Zwracajcie uwagę na proroctwo

„ZWRACAJCIE na siebie uwagę”, powiedział Jezus, gdy pouczał swych uczniów o zachowaniu właściwej postawy wobec podanego przez niego proroctwa, dotyczącego czasu końca. (Łuk. 21:34, NW) Tego rodzaju poważne ostrzeżenie jest szczególnie stosowne teraz, gdy wydarzenia na świecie rozwinęły się tak daleko, iż jednostki, a nawet rządy usilnie dążą do zdobycia wglądu w przyszłość. Usługi zaofiarowuje im wiele „proroków”, na przykład: badacze historii i politycy, socjolodzy, a nawet astrologowie, będący spuścizną po starożytnym Babilonie. Są oni jednak zawodni; tak jak nie dopisali w starożytnym Babilonie, tak też nadal nie udaje im się przepowiedzieć przyszłości w sposób dokładny i godny zaufania. — Izaj. 47:12-15; 44:25, 26.

PROROCTWA OGŁASZANE DZIŚ NA CAŁEJ ZIEMI

² W odróżnieniu od proroctw lub przepowiedni ludzkich, będących w najlepszym wypadku jedynie wypracowanymi domysłami, proroctwa Jehowy powstają w umyśle Tego, który stworzył cały wszechświat, Tego, który jest na tyle potężny, aby kierować biegiem wydarzeń ku spełnieniu swego słowa. Proroctwa Jehowy zawarte są w Jego Słowie, w Piśmie świętym, czyli Biblii, i są dostępne dla wszystkich. Każdy, kto tylko zechce, ma możność zwracać na nie uwagę i szczerze starać się o ich zrozumienie. Ci, którzy nie umieją czytać, mogą słuchać, gdyż Bóg ma dziś na ziemi organizację pełniącą rolę proroka, tak samo jak miał ją za czasów istnienia zboru pierwszych chrześcijan. (Dzieje 16:4, 5) Chrześcijan tych nazywa On swym „niewolnikiem wiernym i rozumnym”. (Mat. 24:45-47, NW) Owemu „niewolnikowi”, który jest ciałem zbiorowym, dokładnie przykazano: „Proroctw nie lekceważcie.” (1 Tes. 5:20, NT) Namaszczeni duchem ziemscy świadkowie Jehowy dowiedli, że stosują się do tego nakazu. Z największą pilnością zwracają uwagę na proroctwa. Kiedy proroctwa ujawniają ich niedociągnięcia, wprowadzają wymagane poprawki. Nie zatajają prawdy także wtedy, gdy proroctwa potępiają zwyczaje praktykowane w chrześcijaństwie. (Izaj. 58:1) Prawdą jest, że oznajmiają proroctwa zapisane w Słowie Bożym, mimo że to na nich sprowadza nienawiść świata. — Mat. 24:9.

PROROCTWA JEHOWY SIĘ SPRAWDZAJĄ

³ Dla lepszego uzasadnienia potrzeby zwracania uwagi na proroctwa zróbmy krótki przegląd okresu historycznego, przypadającego na zmierzch królestwa Judy pod władzą królów z rodu Dawida. Wkraczamy w czasy panowania czternastego po Dawidzie króla Manasesa. Wstąpiwszy na tron po ojcu, bogobojnym królu Ezechiaszu, Manases panował pięćdziesiąt pięć lat. Miał możność bardzo dobrze poznać historię swego narodu oraz proroctwa, które za sprawą Jehowy spełniły się na jego przodkach. Każdego króla zasiadającego na tronie Dawida dotyczyła następująca zapowiedź od Boga: „Gdy przewini, skarcę go biczem ludzkim i plagami synów ludzkich.” Jawnie przeciwstawiając się słowu i proroctwu Bożemu, Manases zwrócił się do religii babilońskiej, to znaczy do astrologii, magii, czarów i wróżb, do wieszczków i zawodowych przepowiadaczy wydarzeń. Kananejskiemu bogu Baalowi złożył nawet ludzką ofiarę ze swych własnych, królewskich synów. Wzniósł ołtarze w celu oddawania czci słońcu, księżycowi i gwiazdom na dwóch dziedzińcach świątyni samego Jehowy w Jeruzalem; „uczynił też bałwana rytego, którego ustawił” wewnątrz tej świętej świątnicy. Dlatego spełniło się na nim proroctwo Boga, a stało się to, gdy go dosięgła ciężka dłoń Asyrii, drugiej z kolei potęgi światowej, którą się Bóg posłużył do urzeczywistnienia swego proroctwa. — 2 Sam. 7:14; 2 Kron. 33:1-7, Kr.

