BIBLIA
Pismo Święte, natchnione Słowo Jehowy, które ze względu na starożytne pochodzenie, łączny nakład, liczbę przekładów, wybitne walory literackie oraz doniosłe znaczenie dla całej ludzkości uznawane jest za Księgę wszech czasów. Niepodobne do żadnej innej książki, na żadnej się nie wzoruje. Biblia jest sama w sobie arcydziełem przysparzającym chwały jej niezrównanemu Autorowi. Żadna inna książka nie miała tylu nienawistnych wrogów ani nie była narażona na tak zaciekłe ataki.
Nazwa. Słowo „Biblia” trafiło do polszczyzny poprzez łacinę, a wywodzi się od greckiego wyrazu biblía, czyli „książeczki”. Ten z kolei pochodzi od słowa bíblos, oznaczającego rdzeń papirusu — rośliny, z której produkowano pierwowzór papieru. Fenicki port Gebal, słynący z handlu papirusem, był przez Greków nazywany Byblos (zob. Joz 13:5, przyp. w NW). Z czasem wyrazem biblía zaczęto określać rozmaite pisma, zwoje, księgi, a wreszcie zbiór mniejszych ksiąg składających się na Biblię. Hieronim nazwał go Boskim Księgozbiorem — Bibliotheca Divina.
Jezus oraz pisarze Chrześcijańskich Pism Greckich mówili o tych natchnionych księgach „Pisma” lub „święte Pisma” (Mt 21:42; Mk 14:49; Łk 24:32; Jn 5:39; Dz 18:24; Rz 1:2; 15:4; 2Tm 3:15, 16). Są one spisanymi wypowiedziami Boga objawiającego swą wolę, Jego Słowem, o czym świadczą takie wyrażenia, jak: „wypowiedź z ust Jehowy” (Pwt 8:3), „wypowiedzi Jehowy” (Joz 24:27), „przykazania Jehowy” (Ezd 7:11), „prawo Jehowy”, „przypomnienie od Jehowy”, „rozkazy Jehowy” (Ps 19:7, 8), „słowo Jehowy” (Iz 38:4; 1Ts 4:15), „wypowiedź, która przechodzi przez usta Jehowy” (Mt 4:4). Wielokrotnie nazywa się je „świętymi oświadczeniami Bożymi” (Rz 3:2; Dz 7:38; Heb 5:12; 1Pt 4:11).
Podział. Na kanon biblijny składa się 66 ksiąg — od Księgi Rodzaju do Objawienia. Wybranie właśnie tych ksiąg, a odrzucenie wielu innych stanowi dowód, że powstały pod natchnieniem Boskiego Autora, który ponadto starannie zadbał o skompletowanie i ochronę tego świętego księgozbioru (zob. APOKRYFY; KANON). Trzy czwarte objętości Biblii — 39 spośród 66 ksiąg — to Pisma Hebrajskie, utrwalone pierwotnie w tym właśnie języku, poza kilkoma urywkami aramejskimi (Ezd 4:8 do 6:18; 7:12-26; Jer 10:11; Dn 2:4b do 7:28). Żydzi łączą niektóre księgi, toteż w sumie mają ich tylko 22 lub 24, ale obejmują one ten sam materiał. Zwyczajowo też dzielą Pisma na trzy części: ‛Prawo Mojżeszowe, Proroków i Psalmy’ (Łk 24:44; zob. HEBRAJSKIE, PISMA). Pozostałą, czwartą część Biblii zredagowano po grecku, toteż owych 27 ksiąg znanych jest jako Chrześcijańskie Pisma Greckie. Spisanie, zebranie oraz zestawienie ksiąg składających się na kanon biblijny również dowodzi, że od początku do końca czuwał nad tym Jehowa (zob. CHRZEŚCIJAŃSKIE PISMA GRECKIE).
Niezwykle użyteczny podział Biblii na rozdziały i wersety (angielska Biblia króla Jakuba ma 1189 rozdziałów i 31 102 wersety) nie jest dziełem jej pisarzy, lecz został dokonany wiele stuleci później. Masoreci podzielili Pisma Hebrajskie na wersety, a w XIII w. n.e. wprowadzono rozdziały. Obecne pogrupowanie na rozdziały i wersety pojawiło się po raz pierwszy w Biblii francuskiej opublikowanej w r. 1553 przez Roberta Estienne’a.
