Rozdział 12

Islam — droga do Boga przez poddanie się Jego woli

[Tekst po arabsku]

 1, 2. (a) Jak brzmią pierwsze słowa Koranu? (b) Dlaczego muzułmanie przykładają dużą wagę do tego fragmentu? (c) W jakim języku pierwotnie spisano Koran i co oznacza to słowo?

„W IMIĘ Boga Miłosiernego, Litościwego!” Słowa te są tłumaczeniem powyższego tekstu arabskiego, pochodzącego z Koranu. Dalej czytamy: „Chwała Bogu, Panu światów, Miłosiernemu, Litościwemu, Królowi Dnia Sądu. Oto Ciebie czcimy i Ciebie prosimy o pomoc. Prowadź nas drogą prostą, drogą tych, których obdarzyłeś dobrodziejstwami; nie zaś tych, na których jesteś zagniewany, i nie tych, którzy błądzą” (Koran, sura 1:1-7).a

² Jest to tekst sury „Otwierającej” (Al-Fātiḥa), pierwszego rozdziału świętej księgi islamu — świętego Koranu. Ponieważ religię tę wyznaje ponad jedna szósta mieszkańców ziemi, a pobożni muzułmanie powtarzają wspomniane wersety więcej niż raz w każdej z pięciu codziennych modlitw, fragment ten trzeba zaliczyć do najczęściej recytowanych słów na świecie.

 3. Jak dalece rozrósł się dziś islam?

³ Według pewnego źródła obecnie żyje na ziemi ponad 900 milionów wyznawców islamu, a więc pod względem liczby wiernych ustępuje on tylko Kościołowi katolickiemu. Rozrasta się też chyba najszybciej ze wszystkich wielkich religii świata, zwłaszcza w Afryce i w świecie zachodnim.

 4. (a) Co znaczy słowo „islam”? (b) Skąd się wywodzi określenie „muzułmanin”?

⁴ Dla muzułmanów nazwa „islam” jest nader wymowna, oznacza bowiem „poddanie się”, „podporządkowanie” lub „oddanie” Allahowi i — zdaniem pewnego historyka — „wyraża najgłębsze uczucia tych, którzy dali posłuch orędziu Mohammeda”. Słowo „muzułmanin” pochodzi od arabskiego wyrazu muslim, oznaczającego „wyznawcę islamu”.

 5. (a) Jak muzułmanie zapatrują się na islam? (b) Co łączy Koran z Biblią?

⁵ Według muzułmanów ich religia wieńczy serię objawień danych w starożytności wiernym Hebrajczykom i chrześcijanom. Jednakże nauki islamu w niejednym odbiegają od Biblii, mimo iż Koran powołuje się zarówno na Pisma Hebrajskie, jak i na Greckie (patrz ramka na stronie 285).b Chcąc lepiej zrozumieć religię muzułmanów, musimy się dowiedzieć, jak, gdzie i kiedy się pojawiła.

Powołanie Muhammada

 6. (a) Gdzie za czasów Muhammada mieścił się arabski ośrodek kultu? (b) Czym zgodnie z tradycją była Kaaba?

⁶ Muhammadc przyszedł na świat około roku 570 n.e. w Mekce (po arabsku: Makka) w Arabii Saudyjskiej. Jego ojciec, Abd Allah, zmarł nie doczekawszy narodzin syna. Kiedy Muhammad miał jakieś sześć lat, stracił matkę, Aminę. W tamtych czasach Arabowie praktykowali pewną formę kultu Allaha, a centrum religijne leżało w tej samej dolinie, w której wzniesiono Mekkę. Owo święte miejsce — Kaaba — to zwykła budowla w kształcie prostopadłościanu z wmurowanym czarnym meteorytem, który otaczano czcią. Zgodnie z tradycją muzułmańską „Kaʽba była najpierw zbudowana przez Adama według niebiańskiego prototypu, a po potopie odbudowana przez Abrahama i Izmaela” (Philip K. Hitti, Dzieje Arabów). Stała się sanktuarium poświęconym 360 bóstwom — po jednym na każdy dzień roku księżycowego.

 7. Jakie praktyki religijne niepokoiły Muhammada?

⁷ Dorastającemu Muhammadowi zaczęły się nasuwać wątpliwości co do ówczesnych zwyczajów religijnych. W książce Man’s Religions (Religie człowieka) John Noss pisze: „[Muhammada] irytowały nieustanne spory w imię religii i honoru, toczone przez wodzów Kurajszytów [plemienia, do którego należał]. Jeszcze mniej podobały mu się prymitywne pozostałości w religii arabskiej, takie jak bałwochwalczy politeizm i animizm, rozpasanie podczas zgromadzeń i świąt religijnych, zwyczajowe picie, gry hazardowe i tańce oraz grzebanie żywcem nie chcianych niemowląt płci żeńskiej, praktykowane nie tylko w Mekce, ale w całej Arabii” (sura 6:137).