⁴ Jednakże przez to, że Manases zlekceważył sobie słowo Boże podane za pośrednictwem Mojżesza i proroków, ściągnął on nieszczęście nie tylko na samego siebie. Jego buntowniczy duch doprowadził do tego, że Judejczycy postępowali gorzej niż pogańscy mieszkańcy tamtych terenów. Jehowa Bóg skierował do niego gorzkie słowa proroctwa, które powinny były otworzyć mu uszy: „Oto sprowadzę na Jeruzalem i na Judę taką niedolę, że wszystkim słuchającym tego w obydwu uszach zadzwoni (...) i wytrę Jeruzalem, jako się wyciera półmisek i spogląda się na wytarty. Opuszczę resztę dziedzictwa mego i wydam ich w ręce ich wrogów.” — 2 Król. 21:10-15, Kr.

⁵ Postępując sobie nader samowolnie, „krwi niewinnej Manases wylał bardzo wiele” w całym kraju. (2 Król. 21:16) Jak wynika z pism rabinów żydowskich, obciążył się także krwią proroka Izajasza, który z jego rozkazu został żywcem przepiłowany. Manases zlekceważył bardzo podobne do poprzedniego proroctwo, które Izajasz podał w imieniu Jehowy: „Oto Pan [w tekście orygin.: Jehowa] obnaży ziemię i spustoszy ją, i przemieni oblicze jej, a rozproszy obywateli jej. (...) Wielce obnażona będzie ziemia i bardzo złupiona; albowiem Pan mówił to słowo. Płakać będzie i upadnie ziemia, (...) ta ziemia splugawiona jest pod obywatelami swoimi; albowiem przestąpili prawa, odmienili ustawy, wzruszyli przymierze wieczne [oparte na Dziesięciorgu Przykazań; „przymierze na czas nieokreślony” — NW]. Dlatego przekleństwo pożre ziemię, a zniszczeją obywatele jej; (... ) bo ją obciąży nieprawość jej, a więcej nie powstanie.” — Izaj. 24:1-20.

⁶ Ze względu na niegodziwe czyny Manasesa Bóg zdecydował, iż Jeruzalem i kraina judzka jest tak splugawiona, że nie może uniknąć wyludnienia i opustoszenia na określony przeciąg czasu. (2 Król. 23:26, 27) Niemniej jednak Manases musiał jako pierwszy ponieść karę za ignorowanie słowa i proroctwa Bożego. Czytamy: „Bóg przemawiał do Manasesa i do jego ludu, lecz nie zwracali uwagi. Bóg tedy sprowadził przeciwko nim wodzów wojska należącego do króla asyryjskiegoa i pochwycili Manasesa (...) zawiedli go do Babilonu [który król asyryjski uczynił jedną ze swych rezydencji].” (Kr) Późniejsza skrucha Manasesa i starania podjęte w celu przywrócenia prawdziwego wielbienia Boga oraz okazane mu przez Boga miłosierdzie opisane są w 2 Kroniki 33:10-17.

ZWRACANIE UWAGI NA PROROCTWA ZAPEWNIA OCHRONĘ

⁷ Po Manasesie panował jego syn Amon, który wznowił pogańskie bałwochwalstwo. Został zamordowany, ale lud trwał lojalnie przy domu Dawida i wyniósł na tron jego ośmioletniego syna, Jozjasza. Dzięki temu tron pozostał we władaniu linii potomków Dawida, tak jak to było zapowiedziane w proroctwie od Boga. (2 Kron. 33:18-25) Osiągnąwszy dziewiętnaście lat, król Jozjasz zaczął oczyszczać całe królestwo z fałszywego kultu. We wszystkim zwracał uwagę na proroctwa Jehowy. (2 Kron. 34:1-7) Dlatego też Asyria, drugie mocarstwo światowe, nie zdołała podbić w niewolę Judy i Jeruzalem. Jozjasz stał się świadkiem upadku samej Asyrii w roku 633 przed naszą erą; tym sposobem spełniło się proroctwo Nahuma o Niniwie, stolicy Asyrii, którą zburzyło królestwo Medów wraz ze swymi sprzymierzeńcami. (Nahuma 1:1; 3:1, 5, 7; 1:15) Dowodzi to, że kiedy Jehowa Bóg ogłasza proroctwa, mówi prawdę; dowodzi też, że jest suwerennym Władcą wszechświata.