Owych 66 ksiąg biblijnych tworzy jednolitą, zamkniętą całość. Faktu tego nie zmienia ani podział na rozdziały i wersety, zapewniający tylko wygodną pomoc do studiowania, ani zasadniczy podział dokonany na podstawie głównego języka, w którym zredagowano dostępne nam rękopisy. Mamy więc Pisma Hebrajskie i Pisma Greckie, przy czym te drugie nazywamy „chrześcijańskimi” dla odróżnienia od greckiego przekładu hebrajskiej części Biblii, zwanego Septuagintą.
„Stary Testament” i „Nowy Testament”. Część Biblii spisaną po hebrajsku i aramejsku zwykło się nazywać „Starym Testamentem”. Określenie to zaczerpnięto z 2 Koryntian 3:14 w brzmieniu łacińskiej Wulgaty oraz starych polskich przekładów: Wujka i Biblii gdańskiej. Jednakże użycie w tym wersecie sformułowania „stary testament” jest niepoprawne. Greckie słowo diathéke oznacza tu „przymierze”, podobnie jak w 32 innych miejscach tekstu greckiego. Wiele współczesnych przekładów poprawnie tłumaczy je na „stare przymierze” (Bw, Bp, BT). Apostoł Paweł nie mówi w tym wersecie o całych Pismach Hebrajsko-Aramejskich. Nie sugeruje też, jakoby natchnione pisma chrześcijańskie były jakimś „nowym testamentem” czy „nowym przymierzem”. Wspomina o starym przymierzu Prawa, które Mojżesz utrwalił w Pięcioksięgu i które stanowi jedynie część Pism przedchrześcijańskich. Dlatego w następnym wersecie oznajmia: „ilekroć się czyta Mojżesza”.
Nic więc nie uzasadnia nazywania Pism Hebrajsko-Aramejskich „Starym Testamentem”, a Chrześcijańskich Pism Greckich — „Nowym Testamentem”. Jezus Chrystus określał zbiór świętych ksiąg mianem „Pism” (Mt 21:42; Mk 14:49; Jn 5:39). Apostoł Paweł mówił o nich: „święte Pisma”, „Pisma” oraz „święte pisma” (Rz 1:2; 15:4; 2Tm 3:15).
Autor. Jak wynika z tabeli zamieszczonych obok, natchnione Słowo Jehowy zostało utrwalone przez ok. 40 ludzi, usługujących jednemu Autorowi w charakterze sekretarzy lub pisarzy. „Całe Pismo jest natchnione przez Boga”, a składa się zarówno z Chrześcijańskich Pism Greckich, jak i z „pozostałych Pism” (2Tm 3:16; 2Pt 3:15, 16). Wyrażenie „natchnione przez Boga” to przekład greckiego theòpneustos, co znaczy „tchnięte przez Boga”. Bóg ‛tchnął’ na wiernych ludzi swego ducha — swą czynną siłę — by pod jego wpływem spisali to, co chciał utrwalić, czytamy bowiem: „Proroctwo nigdy nie zostało przyniesione z woli człowieka, lecz ludzie mówili od Boga, uniesieni duchem świętym” (2Pt 1:21; Jn 20:21, 22; zob. NATCHNIENIE).
Ów niewidzialny duch pochodzący od Boga jest Jego symbolicznym „palcem”. Dlatego świadkowie nadprzyrodzonych czynów Mojżesza zawołali: „To palec Boży!” (Wj 8:18, 19; por. słowa Jezusa w Mt 12:22, 28 i Łk 11:20). Bóg podobnie okazał swoją moc, gdy swym „palcem” wyrył na tablicach kamiennych Dziesięcioro Przykazań i w ten sposób zaczął spisywać Biblię (Wj 31:18; Pwt 9:10). Jehowa bez trudu mógł się więc posłużyć ludźmi jako pisarzami, nawet jeśli niektórzy z nich byli „niewykształceni i prości” (Dz 4:13). Nie miało też dla Niego znaczenia, czy dany człowiek z zawodu był pasterzem, rolnikiem, wytwórcą namiotów, rybakiem, poborcą podatkowym, lekarzem, kapłanem, prorokiem, czy królem. Czynna siła Jehowy poddawała odpowiednie myśli do umysłu pisarza, niekiedy pozwalając mu ubrać je we własne słowa, które wyrażały jego osobowość i indywidualne cechy, a równocześnie dbała o zachowanie niezwykłej jedności tematu i celu. Powstałe w ten sposób dzieło, Biblia, odzwierciedla myśli i wolę Jehowy, a głębią i bogactwem treści przewyższa wszystkie utwory zwykłych ludzi. Bóg Wszechmocny dopilnował, by Jego prawdomówne Słowo zostało spisane w sposób zrozumiały i dający się przetłumaczyć właściwie na każdy język.
