ELIASZ

(„moim Bogiem jest Jehowa”).

1. Jeden z najwybitniejszych proroków w Izraelu. Najwyraźniej pochodził z Tiszbe, wioski leżącej zdaniem niektórych na wsch. od Jordanu, w ziemi Gilead (1Kl 17:1). Swą długą działalność prorocką w Izraelu rozpoczął w czasach króla Achaba (który wstąpił na tron w 940 p.n.e.) i kontynuował za rządów jego syna Achazjasza (sprawującego władzę od ok. 919 p.n.e.) (1Kl 22:51). Ostatnia wzmianka o służbie prorockiej Eliasza (tym razem na rzecz Judy) pochodzi z końcowego okresu ośmioletniego panowania judzkiego króla Jehorama, które zaczęło się w r. 913 p.n.e. (2Kl 8:16; 2Kn 21:12-15).

Za pośrednictwem Eliasza Jehowa wspierał prawdziwe wielbienie w Izraelu w czasie, gdy duchowy i moralny poziom tego narodu zatrważająco się obniżył. Król Achab, syn Omriego, dalej uprawiał kult cielca zapoczątkowany przez Jeroboama, ale co gorsza, ożenił się z Jezebel, córką sydońskiego króla Etbaala. Pod jej wpływem wprowadził na wielką skalę kult Baala, przez co dopuścił się większych grzechów niż wszyscy poprzedni królowie Izraela. W kraju pojawiło się mnóstwo kapłanów i proroków Baala oraz zapanowało skrajne zepsucie. Z nienawiści do Jehowy Jezebel zaczęła prześladować i mordować Jego proroków, toteż musieli się oni ukrywać w jaskiniach (1Kl 16:30-33; 18:13).

Karmiony przez kruki. Pierwsza biblijna wzmianka o Eliaszu dotyczy tego, jak Jehowa posyła go, by obwieścił Izraelitom karę za ich grzechy. A pierwsze zanotowane słowa, które wypowiada, brzmią: „Jako żyje Jehowa, Bóg Izraela, przed którym stoję”. Następnie oznajmia, iż zgodnie z postanowieniem Jehowy, żywego Boga Izraela, przez kilka lat nie będzie rosy ani deszczu, chyba że na słowo Eliasza. Jak się później okazało, susza trwała trzy i pół roku (1Kl 17:1; Jak 5:17). Po tym oświadczeniu prorok na polecenie Jehowy udaje się do doliny potoku Kerit, leżącej na wsch. od Jordanu, na terytorium plemienia Gada. W cudowny sposób zaopatrują go tam w żywność kruki. Wodę czerpie z potoku, który jednak po pewnym czasie z powodu suszy wysycha. Ale Jehowa dalej zapewnia mu kierownictwo i wysyła go poza terytorium Izraela, do Carefat, fenickiego miasta zależnego wtedy od Sydonu. Tam, niedaleko miasta Sydon, gdzie panuje teść Achaba, Etbaal (1Kl 16:31), Eliasz spotyka wdowę, która przygotowuje dla siebie i swego syna ostatni posiłek z resztki mąki i oliwy. Prosi ową kobietę, by najpierw zrobiła placek dla niego, i obiecuje, że w czasie suszy Jehowa będzie zaopatrywał ją w żywność. Wdowa rozpoznaje w proroku męża Bożego i spełnia jego prośbę, za co zostaje obficie nagrodzona (por. Mt 10:41, 42). Podczas pobytu Eliasza w domu tej kobiety umiera jej syn. Prorok modli się do Boga, a Ten przywraca chłopcu życie; jest to pierwszy opisany w Biblii przypadek zmartwychwstania i trzeci z ośmiu cudów Eliasza (1Kl 17).

Jak Eliasz wykazał Izraelitom, że Jehowa rzeczywiście jest prawdziwym Bogiem?

