonim wyrażenia „ziemia egipska”, lecz za uściślenie, wskazujące na dokładne miejsce, w którym dokonały się cuda. Tymczasem takie zawężone znaczenie nie zgadzałoby się z faktami, gdyż dziesięć plag wystąpiło na terenie całego Egiptu, a nie tylko na ograniczonym obszarze (np. w jakiejś części Delty). W związku z tym słuszny wydaje się wniosek, iż „pole Coanu” jest raczej innym określeniem „ziemi egipskiej”.

Pogląd części współczesnych uczonych, według którego Coan (utożsamiany przez nich z Awaris i Rameses) był w czasie wyjścia Izraelitów z Egiptu siedzibą faraona, trudno pogodzić z relacją biblijną z kilku powodów. Jak wynika z Biblii, pierwsze spotkanie Mojżesza z faraonem odbyło się nad brzegiem Nilu (Wj 7:14, 15). Tymczasem Coan (Tanis) leżał nie nad samą rzeką, lecz przy końcu jednego z jej starożytnych ramion. Poza tym próbując identyfikować Coan, czyli Tanis, z Rameses, uczeni pomijają fakt, że miasto Coan istniało już w czasach Abrahama, natomiast budowę biblijnego Raamses („Rameses”, Bg) Izraelici rozpoczęli jakieś 400 lat później (chyba że słowo „budować” zostało tu użyte w znaczeniu „rozbudowywać”, „umacniać”) (Wj 1:11).

Uczeni ci twierdzą, że Coan (czyli ich zdaniem Awaris i Rameses) w czasie wyjścia Izraelitów był stolicą Egiptu, natomiast Biblia nazywa Rameses jedynie ‛spichlerzem’. Ponadto uważają, że ówczesnym faraonem był Ramzes II, gdyż przypisuje on sobie zbudowanie miasta Rameses (a dokładniej Per-Ramzes). Ignorują jednak fakt, że budowa biblijnego Rameses rozpoczęła się co najmniej 80 lat przed wyjściem Izraelitów z Egiptu (przed narodzinami Mojżesza [Wj 1:11 do 2:10]), a według historyków Ramzes II panował tylko ok. 66 lat (zob. RAAMSES, RAMESES).

Pozostaje pytanie, dlaczego we wzmiance o cudownych dziełach dokonanych przez Jehowę określenia „pole Coanu” najwyraźniej użyto jako odpowiednika „ziemi egipskiej”. Oczywiście nie można zupełnie wykluczyć ewentualnych związków z dworem faraona, ale jest też całkiem możliwe, że psalmista posłużył się w tym kontekście nazwą „Coan” ze względu na wiek tego miasta — najprawdopodobniej jednego z najstarszych w Egipcie. Wpływ na to mogło mieć także znaczenie i lokalizacja Coanu — dla przybywających z Palestyny stanowił on wrota Egiptu; być może był pierwszym dużym miastem, do którego dotarł Jakub z rodziną (por. Iz 30:2-4; zob. CHANES). Ponieważ Coan leżał na pn. krańcu Egiptu, jego „pole” mogło obrazowo przedstawiać całą dolinę Nilu, aż do pd. granicy kraju.

Coan (Tanis) niewątpliwie był ważnym miastem, zwłaszcza jeśli chodzi o handel i budowle sakralne. Istnieją dowody na to, że począwszy od pierwszych dynastii, egipscy władcy wznieśli tam wiele budowli, m.in. ogromną świątynię, mającą ok. 300 m długości. Ramzes II ustawił w Tanis swój kolosalny, monolityczny posąg, wysoki na jakieś 28 m i ważący ponad 800 t. Asyryjscy królowie Asarhaddon i Asurbanipal wspominają o Coanie (wg inskrypcji klinowych Saʼnu lub Siʼnu) jako o królewskim mieście rządzonym przez księcia. Gdy wcześniej prorok Izajasz ogłaszał Boży wyrok na Egipt, wymienił „książąt Coanu” obok książąt z Nof (Memfis), wskazując tym również na polityczne znaczenie tego miasta (Iz 19:1, 11-13). Podobno za czasów Tirhaki (Taharki), etiopskiego (kuszyckiego) władcy Egiptu, Coan (Tanis) był centrum administracyjnym pn. Egiptu.

Podbój Egiptu przez Asarhaddona i Asurbanipala obnażył ‛głupotę’ doradców z Coanu (Iz 19:13). Około r. 591 p.n.e. prorok Ezechiel ostrzegł przed kolejnym najazdem, tym razem babilońskiego króla Nebukadneccara (Nebukadreccara), i zapowiedział ‛wzniecenie ognia w Coanie’ (Eze 29:17; 30:1, 10, 14). Niemniej Coan (Tanis) najwyraźniej odzyskał swą pozycję i do czasów Aleksandra Wielkiego był jednym z głównych egipskich miast Delty. Gdy powstała Aleksandria, stracił znaczenie gospodarcze i zaczął podupadać.