Żadnej księgi nie kompletowano tak długo jak Biblii. Zaczął ją spisywać Mojżesz w r. 1513 p.n.e. Następnie do zbioru natchnionych pism dodawano inne — aż do ksiąg Nehemiasza i Malachiasza, ukończonych po 443 r. p.n.e. Spisywanie Biblii zostało potem przerwane niemal na 500 lat, dopóki apostoł Mateusz nie sporządził swej relacji historycznej. Blisko 60 lat później Jan, ostatni z apostołów, zamknął kanon biblijny swą Ewangelią oraz trzema listami. A zatem Biblia powstawała mniej więcej 1610 lat. Wszyscy mężczyźni pracujący nad jej spisaniem byli Hebrajczykami, należeli więc do ludu, któremu „powierzono święte oświadczenia Boże” (Rz 3:2).
Biblia nie jest luźnym zbiorem przypadkowych fragmentów literatury żydowskiej i chrześcijańskiej. Przeciwnie, poszczególne jej części są odpowiednio ułożone, niezwykle jednolite i wzajemnie powiązane, co świadczy o zamiłowaniu jej Autora — samego Stwórcy — do systematyczności i porządku. Ten aspekt Biblii odzwierciedlają i podkreślają zarówno przepisy obszernego kodeksu prawnego nadanego przez Boga Izraelowi, jak i rozporządzenia dotyczące nawet najdrobniejszych szczegółów życia obozowego — jedne i drugie znalazły później swoje odpowiedniki w królestwie Dawidowym oraz w zborze pierwszych chrześcijan.
Treść. Ta Księga nad księgami mówi o przeszłości, objaśnia teraźniejszość i odsłania przyszłość. Informacje takie może podać tylko Ten, który od samego początku zna koniec (Iz 46:10). Biblia rozpoczyna się od relacji o stworzeniu nieba i ziemi, po czym zwięźle opisuje przygotowanie ziemi na mieszkanie dla ludzi. Następnie przedstawia zgodne z rzetelną nauką wyjaśnienie początków człowieka: życie pochodzi wyłącznie od Życiodawcy. Wszystkie te fakty mógł przytoczyć jedynie Stwórca, występujący teraz w charakterze Autora (Rdz 1:26-28; 2:7). Wraz z doniesieniem o tym, dlaczego umieramy, wprowadzona zostaje główna myśl, która przewija się przez całą Biblię: wykazanie słuszności zwierzchnictwa Jehowy i ostateczne urzeczywistnienie Jego zamierzenia co do ziemi za pośrednictwem Królestwa pod rządami Chrystusa, obiecanego Potomka. Ów temat przewodni zasygnalizowano już w pierwszym proroctwie, mówiącym o ‛potomstwie niewiasty’ (Rdz 3:15). Upłynęło ponad 2000 lat, zanim Bóg ponownie wspomniał o obietnicy co do „potomstwa”, oznajmiając Abrahamowi: „Poprzez twoje potomstwo na pewno będą sobie błogosławić wszystkie narody ziemi” (Rdz 22:18). Przeszło 800 lat później powtórzył tę obietnicę królowi Dawidowi, wywodzącemu się od Abrahama, a potem za pośrednictwem swych proroków wciąż podsycał nadzieję na jej spełnienie (2Sm 7:12, 16; Iz 9:6, 7). Z górą 1000 lat po Dawidzie, a 4000 lat po proroctwie wypowiedzianym w Edenie, pojawił się obiecany Potomek — Jezus Chrystus, prawowity dziedzic „tronu Dawida, jego ojca” (Łk 1:31-33; Gal 3:16). Kiedy ziemskie potomstwo „węża” uśmierciło go — niejako ‛rozgniotło mu piętę’ — ów „Syn Najwyższego” zapłacił cenę okupu za prawo do życia utracone przez dzieci Adama, co było jedynym sposobem na utorowanie ludzkości drogi do życia wiecznego. Następnie został wzięty do nieba, gdzie miał oczekiwać, aż nadejdzie wyznaczony czas, by zrzucić na ziemię „pradawnego węża, zwanego Diabłem i Szatanem”, a później na zawsze go unicestwić. I wreszcie ostatnie rozdziały Objawienia doprowadzają do zachwycającego finału podniosłą myśl przewodnią zasygnalizowaną już w Księdze Rodzaju, a rozwijaną i rozbudowywaną w całej Biblii — odsłaniają olśniewające zamierzenie Jehowy urzeczywistnione przez Jego Królestwo (Obj 11:15; 12:1-12, 17; 19:11-16; 20:1-3, 7-10; 21:1-5; 22:3-5).
