Szóste mocarstwo światowe — Rzym

Chrystianizm pojawił się w okresie dominacji Rzymu. Bliższe poznanie tego starożytnego imperium ułatwi Ci zrozumienie warunków, w jakich głosił Jezus, oraz sytuacji panującej w latach, gdy pierwsi jego naśladowcy krzewili chrystianizm po całym znanym wtedy świecie.

NARODZINY Jezusa oraz działalność kaznodziejska jego apostołów przypadły na czas, gdy władzę nad światem sprawował Rzym — szóste mocarstwo w historii biblijnej. Poprzednie mocarstwo, Grecja, pozostawiło w spadku międzynarodowy język, umożliwiający szerzenie chrystianizmu na całym jego obszarze; chodzi o dialekt koine, czyli greczyznę wspólną. Rzymianie z kolei stworzyli odpowiednie warunki oraz zbudowali drogi, które ułatwiły szybkie rozprzestrzenianie prawdy chrześcijańskiej.

Rzym był początkowo małym miasteczkiem w Lacjum na terenie Italii i dopiero z czasem urósł do rangi stolicy największego mocarstwa świata starożytnego, o jakim wspomina Biblia. Najpierw rozciągnął kontrolę nad Półwyspem Apenińskim. Później pokonał potężną Kartaginę, leżącą na północnym wybrzeżu Afryki, oraz zajął Hiszpanię, Macedonię i Grecję. W 63 roku p.n.e. Rzymianie podporządkowali sobie Jeruzalem, a w 30 roku p.n.e. prowincją rzymską został Egipt. W czasie największego rozkwitu imperium to rozciągało się od Brytanii do Egiptu i od Portugalii aż do Mezopotamii, gdzie niegdyś panował starożytny Babilon. Obszar jego otaczał ze wszystkich stron Morze Śródziemne, tak iż Rzymianie mówili o nim Mare Nostrum (Nasze Morze).

W różnych okolicach tego rozległego państwa po dziś dzień można oglądać liczne ruiny rzymskich budowli. Należy do nich Wał Hadriana w Wielkiej Brytanii, imponujący akwedukt w Segowii (Hiszpania), teatr rzymski w Orange i arena cyrkowa w Arles (obie miejscowości w południowej Francji). Ostia Antica, niedaleko Rzymu, to również miejsce, gdzie można spacerować wśród milczących ruin z tamtych czasów, na południe zaś od Neapolu leżą słynne Pompeje. W samym Rzymie można oglądać oczami wyobraźni podniecone tłumy w tamtejszym Koloseum oraz obejrzeć łuk triumfalny Tytusa, upamiętniający zburzenie Jeruzalem i świątyni w 70 roku n.e., przepowiedziane przez Jezusa z górą 35 lat naprzód.

Zamożni mieszkańcy starożytnego Rzymu mieszkali w przestronnych willach, a niektórzy posiadali całe setki sług i niewolników. Biedni tłoczyli się w kilkupiętrowych domach stojących wzdłuż brudnych, krętych uliczek. Przedstawiciele warstwy średniej byli bardzo nieliczni. Państwo zapewniało biedocie bezpłatnie zarówno chleb, jak i wstęp na igrzyska, żeby w ten sposób zapobiegać rozruchom. Koszty pokrywano z podatków, nakładanych na prowincje.

Armia rzymska

Słynna armia rzymska składała się z szeregu legionów. Każdy z nich, liczący od 4500 do 7000 żołnierzy, był sam w sobie kompletną armią. Dowódca legionu podlegał wyłącznie cesarzowi. Legion dzielił się na 60 centurii, zazwyczaj po 100 ludzi każda. Oddziałem takim dowodził centurion, nazwany w Biblii warszawskiej „setnikiem”. To właśnie setnik stał na czele grupy czterech żołnierzy, którzy przybili Jezusa do pala, on też — obserwując okoliczności oraz cudowne zjawiska towarzyszące jego śmierci — powiedział: „Zaiste, ten był Synem Bożym” (Mateusza 27:54, Bw; Jana 19:23). Setnikiem był również Korneliusz, pierwszy nieobrzezany poganin, jaki został chrześcijaninem (Dzieje Apostolskie 10:22).