W tym czasie Achab bez powodzenia wszędzie szuka Eliasza, niewątpliwie po to, żeby go zabić (1Kl 18:10). W końcu na polecenie Boga Eliasz pokazuje się Achabowi. Spotyka się z nim i prosi o zebranie 450 proroków Baala i 400 proroków świętego pala (aszery). Achab zgromadza ich na górze Karmel, niedaleko Morza Śródziemnego (ILUSTRACJA, t. 1, s. 950). Eliasz proponuje ludowi przeprowadzenie próby mającej wykazać, kto jest prawdziwym Bogiem. Okaże się nim ten, kto ześle ogień, który strawi byka złożonego w ofierze. Lud się na to zgadza. Najpierw prorocy wzywają Baala, ale na próżno. Nie pojawia się ogień mający poświadczyć, że Baal to żywy bóg, chociaż jego prorocy wytrwale się do niego modlą, a nawet robią sobie na ciele rytualne nacięcia. Przez większą część dnia ‛utykają wokół ołtarza’ w palącym słońcu, a Eliasz bezlitośnie z nich drwi, potęgując tym ich szaleństwo (1Kl 18:18-29).

Teraz przychodzi kolej na Eliasza. Bierze on 12 kamieni i naprawia ołtarz, zniszczony zapewne na rozkaz Jezebel. Następnie każe ludziom trzykrotnie polać ofiarę i ołtarz wodą, aż napełnił się nią nawet rów wykopany wokół ołtarza, otaczający teren o powierzchni ok. 1000 m² (1Kl 18:30-35). Mniej więcej w czasie składania wieczornej ofiary zbożowej Eliasz modli się do Jehowy, który zsyła z nieba ogień. Pochłania on nie tylko ofiarę, ale też drwa, kamienie ołtarza i wodę w rowie (1Kl 18:36-38). Widząc to, ludzie padają na twarze i mówią: „Jehowa jest prawdziwym Bogiem! Jehowa jest prawdziwym Bogiem!” Wtedy Eliasz każe pozabijać 450 proroków Baala w dolinie potoku Kiszon. W odpowiedzi na jego modlitwę Jehowa kładzie też kres suszy, zsyłając ulewę. Potem dzięki mocy od Jehowy prorok biegnie przed rydwanem Achaba do Jizreel, prawdopodobnie aż 30 km (1Kl 18:39-46).

Ucieczka przed Jezebel. Na wieść o śmierci proroków Baala królowa Jezebel poprzysięga zgładzić Eliasza. Przestraszony prorok ucieka jakieś 150 km na pd. zach., do Beer-Szeby, leżącej na zach. od pd. krańca Morza Martwego (Słonego) (MAPA, t. 1, s. 949). Pozostawia swego sługę, po czym podąża dalej, na pustkowie, gdzie modli się o śmierć. Tam ukazuje mu się anioł Jehowy, by go przygotować do długiej wędrówki na „górę prawdziwego Boga”, czyli Horeb. Dzięki otrzymanemu posiłkowi Eliasz w ciągu 40 dni pokonuje przeszło 300 km. Na Horebie słyszy głos Jehowy, przedtem jednak ogląda napawający lękiem przejaw Jego mocy w postaci wiatru, trzęsienia ziemi oraz ognia. W zjawiskach tych nie ma Jehowy, gdyż On nie jest bóstwem natury ani uosobieniem sił przyrody. Te ostatnie są po prostu oznaką działania Jego czynnej siły, a nie Nim samym. Wszechmocny uświadamia Eliaszowi, że jego służba prorocka jeszcze nie dobiegła końca. Prorok sądził, iż poza nim nie ma w Izraelu ani jednego czciciela prawdziwego Boga, ale Jehowa koryguje jego sposób myślenia, wyjawiając mu, że jeszcze 7000 osób nie pokłoniło się Baalowi. Wysyła Eliasza z powrotem, by wykonał zleconą mu misję — trzy wymienione z imienia osoby ma namaścić, czyli wyznaczyć do wykonania określonego dzieła dla Jehowy: Chazaela na króla Syrii, Jehu na króla Izraela oraz Elizeusza na swego następcę (1Kl 19:1-18).

