Atak władzy radzieckiej na religię

ZWIĄZEK Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) powstał w roku 1922. Początkowo tworzyły go cztery republiki, z których Rosja była zdecydowanie największa i odgrywała najbardziej znaczącą rolę. Ostatecznie ZSRR składał się z 15 republik i zajmował niemal jedną szóstą lądowej powierzchni kuli ziemskiej. Jednakże w roku 1991 nagle się rozpadł.a Rzecz znamienna, było to pierwsze państwo, które próbowało wykorzenić z umysłów swych obywateli wiarę w Boga.

Włodzimierz Lenin, pierwszy przywódca ZSRR, był zwolennikiem Karola Marksa, który chrześcijaństwo przedstawiał jako narzędzie ucisku, a religię nazywał „opium dla ludu”. Lenin oświadczył później: „Jakikolwiek pogląd religijny, jakakolwiek koncepcja jakiegoś boga, (...) jest niewypowiedzianą ohydą”.

Kiedy w roku 1925 zmarł Tichon, patriarcha rosyjskiego Kościoła prawosławnego, nie pozwolono wybrać jego następcy. W wyniku przypuszczonego wtedy ataku na religię większość budynków kościelnych zniszczono lub zaadaptowano do celów świeckich. Duchownych zaczęto zsyłać do łagrów, gdzie wielu z nich zginęło. Jak podaje Encyclopædia Britannica, „za rządów Józefa Stalina pod koniec lat dwudziestych i w latach trzydziestych Kościół dotknęły krwawe prześladowania, których ofiarą padło tysiące osób. W roku 1939 oficjalnie działało zaledwie trzech lub czterech biskupów prawosławnych i 100 cerkwi”.

Jednakże niemal z dnia na dzień sytuacja całkowicie się odwróciła.

Religia a II wojna światowa

W roku 1939 hitlerowskie Niemcy, ówczesny sojusznik Związku Radzieckiego, napadły na Polskę, rozpętując tym samym II wojnę światową. W ciągu roku ZSRR zaanektował ostatnie 4 z 15 republik — Litwę, Łotwę, Estonię i Mołdawię. Ale w czerwcu 1941 roku Niemcy przypuściły na ZSRR zmasowany atak, który zupełnie zaskoczył Stalina. Kiedy pod koniec roku wojska niemieckie dotarły na przedpola Moskwy, upadek ZSRR wydawał się nieunikniony.

Zdesperowany Stalin postanowił zmobilizować naród do udziału w tak zwanej Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej. Zdawał sobie jednak sprawę, że chcąc zdobyć poparcie dla działań wojennych, musi pójść na ustępstwa wobec Kościoła, gdyż miliony ludzi wciąż przykładało wagę do religii. Jaki był skutek tej spektakularnej zmiany polityki Stalina?

Dzięki współpracy z Kościołem udało się zjednoczyć wysiłki narodu rosyjskiego i w roku 1945 Rosjanie odnieśli nad Niemcami walne zwycięstwo. Gdy atak władz na religię został wstrzymany, liczba cerkwi wzrosła do 25 000, a popów do 33 000.

Wznowienie ataku

Jednakże przywódcy radzieccy wcale nie odstąpili od zamiaru wykorzenienia z umysłów obywateli pojęcia Boga. Encyclopædia Britannica wyjaśnia: „W latach 1959-1964 premier Nikita Chruszczow zainicjował nową kampanię antyreligijną, w wyniku której pozostało mniej niż 10 000 czynnych cerkwi. W roku 1971 na patriarchę w miejsce zmarłego Aleksego I wybrano Pimena i chociaż Kościół wciąż miał posłuch wśród milionów, jego przyszłość rysowała się niepewnie”.b

Dalej omówimy, w jaki sposób Kościół prawosławny zdołał przetrwać tę ponowną napaść. A jak w ZSRR powodziło się innym religiom? Która z nich stała się głównym celem ataku i dlaczego? Na te pytania odpowie następny artykuł.

[Przypisy]

[Ilustracja na stronie 3]

Lenin uważał, że ‛jakakolwiek koncepcja Boga jest niewypowiedzianą ohydą’

[Prawa własności]

Musée d’Histoire Contemporaine — BDIC