Legiony posiadały swoje sztandary zrobione z drewna lub metalu, z umieszczonymi na nich różnymi wizerunkami i symbolami. Pełniły one podobną rolę, jak współczesne nam flagi. Uważano je za święte i strzeżono nawet za cenę ludzkiego życia. W dziele Encyclopædia Britannica podano: „Sztandary rzymskie przechowywano z wielką czcią w świątyniach Rzymu. Nierzadko dowódcy kazali cisnąć sztandar w szeregi wroga, aby pobudzić do walki swoich atakujących żołnierzy, wzniecając w nich pragnienie odzyskania tego, co uważali chyba za najświętszą rzecz na ziemi”.

Drogi rzymskie oraz tytuły

Rzymianie zespolili podbite narody w jedno mocarstwo światowe. Chcąc zapewnić dostęp do wszystkich części swego imperium, zbudowali wiele dróg. I rzeczywiście nimi podróżowano! Wystarczy spojrzeć na listę krain, z których przybyli ludzie do Jeruzalem na obchód święta Pięćdziesiątnicy w 33 roku n.e. Przyszli oni z Medii, leżącej daleko na północnym wschodzie, z Rzymu oraz z północnej Afryki, a więc terenów położonych daleko na zachodzie, jak również z wielu bliższych okolic (Dzieje Apostolskie 2:9-11).

Niemało dróg będących dziełem ówczesnych budowniczych w dalszym ciągu nadaje się do użytku. Na południe od Rzymu można korzystać ze starożytnej Drogi Apijskiej, którą przybył do tego miasta apostoł Paweł (Dzieje Apostolskie 28:15, 16). Istnieje pogląd, że drogi rzymskie „stwarzały najlepsze warunki do podróżowania lądem, dopóki nie zbudowano linii kolejowych” (The Westminster Historical Atlas to the Bible).

Przy zarządzaniu tym rozległym imperium Rzymianie często uwzględniali miejscowe zwyczaje. Z tego powodu osoby sprawujące władzę na różnych terenach używały rozmaitych charakterystycznych nazw lub tytułów. Niejaki A. Rendle Short twierdzi w książce pt. Modern Discovery and the Bible (Współczesne odkrycia a Biblia), że nawet „uznani historycy rzymscy” nie dbali o to, by „nadawać wszystkim przedstawicielom tej klasy ludzi prawidłowe tytuły”. Podaje jednak, że w omawianej sprawie pisarz biblijny Łukasz „zawsze stara się być drobiazgowo dokładny”. Na przykład nazywa Heroda „tetrarchą”, Heroda Agryppę „królem”, urzędników z Tesaloniki „politarchami”, a Sergiusza Pawła, gubernatora Cypru, „prokonsulem” (Łukasza 3:1, Bw; Dzieje Apostolskie 25:13; 17:6; 13:7, Biblia Tysiąclecia; zobacz też przypisy w New World Translation Reference Bible). Niejednokrotnie jakaś znaleziona tu czy tam moneta lub inskrypcja poświadczyła, że ten pisarz biblijny zawsze używał odpowiednich określeń. Taka sumienność i dokładność dodatkowo potwierdza rzetelność, z jaką przedstawiono w Biblii fakty historyczne dotyczące życia Jezusa Chrystusa oraz jego epoki.

Imperium rzymskie a chrystianizm

W stolicy cesarstwa działał prężny zbór chrześcijański. Założyły go prawdopodobnie osoby, które powróciły do Rzymu z Jeruzalem po przyjęciu chrystianizmu w dniu Pięćdziesiątnicy 33 roku n.e. (Dzieje Apostolskie 2:10). Skierowany do tego zboru biblijny List do Rzymian został napisany około 56 roku n.e. Później w Rzymie znalazł się jako więzień apostoł Paweł; przez dwa lata dawał obszerne świadectwo ludziom, którzy go odwiedzali w areszcie domowym. Dzięki temu mogli usłyszeć orędzie Królestwa członkowie cesarskiej gwardii pretoriańskiej, a niektórzy z „domu Cezara” nawet zostali chrześcijanami (Filipian 1:12, 13; 4:22).