Wyznaczenie Elizeusza na następcę. Potem Eliasz udaje się do miejscowości Abel-Mechola, gdzie mieszka Elizeusz. Zastaje go akurat przy orce i na znak namaszczenia, czyli mianowania go swym następcą, zarzuca na niego swą urzędową szatę. Od tego czasu Elizeusz towarzyszy Eliaszowi i mu usługuje. Niewątpliwie jest z nim także wtedy, gdy ten ponownie wypowiada proroctwo przeciwko Achabowi. Ów chciwy król, czciciel Baala, bezprawnie przejął winnicę będącą dziedziczną własnością Nabota Jizreelity — pozwolił, by jego żona Jezebel posłużyła się fałszywymi oskarżeniami, fałszywymi świadkami i niesprawiedliwymi sędziami i doprowadziła do zamordowania tego człowieka. Eliasz spotyka Achaba przy tej winnicy i mówi mu, że psy będą lizać jego krew w tym samym miejscu, w którym lizały krew Nabota. Oznajmia również, że podobny los czeka Jezebel (1Kl 19:19; 21:1-26).

Mniej więcej po trzech latach Achab ginie w bitwie. Kiedy rydwan króla jest opłukiwany przy sadzawce Samarii, psy liżą jego krew. Do wykonania wyroku na Jezebel dochodzi jednak później, być może po 15 latach. Następcą Achaba zostaje jego syn Achazjasz. Król ten podąża śladami swego niegodziwego ojca, bo gdy w wyniku nieszczęśliwego wypadku odnosi obrażenia, o swój los pyta fałszywego boga Baal-Zebuba, bóstwo Ekronu. Eliasz przesyła królowi orędzie od Jehowy, że za ten czyn na pewno umrze. Kiedy Achazjasz wysyła kolejno trzy oddziały — każdy po 50 żołnierzy z dowódcą, żeby pojmały proroka, ten unicestwia pierwsze dwa ogniem z nieba; jednak na pokorną prośbę trzeciego dowódcy Eliasz idzie z nim, by osobiście ogłosić królowi wyrok (1Kl 22:1, 37, 38; 2Kl 1:1-17).

Przejęcie obowiązków przez Elizeusza. Nadchodzi pora, by Eliasz, który już kilka lat wcześniej mianował Elizeusza swym następcą i dobrze go wyszkolił, przekazał mu urzędowy płaszcz prorocki. Dzieje się to za panowania izraelskiego króla Jehorama, następcy i brata Achazjasza. Eliasz udaje się do Betel, stamtąd do Jerycha, a potem nad Jordan i przez cały czas towarzyszy mu Elizeusz. Za swą wierność dostępuje nagrody — widzi ognisty rydwan wojenny i konie ogniste oraz Eliasza ‛wstępującego w wichrze ku niebiosom’. Elizeusz podnosi urzędową szatę Eliasza, która z niego spadła, i otrzymuje „dwie części” (dział przysługujący pierworodnemu) jego ducha — ducha odwagi i „wielkiej zazdrości o Jehowę, Boga Zastępów” (2Kl 2:1-13; 1Kl 19:10, 14; por. Pwt 21:17).

Eliasz wtedy jeszcze nie umiera ani nie wstępuje do niewidzialnej dziedziny duchowej, lecz zostaje przeniesiony na inny teren działania (Jn 3:13). Świadczy o tym fakt, że Elizeusz nie obchodzi po nim żałoby. Po wielu latach Eliasz dalej żyje i działa jako prorok, tyle że teraz na rzecz króla Judy. Z powodu niegodziwego postępowania judzkiego króla Jehorama pisze do niego list z potępiającym orędziem od Jehowy, które wkrótce potem się spełnia (2Kn 21:12-15; zob. NIEBO [Wstąpienie do nieba]).

