Pogłębiaj swą wiedzę codziennie
1. W czym się różni nabycie mądrości ludzkiej od nabycia mądrości ze Słowa Bożego?
NIEKTÓRZY ludzie wzbraniają się przyjąć nowe myśli biblijne, gdyż prawdopodobnie musieliby zrezygnować ze starych, niebiblijnych poglądów. Jeśli mądrość pochodząca od ludzi przekładamy nad pouczenia Boże, to również coś pogłębimy, a mianowicie dumę, z której wynikają najczęściej zazdrość, spory, złe podejrzenia i niezdrowy sposób myślenia łatwo ulegający różnym wpływom. (1 Tym. 6:3-5, NW) Jeśli jednak zmieniamy swą osobowość i rezygnujemy ze starych, samolubnych poglądów na rzecz niezmiennych zasad biblijnych, to będziemy szczęśliwi. (Efez. 4:22-24, NW) Wtedy będziemy mogli spojrzeć wstecz i porównać nasze stare, nierozsądne poglądy z prawdą i z naszym obecnym rozsądnym sposobem myślenia, dzięki któremu możemy zrozumieć drobne szczegóły panoramicznego obrazu, który jest uchwycony w Biblii.
2, 3. Czego trzeba się wystrzegać, gdy się sprawdza przez odczytanie teksty, które są tylko zacytowane, lub gdy się szuka jakiegoś słowa w słowniku lub innym podręczniku?
2 Chcąc się jak najwięcej nauczyć w czasie, którym dysponujemy, musimy się podczas studium skupić na danym temacie. Gdybyśmy, szukając w słowniku jakiegoś wyrazu, odczytywali wyjaśnienia do wszystkich wyrazów przytoczonych przed nim i za nim, nie odnieślibyśmy z naszego studium zamierzonej korzyści. Postaraj się wyszukać myśl stanowiącą temat i uporządkuj związane w tym szczegóły w taki sposób, aby one tę myśl wspierały. Inaczej twoja wiedza będzie podobna do niezłożonej układanki: ograniczałaby się do kilku małych wycinków z różnych obrazów. Przez intensywne studium można ją uzupełnić i skompletować we wspaniały obraz woli Jehowy. Ile rzeczy uszłoby na przykład naszej uwagi w podanym w poprzednim artykule sprawozdaniu o Gedeonie, gdybyśmy nie pojęli głównej myśli, która występuje w 2 wierszu 7 rozdziału księgi Sędziów.
3 W pismach świadków Jehowy wskazuje się wiele tekstów biblijnych, które z braku miejsca nie mogą być cytowane. Jednak one są ważne, gdyż sprawiają, że dane myśli stają się bardziej zrozumiałe, w przeciwnym razie nie wspomniano by ich. Jeśli odszukamy wszystkie teksty biblijne przytoczone w paragrafie 22 poprzedniego artykułu, to stanie nam się jasne, że Jehowa umie nas uczyć, inaczej nie mógłby tak wiele mówić o wiedzy i jej skutkach.
4, 5. (a) Jaki błogosławiony pożytek przynosi nam regularne powtarzanie prawd, których się nauczyliśmy? (b) Kto nam pomaga w nabywaniu wiedzy o Bogu?
4 Przez powtarzanie lepiej utrwalamy sobie to, czego się uczymy. Powtarzanie skłania nas również do rozmawiania o tym, czego się nauczyliśmy, przez co dzielimy się tym z innymi. Takie rozmawianie o tym, czego się nauczyliśmy, to rzeczywiście znakomita metoda powtarzania. Myśli często powtarzane stają się twoim narzędziem, którym możesz pracować. Piotr napisał: „Drugi to już list piszę do was, najmilsi, a w nich pobudzam przez przypominanie czystą myśl waszą, abyście pamiętali na słowa przedtem wypowiedziane przez świętych proroków i na to, co przez nas Apostołów przykazał Pan i Zbawiciel.” (2 Piotra 3:1, 2, NT) Duch Jehowy przypomina nam prawdy, których się nauczyliśmy. (Jana 14:26) Ożywiona rozmowa o nowo nabytej wiedzy buduje i dodaje otuchy wszystkim, którzy biorą w tym udział. Paweł pisał nawet, że chciał odwiedzić swych współchrześcijan w Rzymie, aby ich zobaczyć i aby oni mogli się wzajemnie zachęcić: „Pragnę bowiem ujrzeć was, ażeby wam użyczyć nieco łaski duchowej dla umocnienia waszego. To jest, żebyśmy się wzajemnie pocieszali przez to, co nam jest wspólne: wiarę waszą i moją.” — Rzym. 1:11, 12, NDą.