Owo Królestwo podlegające władzy Chrystusa, obiecanego Potomka, wykaże słuszność zwierzchnictwa Jehowy i uświęci Jego imię. Zgodnie z tą myślą przewodnią Biblia bardziej niż jakakolwiek inna książka wywyższa osobiste imię Boga, które w Pismach Hebrajskich według Przekładu Nowego Świata występuje 6973 razy. Oprócz tego wielokrotnie pojawia się w postaci skróconej — „Jah” — i wchodzi w skład mnóstwa imion, np. Jehoszua (inaczej „Jezus”), czyli „Jehowa jest wybawieniem” (zob. JEHOWA [Doniosłe znaczenie imienia Bożego]). Gdyby nie informacje objawione w Biblii, nie znalibyśmy imienia Stwórcy, nie wiedzielibyśmy ani o wielkiej kwestii spornej co do Jego zwierzchnictwa, podniesionej podczas buntu w Edenie, ani o Jego zamierzeniu dotyczącym uświęcenia tego imienia i wykazania przed wszystkimi stworzeniami słuszności panowania Bożego.
W tym zbiorze 66 ksiąg temat Królestwa oraz imienia Jehowy przeplata się z wiadomościami z najróżniejszych dziedzin, takich jak: rolnictwo, architektura, astronomia, chemia, handel, budownictwo, etnologia, zarządzanie, higiena, muzyka, poezja, filologia czy taktyka wojenna. Biblia nie jest rozprawą naukową na żaden z tych tematów, wspomina o nich dodatkowo, przy okazji rozwijania swego głównego wątku. Niemniej stanowi prawdziwą skarbnicę informacji dla archeologów i paleografów.
Jako rzetelne dzieło historyczne, mówiące o wydarzeniach z zamierzchłej przeszłości, Biblia nie ma sobie równych wśród innych książek. Jednakże o wiele cenniejsze są zawarte w niej proroctwa, gdyż opisują przyszłość, i to z dokładnością, na jaką stać wyłącznie Króla Wieczności. Dalekosiężne przepowiednie biblijne przedstawiły wielowiekowy pochód potęg światowych, a nawet powstanie i ostateczny upadek niektórych współczesnych instytucji.
Prawdomówne Słowo Boże w nader praktyczny sposób wyzwala ludzi z niewiedzy, przesądów, człowieczych filozofii i bezsensownych tradycji (Jn 8:32). „Słowo Boże jest żywe i oddziałuje z mocą” (Heb 4:12). Bez Biblii nie znalibyśmy ani Jehowy, ani cudownych dobrodziejstw wypływających z Chrystusowej ofiary okupu, ani wymagań, które musimy spełniać, by dostąpić życia wiecznego jako współdziedzice lub poddani Królestwa Bożego.
Biblia jest niezwykle praktyczna także pod innymi względami, udziela bowiem chrześcijanom zdrowych rad co do tego, jak żyć, jak pełnić służbę Bożą i jak sobie radzić w tym bezbożnym, hedonistycznym świecie. Zaleca im, by ‛nie dawali się kształtować na wzór tego systemu rzeczy’, lecz by się wyzbyli świeckiego myślenia, przeobrażając swe umysły. Mogą to osiągnąć przez pielęgnowanie pokornego nastawienia umysłu, „jakie było też u Chrystusa Jezusa”, i przez zrzucenie starej osobowości, a przyodzianie się w nową (Rz 12:2; Flp 2:5-8; Ef 4:23, 24; Kol 3:5-10). Wiąże się to z przejawianiem owoców ducha Bożego, takich jak: „miłość, radość, pokój, wielkoduszna cierpliwość, życzliwość, dobroć, wiara, łagodność, panowanie nad sobą” — o których tyle napisano w całej Biblii (Gal 5:22, 23; Kol 3:12-14).