 8. W jakich okolicznościach nastąpiło powołanie Muhammada na proroka?

⁸ Muhammad został powołany na proroka w wieku około 40 lat. Twierdził, że nastąpiło to w dniu, gdy zgodnie ze swym zwyczajem udał się samotnie do pobliskiej groty na górze Hira i oddawał się medytacjom. Według tradycji muzułmańskiej pojawił się wtedy przed nim anioł — utożsamiany później z Gabrielem — i nakazał mu głosić w imię Allaha. Kiedy Muhammad się wzbraniał, anioł ‛mocno go pochwycił i tak ścisnął, że nie mógł tego znieść’. Zlecenie zostało powtórzone. Ponieważ Muhammad znowu nie usłuchał, anioł ponownie ‛zaczął go dusić’. Postąpił tak trzykrotnie i dopiero wtedy Muhammad wypowiedział słowa, które uchodzą za pierwsze z serii objawień tworzących Koran. Inna tradycja głosi, iż przesłanie Boże zostało mu objawione jakby głosem dzwonu (The Book of Revelation według Ṣaḥīḥ Al-Bukhārī).

Objawienie zawarte w Koranie

 9. Które objawienie Muhammada uznaje się za pierwsze? (Porównaj Objawienie 22:18, 19).

⁹ Które objawienie Muhammada uznaje się za pierwsze? Autorytety muzułmańskie na ogół zgodnie wskazują na pięć początkowych wersetów sury 96, zatytułowanej „Zakrzepła krew” (Al-‘Alaḳ). Oto one:

10-12. Jak zadbano o zachowanie Koranu?

¹⁰ Według arabskiego dzieła The Book of Revelation (Księga objawienia) Muhammad odpowiedział: „Nie umiem czytać”. Chcąc więc powtarzać i ogłaszać objawienia, musiał je zapamiętać. Arabowie mieli doskonale wyćwiczoną pamięć, a Muhammad nie był pod tym względem wyjątkiem. Ile potrzebował czasu, by przyswoić sobie całe orędzie Koranu? Panuje przekonanie, iż otrzymywał objawienia przez 20 do 23 lat — mniej więcej od roku 610 aż do śmierci w roku 632.

¹¹ Źródła muzułmańskie podają, że po każdym objawieniu Muhammad natychmiast je opowiadał tym, którzy znajdowali się w pobliżu. Ci z kolei uczyli się jego słów na pamięć i głośno powtarzali, by nic nie poszło w zapomnienie. Ponieważ Arabowie nie potrafili wytwarzać papieru, Muhammad kazał skrybom spisywać objawienia na dostępnych wówczas prymitywnych materiałach, takich jak łopatki wielbłądów, liście palmowe, drewno i pergamin. Ale dopiero po śmierci proroka jego następcy i towarzysze nadali Koranowi obecną formę. Nastąpiło to za panowania trzech pierwszych przywódców muzułmańskich nazywanych kalifami.

¹² Tłumacz Muhammad Pickthall wyjaśnia: „Wszystkie sury Koranu utrwalono na piśmie jeszcze przed śmiercią Proroka, ponadto wielu muzułmanów znało cały Koran na pamięć. Ale teksty sur rozeszły się wśród ludu, toteż gdy w pewnej bitwie (...) zginęło mnóstwo osób potrafiących odtworzyć Koran z pamięci, postanowiono go skompletować i spisać”.

13. (a) Jakie są trzy muzułmańskie źródła nauk i wskazówek? (b) Jak niektórzy uczeni muzułmańscy zapatrują się na tłumaczenie Koranu?

¹³ Życiem muzułmanina rządzą trzy autorytety: Koran, hadis i szaria (patrz ramka poniżej). Muzułmanie uważają arabski Koran za najczystszą formę objawienia, ponieważ ich zdaniem Bóg posłużył się właśnie tym językiem, gdy przemówił przez Gabriela. Sura 43:2 brzmi: „Zesłał ją Bóg w języku Arabskim, iżbyście zrozumieli” (JMB). Toteż każdy przekład traktuje się jak rozwodnienie oryginału, odbijające się na jego czystości. Co więcej, niektórzy uczeni muzułmańscy w ogóle się nie zgadzają na tłumaczenie Koranu. Utrzymują, że „w każdym wypadku oznacza to zdradę”. Dlatego „muzułmanie zawsze występowali przeciw wszelkim próbom oddania go w innym języku, a niekiedy wręcz tego zakazywali” — oświadcza wykładowca historii islamu dr J. A. Williams.

Ekspansja islamu

14. Jakie wydarzenie było punktem przełomowym we wczesnych dziejach islamu?

¹⁴ Zakładając nową religię, Muhammad musiał pokonać olbrzymie trudności. Odsunęli się od niego mieszkańcy Mekki, a nawet współplemieńcy. Po 13 latach znoszenia prześladowań i nienawiści przeniósł się na północ do Jasribu (znanego później jako Medyna — miasto proroka), który stał się ośrodkiem jego działalności. Ta emigracja, inaczej hidżra, nastąpiła w roku 622 i była punktem przełomowym w dziejach islamu; jej datę z czasem uznano za początek kalendarza muzułmańskiego.d

15. W jaki sposób Mekka stała się głównym celem pielgrzymek muzułmanów?

¹⁵ W końcu szala zwycięstwa przechyliła się na stronę Muhammada, który w styczniu roku 630 (8 A.H.) zmusił mieszkańców Mekki do poddania mu miasta i podporządkowania się jego władzy. Sprawując rządy świeckie i religijne, mógł oczyścić Kaabę z bałwochwalczych posągów i uczynić z niej cel pielgrzymek, podejmowanych do Mekki po dziś dzień (patrz strony 289 i 303).