5 Można się było spodziewać, że organizacja, która się poświęca działalności nauczania w takim rozmiarze, jak to czynią świadkowie Jehowy, udzieli również praktycznych zachęt, które by pokazały, jak należy studiować. Ona to też czyni, co ważniejsze, dostarczyła wielką ilość wartościowych podręczników, które oddają studiującemu nieocenione usługi.
6. Co przede wszystkim powinniśmy uważać za podręcznik do studium i co w nim znajdujemy?
6 Najpierw przypatrzmy się nieco bliżej Biblii jako podręcznikowi do studium. Ze spisu rzeczy dowiadujemy się, jakie ona zawiera księgi i na której stronie można je zaleźć. W niektórych Bibliach wskazane są teksty pokrewne, to znaczy takie, które się odnoszą do tego samego tematu. Oryginalne wydanie „Przekładu Nowego Świata” (ang.) zawiera cenne odsyłacze tekstowe (łańcuchowe) i uwagi marginesowe, które zawierają taką pełnię myśli, że potrzebowano miesięcy na zestawienie tego materiału. Jeśli masz taką Biblię, to poszukaj pierwszej księgi Mojżeszowej i zwróć uwagę na wyczerpujące uwagi marginesowe, które ta księga zawiera. One są bardzo pomocne. Przeczytaj na przykład 1 Mojżeszową 1:16, a potem uwagę marginesową a, która brzmi: „‚Uczynić’, a nie ‚stworzyć’, jak w wierszu 1, 21, 27 i w rozdziale 2, wierszu 3.” Ta uwaga marginesowa wskazuje więc na pewną różnicę.
7. Dlaczego konkordancja biblijna jest pomocna i co w niej znajdujemy?
7 Można powiedzieć, że konkordancja jest twoją „prawą ręką”, gdy szukasz jakiegoś tekstu biblijnego. Być może przypominasz sobie jeszcze tylko najważniejsze słowo, jak na przykład „uczyć”. W konkordancjach lub w spisach wyrazów, jakie zawierają niektóre Biblie, przytacza się wiele słów i wskazuje się, gdzie one w Biblii występują. Przypuśćmy, że chciałbyś wiedzieć, czy kiedyś nastanie pokój. Wówczas musiałbyś poszukać pod hasłem „pokój”, a na podstawie podanych tam tekstów uzyskasz obszerny obraz tego tematu. W niektórych konkordancjach biblijnych można znaleźć jeszcze inne wskazówki, które najczęściej są wyjaśnione bliżej we wstępie.
PRAKTYCZNE PODRĘCZNIKI DO STUDIUM BIBLII
8-10. Wyjaśnij co sprawia, że książki świadków Jehowy są wartościową pomocą? Dlaczego powinniśmy mieć te książki?
8 Książki świadków Jehowy są pod wieloma względami praktyczną pomocą przy studium. W spisie treści książki „Bądź wola twoja na ziemi” na stronie 348 pod hasłem „Potęga światowa” (Potęgi światowe) przytoczono siedem potęg światowych i podano jaką rolę one odegrały w historii i w zamyśle Bożym. Gdyby ktoś chciał otrzymać wyjaśnienie na temat „nauki o piekle”, wystarczy aby zajrzał do spisu treści książki „Niech Bóg będzie prawdziwy”. Tam znajdzie odsyłacz na stronę 76, gdzie na ten temat dowie się prawdy. Książka „Wyposażony do wszelkiego dzieła dobrego” zajmuje się po kolei wszystkimi księgami Biblii i zapoznaje nas bliżej z pisarzami, z okresem czasu, który one obejmują i z językami, w których je napisano. Poza tym są tam omówione różne przekłady i powstanie kanonu Biblii.
9 Prócz tego księgi te zawierają spis tekstów. Przypuśćmy, że chciałbyś wiedzieć, jak należy rozumieć 1 Koryntian 7:39, gdzie powiedziano, że małżeństwo powinniśmy zawierać „tylko w Panu”. Ten tekst mógłbyś znaleźć w spisie tekstów w książce „To znaczy życie wieczne” z wskazaniem na stronę 117, gdzie go objaśniono. Co roku w wydaniu „Strażnicy” z 15 grudnia ukazuje się spis tekstów i treści. Gdybyś w tych spisach rzeczy szukał 1 Koryntian 7:39, wówczas stwierdzisz, że omawiano go niejednokrotnie i że w związku z tym podano wyborne i aktualne rady.