Autentyczność. Wiarogodność Biblii atakowano z różnych stron, ale nawet w najdrobniejszej mierze nie zdołano podkopać lub osłabić jej pozycji.
Historia biblijna. Izaak Newton powiedział kiedyś: „W Biblii odkrywam więcej przekonujących oznak autentyczności niż w jakiejkolwiek kronice świeckiej” (R. Watson, Two Apologies, Londyn 1820, s. 57). Jej wierność wobec prawdy jest widoczna w każdym badanym szczególe. Zawarte w niej relacje historyczne są dokładne i rzetelne. Nie da się np. podważyć tego, co mówi o zdobyciu Babilonu przez Medów i Persów (Jer 51:11, 12, 28; Dn 5:28) czy o takich postaciach, jak babiloński władca Nebukadneccar (Jer 27:20; Dn 1:1), król Egiptu Sziszak (1Kl 14:25; 2Kn 12:2), Asyryjczycy Tiglat-Pileser III i Sancherib (2Kl 15:29; 16:7; 18:13), cesarze rzymscy August, Tyberiusz i Klaudiusz (Łk 2:1; 3:1; Dz 18:2), Rzymianie Piłat, Feliks oraz Festus (Dz 4:27; 23:26; 24:27), ani tego, co powiedziano w niej o świątyni Artemidy w Efezie i o ateńskim Areopagu (Dz 17:19-34; 19:35). Wszystkie informacje biblijne o tych i innych miejscach, ludziach czy wydarzeniach są w każdym szczególe historycznie ścisłe (zob. ARCHEOLOGIA).
Rasy i języki. Zgodne z prawdą jest także to, co Biblia mówi o rasach i językach. Wszyscy mieszkańcy ziemi — bez względu na budowę ciała, kolor skóry, kulturę czy język — należą do jednej rodziny ludzkiej. Nie da się zaprzeczyć, iż zasadniczo można ją podzielić na trzy gałęzie: jafetycką, chamicką i semicką, wywodzące się od Adama poprzez Noego (Rdz 9:18, 19; Dz 17:26). Henry Rawlinson oświadczył: „Gdybyśmy mieli szukać jedynie punktu przecięcia dróg językowych, nie bacząc na jakiekolwiek zapisy biblijne, mimo wszystko doszlibyśmy do wniosku, że linie te rozchodzą się z jednego punktu, a mianowicie z równin Szinearu” (G. Rawlinson, The Historical Evidences of the Truth of the Scripture Records, 1862, s. 287; Rdz 11:2-9).
Praktyczność. Nauki i przykłady zawarte w Biblii mają niezwykle praktyczną wartość dla współczesnego człowieka. Wyłuszczone w niej sprawiedliwe zasady i wysokie mierniki moralne górują nad zaleceniami każdej innej książki. Biblia nie tylko odpowiada na ważne pytania, lecz także udziela wielu praktycznych wskazówek, których przestrzeganie mogłoby się przyczynić do poprawy zdrowia fizycznego i psychicznego wszystkich mieszkańców ziemi. Przedstawia normy, które pozwalają odróżnić dobro od zła, a dotyczą uczciwości w interesach (Kpł 19:35, 36; Prz 20:10; 22:22, 23; Mt 7:12), pracowitości (Ef 4:28; Kol 3:23; 1Ts 4:11, 12; 2Ts 3:10-12), moralnego prowadzenia się (Wj 20:14-17; Kpł 20:10-16; Gal 5:19-23; 1Ts 4:3-8), budującego towarzystwa (Prz 5:3-11; 13:20; 1Ko 15:33; Heb 10:24, 25), dobrych stosunków rodzinnych (Pwt 6:4-9; Prz 13:24; Ef 5:21-33; 6:1-4; Kol 3:18-21). Znany amerykański pedagog William Lyon Phelps powiedział kiedyś: „Uważam, że wiedza biblijna bez studiowania na uczelni ma większą wartość niż wyższe studia bez Biblii” (The New Dictionary of Thoughts, s. 46). A szósty prezydent USA John Quincy Adams napisał o Biblii: „Spośród wszystkich książek świata ona najbardziej pomaga ludziom być dobrymi, mądrymi i szczęśliwymi” (Letters of John Quincy Adams to His Son, 1849, s. 9).