⁸ Przy upadku Niniwy obecny był między innymi wódz armii chaldejskiej Nabuchodonozor (ściślejsze brzmienie tego imienia: Nebukadnezar), syn króla Nabopolassara, byłego dowódcy wojsk króla asyryjskiego Assurbanipala. Z chwilą śmierci Assurbanipala Nabopolassar przejął panowanie nad Babilonem. Z pochodzenia był Chaldejczykiem, a tym samym Semitą (Asyryjczycy też byli Semitami). Zapoczątkował dynastię królów, która się zakończyła na Balsazarze (albo: Belszazarze). Po upadku Niniwy ojciec Nabuchodonozora ustanowił go współwładcą w królestwie babilońskim.b

⁹ Doprowadzenie do końca dzieła oczyszczania kraju, ludu i świątyni Jehowy w Jeruzalem z fałszywego kultu, do którego należała między innymi babilońska astrologia wraz z zawodowymi przepowiadaczami wydarzeń, zajęło Jozjaszowi sześć lat. W czasie naprawiania świątyni Jehowy arcykapłan Helkiasz odnalazł „księgi zakonu Pańskiego, podanego przez Mojżesza”. Był to niewątpliwie oryginał księgi Prawa, napisany ręką Mojżesza, a całe wydarzenie wzbudziło sensację. (2 Kron. 34:8-15) Księga owa zawierała pod koniec takie słowa: „A jak się przedtem radował Pan nad wami, czyniąc wam dobrze i rozmnażając was, tak się będzie radował, wytracając was i niszcząc, żebyście zniesieni byli z ziemi, do której wnijdziesz, by ją posiąść. — Rozproszy cię Pan między wszystkie narody od jednego krańca ziemi aż do drugiego (...)” Słysząc to, sumienny król Jozjasz popadł w przerażenie. — 5 Mojż. 28:63-65, Wk; 2 Kron. 34:19.

¹⁰ Jozjasz, świadomy całej powagi sytuacji, wydelegował arcykapłana Helkiasza wraz z innymi, nakazując: „Radźcie się Pana o mię i o ostatek ludu w Izraelu i w Judzie około słów tych ksiąg, które są znalezione; bo wielka jest popędliwość Pańska, która jest wylana na nas (...)” Bóg odpowiedział im przez prorokinię Huldę, zamieszkałą w Jeruzalem: „Tak mówi Pan: Oto Ja przywiodę złe na to miejsce i na obywateli jego, wszystkie przekleństwa napisane w tych księgach, które czytano przed królem Judzkim. Przeto, że mię opuścili i kadzili bogom cudzym, aby mię drażnili wszystkimi sprawami rąk swoich; dla czego wyleje się popędliwość moja na to miejsce i nie będzie ugaszona.”

¹¹ Królowi Jozjaszowi Jehowa jednak gotów był okazać miłościwą dobroć i łaskawe względy, gdyż powiedział: „Oto Ja cię zabiorę do ojców twoich, a (...) nie [będą] oglądały oczy twoje wszystkiego złego, które Ja przywiodę na to miejsce i na obywateli jego.”

¹² Następnie Jozjasz zgromadził cały lud w świątyni jeruzalemskiej, gdzie odczytano mu „wszystkie słowa ksiąg przymierza, które były znalezione w domu Pańskim”. Potem na czele ludu zaprzysiągł przymierze wierności wobec Jehowy. Poszanowanie słowa i proroctwa Jehowy przez króla przyniosło dobre rezultaty: „Po wszystkie dni jego nie odstąpili od naśladowania Pana [w tekście orygin.: Jehowy], Boga ojców swoich.” — 2 Kron. 34:21-33.

¹³ Po trzydziestu jeden latach panowania Jozjasz nieroztropnie podjął się przedsięwzięcia, które doprowadziło go do śmierci w roku 628 p.n.e. Doszło do tego w następujący sposób: Egipt, będący niegdyś pierwszą potęgą światową, został zawojowany przez króla asyryjskiego Asarhaddona, a po rewolcie ponownie zdobyty przez jego syna Assurbanipala. Później jednak Niniwa została zburzona, a południowe obszary Asyrii, jak również prawo do Egiptu, Palestyny i Syrii, przypadły Babilonii pod władzą Nabopolassara. Teraz Necho, faraon, czyli król Egiptu, przeciwstawił się zwierzchnictwu Babilonu, następnego po Asyrii mocarstwa światowego. Wyprowadził swe wojska na północ w kierunku Karkemisz nad Eufratem, jakieś 80 km na zachód od Haranu.