10 Te książki zawierają jeszcze inne listy i spisy, których nie powinno się przeoczyć. Na stronie 364 książki „Nowe niebiosa i nowa ziemia” (ang.) znajduje się na przykład tabela wybitnych dat historycznych, począwszy od stworzenia Adama w roku 4025 przed Chr., a na założeniu Organizacji Narodów Zjednoczonych w roku 1945 skończywszy. Wszystkie dane są poparte tekstami biblijnymi. W książce „Ty także możesz przeżyć Armagedon i wejść do Bożego nowego świata” przytoczono czterdzieści dwa biblijne proroctwa wskazujące na ludzi, którzy przeżyją Armagedon i będą wiecznie żyć na tej ziemi. Tabela chronologiczna potęg światowych na stronie 337 książki „Bądź wola twoja na ziemi” obejmuje czas od roku 607 przed Chr. do roku 1926. W książce „Upewniajcie się o wszystkich rzeczach” omówiono wyczerpująco siedemdziesiąt głównych tematów prawie wyłącznie na podstawie tekstów biblijnych. „Przekład Nowego Świata Pisma Świętego”, (wydanie ang. 1961) zawiera w uzupełnieniu mapy i objaśnienia trudniejszych tekstów biblijnych. Jeżeli korzystamy z tej publikacji właściwie, możemy bardzo wzbogacić nasze duchowe posiłki. Trzeba tylko wiedzieć, gdzie można znaleźć pożądane wyjaśnienie. Zapoznaj się więc z książkami, które masz w swojej bibliotece.
11. Dlaczego słowniki biblijne mogą nam w niektórych wypadkach wyświadczyć wielkie usługi? Lecz dlaczego nie można swobodnie polegać na ich wyjaśnieniach dotyczących nauk i proroctw?
11 Słowniki biblijne wyświadczają nam dobre usługi, bo wyjaśniają szczegóły, które podczas studium często uchodzą naszej uwagi. Biblia jest niewyczerpanym źródłem nowych myśli. Ona daje nam wyjaśnienie dotyczące każdego rozważanego tematu, zajmuje się historią całych narodów oraz kultur i rzuca światło na ich zwyczaje i tradycje. Lecz ona nie zawsze zawiera wszystkie szczegóły. W Amosa 3:12, 15; 6:4; Ezechiela 27:15-24; Przypowieściach 7:16, 17; 31:21-24 czytamy na przykład coś o wyposażeniu dawnych domów. Gdybyśmy teraz poszukali w słowniku biblijnym hasło „dom”, wówczas uzyskalibyśmy dalsze szczegóły. Lecz tu zalecana jest ostrożność. Autorzy tych słowników reprezentują najczęściej różne poglądy religijne, więc często mają zdania podzielone. Z tego względu w dziedzinie nauk lub proroctw nie są przewodnikami godnymi zaufania. Niezawodne w tej dziedzinie są tylko te podręczniki, które odpowiadają regule, „abyście zgadzali się we wszystkim i żeby nie było między wami rozłamów.” — 1 Kor. 1:10, NDą.
CODZIENNY POKARM DUCHOWY
12. Jakie rozrządzenie pomaga nam pogłębiać codziennie naszą wiedzę? Czy to rozrządzenie jest przewidziane tylko dla świadków Jehowy?
12 Pożywienie, które codziennie przyjmujemy wzmacnia nas. Tak samo też wzmacnia nas codziennie przyjmowany pokarm duchowy i to nie tylko na jeden dzień; przez to bowiem, że pogłębiamy posiadaną wiedzę, stajemy się dojrzalsi i osiągamy pełen wzrost, naśladując w tym nasz wzór — Jezusa Chrystusa. Książka roczna świadków Jehowy ukazująca się co roku w języku angielskim i niemieckim odpowiada tym codziennym potrzebom. Dlaczego? Ona zawiera na każdy dzień tekst biblijny i do tego krótki wyjątek z tego wydania „Strażnicy”, które ten tekst omawia. Setki tysięcy bogobojnych ludzi korzysta z tego wspaniałego rozrządzenia. Dla badaczy Biblii mówiących innymi językami teksty dzienne ukazują się co miesiąc w „Strażnicy” lub w osobnych wydaniach.