Dokładność naukowa. Również pod tym względem Biblii nie można niczego zarzucić. Jest całkowicie zgodna z nauką, gdy opisuje kolejne etapy przygotowania naszej planety na mieszkanie dla człowieka (Rdz 1:1-31), gdy nawiązuje do faktu, że ziemia jest okrągła i zawieszona „na niczym” (Hi 26:7; Iz 40:22), gdy zalicza zająca do zwierząt przeżuwających pokarm (Kpł 11:6) czy wreszcie gdy oznajmia, iż „dusza ciała jest we krwi” (Kpł 17:11-14).
Kultura i zwyczaje. W biblijnych informacjach o kulturze i zwyczajach nie znaleziono żadnych nieścisłości. Wobec władców zawsze używa się w Biblii tytułu odpowiedniego do okresu, w którym spisywano dane sprawozdanie. Na przykład Herod Antypas i Lizaniasz nazywani są władcami okręgu (tetrarchami), Herod Agryppa (II) — królem, a Gallio — prokonsulem (Łk 3:1; Dz 18:12; 25:13). W czasach rzymskich żołnierze zwycięskiej armii często odbywali pochody tryumfalne, w których wiedli ze sobą jeńców (2Ko 2:14). Pismo Święte wspomina też o gościnności wobec obcych, o wschodnich obyczajach, sposobie kupowania nieruchomości, procedurach prawnych towarzyszących zawieraniu umów czy o obrzezaniu praktykowanym przez Hebrajczyków i inne ludy — i we wszystkich tych szczegółach jest dokładne (Rdz 17:10-14; 18:1-8; 23:7-18; Jer 9:25, 26).
Szczerość. Pisarze Biblii odznaczali się szczerością niespotykaną wśród starożytnych autorów. Już pierwszy z nich, Mojżesz, otwarcie donosi zarówno o własnych grzechach, jak i o grzechach i błędach swego ludu, w czym naśladują go inni hebrajscy pisarze (Wj 14:11, 12; 32:1-6; Lb 14:1-9; 20:9-12; 27:12-14; Pwt 4:21). Nie kamuflowano nawet grzechów wybitnych postaci, takich jak Dawid i Salomon (2Sm 11:2-27; 1Kl 11:1-13). Jonasz opowiedział o swoim nieposłuszeństwie (Jon 1:1-3; 4:1). Taką samą prostolinijną szczerość przejawiali inni prorocy. Szacunek dla prawdy, widoczny w Pismach Hebrajskich, cechuje też relacje pisarzy Chrześcijańskich Pism Greckich. Paweł mówi o swym dawnym grzesznym postępowaniu, poza tym dowiadujemy się, że Marek nie wytrwał w służbie misjonarskiej i jakie błędy popełnił apostoł Piotr (Dz 15:37-39; 22:19, 20; Gal 2:11-14). Tego rodzaju szczere, otwarte sprawozdania budzą zaufanie do uczciwości i prawdomówności Biblii.
Rzetelność. Fakty poświadczają, że Biblia jest księgą rzetelną. Opisuje wydarzenia ściśle osadzone w realiach historycznych. Podaje bezpośrednie, miarodajne pouczenia w niezwykle prosty sposób. Prostolinijność, żarliwość i wierność jej pisarzy, ich gorliwe oddanie prawdzie i usilne starania o dokładność w szczegółach — wszystkiego tego należałoby się spodziewać po Bożym Słowie prawdy (Jn 17:17).
Proroctwa. Przepowiednie zawarte w Biblii same w sobie dowodzą, że jest ona natchnionym Słowem Jehowy. Spisano w niej mnóstwo dalekosiężnych proroctw, które się spełniły. Część z nich przedstawiono w tabeli zamieszczonej na ss. 343-346 książki „Całe Pismo jest natchnione przez Boga i pożyteczne”.
Jak przetrwała. Nie wiadomo dziś o żadnym zachowanym pierwopisie jakiejkolwiek księgi Pisma Świętego. Jehowa jednak dopilnował, by starzejące się oryginały zastępowano odpisami. Prócz tego w miarę jak od czasu niewoli babilońskiej przybywało społeczności żydowskich poza Palestyną, rosło też zapotrzebowanie na dalsze kopie Pism. Zaspokajali je zawodowi przepisywacze, którzy sporządzali odpisy z nadzwyczajną skrupulatnością. Do grona tego należał także Ezdrasz, „biegły przepisywacz w dziedzinie Prawa Mojżeszowego, które dał Jehowa, Bóg Izraela” (Ezd 7:6).