16. Jak daleko rozprzestrzenił się islam?

¹⁶ Zaledwie kilkadziesiąt lat po śmierci Muhammada (która nastąpiła w roku 632) wyznawcy islamu zamieszkiwali już tereny od Afganistanu po Tunezję w Afryce Północnej. Na początku VIII stulecia religia Koranu przeniknęła do Hiszpanii i dotarła aż do granicy z Francją. W książce Background to the Long Search (Tło długich poszukiwań) profesor Ninian Smart pisze: „Jeżeli spojrzeć na to z ludzkiego punktu widzenia, sukces arabskiego proroka żyjącego na przełomie VI i VII wieku po Chrystusie wyda się wprost oszałamiający. Człowiek postronny powie, że dał on początek nowej cywilizacji. Ale muzułmanin oczywiście dostrzeże w tym dzieło Boże, dokonanie Allaha”.

Podziały po śmierci Muhammada

17. Wobec jakiego poważnego problemu stanął islam po śmierci Muhammada?

¹⁷ Po śmierci proroka nastąpił trudny okres. Muhammad nie pozostawił męskiego potomka i nie wskazał wyraźnie następcy. Philip Hitti wyjaśnia: „Kalifat [urząd kalifa] był zatem pierwszym problemem, w którego obliczu stanął islam. Jest to wciąż żywotna kwestia. (...) Według słów znakomitego historyka religii, aš-Šahrastāniego (zm. 1153), ‚Nie było nigdy takiego problemu muzułmańskiego, który spowodowałby większy rozlew krwi niż kalifat [imāma]’”. Jak go rozstrzygnięto w roku 632? „Abu Bakr (...) został wyznaczony (8 czerwca 632 r.) na jego [Muhammada] następcę podczas pewnego rodzaju wyborów, w których wzięli udział ci wszyscy przywódcy, którzy byli obecni w ówczesnej stolicy — Medynie” (Dzieje Arabów).

18, 19. Jakie poglądy dzielą sunnitów i szyitów?

¹⁸ Następca proroka miał sprawować władzę jako kalif (halīfa). Jednakże kwestia, kto ma prawo piastować tę godność, wywołała w łonie islamu rozłamy. Sunnici obstają przy zasadzie wybieralności, nie zgadzając się na dziedziczenie urzędu przez potomków proroka. Dlatego wierzą, iż prawowitymi sukcesorami Muhammada byli trzej pierwsi kalifowie: Abu Bakr (teść Muhammada), Umar (doradca proroka) i Usman (jego zięć).

¹⁹ Zdecydowanie przeczą temu szyici, twierdząc, iż prawowita władza przeszła na ród proroka oraz jego kuzyna i zięcia, Alego Ibn Abi Taliba, pierwszego imama (przywódcę i następcę). Poślubił on Fatimę, ulubioną córkę Muhammada. Z owego związku urodzili się wnukowie Muhammada: Hasan i Husajn. Szyici uważają też, „że od początku Allach i jego Prorok wyraźnie wskazali na ʽAlego jako na jedynego prawowitego następcę, lecz pierwsi trzej kalifowie dopuścili się oszustwa pozbawiając go należnego mu prawnie stanowiska” (Dzieje Arabów). Oczywiście sunnici zapatrują się na to zupełnie inaczej.

20. Co się stało z Alim, zięciem Muhammada?

²⁰ Co się stało z Alim? Objął panowanie jako czwarty kalif (656-661), lecz musiał podjąć walkę o władzę z namiestnikiem Syrii Muawiją. Po stoczonej bitwie odwołali się do arbitrażu, by zapobiec dalszemu rozlewowi krwi muzułmańskiej. Zgadzając się na arbitraż, Ali osłabił swą pozycję i zraził do siebie wielu zwolenników, między innymi charydżytów (odszczepieńców), którzy stali się odtąd jego zaciekłymi wrogami. W roku 661 pewien zagorzały charydżyta zabił Alego zatrutą szablą. Między sunnitami i szyitami trwał konflikt. Sunnici wybrali na swego przywódcę członka Umajjadów, wpływowej i zamożnej rodziny mekkańskiej, nie spokrewnionej z prorokiem.