¹⁴ Jozjasz wyruszył ze swym wojskiem, najwidoczniej po to, aby zagrodzić drogę armii Necho. Faraon Necho usiłował go odwieść od tego zamiaru, posyłając mu wiadomość: „Przestań sprzeciwiać się Bogu, który jest ze mną, aby cię też nie uśmiercił!” „Jozjasz wszakże nie odwrócił się od niego, lecz przebrał się, aby stoczyć z nim wojnę; nie usłuchał słów Nekho [Necho], pochodzących z ust Bożych; i przybył, aby walczyć na równinie Megiddo.” Ta wyprawa Jozjasza była zła nie tylko dlatego, że ujawniła zlekceważenie ostrzeżenia Bożego, ale też dlatego, że się równała stawaniu w obronie Babilonu, który nieodmiennie był wrogiem Jeruzalem. Zmiana ubioru nie ochroniła Jozjasza, bo dosięgła go strzała egipska, po czym zmarł. — 2 Kron. 35:20-25, Kr.

¹⁵ Następnie młodszy syn Jozjasza, Joachaz, rządził źle przez trzy miesiące, po czym został usunięty przez faraona Necho, który uczynił królem Judy starszego brata Joachaza, Eliakima, zmieniwszy mu imię na Joakim. Niesprawiedliwe panowanie Joakima trwało 11 lat. — 2 Kron. 36:1-5; 2 Król. 23:30-37.

KARA NA JERUZALEM ZA LEKCEWAŻENIE PROROCTW

¹⁶ Na początku panowania króla Joakima Bóg zapowiedział prorokowi Jeremiaszowi, że upodobni swoją świątynię do przybytku wystawionego w mieście Sylo, na zawsze pozbawionego świętej arki przymierza Bożego. Juda tak dalece odpadła od wielbienia Jehowy, że kapłani, prorocy i lud uznali, iż ten prawdziwy prorok jest zdrajca, wobec czego pojmali Jeremiasza, mówiąc: „Śmiercią umrzesz.” Kiedy jednak Jeremiasz wystąpił z obroną przed książętami judzkimi, ci nie znaleźli podstawy do skazania go na śmierć i puścili go tym razem wolno. — Jer. 26:1-24; 7:1-34.

¹⁷ W roku 625 przed naszą erą Nabuchodonozor został samowładnym królem Babilonu, trzeciej z kolei potęgi światowej. W tym też roku pokonał faraona Necho, władcę Egiptu, w bitwie pod Karkemisz nad rzeką Eufrat. (Jer. 46:1, 2) Tego samego roku Jeremiasz przepowiedział w natchnieniu siedemdziesięcioletnie spustoszenie Jeruzalem i krainy judzkiej za pogardzanie słowem Jehowy i Jego prorokami. Jeremiasz ostrzegał: „Mówi Pan zastępów: Przeto iżeście nie słuchali słów moich, oto ja poślę i pobiorę wszystkie narody północne (...) i Nabuchodonozora, króla babilońskiego, sługę mego, i przywiodę ich na tę ziemię i na mieszkańców jej i na wszystkie narody, które są wokoło niej; (...) będzie wszystka ta ziemia spustoszeniem i zdumieniem, i służyć będą te wszystkie narody królowi babilońskiemu siedemdziesiąt lat.” (Jer. 25:1-11, Wk) Odwieczna nieprzyjaźń między tymi dwoma miastami prowadziła nieuchronnie do starcia zbrojnego, o którym będzie mowa w następnym artykule z tej serii.

¹⁸ Król Nabuchodonozor został w proroctwie przyrównany do kubka pełnego zapalczywego gniewu Jehowy. Jeremiasz oświadczył: „Tak rzekł Pan [w tekście orygin.: Jehowa], Bóg Izraelski, do mnie: Weźmij kubek wina tej popędliwości z ręki mojej, a napawaj nim wszystkie narody, do których Ja ciebie poślę, aby pili i potaczali się, owszem, aby szaleli od ostrza miecza [Nabuchodonozora], który Ja poślę między nich.” — Jer. 25:15, 16.