13-16. (a) Unaocznij jak możemy właściwie skorzystać z tego rozrządzenia? (b) Czego według Biblii powinno w nas dokonać to codzienne przyzwyczajenie?
13 Zważ, ile możesz się nauczyć, gdy korzystasz z tego rozrządzenia. Weźmy na przykład tekst na 23.IX. (ang): Hebr. 6:1. Według Przekładu Nowego Świata brzmi on: „Przyjmy naprzód ku dojrzałości.” Ta dojrzałość nie ma nic wspólnego ze wzrostem cielesnym. Chodzi tu o duchowy wzrost chrześcijanina, o jego postępy w wiedzy, w zrozumieniu i w dalszych przymiotach, jak również w zdolności pouczania innych o Słowie Bożym.
14 Komentarz, który zaczerpnięto z jednej ze „Strażnic”, wskazuje na to, że Biblię powinniśmy pilnie badać codziennie, abyśmy byli przekonani o naszej wierze i abyśmy mogli wyjaśnić prawdę innym. Z pewnością przypominamy sobie w związku z tym treść wydanej niedawno „Strażnicy”, w której powiedziano, że bez względu na swój wiek, powinniśmy się chętnie uczyć i dowieść czynem jaki jest nasz duch; że mamy wiele pożytku, jeśli całymi latami studiowaliśmy, starając się osiągnąć chrześcijańską dojrzałość. Krótko mówiąc: do nauki nigdy nie jesteśmy za starzy. Artykuł pt. „Róbcie postępy w dojrzałości” w tym wydaniu zawiera wiele praktycznych pouczeń, które wskazują, jak można swą wiedzę stosować i pogłębiać.
15 Teraz przeczytaj w Biblii piąty rozdział listu do Hebrajczyków i postaraj się sprawdzić, co skłoniło Pawła do napisania słów ukazujących się na początku rozdziału szóstego. Z wiersza 11 do 14, rozdziału piątego, dowiesz się także, dlaczego nigdy nie skończymy się uczyć. Czytając codziennie cały rozdział, z którego jest zaczerpnięty tekst dzienny, przeczytałbyś przez rok jedną trzecią część Biblii.
16 Dla mówiących po angielsku badaczy Biblii, w sześciotomowym wydaniu „Przekładu Nowego Świata” bardzo pomocne są w pogłębianiu wiedzy odsyłacze łańcuchowe, gdyż one wskazują teksty biblijne spokrewnione z tekstem dziennym. Pierwsze pięć rozdziałów listu do Hebrajczyków wzywa nas do zważania na to, co usłyszeliśmy i czego się już nauczyliśmy. W Przypowieściach 8:32-34 (Wu): podano myśl, że pokarm duchowy powinniśmy spożywać codziennie, aby robić postępy w dojrzałości: „Słuchajcie mnie: błogosławieni, którzy strzegą dróg moich. Słuchajcie napomnienia i bądźcie mądrymi a nie odrzucajcie go. Błogosławiony człowiek, który mnie słucha i który czuwa u drzwi moich na każdy dzień.”
17. Co możemy czynić, gdy zdajemy sobie sprawę z wartości tych wszystkich podręczników? (b) Co jednak jest kluczem do osiągnięcia wiedzy?
17 Klucz do ustawicznego wzrostu tkwi w tym, aby się stale radować błogosławieństwem największego Nauczyciela, którego mądrość nigdy się nie wyczerpie. Codziennie możemy się cieszyć pogłębieniem o jakiś szczegół naszej wiedzy służącej nam za podstawę całego naszego życia. (Przyp. 4:10-13, 18) Chcąc jednak pomnażać wiedzę musimy ją stosować. — Ozeasza 4:6.
18, 19. Czy można odczuwać największą radość jedynie w przyjmowaniu pokarmu duchowego?
18 Co mniemasz o matce, która nie uczy swej córki gotować, lub o ojcu, który nie przyzwyczaja swego syna do pracy? Twój sąd nie jest chyba nazbyt pochlebny. Dzieci zaniedbane pod tym względem muszą później z żalem wspominać zaniedbanie rodziców. Jest dosyć pokarmu do jedzenia, lecz należy go wpierw przygotować, a tego trzeba się nauczyć. Lecz to właśnie sprawia radość.