21. Jakie jest stanowisko szyitów w sprawie następców Muhammada?

²¹ Z kolei szyici za prawowitego następcę proroka uznali jego wnuka — pierworodnego syna Alego, Hasana. Tymczasem on zrezygnował z owej godności, a później padł ofiarą zamachu. Na nowego imama wybrano jego brata Husajna, który jednak 10 października 680 roku został zamordowany przez wojska Umajjadów. Jego śmierć — czy męczeństwo, jak twierdzą szyici — wywarła ogromny wpływ na stronnictwo Alego (szīʽat ʽAlī), odczuwalny zresztą po dziś dzień. Zgodnie z ich wierzeniami Ali był legalnym następcą Muhammada, a zarazem pierwszym „imamem [przywódcą], strzeżonym przez Boga od błędów i grzechu”. Szyici uważają Alego i jego następców za nieomylnych nauczycieli odznaczających się „boskim darem bezgrzeszności”. Wyznawcy największego odłamu szyickiego dowodzą, iż żyło tylko 12 prawdziwych imamów, a ostatni z nich, Muhammad al-Muntazar, zniknął (w roku 878) „w jaskini wielkiego meczetu w Sāmarra, nie pozostawiając potomka”. W ten sposób „stał się imamem ‚ukrytym (mustatir)’ lub ‚oczekiwanym (muntaẓar)’. (...) W odpowiednim czasie pojawi się jako Mahdi (prowadzony przez Boga), by odbudować prawdziwy islam, zdobyć cały świat i zapowiedzieć koniec świata” (Dzieje Arabów).

22. Jak szyici upamiętniają męczeńską śmierć Husajna?

²² Co rok szyici obchodzą święto upamiętniające męczeństwo imama Husajna. W trakcie urządzanych wtedy procesji niektórzy kaleczą się nożami lub mieczami i zadają sobie jeszcze inne cierpienia. Gorliwość o sprawy islamu przyniosła im w nowszych czasach spory rozgłos. Niemniej stanowią zaledwie 20 procent muzułmanów, których większość tworzą sunnici. Przyjrzyjmy się teraz wybranym naukom islamu i zobaczmy, jak oddziałuje on na życie codzienne wiernych.

Nie Jezus jest najwyższy, lecz Bóg

23, 24. Co wiemy o poglądzie Muhammada i muzułmanów na judaizm i chrześcijaństwo?

²³ Judaizm, chrześcijaństwo oraz islam to trzy wielkie religie monoteistyczne świata. Kiedy na początku VII stulecia na widowni dziejów pojawił się Muhammad, doszedł do wniosku, że dwie pierwsze religie oddaliły się od prawdy. Niektórzy komentatorzy muzułmańscy dowodzą, iż Koran nasuwa myśl o odrzuceniu Żydów i chrześcijan, wspomina bowiem o drodze „tych, na których jesteś zagniewany, i (...) tych, którzy błądzą” (sura 1:7). Dlaczego tak twierdzą?

²⁴ W pewnym komentarzu do Koranu podano: „Ludzie Księgi zbłądzili: Żydzi przez złamanie Przymierza i zniesławianie Marii i Jezusa (...), a chrześcijanie przez zrównanie Jezusa Apostoła z Bogiem” w dogmacie o Trójcy (sura 4:153-176, AYA).

25. Jakie analogiczne wypowiedzi spotykamy w Koranie i w Biblii?

²⁵ Fundamentalna nauka islamu jest nadzwyczaj prosta i zamyka się w tak zwanej szahadzie, czyli wyznaniu wiary, które każdy muzułmanin zna na pamięć: „La ilāh illa Allāh; Muḥammad rasūl Allāh” (Nie ma boga oprócz Boga, a Muhammad jest Posłańcem Boga). Harmonizuje to z następującym fragmentem Koranu: „Bóg wasz — Bóg Jeden! nie ma boga, jak tylko On, Miłosierny, Litościwy!” (Sura 2:163). Już 2000 lat wcześniej tę samą myśl wyrażało wezwanie skierowane do narodu izraelskiego: „Słuchaj, Izraelu, Jahwe jest naszym Bogiem — Jahwe jedyny” (Powtórzonego Prawa [5 Mojżeszowa] 6:4, BT). Ową doniosłą wypowiedź powtórzył Jezus, co zanotowano w Ewangelii według Marka 12:29. Uczynił to jakieś 600 lat przed Muhammadem, przy czym nigdy nie podawał się za Boga ani nie twierdził, że jest Mu równy (Marka 13:32; Jana 14:28; 1 Koryntian 15:28).

26. (a) Co muzułmanie sądzą o Trójcy? (b) Czy nauka o Trójcy ma podstawy biblijne?

²⁶ Koran tak nawiązuje do jedyności Boga: „Wierzcie więc w Boga i Jego posłańców i nie mówcie: ‚Trzy!’ Zaprzestańcie! To będzie lepiej dla was! Bóg-Allah — to tylko jeden Bóg!” (Sura 4:171). Trzeba tu jednak wyjaśnić, że prawdziwy chrystianizm nie uczy o Trójcy. Jest to nauka pochodzenia pogańskiego, wprowadzona do chrześcijaństwa przez odstępców po śmierci Chrystusa i apostołów (patrz rozdział 11).e

Dusza, zmartwychwstanie, raj i piekło

27. Co Koran mówi o duszy i zmartwychwstaniu? (Porównaj Kapłańską [3 Mojżeszową] 24:17, 18, Wujek; Kaznodziei 9:5, 10; Jana 5:28, 29).