NARODY, KTÓRE MAJĄ PIĆ KUBEK POPĘDLIWOŚCI JEHOWY

¹⁹ Jeremiasz prorokując symbolicznie częstował narody tym kubkiem, dając im pić prorocze poselstwo, zanim wypiły spełnienie tego: „Wziąłem tedy kubek z ręki Pańskiej i napoiłem wszystkie one narody, do których mię Pan posłał: Jeruzalem i miasta ziemi Judzkiej, i królów jej i książąt jej, abym ich podał na spustoszenie, na zdumienie, na poświstanie i na przekleństwo, jako się to dziś okazuje.” Obsłużywszy kubkiem popędliwości Bożej w pierwszej kolejności stołeczne Jeruzalem, Jeremiasz wymienia jednym tchem dalsze krainy: Egipt, Uz, Filisteę, Edom, Moab, Ammon, Tyr, Sydon, Dedan, Temę, Buz, Arabię, Zymri, Elam i Medię, a wreszcie „wszystkie też królestwa ziemi, którekolwiek są na obliczu ziemi”. — Jer. 25:17-26.

²⁰ W końcu Jeremiasz dochodzi w częstowaniu kubkiem z ręki Jehowy do punktu szczytowego, dodając: „A król Sesach będzie pił po nich.” (Jer. 25:26, Wk) Tradycja żydowska podaje, że to imię Sesach (ściślej: Szeszach) jest szyfrem oznaczającym nazwę Babel (czyli Babilon), zaszyfrowaną przy pomocy systemu‚ w którym ostatnia litera alfabetu hebrajskiego (tau) zastępuje pierwszą literę tego alfabetu (alef), a przedostatnia litera (szin) zastępuje drugą literę alfabetu (bet), trzecia od końca (resz) trzecią (gimel) i tak dalej.c Poza tym imię Sesach zawiera w sobie myśl o upokorzeniu, które czekało Babilon. Istnieje też opinia, że Sesach znaczy „Miedzianowrotny” (Mający miedziane wrota), co odpowiada opisowi Babilonu. Powyższe proroctwo miało więc znaczyć, że król Babilonu przestanie być symbolicznym kubkiem w ręce Jehowy, po czym z kolei jemu zostanie przystawiony do warg symboliczny kubek wina w postaci innego króla. Wówczas będzie można wykrzyknąć: „Jakże zdobyty jest Sesach i pojmana jest sława wszystkiej ziemi! Jak stał się Babilon zgrozą między narodami?” — Jer. 51:41, Wk.

²¹ Zatem Bóg zamierzał posłużyć się Babilonem jako poręcznym narzędziem egzekucyjnym, dla samego jednak Babilonu, Jego odwiecznego zaciętego wroga, przeciwnika Jeruzalem — miasta reprezentującego Jego Imię — Jehowa proroczo przepowiedział całkowite spustoszenie: „A gdy się wypełni siedemdziesiąt lat [na mieście Jeruzalem i krainie judzkiej], nawiedzę na królu babilońskim i na narodzie owym (...) nieprawość ich, i na ziemi Chaldejskiej, i uczynię z niej pustynie wieczne. I przywiodę na ową ziemię wszystkie słowa moje, które mówiłem przeciwko niej, wszystko, co napisano w tej księdze, cokolwiek prorokował Jeremiasz przeciw wszystkim narodom. Bo narody liczne i królowie wielcy ujarzmią ich także, a oddam im według uczynków ich i według spraw rąk ich.” — Jer. 25:12-14, Wk, uw. marg.

²² Według słów chrześcijańskiego apostoła Pawła wydarzenia, które teraz rozpatrywaliśmy, są proroczym pierwowzorem większych rzeczy. Mówiliśmy o narodzie, na którym spoczywało imię Boże, a który posunął się jeszcze dalej niż narody pogańskie w ściąganiu hańby na to Imię. Podobnie nominalne chrześcijaństwo przyjęło na siebie imię Boga i Jego Syna, Jezusa Chrystusa, jednak sprowadziło na imię Boga i Chrystusa więcej hańby niż narody pogańskie. W Babilonii, starożytnej nieprzyjaciółce Boga i Jego ludu, znajdujemy obrazowe unaocznienie ogólnoświatowego mocarstwa religii fałszywej — odwiecznego, zaciekłego wroga Bożego. Proroctwo Jehowy sprawdziło się na Jeruzalem, a następnie też na Babilonie. Również obecnie nie okażą się zawodnymi Jego wypowiedzi co do zniszczenia tych, którzy gardzą Jego Słowem. Kto zwraca uwagę na proroctwa przez staranne studiowanie i bezzwłoczne stosowanie zawartych tam zaleceń, ten osiągnie Jego łaskę. Jehowa ‚opowiada od początku rzeczy ostatnie’. Jego nakaz brzmi: „Słuchajcie, a będzie żyła dusza wasza.” Jeżeli więc pragniecie pozostać przy życiu to zwracajcie uwagę na proroctwa! — Izaj. 46:10; 55:3. (B-11)