19 Tak samo jest z pokarmem duchowym. Wiedza jest zbyt kosztowna, by ją można było zachować dla siebie. Trzeba z niej korzystać. Paweł był świadomy tego, gdy mówił: „Biada mi, gdybym Ewangelii nie głosił. (1 Kor. 9:16, NDą) Słowo Jehowy zawiera pełnię wiedzy. Gdybyśmy tylko mogli ją wszystką wchłonąć! Samo życzenie jej posiadania jednak nie wystarczy. Musimy studiować, i to regularnie, produktywnie i z pragnieniem zastosowania tej mądrości, wtedy przyswoimy ją sobie w sposób właściwy. Nie wystarczy także życzyć innym, aby tę mądrość również posiedli. Wiedza ma towarzyszkę, którą jest odpowiedzialność za dzielenie się nią z innymi.
20, 21. (a) Jaką towarzyszkę ma wiedza? (b) Do czego Biblia nas zachęca?
20 Wiedza uzdalnia nas nie tylko do wywiązania się z naszej odpowiedzialności, lecz także daje nam znać o obowiązkach w związku z naszą służbą Bożą. Jednak obecnie ludzie są na ogół bardziej skłonni do uchylania się od obowiązków i do zrzucania z siebie odpowiedzialności. Paweł przepowiedział to w swoim drugim liście do Tymoteusza pisząc, że ludzie „zachowując pozory pobożności wyprą się tego, co stanowi jej siłę.” (2 Tym. 3:5, Kow) Niektórzy unikają wszelkiej odpowiedzialności. My jednak radujemy się i mamy z tego korzyść, gdy inni wywiązują się ze swej odpowiedzialności: Pomyślmy na przykład o pokarmie, który spożywamy. Ileż trzeba osób, aby go sporządzić, przynieść do domu, przyrządzić i wreszcie podać do spożycia! Wszystkie te osoby muszą spełniać pewne obowiązki, a my się cieszymy, że oni to czynią. Co byśmy zrobili, gdyby oni tego nie czynili? Musielibyśmy wiele robić sami!
21 Cenimy Biblię, cenimy też podręczniki, które pomagają nam lepiej ją zrozumieć, cenimy trud poniesiony przez innych na rzecz pouczenia nas o prawdach biblijnych w domu i w zborze ludu Bożego. Podziwiamy zapał innych. Lecz Paweł powiada: „Każdy swoje własne brzemię [odpowiedzialności] poniesie.” (Gal. 6:5) Nie powinniśmy więc wzbraniać się od przyjęcia przywilejów, które nam przypadają dzięki znajomości Słowa Bożego, lecz winniśmy je przyjąć i osiągnąć męską dojrzałość.
ORGANIZACJA NAUCZYCIELI
22. Kto uczy pokornych wywiązywania się z ich odpowiedzialności i czy są do tego zdolni?
22 Poddaną Jehowie ziemską organizację Jego świadków zorganizowano w celu pouczenia pokornych o prawdzie i pomagania im w wywiązaniu się ze swej odpowiedzialności. W Społeczeństwie Nowego Świata świadków Jehowy spotyka się ludzi z różnych warstw społecznych. Wiele z nich nie zdobyło wyższego wykształcenia. Lecz oni znają Biblię. Są nauczycielami. Gorliwie spełniają obowiązek pouczania innych o Słowie Bożym, czynią to rokrocznie z tą samą miłością do Boga i z tym samym docenianiem pokarmu duchowego, jak kiedyś, gdy go spróbowali po raz pierwszy. Oni są najbardziej szczęśliwymi i najbardziej zadowolonymi ludźmi na ziemi. Dlaczegoż więc zadowalać się tylko odrobiną wiedzy i nie skorzystać z błogosławieństw, którymi się cieszą ludzie w pełni dojrzali duchowo? Pogłębiaj swą wiedzę i bądź dla Jehowy narzędziem stale użytecznym, jak to podkreślono w Efezjan 4:11-13 (NW): „I on dał niektórych jako apostołów, niektórych jako proroków, niektórych jako misjonarzy, niektórych jako pasterzy i nauczycieli z uwagi na szkolenie świętych do dzieła usługiwania, do budowania ciała Chrystusowego, aż wszyscy dojdziemy do jedności w wierze i w dokładnej znajomości Syna Bożego, do człowieka zupełnie dorosłego, do stopnia rozwoju, który przystoi pełności Chrystusa.” To oznacza dojrzałość!