²⁷ Islam uczy, że człowiek ma duszę, która podąża w zaświaty. W Koranie czytamy: „Bóg zabiera dusze w chwili śmierci; wzywa także te, które nie umarły, tylko są we śnie. On zatrzymuje te, których śmierć zdecydował” (sura 39:42). Jednocześnie tematem całej sury 75 jest „Zmartwychwstanie” (Al-Ḳijāma). Powiedziano tam między innymi: „Przysięgam na Dzień Zmartwychwstania! Czy człowiek sądzi, że My nie zbierzemy jego kości? Zapytuje on: ‚Kiedy to będzie Dzień Zmartwychwstania?’ Czy Ten [Allah] nie posiada mocy, aby przywrócić do życia zmarłych?” (Sura 75:1, 3, 6, 40).

28. Co Koran mówi o piekle? (Porównaj Joba 14:13; Jeremiasza 19:5; 32:35; Dzieje 2:25-27; Rzymian 6:7, 23).

²⁸ Według Koranu duszę czeka dwojaki los: albo rajski ogród w niebie, albo kara w ognistym piekle. W Koranie powiedziano: „Pytają się kiedy przyjdzie sąd ostateczny? Wtenczas gdy wy zostaniecie pastwą płomieni. I gdy wam powiedzą: Doświadczajcie mąk, które chcieliście przyspieszyć” (sura 51:12-14, JMB). „[Grzesznicy] zostali już ukarani na tym świecie i kary ich straszliwsze jeszcze będą na tamtym; oni nie znajdą pomocnika przeciw Bogu” (sura 13:34, JMB). Zadano też pytanie: „A co ciebie pouczy, co to jest Czeluść? To jest Ogień Palący!” (Sura 101:10, 11). Prócz tego przedstawiono szczegółowo straszliwy los potępionych: „Zaprawdę, tych, którzy nie uwierzyli w Nasze znaki, będziemy palić w ogniu. I za każdym razem, kiedy się ich skóra spali, zamienimy im skóry na inne, aby zakosztowali kary. Zaprawdę, Bóg jest potężny, mądry!” (Sura 4:56). W innym miejscu tak napisano o piekle: „Piekło czai się, (...) pozostaną w nim na wieki. Nie skosztują w nim ani chłodu, ani napoju, z wyjątkiem wrzącej wody i cuchnącego płynu, bardzo zimnego” (sura 78:22, 24-26, HM).

29. Porównaj nauki islamu na temat duszy i jej losu z tym, czego uczy Biblia.

²⁹ Muzułmanie wierzą, że dusza zmarłego przechodzi przez barzakh (barzach), czyli „barierę” — „okres lub stan od dnia śmierci do dnia Zmartwychwstania” (sura 23:100, 101, HM, przypis). Jeżeli człowiek był niegodziwcem, dusza zupełnie świadomie przeżywa coś, co określono „karą grobu”, a jeśli dochował wierności — zaznaje szczęścia. Niemniej takie wierne osoby również muszą znosić pewne męki z powodu nielicznych grzechów popełnionych za życia. Ten okres przejściowy zakończy się dniem sądu, kiedy to każdemu przypadnie w udziale jego wieczny los.f

30. Co Koran obiecuje sprawiedliwym? (Porównaj Izajasza 65:17, 21-25; Łukasza 23:43, NW; Objawienie 21:1-5).

³⁰ Z drugiej strony sprawiedliwym obiecano rajskie ogrody w niebie: „A tych, którzy uwierzyli i czynili dobro, wprowadzimy do Ogrodów, gdzie w dole płyną strumyki. Będą oni tam przebywać na wieki, nieśmiertelni” (sura 4:57). „Zaprawdę, mieszkańcy Ogrodu tego Dnia będą się jedynie radować. Oni i ich żony będą wypoczywać w cieniu na ozdobnych łożach” (sura 36:55, 56). „Napisaliśmy już w Psalmach, po Orędziu (danym Mojżeszowi): ‚Słudzy moi, sprawiedliwi, odziedziczą ziemię’”. W jednym z wydań Koranu przypis do tego wersetu odsyła czytelnika do Psalmu 25:13 i 37:11, 29, jak również do wypowiedzi Jezusa z Ewangelii według Mateusza 5:5 (sura 21:105, AYA). Wzmianka o żonach nasuwa teraz inne pytanie.

Monogamia czy poligamia?

