Przypis
a Pontifeks maksimus Juliusz Cezar powiększył liczbę członków kolegium pontifików do szesnastu. A oto, co znane dzieło „The Encyclopaedia Britannica”, wydanie jedenaste, tom 22, podaje na stronie 66b pod hasłem PONTIFEX: „Nazwa ta wyraźnie nawiązuje do słów pons [most] i facere [robić]; nie można jednak dzisiaj ustalić, czy to wskazuje na szczególny związek ze świętym mostem przez rzekę Tybr [Pons Sublicius], ani też, jakie mogło być jej pierwotne znaczenie. Kolegium owo istniało już w czasach monarchii [rzymskiej] i wówczas prawdopodobnie składało się z trzech członków. Słusznie chyba można ich uważać za ustawowych doradców, których „rex” [król] miał u swego boku, aby sprostać swoim obowiązkom we wszystkich sprawach związanych z religią. Za czasów republiki [rzymskiej] nabrali znaczenia pod przewodnictwem „pontifeksa maksimusa” [głównego budowniczego mostów], który przejął obowiązki króla jako naczelnego wykonawcy prawa religijnego. (...) Wszyscy oni piastowali swój urząd dożywotnio. Ogromny autorytet kolegium skupiał się w osobie pontifeksa maksimusa, zaś pozostali kapłani-pontifikowie tworzyli jego „consilium”, czyli ciało doradcze. Sam zajmował się po części składaniem ofiar, czyli rytuałami, nie były to jednak najważniejsze jego funkcje; właściwa władza przejawiała się w zarządzaniu „jus divinum” [prawem boskim]. (...) Rzecz oczywista, że kapłaństwo sprawujące takie funkcje i piastujące swe urzędy dożywotnio, musiało być potężną siłą, i jest możliwe, że przez pierwsze trzy stulecia istnienia republiki pontifeks maksimus był właściwie najpotężniejszym człowiekiem w państwie. (...) Juliusz Cezar piastował ten urząd przez ostatnie dwadzieścia lat swego życia, a August objął go po śmierci Lepidusa w roku 12 przed Chr.; odtąd stał się on nierozłącznie związany ze stanowiskiem panującego cesarza. U schyłku cesarstwa [rzymskiego] tytuł ten naturalnym biegiem rzeczy przeszedł na papieży, których funkcja wykonawców prawa religijnego ściśle przypominała zadania starożytnego kapłaństwa rzymskiego. Stąd też wywodzą się współczesne określenia ‚pontyfikat’ i ‚pontyfikalny’”.