[Przypisy]

[Pytania do studium]

 1. (a) Jakie ostrzeżenie jest dziś szczególnie stosowne? (b) Co można powiedzieć o niezawodności wielu „proroków”?

 2. (a) Co należy powiedzieć o proroctwach Jehowy? (b) Jak prawdziwi chrześcijanie ustosunkowują się do proroctw Jehowy?

 3. (a) Jaki okres historyczny będzie tu omówiony w celu uzasadnienia potrzeby zwracania uwagi na proroctwa? (b) Do jakiej religii zwrócił się król Manases i co z tego wynikło?

 4. Jak wielka była niegodziwość Judejczyków i jaki wyrok na Jeruzalem wydał Jehowa Bóg?

 5. (a) Jaki ciężki grzech popełnił Manases według słów z 2 Królewskiej 21:16? (b) Jakie dobitne i szczegółowe proroctwo dotyczące sądu Jehowy nad tym krajem i jego mieszkańcami wypowiedział Izajasz?

 6. (a) Co stało się rzeczą pewną w odniesieniu do Jeruzalem i Judy? (b) Jak Manases doświadczył przedsmaku tego, co miało nastąpić? (c) Do czego to go doprowadziło?

 7. (a) Jak za panowania Amona, syna Manasesa, wystąpiły na jaw skutki nawrócenia się Manasesa? (b) Kto i kiedy wykonał za panowania Jozjasza wyrok Boży przeciw Asyrii?

 8. (a) Jak doszło do tego, że do upadku Asyrii przyczyniła się również potęga Babilonu? (b) Dlaczego interesujące jest zwrócenie uwagi na okoliczność, kto w tym czasie prowadził armie babilońskie?

 9. (a) Jaki niezwykły przedmiot znaleziono w czasie naprawiania świątyni? (b) Jakich znamiennych słów dowiedział się król Jozjasz z tej księgi?

10. Z jaką prośbą zwrócono się do Jehowy i jaka była odpowiedź?

11. Jakie względy zostały okazane Jozjaszowi?

12. (a) Co jeszcze uczynił Jozjasz, aby umocnić w Judzie prawdziwe wielbienie? (b) Jaką lud odniósł z tego korzyść?

13. Jak w okresie śmierci Jozjasza przedstawiała się sytuacja narodów, które kolejno stanowiły pierwsze, drugie i trzecie mocarstwo świata?

14. Jakie wydarzenia doprowadziły do śmierci Jozjasza?

15. Jacy byli następni dwaj królowie Judy?

16. (a) Jakie proroctwo przeciw Jeruzalem i tamtejszej świątyni wypowiedział teraz Jeremiasz? (b) Co spotkało Jeremiasza za to?

17. (a) Jakie wydarzenia doprowadziły Babilon do szczytu potęgi? (b) Co według przepowiedni Jeremiasza miało spaść na Jeruzalem i Judę?

18. Kogo Jehowa przyrównał do kubka i kto miał z niego pić?

19. Jak Jeremiasz podawał ten kubek? Jakim narodom?

20. (a) Jakie podano tu trzy podstawy do przypuszczenia, że uczyniona przez Jeremiasza wzmianka o Sesachu dotyczy w rzeczywistości Babilonu? (b) Co miały więc w stosunku do Babilonu oznaczać słowa z Jeremiasza 25:26?

21. (a) Jak Jeremiasz wyraźnie wskazał, że Jehowa wyleje swój gniew również na Babilon? (b) Kiedy to miało nastąpić?

22. (a) Jakie odpowiedniki w obecnym czasie mają rozpatrywane wydarzenia starożytne? (b) Jakie postępowanie wiedzie do uznania Bożego?