31. Co Koran mówi o wielożeństwie? (Porównaj 1 Koryntian 7:2; 1 Tymoteusza 3:2, 12).

³¹ Czy wszyscy muzułmanie są poligamistami? Chociaż Koran zezwala na wielożeństwo, sporo wiernych ma tylko jedną żonę. Krwawe walki pozostawiały dawniej mnóstwo wdów, toteż Koran dopuścił poligamię: „Jeżeliś lękał się być niesprawiedliwym dla sierot; lękaj się być niesłusznym względem niewiast twoich, nie miéj więcéj, nad dwie, trzy, lub cztery żony, wybieraj takie jakie się tobie podobały. Jeżeli ich uczciwie utrzymywać niemożesz [nie możesz], poprzestań na jednej tylko lub ogranicz się niewolnicami twojemi” (sura 4:3, JMB). Ibn-Hishām wspomina w biografii Muhammada, iż prorok ożenił się z bogatą wdową Chadidżą, starszą od niego o 15 lat. Po jej śmierci poślubił wiele kobiet. Kiedy zmarł, pozostawił dziewięć wdów.

32. Co to jest muʽta?

³² Inny rodzaj małżeństwa muzułmańskiego to muʽta — „specjalna umowa między mężczyzną i kobietą, zawierana na pewien okres, przy czym podobnie jak w wypadku trwałego małżeństwa wnoszony jest posag” (Muṣṭafā al-Rāfiʽī, Islamuna). Sunnici nazywają to związkiem rozkoszy, a szyici małżeństwem czasowym. W tym samym źródle podano: „Dzieci [z takiego związku] są legalne i mają identyczne prawa, co dzieci z małżeństwa zawartego na stałe”. Ta forma małżeństwa okresowego najprawdopodobniej była popularna w epoce Muhammada, a on się jej nie sprzeciwił. Sunnici utrzymują, że później nie zezwalano na takie małżeństwa, ale zdaniem imamitów — największego ugrupowania szyickiego — są one wciąż dopuszczalne. W gruncie rzeczy wielu się na nie decyduje, zwłaszcza gdy mężczyzna przebywa dłuższy czas z dala od żony.

Islam a życie codzienne

33. Jakie są podstawowe wierzenia i obowiązki muzułmanina?

³³ Muzułmanin ma sześć podstawowych wierzeń oraz pięć głównych obowiązków religijnych (patrz ramki na stronach 296 i 303). Gorliwy wyznawca powinien między innymi pięć razy dziennie odmawiać modlitwę (salat), obracając się twarzą w kierunku Mekki. Podczas muzułmańskiego dnia odpoczynku, obchodzonego w piątek, z minaretów rozlega się przenikliwe wezwanie muezina, który zwołuje mężczyzn na modlitwę do meczetu. Dzisiaj głos muezina często jest odtwarzany z taśmy magnetofonowej.

34. Co to jest meczet i czemu służy?

³⁴ Meczet (po arabsku: masdżid) to muzułmański ośrodek kultu. Król Arabii Saudyjskiej Fahd Ibn Abd al-Aziz nazwał go „kamieniem węgielnym dla wzywających Boga”, a także „miejscem modlitwy, studiów, sztuki prawniczej i sądowniczej, narad, wygłaszania kazań, udzielania wskazówek, wychowywania i przygotowywania. (...) Meczet jest sercem społeczeństwa muzułmańskiego”. Budowle takie spotyka się dziś na całym świecie. Do najsłynniejszych należy Mezquita (Meczet) w Kordobie w Hiszpanii — przez stulecia największy meczet świata. Obecnie w części centralnej znajduje się katedra katolicka.

Konflikt z chrześcijaństwem i w łonie chrześcijaństwa

35. Jak w przeszłości układały się stosunki między muzułmanami a katolikami?

³⁵ Począwszy od VII wieku islam rozprzestrzeniał się na zachód do Afryki Północnej, na wschód do Pakistanu, Indii i Bangladeszu, a stamtąd nieco na południe do Indonezji. W rezultacie popadł w konflikt z wojującym Kościołem katolickim, który podjął krucjaty celem odebrania muzułmanom Ziemi Świętej. W roku 1492 królowa Izabela i król Ferdynand zakończyli rekonkwistę Hiszpanii. Wypędzili ze swego kraju muzułmanów i Żydów, którzy nie chcieli się nawrócić na chrześcijaństwo. Wskutek poczynań katolickiej inkwizycji szybko zanikła wzajemna tolerancja, jaka panowała w tym państwie pod rządami muzułmanów. Islam jednak przetrwał, a XX wiek przyniósł mu ponowny rozkwit.

36. Jak przedstawiała się sytuacja w Kościele katolickim w czasie trwania ekspansji islamu?

³⁶ W czasie ekspansji islamu Kościół katolicki borykał się z własnymi problemami, usiłując zachować w swych szeregach jedność. Ale nadchodziły dwie doniosłe zmiany, których wpływ miał jeszcze mocniej wstrząsnąć tą religią, sprawiającą wrażenie monolitu. Mowa tu o wynalezieniu prasy drukarskiej i o tłumaczeniu Biblii na języki narodowe. W następnym rozdziale omówimy, do jakich dalszych rozłamów doszło w łonie chrześcijaństwa w wyniku działania tych oraz innych czynników.

[Przypisy]

[Ramka na stronie 285]

Koran a Biblia

„On tobie zesłał Księgę z prawdą, stwierdzając prawdziwość tego, co już było przed nią. On zesłał niegdyś Torę i Ewangelię jako drogę prostą dla ludzi i On zesłał rozróżnienie” (sura 3:3, 4).