23, 24. (a) Co zawiera w sobie odpowiedzialność za nauczanie innych? (b) Co musimy czynić, aby ci, których pouczamy, mogli z kolei pouczać innych?
23 Odpowiedzialność za nauczanie innych zawiera w sobie także przywilej służby, który Jezus miał na myśli, gdy powiedział: „Idźcie przeto i czyńcie uczniów z ludzi wszystkich narodów, (...) ucząc ich przestrzegać wszystkiego, co wam przykazałem. A oto jestem z wami po wszystkie dni aż do dopełnienia systemu rzeczy.” (Mat. 28:19, 20, NW) Paweł przypomina nam o tym, że „pokarm stały należy się ludziom dojrzałym, tym, którzy przez użytkowanie mają władze postrzegawcze wyćwiczone.” — Hebr. 5:14, NW.
24 Musisz być przekonany, że to, co mówisz, zgadza się ze Słowem Jehowy. Wciąż nabywaj wiedzy. Nie bądź nigdy pod tym względem opieszały! Przekazuj ją dalej w sposób niesfałszowany, tak samo jak ją przyjąłeś, ponieważ ludzie, których pouczasz o prawdzie, muszą znów pouczać o tym innych w sposób godny zaufania. — 2 Tym. 2:2.
25, 26. (a) Co wspólnego z tym tematem ma Łukasza 6:38? (b) Dlaczego obojętność wobec codziennego pokarmu duchowego jest niebezpieczna?
25 Twoje serce jest twym spichrzem! Napełnij je skarbami biblijnymi ze spichrza Jehowy. Potem dawaj te bogactwa pokornym bliźnim chętnym do nauki, a sam uzyskasz błogosławieństwo obiecane tym, którzy to czynią zgodnie z Łukasza 6:38 (NDą): „Dawajcie, a będzie wam dane, miarę dobrą, ubitą, potrzęsioną i opływającą dadzą wam w zanadrze wasze. Albowiem tą samą miarę, jaką mierzycie, będzie wam odmierzone.”
26 Biblia informuje o ludziach, którzy zrezygnowali z wiedzy Bożej i dlatego popadli w trudności, które ich przemogły, przez co na zawsze stali się niezdatni do służby Bożej. Pomyślmy o Adamie, Salomonie i Judaszu, żeby tylko wymienić niektórych. Nie zapominajmy też, że żyjemy w dniach ostatecznych, w których wielu wciąż się uczy, lecz jednak nigdy nie dochodzi do dokładnej znajomości prawdy. (2 Tym. 3:7) Wystrzegaj się takiego niebezpiecznego postępowania! Trzymaj się ściśle Jehowy jako swego Nauczyciela i korzystaj ze swej wiedzy ku Jego chwale! Wiedza pochodząca od Jehowy jest czysta. Ona chroni tego, kto ją przyjmuje. Także Jego Słowo jest czyste, a On zapewnia nas, że czuwa nad tym, by ono nadal takim pozostało. — Przyp. 30:5, 6; Ps. 12:6, 7.
27. Opisz, jakie usposobienie powinno się przejawiać, jeśli się chce otrzymać mądrość od Jehowy Boga?
27 Uczeniu się nie ma końca, gdyż ten, kto chce żyć, musi ustawicznie uczyć się od Jehowy. Kto, mając takiego Nauczyciela, mógłby milczeć o tych wspaniałych rzeczach, których się od Niego uczy? Jednak zastanów się na chwilę i pozwól sobie w duchu przypomnieć z Psalmu 118:97-105 (Wu) o tym, z jakim usposobieniem musimy dążyć do wiedzy: „Jakżesz umiłowałem zakon twój. Panie! Cały dzień jest rozmyślaniem moim. Od nieprzyjaciół moich mędrszym mię uczyniłeś przykazaniem twoim, bo wiecznie jest ze mną. Od wszystkich nauczycieli moich rozumniejszy jestem, bo świadectwa twoje są rozmyślaniem moim. Od starców rozumniejszy jestem, gdyż się dowiadywałem przykazań twoich. Od wszelkiej złej drogi wstrzymywałem nogi moje, aby strzec słów twoich. Nie odstępowałem od sądów twoich, boś ty mi zakon ustanowił. Jak słodkie są podniebieniu memu słowa twoje, ponad miód ustom moim! Przez przykazania twoje mądrym się stałem, przeto miałem w nienawiści wszelką drogę nieprawości.” (W Gd Ps. 119)