Przez setki lat sporządzano odręczne kopie Biblii, która z czasem powiększyła się o Chrześcijańskie Pisma Greckie. Pojawiały się też przekłady świętych Pism. Pismom Hebrajskim przysługuje zaszczytne miano pierwszego ważnego dzieła przetłumaczonego na inny język. Do dnia dzisiejszego zachowały się tysiące rękopisów biblijnych, zawierających tekst oryginalny lub jego tłumaczenie (zob. PRZEKŁADY BIBLII; RĘKOPISY BIBLIJNE).
Pierwsza drukowana Biblia wyszła spod prasy Jana Gutenberga w r. 1456. Obecnie łączny nakład całej Biblii bądź jej fragmentów przekroczył już cztery miliardy egzemplarzy w przeszło 2000 języków. Przez ten czas atakowano ją z najrozmaitszych stron. Miała chyba więcej wrogów niż jakakolwiek inna książka. Papieże i duchowni zbierający się na soborach zakazywali wiernym ją czytać, i to pod groźbą ekskomuniki. Tysiące miłujących ją ludzi straciło życie, a mnóstwo jej egzemplarzy wydano na pastwę płomieni. Jedną z ofiar w tej walce Biblii o przetrwanie był tłumacz William Tyndale, który w dyskusji z pewnym duchownym oświadczył: „Jeżeli Bóg pozwoli mi jeszcze trochę pożyć, postaram się, by za parę lat parobek za pługiem znał Pismo Święte lepiej od ciebie” (J. Foxe, Actes and Monuments, Londyn 1563, s. 514).
Wszelka chwała i wszelkie dziękczynienie za to, że mimo tak zaciekłego sprzeciwu Biblia jednak przetrwała, należy się Jehowie, który chronił swe Słowo. Okoliczność ta nadaje jeszcze głębszy sens słowom proroka Izajasza, przytoczonym przez apostoła Piotra: „Wszelkie ciało jest jak trawa, a wszelka jego chwała jest jak kwiecie trawy; trawa usycha i kwiat opada, lecz wypowiedź Jehowy trwa na wieki” (1Pt 1:24, 25; Iz 40:6-8). Również w naszych czasach naprawdę warto ‛zwracać na nie uwagę jak na lampę świecącą w ciemnym miejscu’ (2Pt 1:19; Ps 119:105). Kto ma „upodobanie w prawie Jehowy i jego prawo czyta półgłosem dniem i nocą”, a to, czego się dowiaduje, wprowadza w czyn, temu dobrze się wiedzie i jest szczęśliwy (Ps 1:1, 2; Joz 1:8). Zawarte w Biblii prawa, przypomnienia, rozkazy i sądownicze rozstrzygnięcia Jehowy są mu ‛słodsze niż miód’, a zaczerpnięta z nich mądrość ‛bardziej pożądana niż złoto — niż wiele oczyszczonego złota’, gdyż oznacza dla niego życie (Ps 19:7-10; Prz 3:13, 16-18; zob. KANON).
[Tabela na stronie 230]
KSIĘGI BIBLIJNE W KOLEJNOŚCI SPISANIA
(Podana poniżej kolejność spisania poszczególnych ksiąg biblijnych ma charakter przybliżony; niektóre daty i miejsca spisania nie są pewne)
Pisma Hebrajskie (lata p.n.e.)
Nazwa księgi
Pisarz
Spisywanie ukończono
Obejmuje okres
Miejsce spisania
Rodzaju
Mojżesz
1513
„Na początku” do 1657
pustkowie
Wyjścia
Mojżesz
1512
1657-1512
pustkowie
Kapłańska
Mojżesz
1512
1 miesiąc (1512)
pustkowie
Hioba
Mojżesz
ok. 1473
ponad 140 lat między 1657 a 1473
pustkowie
Liczb
Mojżesz
1473
1512-1473
pustkowie i równiny moabskie
Powtórzonego Prawa
Mojżesz
1473
2 miesiące (1473)
równiny moabskie
Jozuego
Jozue
ok. 1450
1473-ok. 1450
Kanaan
Sędziów
Samuel
ok. 1100
ok. 1450-ok. 1120
Izrael
Rut
Samuel
ok. 1090
11 lat panowania sędziów
Izrael
1 Samuela
Samuel; Gad; Natan
ok. 1078
ok. 1180-1078
Izrael
2 Samuela
Gad; Natan
ok. 1040
1077-ok. 1040
Izrael
Pieśń nad Pieśniami
Salomon
ok. 1020
—
Jerozolima
Kaznodziei
Salomon
przed 1000
—
Jerozolima
Jonasza
Jonasz
ok. 844
—
—
Joela
Joel
ok. 820 (?)