„Prawie wszystkie historyczne opowieści Koranu mają swoje biblijne odpowiedniki (...). Z wybitnych postaci (...) występują: Adam, Noe, Abraham (wymieniony około 70 razy w 25 różnych surach, a także imię jego zostało użyte jako tytuł czternastej sury), Izmael, Lot, Józef (któremu poświęcona została sura dwunasta), Mojżesz (którego imię występuje w 34 różnych surach), Saul, Dawid, Salomon, Eliasz, Job (Hiob) i Jonasz (których imiona występują w surze dziesiątej). Historia o stworzeniu i upadku Adama jest przytaczana 5 razy, potop wspomina się 8 i Sodomę 8 razy. W rzeczywistości Koran wykazuje więcej podobieństwa do Pięcioksięgu niż do jakiejkolwiek innej części Biblii. (...)

„Z postaci Nowego Testamentu wysuwa się tylko Zachariasza, Jana Chrzciciela, Jezusa (ʽĪsa) i Marię. (...) Studium porównawcze (...) opowieści Koranu i Biblii (...) nie ujawnia werbalnej zależności [żadnego bezpośredniego cytatu]” (Dzieje Arabów).g

[Przypis]

[Ramka na stronie 291]

Trzy źródła nauk i wskazówek

Święty Koran: Uważa się, że został objawiony Muhammadowi przez anioła Gabriela i że natchniona jest zarówno jego treść, jak i arabski tekst.

Hadis, czyli sunna: „Czyny, wypowiedzi i milcząca zgoda (taqrīr) Proroka”, ustalone „w ciągu II w. ery muzułmańskiej w formie pisanych hadisów. Ḥadīṯ w zasadzie stanowi zapis czynu lub wypowiedzi Proroka”. Może się również odnosić do postępowania bądź twierdzeń „Towarzyszy Proroka lub ich następców”. W hadisie uznaje się za natchniony tylko sens słów (Dzieje Arabów).

Szaria: Prawo kanoniczne oparte na zasadach Koranu, regulujące całe życie religijne, polityczne i społeczne. „Wszystkie czyny człowieka klasyfikuje się według pięciu kategorii prawnych: 1) farḍ, czyny uważane za bezwzględną powinność, których wykonanie ma być nagrodzone, a zaniedbanie ukarane przez prawo; 2) mustaḥabb, czyny godne polecenia lub chwalebne, których spełnienie jest nagradzane, lecz zaniedbanie nie podlega karze; 3) ǧāʼiz, mubāḥ, czyny dozwolone, prawnie obojętne; 4) makrūh, czyny godne nagany, lecz niekaralne; 5) ḥarām, czyny zakazane i karalne” (Dzieje Arabów).

[Ramka na stronie 296]

Sześć filarów wiary

1. Wiara w jedynego Boga — Allaha (sura 23:116, 117)

2. Wiara w aniołów (sura 2:177)

3. Wiara w Boskie księgi: Torę, Ewangelię, Psalmy, Pisma Abrahama, Koran

4. Wiara w licznych proroków, ale tylko w jedno Posłannictwo. Pierwszym prorokiem był Adam. Inni to Abraham, Mojżesz, Jezus oraz „Pieczęć Proroków” — Muhammad (sura 4:136; 33:40)

5. Wiara w Dzień Ostatni, gdy wszyscy zmarli zostaną wskrzeszeni

6. Wiara w przeznaczenie; nic dobrego ani złego nie dzieje się bez woli Boga

[Ramka na stronie 303]

Pięć filarów islamu

1. Powtarzanie wyznania wiary (szahada): „Nie ma boga oprócz Boga, a Muhammad jest Posłańcem Boga” (sura 33:40)

2. Modlitwa (salat) odmawiana pięć razy dziennie w kierunku Mekki (sura 2:144)

3. Jałmużna (zakat) — obowiązek oddawania pewnego procentu od swych dochodów i wartości dóbr (sura 24:56)

4. Post (saum) — zwłaszcza w miesiącu ramadan (sura 2:183-185)

5. Pielgrzymka do Mekki (hadżdż), którą każdy muzułmanin musi odbyć choć raz w życiu. Od tego obowiązku zwalnia jedynie choroba lub ubóstwo (sura 3:97)

[Ramka i ilustracja na stronach 304, 305]

Bahaizm — próba zjednoczenia świata

¹ Bahaizm nie jest sektą muzułmańską, lecz odłamem babizmu — ugrupowania powstałego w roku 1844 na terenie Persji (dzisiejszego Iranu) w łonie islamu szyickiego. Przywódcą babistów był Mirza Ali Muhammad z Szirazu, który ogłosił się Babem (bramą) i imamem-mahdim (należycie prowadzonym przywódcą) z rodu Muhammada. W roku 1850 został stracony przez władze perskie. W 1863 roku znamienity wyznawca babizmu, Mirza Husajn Ali Nuri, „obwieścił, iż jest ‚Tym, którego Bóg objawi’ i którego nadejście zapowiedział Bab”. Przyjął również imię Baha Allah (Wspaniałość Boga) i założył nową religię — bahaizm.