Biblia często wymienia zwyczaje, przepisy i prawa obowiązujące w imperium rzymskim. Józef i Maria, posłuszni dekretowi Augusta, udali się do Betlejem, gdzie przyszedł na świat Jezus. Syn Boży orzekł, że należy płacić podatek nałożony przez Cezara. Kapłani żydowscy, chcąc doprowadzić do śmierci Jezusa, udawali lojalność wobec imperatora. Zgodnie też z prawem rzymskim chrześcijański apostoł Paweł odwołał się w swojej sprawie do cesarza (Łukasza 2:1-6; 20:22-25; Jana 19:12, 15; Dzieje Apostolskie 25:11, 12).

Zbroja żołnierza rzymskiego, a więc: hełm, napierśnik, tarcza, obuwie i miecz, posłużyła do zilustrowania roli prawdy, nadziei zbawienia, sprawiedliwości, wiary, głoszenia dobrej nowiny oraz samego Słowa Bożego jako środków wspomagających nas w odpieraniu ataków Szatana (Efezjan 6:10-17; 1 Tesaloniczan 5:8). Paweł nawiązał do przykładu karnego żołnierza armii rzymskiej, gdy radził Tymoteuszowi, aby był „dobrym żołnierzem Chrystusa Jezusa” (2 Tymoteusza 2:3, 4, Bw). Bój wszakże, który toczyli chrześcijanie, był duchowy, a nie literalny, i dlatego nie chcieli służyć w wojsku rzymskim. Justyn Męczennik (110-165 n.e.) napisał, że chrystianizm „zmienił nasz oręż wojenny — miecze na lemiesze, a oszczepy na narzędzia do uprawiania roli”. Wskutek odmowy pełnienia służby wojskowej wielu chrześcijan straciło życie.

Cezarowie

Rzym doszedł do szczytu potęgi za panowania Cezarów. Dobrze więc będzie przypomnieć najważniejsze fakty dotyczące kilku z nich, gdyż odegrali oni pewną rolę w wydarzeniach opisanych w Biblii.

W 44 roku p.n.e. zamordowano Juliusza Cezara. Panujący po nim Oktawian został z czasem jednowładcą. W roku 30 p.n.e. podbił on Egipt, kładąc kres panowaniu macedońskiej dynastii Ptolemeuszów. W ten sposób ostatecznie ustąpiło z areny dziejów greckie mocarstwo światowe, które pojawiło się na niej 300 lat wcześniej, za dni Aleksandra Wielkiego.a

W roku 27 p.n.e. Oktawian został cesarzem. Przybrał tytuł „Augusta”, co znaczy: „wzniosły, święty”. Na swoją cześć nazwał tak również jeden z miesięcy i ujął dzień z lutego, żeby sierpień (po łacinie: Augustus) miał tyle samo dni co lipiec, którego łacińska nazwa (Iulius) pochodzi od imienia Juliusza Cezara. August sprawował władzę podczas narodzin Jezusa i panował aż do 14 roku n.e. (Łukasza 2:1).

Następca Augusta, Tyberiusz, rządził od 14 do 37 roku n.e. W piętnastym roku jego panowania rozpoczął swą misję Jan Chrzciciel. Jezus zgłosił się do chrztu, pełnił swą trzyipółletnią ziemską działalność i złożył w ofierze życie także za rządów Tyberiusza. Wciąż jeszcze był on u władzy, gdy naśladowcy Jezusa zaczęli krzewić chrystianizm po całym znanym wówczas świecie (Łukasza 3:1-3, 23).