Cuda. W sprawozdaniu biblijnym przypisano Eliaszowi osiem cudów. Oto one: 1) wstrzymanie deszczu z nieba, 2) odnawianie zapasu mąki i oliwy u wdowy z Carefat, 3) wskrzeszenie syna tej wdowy, 4) sprowadzenie ognia z nieba, stanowiącego odpowiedź na modlitwę, 5) wywołanie deszczu kończącego suszę, 6) sprowadzenie ognia na dowódcę i 50 żołnierzy wysłanych przez króla Achazjasza, 7) sprowadzenie ognia na drugiego dowódcę i jego 50 ludzi, 8) rozdzielenie wód Jordanu przez uderzenie ich urzędową szatą. Cudem było również jego ‛wstąpienie ku niebiosom’, ale było to bezpośrednie działanie Boga, bez uprzedniej modlitwy lub zapowiedzi Eliasza.

Eliasz gorliwie popierał prawdziwe wielbienie Jehowy. Wiele zdziałał w walce z kultem Baala w Izraelu; dzieło to kontynuował Elizeusz, Jehu zaś zgładził Jezebel i wytępił sydoński kult Baala. Za czasów Eliasza wierności Jehowie dochowywało jakieś 7000 osób, m.in. Abdiasz, zarządca domu Achaba. Działalność proroka niewątpliwie bardzo ich pokrzepiała. Na swego następcę Eliasz wyznaczył Elizeusza i to jemu pozostawił namaszczenie Chazaela i Jehu.

Apostoł Paweł z pewnością miał na myśli także Eliasza, gdy pisał o „Samuelu i innych prorokach, którzy dzięki wierze (...) prowadzili do prawości”, i gdy wspomniał, że „niewiasty dzięki zmartwychwstaniu otrzymały swych umarłych”. A zatem Eliasz należy do „obłoku” wiernych starożytnych świadków (Heb 11:32-35; 12:1). Uczeń Jakub powołał się na przykład Eliasza jako dowód skuteczności modlitw „człowieka żywiącego uczucia podobne do naszych” i wiernie służącego Bogu (Jak 5:16-18).

Proroczy pierwowzór rzeczy przyszłych. Jakieś 450 lat po czasach Eliasza Malachiasz zapowiedział, że prorok Eliasz pojawi się, „zanim nadejdzie wielki i napawający lękiem dzień Jehowy” (Mal 4:5, 6). Żydzi za dni Jezusa wyczekiwali urzeczywistnienia się tego proroctwa i przyjścia Eliasza (Mt 17:10). Niektórzy myśleli, że jest nim Jezus (Mt 16:14). Również Jana Chrzciciela niektórzy uznawali za Eliasza, gdyż tak jak on nosił szatę z sierści i skórzany pas na biodrach; ale Jan zaprzeczył, jakoby był Eliaszem (2Kl 1:8; Mt 3:4; Jn 1:21). Anioł nie powiedział Zachariaszowi, że jego syn Jan będzie Eliaszem, lecz że będzie miał „ducha i moc Eliasza (...), żeby przygotować Jehowie lud przysposobiony” (Łk 1:17). W myśl słów Jezusa Jan dokonał tego dzieła, ale Żydzi go nie rozpoznali (Mt 17:11-13). Podczas przemienienia Jezusa, do którego doszło po śmierci Jana Chrzciciela, w wizji obok Mojżesza ukazał się także Eliasz. Wskazywało to, że nastąpi coś jeszcze, czego zapowiedzią była jego działalność (Mk 9:1-8).

2. Syn Beniaminity Jerochama; mieszkał w Jerozolimie i był głową swego domu patriarchalnego (1Kn 8:1, 27, 28).

3. Członek plemienia Lewiego i kapłan z „synów Charima” (1Kn 24:8; Ezd 2:1, 2, 39), wymieniony wśród tych, którzy zgodnie z zachętą Ezdrasza odprawili swe cudzoziemskie żony (Ezd 10:21, 44).

4. Jeden z potomków Elama, którzy idąc za radą Ezdrasza, odprawili swe cudzoziemskie żony (Ezd 10:26, 44).