² Baha Allah (lub Baha Ullah) został wygnany z Persji, a potem uwięziony w Akce (w Izraelu). Tam napisał Kitab al-Akdas (Najświętsza księga), swe główne dzieło, w którym mocno rozbudował doktrynę bahaizmu. Gdy zmarł, na czele nowo powstałej religii stanął jego syn Abd al-Baha, następnie prawnuk Szoghi Effendi Rabbani, a od roku 1963 administruje nią wybieralne grono zwane Powszechną Izbą Sprawiedliwości.

³ Bahaiści wierzą, że Bóg objawił się człowiekowi za pośrednictwem „Boskich Manifestacji”, do których należał Abraham, Mojżesz, Kryszna, Zoroaster, Budda, Jezus, Muhammad, Bab i Baha Allah. Uważają, że owi wysłannicy mieli za zadanie prowadzić ludzkość drogą rozwoju, na której punktem zwrotnym, stanowiącym początek nowej ery, było pojawienie się Baba. Ich zdaniem jego orędzie jest po dziś dzień najpełniejszym objawieniem woli Bożej oraz głównym narzędziem ofiarowanym przez Boga w celu zjednoczenia świata (1 Tymoteusza 2:5, 6).

⁴ Jedna z głównych nauk bahaizmu głosi, „że wszystkie wielkie religie świata pochodzą od Boga i że ich podstawowe zasady są ze sobą całkowicie zgodne”. „Różnią się tylko w nieistotnych szczegółach swych nauk” (2 Koryntian 6:14-18; 1 Jana 5:19, 20).

⁵ Bahaiści uznają jedynego Boga, nieśmiertelność duszy i ewolucję rodzaju ludzkiego (biologiczną, duchową i społeczną). Kwestionują natomiast tak popularną wiarę w aniołów. Ponadto odrzucają Trójcę, hinduistyczną naukę o reinkarnacji oraz pogląd, iż człowiek utracił doskonałość i w związku z tym potrzebował okupu w postaci krwi Jezusa Chrystusa (Rzymian 5:12; Mateusza 20:28).

⁶ Poczesne miejsce w doktrynie bahaizmu zajmuje kwestia braterstwa ludzi i równouprawnienia kobiet. Bahaiści żyją w monogamii. Przynajmniej raz dziennie odmawiają jedną z trzech modlitw objawionych przez Baha Allaha. Poszczą od wschodu do zachodu słońca podczas 19 dni miesiąca Ala, przypadającego w marcu. (Ich rok składa się z 19 miesięcy po 19 dni oraz z kilku dni dodatkowych).

⁷ W bahaizmie nie ma duchowieństwa ani rozbudowanych rytuałów. W poczet członków może być zaliczony każdy, kto wyznaje, że wierzy w Baha Allaha, i przyjmuje jego nauki. Wierni zbierają się na nabożeństwo pierwszego dnia każdego miesiąca bahaistycznego.

⁸ Bahaiści są przeświadczeni, że powierzono im misję duchowego podboju naszego globu. Usiłują szerzyć swą wiarę przez rozmowy, własny przykład, prace społeczne oraz kampanie informacyjne. Opowiadają się za bezwzględnym posłuszeństwem wobec prawa kraju, w którym mieszkają, i trzymają się z dala od polityki, choć uczestniczą w wyborach. W armii starają się pełnić służbę nieliniową, ale raczej nie zdarza się, by odmawiali pójścia do wojska ze względu na sumienie.

⁹ Jako religia o charakterze misjonarskim, bahaizm przeżywa w ostatnich latach ogromny rozwój. Bahaiści oceniają, że jest ich na świecie blisko 5 000 000, w rzeczywistości jednak liczba dorosłych wyznawców wynosi niewiele ponad 2 300 000.

[Pytania do studium]

1, 2. Jak powstał bahaizm?

3-7. (a) Przedstaw niektóre wierzenia bahaistów. (b) Czym poglądy bahaistów różnią się od nauk biblijnych?

8, 9. Do jakiego celu dążą bahaiści?

[Ilustracja]

Świątynia bahaistów w Hajfie (Izrael), gdzie mieści się światowe centrum ich działalności

[Ilustracje na stronie 286]

Według tradycji muzułmańskiej Muhammad z tego miejsca wstąpił do nieba (Kopuła Skały w Jerozolimie)

[Ilustracje na stronie 289]

Pielgrzymi w Mekce siedem razy okrążają Kaabę i całują Czarny Kamień lub go dotykają (po lewej u dołu)

[Ilustracja na stronie 290]

Czytanie Koranu wymaga znajomości języka arabskiego

[Ilustracje na stronie 298]

Zgodnie z ruchem wskazówek zegara: Kopuła Skały w Jerozolimie oraz meczety w Iranie, RPA i Turcji

[Ilustracje na stronie 303]

Mezquita w Kordobie, swego czasu największy meczet świata (obecnie część środkową zajmuje katedra katolicka)