W latach od 37 do 41 n.e. panował Gajusz, przezwany Kaligulą. Po nim rządy objął Klaudiusz (41-54 n.e.), który z Rzymu wypędził Żydów, jak o tym wspomniano w Dziejach Apostolskich 18:1, 2. Został on później otruty przez własną żonę, a na tron wstąpił jej młody syn, Neron. W lipcu 64 roku n.e. wybuchł w Rzymie wielki pożar, który strawił mniej więcej czwartą część miasta. Historyk Tacyt donosi, że Neron dla uwolnienia siebie od podejrzeń zrzucił winę na chrześcijan, którzy potem „ginęli rozszarpywani przez psy”, a „wydani na pastwę płomieni, gdy zabrakło dnia, palili się służąc za nocne pochodnie. Neron przeznaczył na to widowisko swoje ogrody”. Podczas tych prześladowań uwięziono po raz drugi apostoła Pawła, który głosił dobrą nowinę od Jeruzalem aż do Rzymu, a być może dotarł nawet do Hiszpanii. Prawdopodobnie zginął on na rozkaz Nerona około 66 roku n.e.

Inni cesarze rzymscy, o których warto wspomnieć, to: Wespazjan (69-79 n.e.), za którego panowania Tytus zburzył Jeruzalem, sam Tytus (79-81 n.e.) oraz jego brat Domicjan (81-96 n.e.), który znowu wszczął oficjalne prześladowania chrześcijan. Tradycja głosi, że w okresie tych represji został zesłany na karną wyspę Patmos sędziwy apostoł Jan. Otrzymał tam wspaniałą wizję zakończenia obecnych złych, ludzkich systemów rzeczy i zastąpienia ich przez sprawiedliwe, niebiańskie Królestwo Boże. Treść jej Jan opisał w biblijnej Księdze Objawienia (Objawienie 1:9). Apostoł ten został najwidoczniej zwolniony za panowania następnego cesarza, Nerwy (96-98 n.e.), a swoją Ewangelię oraz trzy listy ukończył po objęciu władzy przez Trajana (98-100 n.e.).

Upadek imperium rzymskiego

W IV wieku cesarz Konstantyn postanowił zjednoczyć ludność w jednej religii „katolickiej”, czyli powszechnej. Pogańskim zwyczajom i uroczystościom nadano „chrześcijańskie” nazwy, nie powstrzymano jednak postępującego rozkładu moralnego. W roku 325 n.e. Konstantyn przewodniczył soborowi w Nicei i poparł tam dogmat o Trójcy. Będąc dalekim od prawdziwego chrystianizmu, wkrótce potem znalazł powód, by uśmiercić swego najstarszego syna Kryspusa oraz własną żonę Faustę.

Konstantyn przeniósł swoją siedzibę do Bizancjum, zmieniając jego nazwę najpierw na Nowy Rzym, a później na Konstantynopol (Miasto Konstantyna). Metropolia ta, położona nad cieśniną Bosfor — na styku Europy i Azji — pozostawała przez 11 stuleci stolicą cesarstwa wschodniorzymskiego, dopóki w roku 1453 nie zdobyli jej Turcy osmańscy.

Jeżeli chodzi o sam Rzym, to imperium zachodnie upadło w 476 roku, gdy germański wódz Odoaker usunął cesarza, po którym już tron pozostał nieobsadzony. Później Karol Wielki usiłował odbudować imperium zachodnie i w 800 roku papież Leon III koronował go na cesarza. Następnie w roku 962 papież Jan XII ogłosił Ottona I władcą Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego; tytułu tego zaniechano dopiero w 1806 roku.

Jednakże do tego czasu zdążyło się już wyłonić siódme, ostatnie mocarstwo światowe w historii biblijnej. Z proroctw wynika, że również ono musi dobiec swego kresu, a jego miejsce zajmie nieprzemijający rząd, niebiańskie Królestwo Boże (Objawienie 17:10; Daniela 2:44).

[Przypis]

[Mapa na stronie 26]

[Patrz publikacja]

Obszar imperium rzymskiego

Ocean Atlantycki

BRYTANIA

GALIA

HISZPANIA

ITALIA

Rzym

GRECJA

Morze Śródziemne

Morze Czarne

Morze Kaspijskie

EGIPT

Jeruzalem

Tygrys

Eufrat

[Ilustracja na stronie 28]

Droga Apijska, którą szedł apostoł Paweł prowadzony do Rzymu