—
Juda
Amosa
Amos
ok. 804
—
Juda
Ozeasza
Ozeasz
po 745
przed 804-po 745
Samaria (okręg)
Izajasza
Izajasz
po 732
ok. 778-po 732
Jerozolima
Micheasza
Micheasz
przed 717
ok. 777-717
Juda
Przysłów
Salomon; Agur; Lemuel
ok. 717
—
Jerozolima
Sofoniasza
Sofoniasz
przed 648
—
Juda
Nahuma
Nahum
przed 632
—
Juda
Habakuka
Habakuk
ok. 628 (?)
—
Juda
Lamentacje
Jeremiasz
607
—
okolice Jerozolimy
Abdiasza
Abdiasz
ok. 607
—
—
Ezechiela
Ezechiel
ok. 591
613-ok. 591
Babilon
1 i 2 Królów
Jeremiasz
580
ok. 1040-580
Juda i Egipt
Jeremiasza
Jeremiasz
580
647-580
Juda i Egipt
Daniela
Daniel
ok. 536
618-ok. 536
Babilon
Aggeusza
Aggeusz
520
112 dni (520)
Jerozolima
Zachariasza
Zachariasz
518
520-518
Jerozolima
Estery
Mardocheusz
ok. 475
493-ok. 475
Suza (Elam)
1 i 2 Kronik
Ezdrasz
ok. 460
po 1 Kronik 9:44: 1077-537
Jerozolima (?)
Ezdrasza
Ezdrasz
ok. 460
537-ok. 467
Jerozolima
Psalmy
Dawid i inni
ok. 460
—
—
Nehemiasza
Nehemiasz
po 443
456-po 443
Jerozolima
Malachiasza
Malachiasz
po 443
—
Jerozolima
[Tabela na stronie 231]
Chrześcijańskie Pisma Greckie (lata n.e.)
Nazwa księgi
Pisarz
Spisywanie ukończono
Obejmuje okres
Miejsce spisania
Mateusza
Mateusz
ok. 41
2 p.n.e.-33 n.e.
Palestyna
1 Tesaloniczan
Paweł
ok. 50
—
Korynt
2 Tesaloniczan
Paweł
ok. 51
—
Korynt
Galatów
Paweł
ok. 50—52
—
Korynt lub Antiochia Syryjska
1 Koryntian
Paweł
ok. 55
—
Efez
2 Koryntian
Paweł
ok. 55
—
Macedonia
Rzymian
Paweł
ok. 56
—
Korynt
Łukasza
Łukasz
ok. 56—58
3 p.n.e.-33 n.e.
Cezarea
Efezjan
Paweł
ok. 60—61
—
Rzym
Kolosan
Paweł
ok. 60—61
—
Rzym
Filemona
Paweł
ok. 60—61
—
Rzym
Filipian
Paweł
ok. 60—61
—
Rzym
Hebrajczyków
Paweł
ok. 61
—
Rzym
Dzieje Apostolskie
Łukasz
ok. 61
33-ok. 61 n.e.
Rzym
Jakuba
Jakub
przed 62
—
Jerozolima
Marka
Marek
ok. 60—65
29-33 n.e.
Rzym
1 Tymoteusza
Paweł
ok. 61—64
—
Macedonia
Tytusa
Paweł
ok. 61—64
—
Macedonia (?)
1 Piotra
Piotr
ok. 62—64
—
Babilon
2 Piotra
Piotr
ok. 64
—
Babilon (?)
2 Tymoteusza
Paweł
ok. 65
—
Rzym
Judy
Juda
ok. 65
—
Palestyna (?)
Objawienie
Jan
ok. 96
—
Patmos
Jana
Jan
ok. 98
po prologu: 29-33 n.e.
Efez lub okolice
1 Jana
Jan
ok. 98
—
Efez lub okolice
2 Jana
Jan
ok. 98
—
Efez lub okolice
3 Jana
Jan
ok. 98
—
Efez lub okolice